U nastavku je ovaj tekst preveden na albanski i engleski jezik.

Please find below albanian and english translation of this article.               

Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

Redakcija Šterna uložila je ogroman napor da sazna šta se dogodilo. Istraživanje novinara Joahima Rinharta (Joachim Rienhardt) i Ulija Rajnharta (Uli Reinhardt) trajalo je 18 meseci, a dvojica reportera pratili su razne tragove, istraživali na terenu, razgovarali sa potencijalnim svedocima, a rezultate predali kriminalističkoj policiji u Hamburgu, koja je pokrenula istragu.  

Na dan zločina, u nedelju 13. juna 1999. godine, ekipa Šterna pratila je u Prizrenu dolazak mirovnih snaga KFOR-a na Kosovo. Oko 17 časova, krenuli su Mercedesom Sanolja Aljita, na kome je lepljivom trakom stavljena oznaka TV ka istoku sa namerom da se vrate u hotel u Skoplje i odatle pošalju tekst i fotografije u redakciju Šterna u Hamburgu.  

Krenuli su dužim, ali u to vreme boljim putem preko Suve Reke i prevoja Dulje. Kako su otkrili istraživači Šterna, na putu je bila gužva, jer su njime išli i lekari, bolničari, ali i mnogobrojna srpska vojna vozila, među njima i konvoj od osam vojnih teretnih kamiona. Taj konvoj su, kako navode, zaustavili srpski oficiri na vrhu prevoja Dulje.  

Istovremeno, a prema izjavama koje je sakupili istraživači Šterna, ukradena Tojota sa Aleksandrom T. za volanom se veoma velikom brzinom penje uz serpentine prevoja Dulje. 

- Tojota je izletela brzinom od oko 80 kilometara na sat iz krivine i udarila je u kamion na kraju kolone – ispričao im je jedan od dvojice srpskih vojnika, koji je kako su istakli, za javno tužilaštvo u Hamburgu najvažniji svedok. Iz Tojote su izašli stariji muškarac i dva deteta, dok vozač ubacuje menjač u rikverc, daje pun gas, gubi kontrolu i završava sa Tojotom u žbunu.  

Senolj Aljit, zaustavlja vozilo i kroz otvoren prozor pita „Šta se dešava? Zašto se ne ide dalje?“ Stariji muškarac iz Tojote se približava, naoružan kalašnjikovim i objašnjava da su konvoj zaustavili srpski oficiri i da ga vraćaju za Suvu Reku. Stariji muškarac je rekao: „Ali to nije moguće. Tamo su jedinice OVK, koje na sve pucaju“. Aljit na srpskom kaže, da nije video nikakvu opasnost u Suvoj Reci. 

Štern dalje piše u tekstu objavljenom 22. marta 2001. godine: „Aljitov naglasak, bio je Makedonac turskog porekla, očigledno kod starog Srbina budi osećaj mržnje. „Albanska svinjo“, viče na njega, „lažeš, hoćeš da nas namamiš u klopku“. Starac petlja po svojoj jakni i preti: „Bombu ću da ti ubacim u auto. Ubiću te.“ Skače na Mercedes, kao da hoće da se potuče. Žena, koja je s njim bila u Tojoti, ga odvlači. U međuvremenu vozač, koji je slupao auto, vratio se na put i prati svađu. Prema očevicima, on otima kalašnjikov od starijeg muškarca i bez oklevanja sa dva metra rastojanja puca kroz otvoreni prozor u unutrašnjost Mercedesa.“

- Ono šta se kasnije dešavalo na prevoju Dulje, potkrepljeno je izjavama svedoka. Srpski vojnici izveštavaju sa lica mesta da je Aleksandar T. ispraznio ceo okvir kalašnjikova. Stajali su toliko blizu, da su imali utisak da im meci lete oko glava. Kada su se ponovo uspravili, ova dva svedoka su videli kako strelac prvo izvlači Gabrijela Grinera koji je sedeo na suvozačevom mestu, iz automobila i baca ga na drum. Prema svedocima Gabrijel Griner uzviknuo je na engleskom „Help!“, a strelac je potom izvukao snažnog bivšeg boksera Senolj Aljita iz kola, odvukao ga preko druma i beživotno telo potom gurnuo niz strminu. Posle toga, kako izveštavaju Srbi, čovek je izvukao Volkera Kremera iz vozila i bacio ga na drum. Zatim je seo u Mercedes Šternove ekipe i odvezao se sam u pravcu Štimlja. Srpski oficir je naredio konvoju: “Odmah pokret u pravcu Štimlja!“ Onda je usledila instrukcija za slučaj kasnijeg ispitivanja od strana snaga KFOR-a: „Recite da je OVK iz zasede pucao na ljude“, pišu istražitelji Šterna.  

Kako navode, kriminalistička policija i javno tužilaštvo u Hamburgu, smatraju da su izjave ove dvojice muškaraca, srpskih rezervista, koje su istražitelji Šterna snimili tonski, verodostojni.  

- Njihovi prikazi se poklapaju sa saznanjima do kojih je Štern već ranije došao uz pomoć britanskih vojnika. Izviđačka jedinica puka The King’s Royal Hussars je tog dana u Štimlju na istočnom kraju prevoja Dulje postavila kontrolni punkt. Ispitani oficiri su se na osnovu svojih beleški tačno setili te večeri. Oko 19 časova na kontrolni punkt je stao konvoj jugoslovenskih vojnih kamiona, koji se spušta sa visine prevoja. Srpski vojnici su obavestili Britance o smrtonosnim hicima, koje su navodno ispalili borci OVK. Među civilnim vozilima, koji su se priključili vojnom konvoju, Britanci su primetili jedno manje teretno vozilo sa oštećenjem na zadnjoj strani od udesa. Podaci u vezi boje variraju – kao i u navodima očevidaca na licu mesta – od zelene do plave. Putnici tog kamiona su prema izjavama Britanaca delovali kao da su u šoku i bili su krajnje nervozni. Vikali su „Oni su udarili u nas“ i „Na prevoju su ubili čoveka“, navodi se još u tekstu.  

Na prevoju Dulje ostala su, dodaju, tri tenka M-80 243. brigade iz Uroševca. 

- Jedan vojnik je izašao iz tenka, prišao Gabrijelu Grineru i previo ga. U tom trenutku su naišli pomoćnici iz „Lekara bez granica“. Vojnik im je pružio novinarsku iskaznicu Gabrijela Grinera i na lošem engleskom rekao: „German journalist. Hospital“ i potom se vratio do svog tenka. Ekipa Lekara bez granica utvrdila je da za Folkera Kremera više nije bilo pomoći. Gabrijel Griner je odnet u sanitetski šator jedne kanadske jedinice u neposrednoj blizini. Reporter Šterna bio je pri punoj svesti kada su mu bolničari promenili zavoj. Rekao je da je na licu mesta bila srpska vojska. „Ali oni se nisu umešali“, kazao je. Srpski civili su pucali na njega i njegove pratioce. Stalno je ponavljao „Zašto? Zašto civili pucaju na nas?“, navodi Štern.  

Posle dvoipočasovne hitne operacije podlegao je povredama u 22.02 časova u britanskoj poljskoj bolnici Brazda u Makedoniji, a rezultati obdukcije u Hamburgu potvrdili su izjave svedoka da su smrtonosni hici ispaljeni iz kalašnjikova i to iz neposredne blizine.  

Prema svemu što su istražitelji Šterna saznali, navodni ubica je Aleksandar T, Rus, koji se „izgleda 1998. godine kao dobrovoljac prijavio u jugoslovensku armiju“. Ističu i da je jedan očevidac prepoznao tog muškarca nekoliko dana kasnije u svom srpskom rodnom mestu, te da je „po završetku rata Aleksandar T. privremeno boravio u jednoj kasarni zajedno sa više drugih ruskih dobrovoljaca“, onda je, kako navode - nestao. Te 2001. Štren je objavio i da Aleksandar T. ponovo živi u Moskvi i radi kao čuvar.  

Joahim Rinhart, jedan od dvojice novinara koji je istraživao okolnosti smrti svojih kolega, za Udruženje novinara Srbije govori posle 17 godina od kada je napisao tekst sa potresnim otkrićima. Istraga se sa te tačke nije pomerila.  

Rinhart je ispričao da je u vreme ubistva na Kosovu, sve bilo veoma nekontrolisano, nesigurno, nije bilo puno tačnih informacija i nije bilo policijske istrage. Tako su, dodaje, odlučili da nekoliko dana kasnije sami krenu u istragu. Dodaje da su više od 200 puta dolazili na Kosovo, istraživali, sakupljali detalje, razgovarali sa svim mogućim izvorima koje su mogli da povežu, kako bi izgradili sliku šta se tamo dogodilo. Na kraju su, ističe, našli dva očevica, dvojicu srpskih vojnika.  

Sarađivali su intenzivno sa tadašnjim ministarstvom spoljnih poslova Nemačke, kako bi se sproveo međunarodni nalog upućen ruskim tužiocima za privođenje Aleksandra T. Nemački zvaničnici su im kasnije preneli, da su od ruskih vlasti dobili informaciju da je osoba za kojom tragaju preminula, ali Rinhart nije ubeđen u istinitost tog navoda.  

             Odavanje počesti ubijenim nemačkim novinarima na aerodromu u Makedoniji

Na postavljena pitanja, Ministarstvo spoljnih poslova Nemačke, odgovorilo je Udruženju novinara Srbije, da “u aktuelnom trenutku postupka MIP ne može dati nikakve informacije”. 

- Molim vas obratite se državnom tužilaštvu Hamburga, koje je nadležna pravna ustanova. Zbog istrage ruskih vlasti savetujem vam da stupite u kontakt sa ruskom ambasadom, odgovorilo je Ministarstvo spoljnih poslova Nemačke.  

Udruženje novinara Srbije obratilo se Ministarstvu spoljnih poslova Rusije pre godinu dana sa upitom, ali od njih do danas nismo dobili odgovor.  

- Kada je reč o slučaju koji ste pomenuli mogu da vas obavestim o sledećem: Krivičnu istragu ovog slučaja je inicirala kancelarija hamburškog javnog tužilaštva u junu 1999. godine. U okviru te istrage obavljena je obdukcija dvojice ubijenih novinara. Dodatno, nekoliko svedoka je saslušano i pokrenuta je istraga u vezi automobila koji je bio parkiran u blizini mesta zločina. Dodatno, od srpskih vlasti zatražena je pravna pomoć, odgovoreno je UNS-u iz kancelarije glavnog državnog tužioca Hamburga. 

- Dana 16. marta 2001. godine, Viši regionalni sud u Hamburgu izdao je nalog za hapšenje optuženog Aleksandra T. zbog sumnji za ubistvo i pljačku koji su imali smrtni ishod. Na osnovu toga, je Tužilaštvo Hamburga za optuženim u aprilu 2001. godine izdalo međunarodnu poternicu, a u aprilu 2005. godine za hapšenje optuženog Aleksandra T.
Optuženi do sada nije mogao biti saslušan s obzirom na to da nije poznato gde se on nalazi. Godine 2010. saopštena nam je pretpostavka da optuženi više nije živ. Međutim, pošto nema pouzdanih saznanja o tome, potraga za optuženim se nastavlja, odgovoreno je UNS-u iz kancelarije glavnog tužioca Hamburga.  

Kada je ubijen Griner je imao 35 godina i već devet je u Šternu pratio dešavanja u inostranstvu. Kremer je imao 56 godina, a 30 je bio fotoreporter u Šternu, poznat po fotografijama ulaska Sovjeta u Čehoslovačku i kasnije iz kriznih područja širom sveta. 

Njihove kolege ih nisu zaboravile. Ne mestu gde su poginuli, postavljena je memorijalna ploča 14. decembra 2006. godine.

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Tekst je rezultat istraživanja Udruženja novinara Srbije o ubijenim i nestalim novinarima na Kosovu. Istraživanje se sprovodi u okviru projekta Udruženja novinara Srbije podržanog od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u tekstu ne odražavaju nužno stavove i mišljenja organa koji je projekat podržao.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Vrasja e ekipit të gazetarëve të Shternit (Stern) në Kosovë në vitin 1999 

Agjencia e lajmeve Asoshijeted pres (Associated press) e transmetoi një lajm të shkurtër dhe të tmerrshëm – Janë vrarë dy gazetarë gjermanë. Lajmi erdhi nga Kosova, më 13 qershor të vitit 1999, një minutë pas orës 20. Pak pas mesnatës erdhi edhe konfirmimi nga i cili kishin frikë në redaksinë e Shternit – gazetarët e vrarë ishin kolegët t tyre- Gabrijell Gryner (Gabriel Grüner) dhe Vollker Kremer (Volker Krämer). Tërë ditën u zhvillua kërkimi për vozitësin dhe përkthyesin i cili ishte pjesë e ekipit të tyre – Sanol Alitin. Trupi i tij ishte gjetur në një shkurre, afër vendit të krimit, në Qafën e Duhlës. Nuk kishte asnjë shenje për Mercedesin me të cilin ekipi u nis nga Prizreni për Maqedoni. 

Redaksia e Shternit u përpoq shumë të mësojë se çka kishte ndodhur. Hulumtimi i gazetarëve Joahim Rinhartit (Joachim Rienhardt) dhe Ulli Rajnhartit (Uli Reinhardt) zgjati 18 muaj, e dy reporterët i ndiqnin gjurmët e ndryshme, hulumtonin në terren, bisedonin me dëshmitarë potencialë, kurse rezultatet ia dorëzuan Policisë Kriminalistike në Hamburg, e cila e inicioi hetimin. 

Në ditën kur është kryer krimi, të dielën më 13 qershor të vitit 1999, ekipi i Shternit ndiqte arritjen e trupave paqeruajtëse të KFOR-it në Prizren. Rreth orës 17 me Mercedesin e Sanol Alitit, në të cilin me qëllim ishte e ngjitur edhe shenja TV, u nisën në lindje, në mënyrë që të kthehen në hotel në Shkup dhe që nga aty ta dërgojnë tekstin dhe fotografitë në redaksinë e Shternit në Hamburg.

U nisën në rrugë më të gjatë, por e cila në atë kohë ishte rruga më e mirë, përmes Suharekës dhe Qafës së Duhlës. Siç kanë zbuluar hulumtuesit e Shternit, kishte shumë tollovi në rrugë, sepse atë e përdornin mjekët, infermierët, por edhe automjetet e shumta ushtarake të Serbisë, në mesin e tyre ishte edhe një vargan i përbërë nga tetë kamionë ushtarak. Këtë vargan, siç cekin, e ndaluan oficerët serbë në majë të Qafës së Duhlës. 

Njëkohësisht, sipas deklaratave që i kanë mbledhur hulumtuesit e Shternit, Tojota e vjedhur me Aleksandër T. para timonit, me një shpejtësi të madhe u ngjiste nëpër kthesat e Qafës së Duhlës. 

- Tojota doli nga kthesa me shpejtësi rreth 80 kilometra në orë dhe e goditi kamionin në fund të kolonës- iu tregoi njëri nga dy ushtarë serbë, i cili, siç theksojnë ata, për Prokurorinë Publikë në Hamburg është dëshmitari më i rëndësishëm. Nga Tojota dolën një mashkull i moshuar dhe dy fëmijë, kurse vozitësi e vendosi levën e marsheve në lëvizje prapa (rikverc), shtypi pedalin e gazit, e humbi kontrollin dhe përfundoi me Tojotë në shkurre. 

Senol Aliti e ndali makinën dhe përmes dritares së hapur pyeti “Çfarë po ndodh? Pse nuk ecën kolona? Njeriu u moshuar nga Tojota afrohet, i armatosur me kallash dhe shpjegon se varganin e kanë ndaluar oficerët serbë dhe se po e kthejnë në Suharekë. Njeriu më i moshuar tha: “Por kjo është e pamundshme. Atje janë njësitë e UÇK-së, të cilat po gjuajnë në drejtim të të gjithëve.” Aliti në gjuhën serbe tha se nuk e ka parë asnjë rrezikshmëri në Suharekë. 

Më tej, Shtern në tekstin e publikuar më 22 mars të vitit 2001, shkruan: “Theksi i Alitit, sepse ai ishte maqedonas me prejardhje turke, te serbi i vjetër qartazi e zgjoi ndjenjën e urrejtjes. “Thi shqiptar”, bërtiste në të, “po gënjen, po do të na joshesh në kurth”. I moshuari po kërkon nëpër xhaketë të vet dhe e kërcënon: “Bombën do ta fus në makinë. Do të të vras”. Hip mbi Mercedes, dhe sikur të dojë që të rrahet. Gruaja e cila ishte me të në Tojotë, e largoi. Në ndërkohë vozitësi i cili e shembi veturën u kthye në rrugë dhe e përcillte grindjen. Sipas dëshmitarëve okular, ai e rrëmbeu kallashin nga njeriu i moshuar dhe pa hezitim, nga largësia prej dy metrash, gjuajti brenda Mercedesit, përmes dritares së hapur.”

- Ajo çka më pas ndodhi në Qafën e Duhlës, është mbështetur me deklaratat e dëshmitarëve. Ushtarët serbë raportojnë nga vendi i ngjarjes se Aleksandër T. e ka zbrazur krehërin e fishekëve të kallashit (pushkës automatike). Ishin duke qëndruar aq afër, sa iu dukej se plumbat po iu fluturojnë rreth kokave. Kur u ngritën në këmbë, panë se si gjuajtësi se pari po e nxjerrtë Gabrijell Gynerin nga makina, i cili ishte ulur në karrigen e përparme të bashkëshoferit dhe e hidhte në rrugë. Sipas dëshmitarëve Grabriell Gryner bërtiti në gjuhën angleze “Help!”, kurse gjuajtësi pastaj e nxjerri nga makina ish boksierin e fuqishëm Senol Alitin, e zvarriti nëpër rrugë dhe trupin e pajetë pastaj e shtyu poshtë shpatit. Pastaj, siç raportojnë serbët, njeriu e nxori edhe Vollker Kremerin nga makina dhe e hodhi në rrugë. Pastaj u ul në Mercedes të ekipit të Shternit dhe u nis në drejtim të Shtimes. Oficeri serb i dha urdhër varganit: “Menjëherë në lëvizje në drejtim të Shtimes!” Pastaj erdhi udhëzimi në rast të marrjes në pyetje më vonë nga ana e KFOR-it: “Thoni se UÇK-ja ka gjuajtur nga një pritë në drejtim të njerëzve”, shkruajnë hulumtuesit e Shternit. 

Siç theksojnë, Policia Kriminalistike dhe Prokuroria Publike në Hamburg konsiderojnë se deklaratat e këtyre dy  meshkujve, rezervistëve serbë, të cilët hulumtuesit e Shternit i kanë regjistruar në mënyrë tonale, janë të besueshme. 

- Pohimet e tyre përputhen me njohuri të cilat Shterni i mësoi më herët falë ushtarëve britanikë. Njësia e zbulimit të regjimentit The King's Royal Hussarsngriti një pikë kontrolli në Shtimë në skajin lindor të Qafës së Duhlës atë ditë. Oficerët e marrë në pyetje, në bazë të shënimeve të veta, saktësisht e kujtuan atë natë. Rreth orës 19 në pikën kontrolluese u ndalua vargani i kamionëve ushtarak të Jugosllavisë, të cilit ishin duke zbritur nga qafa. Ushtarët serbë i njoftuan britanikët për të shtënat vdekjeprurëse, që gjoja i kanë shkrepur luftëtarët e UÇK-së. Mes veturave civile, që iu bashkëngjitën varganit ushtarak, britanikët e vërejtën një veturë të vogël transportuese me dëmtim në anën e prapme nga goditja. Të dhënat në lidhje me ngjyrë janë të ndryshme- si edhe në pohimet e dëshmitarëve okular nga vendi i ngjarjes – nga ngjyra e gjelbër deri te ajo e kaltër. Udhëtarët e atij kamioni, sipas deklaratave të britanikëve, dukeshin sikur të ishin të shokuar dhe ishin tepër të nervozuar. Bërtisnin “Ata na goditën neve” dhe “Te qafa e vranë një njëri”, theksohet në tekst. 

Në Qafën e Dhlës siç shtojnë, mbetën tre tanke M-80 243 të Brigadës nga Ferizaji. 

- Një ushtarë doli nga tanku, iu afrua Gabrijell Grynerit dhe ia lidhi plagët. Në atë çast arritën ndihmësit nga “Mjekët pa kufi”. Ushtari ua tregoi kartelën e gazetarisë së Gabrijell Grynerit dhe në një anglishte të dobët tha: “Gemran journalist, Hospital” dhe pastaj u kthye te tanku i vet. Ekipi i “Mjekëve pa kufi” konstatoi se për Vollker Kermerin më nuk kishte shpëtim. Gabrijell Gryner u dërgua në tendë mjekësore të një njësie kanadeze që gjendej shumë afër. Reporteri i Shternit ishte plotësisht i vetëdijshëm kur infermierët ia ndryshuan fashën. Ai tha se në vendin e ngjarjes ishte ushtria serbe. “Por ata nuk ndërhynë”, tha ai. Civilët serbë kanë gjuajtur në drejtim të tij dhe të shoqëruesve të tij. Ai përsëriste “Pse? Përse na gjuajtën civilët?”, cekë Shterni. 

Pas operimit i cili zgjati dy orë e gjysmë, në orën 22.02 vdiq nga plagët e marra në spitalin fushor britanik Brazda në Maqedoni, kurse rezultatet e obduksionit në Hamburg konfirmuan deklaratat e dëshmitarëve se të shtënat vdekjeprurëse janë shkrepur nga kallashi (pushka automatike) dhe madje nga shumë afër. 

Sipas të gjitha gjërave që i mësuan hulumtuesit e Shternit, vrasësi i pretenduar është Aleksandër T, një rus, i cili “si duket në vitin 1998 është paraqitur në ushtrinë jugosllave si vullnetar”. Theksojnë se një dëshmitar okular e ka njohur atë mashkull pas disa ditësh në vendlindjen e tij serbe, dhe se “pas përfundimit të luftës, Aleksandër T. qëndroi përkohësisht në një kazermë së bashku me disa vullnetarë të tjerë rusë”, dhe pastaj, siç cekin- u zhduk. Në vitin 2001 Shtern ka publikuar se Aleksandër T. prapë jeton në Moskë dhe se punon si rojtar. 

Joahim Rinhart, njëri prej dy gazetarëve i cili i ka hulumtuar rrethanat e vdekjes së kolegëve të tij, për Asociacionin e Gazetarëve të Serbisë flet pas 17 vitesh nga koha kur e ka shkruar tekstin me zbulime tronditëse. Hetimi nuk ka lëvizur nga kjo pikë. 

Rinhart tregoi se në kohën e vrasjes në Kosovë asgjë nuk ishte nën kontroll, çdo gjë ishte e pasigurte, nuk kishte shume informata të sakta dhe nuk kishte hetime policore. Andaj, ai shton, pas disa ditësh, vendosën që ta fillojnë vet hetimin. Shton se më shumë se 200 herë kanë shkuar në Kosovë, kanë hulumtuar, kanë mbledhur detaje, kanë biseduar me të gjitha burimet e mundshme që kanë pasur mundësi t’i lidhin për ta ndërtuar imazhin se çka ka ndodhur atje. Ai thekson se ne fund i kanë gjetur dy dëshmitarë, dy ushtarë serbë. 

Në mënyrë intensive kanë bashkëpunuar me Ministrinë e atëhershme të Punëve të Jashtme të Gjermanisë, në mënyrë që të zbatohet urdhri ndërkombëtar i drejtuar prokurorëve rusë për arrestimin e Aleksandër T. Zyrtarët gjermanë më vonë u treguan se nga autoritetet ruse morën informatën se personi të cilin po e kërkonin ka vdekur, por Rinhart nuk është bindur se një pretendim i tillë është i vërtetë.

Në pyetjet e parashtruara, Ministria e Punëve të Jashtme e Gjermanisë iu përgjigj Asociacionit të Gazetarëve të Serbisë se “në momentin aktual të procedurës MPJ nuk mund të jep kurrfarë informatash”. 

- Ju lutemi drejtohuni te Prokuroria Shtetërore në Hamburg, e cila është institucioni kompetent juridik. Për shkak të hetimit të autoriteteve ruse, ju këshilloj që ta kontaktoni Ambasadën e Rusisë, u përgjigj Ministria e Punëve të Jashtme e Gjermanisë. 

Asociacioni i Gazetarëve të Serbisë i është drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme të Rusisë para një viti me kërkesë, por deri më sot nuk ka marrë kurrfarë përgjigje.

- Kur bëhet fjalë për rastin të cilin e keni përmendur, mund t’ju njoftojë si në vijim: Hetimin penal në këtë rast e ka iniciuar Zyra e Prokurorisë Publike në Hamburg në qershor të vitit 1999. Në kuadër të hetimit është kryer obduksioni i dy gazetarëve të vrarë. Si shtesë, disa nga dëshmitarë janë marrë në pyetje dhe është iniciuar hetimi lidhur me makinën e cila ishte e parkuar afër vendit të krimit. Dhe si shtesë kësaj, nga autoritetet serbë është kërkuar ndihma juridike, i janë përgjigjur UNS-it nga Zyra e Kryeprokurorit të Shtetit në Hamburg. 

- Më 16 mars të vitit 2001, Gjykata e Lartë Rajonale në Hamburg e lëshoi urdhrin për arrestimin e Aleksandër T. për shkak të dyshimeve se e ka kryer vrasjen dhe plaçkitjen që kishin rezultuar me fatalitet. Ne bazë të kësaj, Prokuroria në Hamburg, në prill të vitit 2001 e lëshoi një urdhër ndërkombëtar rreshtimi për të akuzuarin, kurse në prill të vitit 2005 urdhër arrestimi për të akuzuarin Aleksandër T. 

- I akuzuari, deri tani nuk ka mundur të merret në pyetje, pasi që vendqëndrimi i tij nuk është i njohur. Në vitin 2010 na u kumtua supozimi se i akuzuari nuk është më i gjallë. Megjithatë, pasi nuk kemi njohuri të besueshme për këtë fakt, ndjekja e akuzuarit vazhdon, iu përgjigjen UNS Zyra e Kryeprokurorit të Hamburgut. 

Kur u vra, Gryner ishte 35 vjeç, e nëntë vite ishte duke i ndjekur zhvillimet jashtë vendit për Shternin. Kremer ishte 56 vjeç, kurse gjatë 30 viteve ishte fotoreporter në Shtern, i njohur për fotografitë e hyrjes sovjetike në Çekosllovaki dhe më vonë nga zonat e krizës në të gjithë botën.

Kolegët e tyre nuk i kanë harruar. Në vendin e vrasjes së tyre është vendosur pllaka përkujtimore më 14 dhjetor të vitit 2006.

___________________________________________________________________________________

The Murder of Stern Magazine Journalist Crew in Kosovo in 1999

The report by Associated Press was brief and shocking – two German journalists had been killed in Kosovo. The news came from Kosovo on 13 June 1999, one minute after 8 PM. Just after midnight, Stern magazine’s editorial board received the confirmation they had feared – the murdered journalists were their colleagues Gabriel Grüner and Volker Krämer. The search for Senol Alit, the driver and interpreter who had been part of their crew, lasted throughout the day. His body was found in a bush near the crime scene, at the Dulje Pass. The Mercedes in which they had headed for Macedonia from Prizren was nowhere to be found.

Stern magazine’s editorial board made tremendous efforts to uncover the truth behind this tragic event. The investigation by journalists Joachim Rienhardt and Uli Reinhardt lasted 18 months, with the two reporters following various leads, conducting field investigations and interviewing potential witnesses. They presented their findings to the Hamburg police crime investigation department, which launched an official investigation.  

On the day the crime took place, Sunday, 13 June 1999, Stern’s reporters had been in Prizren to report on the arrival of KFOR’s peacekeeping forces to Kosovo. About 5 PM, they took Senol Alit’s Mercedes, on which they had written the letters “TV” with duct tape, and headed east, aiming to return to their hotel in Skopje and send their text and photographs to the Hamburg head office from there.  

They took the longer route, across Suva Reka and the Dulje Pass, which was the better route for travelling at the time. As Stern’s investigative journalists discovered, the road was heavily congested, since it was the route used by medical doctors and paramedics at the time, as well as by numerous Serbian military vehicles, including a convoy of eight military freight lorries. They claim Serbian army officers had stopped the convoy at the crest of the Dulje Pass.  

At the same time, according to the statements obtained by Stern’s investigative journalists, a stolen Toyota driven by Aleksandar T.  had been travelling up the serpentines of the Dulje Pass at high speed. 

“The Toyota barrelled out of a curve at about 80 kilometres per hour and slammed into a lorry at the back of the convoy”, said one of the two Serbian soldiers, whom the investigating journalists marked as the key witness for the public prosecutor’s office in Hamburg. An older man and two children came out of the Toyota, while the driver engaged the reverse gear and applied full throttle, losing control of the vehicle and wrecking it in a ditch.  

Senol Alit stopped his car and asked through a rolled-down window: “What is happening? Why aren’t we moving on?” The older man who had emerged out of the Toyota approached them, armed with a Kalashnikov rifle, and explained the convoy had been stopped by Serbian army officers and was being returned to Suva Reka. The older man then said: “But that’s impossible. KLA forces are there, they are shooting at everything”. Alit said in Serbian he had not seen any danger in Suva Reka. 

The article published by Stern on 22 March 2001 further states: “Alit’s accent – he was a Macedonian of Turkish descent – apparently irritated the old Serbian man, who was boiling with hatred. ‘You Albanian pig’, he yelled at him, ‘you’re lying, you want to lure us into a trap’. The old man was running through his jacket pockets and barking threats: ‘I’ll throw a bomb inside your car! I’ll kill you!’. He jumped on top of the Mercedes, apparently looking for a fight. The woman who had been with him in the Toyota then pulled him away. In the meantime, the driver, who had crashed the car, had returned to the road and was listening to the fight. According to witnesses, he grabbed the Kalashnikov from the old man and, without hesitation, shot through the open window inside the Mercedes from a distance of two metres.”

“What happened next has been corroborated by testimonies of witnesses. The Serbian soldiers reported from the spot that Aleksandar T. had emptied the entire magazine of the Kalashnikov. They stood so close that they felt as if the bullets were flying around their heads. When they stood up again, these two witnesses saw the shooter first dragging Gabriel Grüner from the front passenger seat and throwing him down on the road. According to the witnesses, Gabriel Grüner cried ‘Help!’ in English, and the shooter then pulled Senol Alit, a rugged former boxer, out of the car, dragged him across the road and then pushed his lifeless body down a cliff. According to the Serbs’ statements, the man then dragged Volker Krämer out of the car and tossed him to the road. He then sat in the Mercedes used by Stern’s reporters and headed alone towards Štimlje. A Serbian officer ordered the convoy: ‘Move! To Štimlje, immediately!’ He then gave instructions to his men in case they were subsequently interrogated by KFOR troops: ‘Say the KLA had ambushed the men and shot at them’,” Stern’s investigative journalists wrote.  

They claimed the crime police and the public prosecutor’s office in Hamburg considered the testimonies by these two men, Serbian reserve servicemen, tape-recorded by Stern’s investigative journalists, to be truthful.  

“Their statements are corroborated by the information Stern had obtained earlier with the help of British soldiers. A reconnaissance unit of the King’s Royal Hussars cavalry regiment had set up a checkpoint that day at the eastern end of the Dulje Pass, in Štimlje. The officers who had been interviewed recollected that evening in detail from their notes. About 7 PM, a convoy of Yugoslav military lorries which had been descending from the crest of the pass stopped at the checkpoint. Serbian soldiers informed the British about the lethal gunshots, allegedly fired by KLA fighters. Among the civilian vehicles that had joined the military convoy, the British noticed a light commercial vehicle with damage from a collision at the back. Accounts as to the vehicle’s colour vary in the statements of eyewitnesses, with some stating  it was green and others claiming it was blue. According to the British, the passengers on that lorry looked shocked and were extremely nervous. They yelled ‘They hit us!’ and ‘They killed a man at the pass!’”, the text states.  

It is also stated that three M-80 243 tanks from the Uroševac brigade had remained at the Dulje Pass. 

“One soldier came out of a tank, approached Gabriel Grüner and dressed his wounds. At that point, paramedics from Médecins Sans Frontières turned up. The soldier handed them Gabriel Grüner’s press ID and told them in bad English: ‘German journalist. Hospital’, before returning to his tank. The Médecins Sans Frontières determined Volker Krämer could not be helped. Gabriel Grüner was carried to the medical tent of a Canadian unit stationed nearby. The Stern reporter was fully conscious when paramedics changed his bandage. He said the Serbian army had been on the spot. ‘But they had not intervened’, he said. Serbian civilians shot at him and his fellow passengers. He kept repeating: ‘Why? Why were civilians shooting at us?’”, Stern reported.  

After an emergency surgery that lasted two and a half hours, he succumbed to his wounds at 10:02 PM at the British field hospital Brazda in Macedonia, with coroner’s report in Hamburg confirming eyewitness statements that the fatal shots had been fired from a Kalashnikov rifle at close range.  

All accounts obtained by Stern’s investigative journalists point to the conclusion that the alleged killer was Aleksandar T., a Russian who had “apparently joined the Yugoslav Army as a volunteer in 1998”. They also claim that an eyewitness recognised the man several days later in his Serbian hometown and that “after the war, Aleksandar T. stayed for a while at an army barracks together with many other Russian volunteers”, before allegedly disappearing. Later that same year, in 2001, Stern also reported Aleksandar T. was back in Moscow and working as a security guard.  

Joachim Rienhardt, one of the two journalists who had investigated the circumstances surrounding the death of their colleagues, has spoken to the Journalist Association of Serbia 17 years after writing the report with shocking discoveries. The investigation has not progressed since then.  

Rienhardt says that, at the time of the murder, everything in Kosovo was uncontrolled, unsafe, without much accurate information, and no police investigation was conducted. He says this prompted them to conduct an investigation of their own several days later. He added they had been to Kosovo more than 200 times to investigate, obtain details and interview all potential sources they could connect to the events, so as to piece together a picture of what had happened there. He says they eventually found two eyewitnesses, the two Serbian soldiers.  

They cooperated intensively with the German Federal Foreign Office, to obtain the execution of an international warrant issued to Russian prosecutors for the arrest of Aleksandar T. German officials later relayed to them they had been informed by Russian authorities that the person they were looking for had passed away, but Rienhardt doubts the veracity of that allegation.  

After being approached by the Journalist Association of Serbia for comments, the German Federal Foreign Office replied that “at this point in the proceedings, the FFO is unable to provide any information.” 

“Please refer your inquiries to the State Prosecutor’s Office of Hamburg, as the responsible legal institution. As the Russian authorities are conducting an investigation, I advise you to contact the Russian Embassy”, replied the German Federal Foreign Office.  

The Journalist Association of Serbia sent an inquiry to the Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation a year ago, but we have received no reply to date.  

“Regarding the case you have mentioned, please be advised of the following: a criminal investigation of this case was initiated by the State Prosecutor’s Office of Hamburg in June 1999. The investigation included autopsies of the two murdered journalists. In addition, several witnesses were questioned and an investigation was conducted in connection with a car that had been parked near the crime scene.” In addition, the Journalist Association of Serbia was told the Principal Public Prosecutor’s Office in Hamburg had sought legal assistance from Serbian authorities. 

“On 16 March 2001, the Higher Regional Court of Hamburg issued a warrant for the arrest of the accused Aleksandar T. for suspected murder and robbery with homicide. On the basis of it, the Public Prosecutor’s Office of Hamburg issued an international wanted notice in April 2001, followed by an arrest warrant for the accused Aleksandar T. in April 2005.
“To date, the accused could not be questioned because his whereabouts have remained unknown. In 2010, we heard it had been posited that the accused might no longer be alive. However, as there is no reliable evidence to support that, the search for the accused continues”, the Journalist Association of Serbia was told by the Principal Public Prosecutor’s Office in Hamburg.  

At the time of his murder, Mr. Grüner was 35 and had worked as a foreign correspondent for Stern for nine years. Mr. Krämer was 56 and had been with Stern for 30 years as a photojournalist, known for his photos of the Soviet invasion of Czechoslovakia, after which he went on to report from numerous crisis areas around the world. 

Their colleagues have not forgotten them. A memorial plaque was placed on 14 December 2006 to mark the spot where they were killed.

U nastavku je ovaj tekst preveden na albanski i engleski jezik.

Please find below albanian and english translation of this article.               

Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

Među "dvostrukim žrtvama" su i novinari Ljubomir Knežević, Marjan Melonaši i Aleksandar Simović. Ovim povodim Udruženje novinara Srbije (UNS) zatražilo je odgovore od UNMIK-a, ali većina pristiglih objašnjenja pisanim putem upućuju nas na njihov sajt. UNMIK nam je dostavio i pismo koje je šef UNMIK-a uputio porodicama, u kojima izražava žaljenje zbog neefikasnih istraga.   

UNS: Od 2007. do 2016, Savetodavna komisija za ljudska prava (HRAP) razmotrila je 527 žalbi podnesenih pretežno od strane Srba protiv UNMIK-a. Među njima su porodice ubijenih i otetih novinara. Da li su slučajevi ubistava i nestanka novinara bili prioritet? 

HRAP je 2006. osnovao specijalni predstavnik generalnog sekretara UN (SRSG) na Kosovu kao Savetodavnu komisiju sa zadatkom da razmatra žalbe podnesene od strane bilo kojeg lica ili grupe pojedinaca, na navodno kršenje ljudskih prava od strane Privremene administrativne misije Ujedinjenih nacija na Kosovu (UNMIK), za period od 2005. do 2008. godine i da daje neobavezujuće, savetodavno mišljenje i preporuke SRSG-u za njegovo ili njeno postupanje na osnovu nalaza HRAP-a. Sve žalbe su pregledane u skladu sa Uredbom 2006/12 UNMIK-a, od 23. marta 2006. godine.

UNS: Zaključak HRAP-a je da je Misija Ujedinjenih nacija na Kosovu prekršila svoje osnovne principe i načela, da je odgovorna za kršenje ljudskih prava i prava na život, jer nije istraživala nestanke i ubistva u 233 slučaja. Do istog zaključka došlo se u žalbama porodica novinara: Ljubomira Kneževića, Marjana Melonašija i Aleksandra Simovića. Da li to znači da se istragama ubistava i otmica novinara nije pristupilo sa dužnom profesionalnom pažnjom?

Mišljenja HRAP-a, koja su sva dostupna na internetu, sumiraju navode Misije (UNMIK-a) u pogledu činjenica vezanih za pojedinačne žalbe. Ove informacije mogu se naći na: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

UNS: Kada je u pitanju analiza UNMIK-ove dokumentacije u slučaju nestanka novinara Ljubomira Kneževića, po našem saznanju, Savetodavna komisija za ljudska prava otkrila je neke zanimljive činjenice. Koje su to činjenice i zašto niko nije govorio o njima?

Mišljenja HRAP-a, koja su sva dostupna na internetu, sumiraju navode Misije (UNMIK-a) u pogledu činjenica vezanih za pojedinačne žalbe. Ove informacije mogu se naći na: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

UNS: Kako komentarišete činjenicu da se ovaj konkretan slučaj „zagubio“ prilikom predaje dokumentacije UNMIK-a EULEKS-u? 

Mišljenje HRAP-a o tom slučaju sadrži informacije vezane za okolnosti predaje dokumenata UNMIK-a EULEKS-u. Ipak, molimo Vas da imate u vidu da su UNMIK-ove obaveze u oblasti krivičnih istraga prenesene EULEKS-u u decembru 2008. EULEKS je svoje izvršne funkcije u kosovskom pravosudnom sistemu okončao 14. juna 2018. godine. Od tog datuma pravosudne i policijske istrage sprovode kosovske vlasti. UNMIK i dalje poziva nadležne da preduzmu sve moguće korake kako bi obezbedili nastavak istrage nestanka g. Kneževića i privođenje počinilaca pravdi.    

UNS: U poslednjem izveštaju UNMIK-ove Savetodavne komisije za ljudska prava navodi se da postoje značajni propusti u istražnim aktivnostima, kao što je obrada mesta zločina, „pretraživanje“ okolnih područja, prikupljanje i čuvanje materijalnih dokaza, beleženje izjava svedoka. „Čini se da su pokušaji pronalaženja i razgovora sa svedocima dugo odlagani. Zato se dešavalo da su svedoci umrli, preselili se ili zaboravili činjenice vezane za slučaj“, piše u izveštaju. Kako objašnjavate da je slučaj nestanka novinara Marjana Melonašija otvoren pet godina nakon njegovog nestanka?  

Kao što je već navedeno, mišljenja HRAP-a, koja su sva dostupna na internetu, sumiraju navode Misije (UNMIK-a) u pogledu činjenica vezanih za pojedinačne žalbe. Ove informacije mogu se naći na: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx 

UNS: U slučaju otmice i ubistva novinara Aleksandra Simovića, čini se da je UNMIK preduzeo određene korake, ali istraga nije završena. Zašto?  

Kao što je navedeno iznad, mišljenja HRAP-a, koja su sva dostupna na internetu, sumiraju navode Misije (UNMIK-a) u pogledu činjenica vezanih za pojedinačne žalbe. Ove informacije mogu se naći na: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

UNS: U UNMIK-ovom Godišnjem policijskom izveštaju za 2000. stoji da je misiji između juna 1999. i decembra 2000. prijavljeno 675 ubistava, 115 silovanja i 351 otmica. HRAP kaže da je „velika količina informacija poslata UNMIK-u od strane srpskih vlasti sa podacima o različitim incidentima, uključujući lokacije, datume i imena žrtava, osumnjičenih i svedoka, ali da u većini ovih slučajeva nije bilo prave saradnje između UNMIK-a i srpskih institucija“, što se odnosi i na ubijene i na otete novinare. U čemu je tačno krivica UNMIK-a?   

Kao što je navedeno iznad, mišljenja HRAP-a, koja su sva dostupna na internetu, sumiraju navode Misije (UNMIK-a) u pogledu činjenica vezanih za pojedinačne žalbe. Ove informacije mogu se naći na: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

SRSG je blagovremeno i pozitivno reagovao na preporuke HRAP-a, a u slučajevima gde je Komisija utvrdila da UNMIK nije obezbedio zaštitu ljudskih prava u slučajevima nestalih osoba, SRSG je između ostalog pozvao nadležne institucije da preduzmu sve moguće korake kako bi obezbedile nastavak istraga i privođenja počinilaca pravdi; i izrazio je žaljenje zbog manjka efikasnih istraga od strane UNMIK-a koji je u velikoj meri bio posledica jedinstvenih izazova koji su se javili nakon sukoba na Kosovu.    

UNS: Zaključak HRAP-a je da su podnosioci žalbi dvostruke žrtve UNMIK-a: prvi put, kada su im prekršena ljudska prava, i drugi put, kada nisu dobili nadoknadu putem ovog postupka. „HRAP je sprovela temeljnu analizu podnetih žalbi i ohrabrivala je UNMIK i Ujedinjene nacije da preduzmu aktivnosti koje bi bile blagotvorne za podnosioce žalbi pre isteka mandata HRAP-a. Šteta je što se to nije dogodilo". Takođe, u svakom izveštaju HRAP je tražio javno izvinjenje porodicama, kao i odštetu. U kojim slučajevima su porodice dobile izvinjenje i zašto niko nije dobio odštetu?  

UNMIK je izrazio žaljenje zbog toga što nije sprovedena efikasna istraga nestanka g. Ljubomira Kneževića i Marjana Melonašija, i otmice i ubistva g. Aleksandra Simovića.  

U vezi sa preporukama HRAP-a za davanje odgovarajuće nadoknade za kaznenu i nekaznenu odštetu u određenim slučajevima, UNMIK nije u poziciji da plaća nadoknade, ali i dalje komunicira sa relevantnim institucijama po ovom pitanju, gde god je to moguće.   

UNS: U svom mišljenju HRAP je preporučio da se šef misije UNMIK-a javno izvini porodicama, i to putem medija. Zašto to nije urađeno? 

Kao što je pomenuto u našem odgovoru na osmo pitanje iznad, UNMIK je izrazio žaljenje zbog toga što nije sprovedena efikasna istraga nestanka g. Ljubomira Kneževića i Marjana Melonašija, i otmice i ubistva g. Aleksandra Simovića.  

UNS: HRAP takođe preporučuje nadoknadu porodicama žrtava. Zašto to nije urađeno?

Kao što je pomenuto u našem odgovoru na 8. pitanje i kao što se videlo u odlukama SRSG-a u odgovoru na svaku žalbu (takođe dostupne na internetu), u vezi sa preporukom HRAP-a za dodelu odgovarajuće nadoknade za kaznenu i nekaznenu odštetu u određenim slučajevima, UNMIK nije u poziciji da plaća nadoknade, ali i dalje komunicira sa relevantnim institucijama po ovom pitanju, gde god je to moguće. 

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Tekst je rezultat istraživanja Udruženja novinara Srbije o ubijenim i nestalim novinarima na Kosovu. Istraživanje se sprovodi u okviru projekta Udruženja novinara Srbije podržanog od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u tekstu ne odražavaju nužno stavove i mišljenja organa koji je projekat podržao.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

UNMIK-u kërkon falje nga viktimat 

Paneli Këshillues për të Drejtat e Njeriut (HRAP) në kuadër të UNMIK-ut, në raportin përfundimtar në vitin 2016 përfundoi se Misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë ishte përgjegjës për shkeljen e të drejtave të njeriut dhe të së drejtës në jetë, sepse nuk i ka hetuar zhdukjet dhe vrasjet në 233 raste të lajmëruara në atë panel. Pothuajse në të gjitha mendimet individuale që kanë të bëjnë me vrasjet dhe rrëmbimet pas ardhjes së këtij misioni në Kosovë, HRAP përsërit: “UNMIK-u nuk e ka zbatuar një hetim efikas, duhet ta pranojë përgjegjësinë, kurse shefi i këtij misioni duhet të kërkojë falje nga familjet e viktimave.” Në mesin e “viktimave të dyfishta” janë edhe gazetarët Lubomir Knezheviq (Ljubomir Knežević), Marjan Mellonashi (Marjan Melonaši) dhe Aleksandër Simoviq (Aleksandar Simović). Me këtë rast Asociacioni i Gazetarëve të Serbisë (UNS) i ka kërkuar përgjigjet nga UNMIK-u, por shumica e shpjegimeve të dorëzuara më shkrim na udhëzojnë në ueb faqen e tyre. UNMIK-u na e ka dorëzuar edhe një letër të cilën shefi i UNMIK-ut ua ka drejtuar familjeve, e ku ai shpreh keqardhje për shkak të hetimeve joefikase. 

UNS: Nga viti 2007 deri në vitin 2016, Paneli Këshillues për të Drejtat e Njeriut (HRAP) i ka shqyrtuar 527 ankesa në shumicën e rasteve të parashtruara nga serbët kundër UNMIK-ut. Në mesin e tyre janë edhe familjet e gazetarëve të vrarë dhe të rrëmbyer. A kanë qenë rastet e vrasjeve dhe të zhdukjeve të gazetarëve prioritet? 

Në vitin 2006 HRAP-in e themeloi Përfaqësuesi i Posaçëm i Sekretarit të Përgjithshëm të KB-së (SRSG) në Kosovë, di dhe Panelin Këshillues me detyrë që t’i shqyrtojë ankesat e parashtruara nga cilido person ose grupi i individëve, për shkeljet e pretenduara të të drejtave të njeriut nga ana e Misionit i Administratës së Përkohshme të Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK), për periudhën nga viti 2005 deri në vitin 2008 dhe për të dhënë mendim jo-detyrues dhe këshillues dhe rekomandime SRSG-it për veprimet e tij/të saj në bazë të të gjeturave të HRAP-it. Të gjitha ankesat janë shikuar në përputhje me Rregulloren e UNMIK-ut 2006/12, nga 23 marsi 2006.  

UNS: Përfundimi i HRAP-it është që Misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë i ka shkelur parimet e veta themelore, se është përgjegjës për shkeljen e të drejtave të njeriut dhe e të drejtës në jetë, sepse nuk i ka hetuar zhdukjet dhe vrasjet në 233 raste. Deri te përfundimi i njëjte arrihet edhe me ankesat e familjeve të gazetarëve: Lubomir Knezheviqit, Marjan Mellonashit dhe Aleksandër Simoviqqit. A do të thotë kjo se nuk ka pasur qasje me kujdes të detyrueshëm profesional në hetimet e vrasjeve dhe rrëmbimeve të gazetarëve? 

- Mendimet e HRAP-it që janë në dispozicion në internet, i përmbledhin pretendimet e Misionit (UNMIK-ut) në aspektin e fakteve të ndërlidhura me ankesat individuale. Këto informata mund të gjeten në: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx 

UNS: Kur bëhet fjalë për analizën e dokumentacionit të UNMIK-ut në rastin e zhdukjes së gazetarit Lubomir Knezheviqit, sipas njohurive tona, Paneli Këshillues për të Drejtat e Njeriut i ka zbuluar disa fakte interesante. Cilat janë ato fakte dhe pse askush nuk foli për to? 

Mendimet e HRAP-it që janë në dispozicion në internet, i përmbledhin pretendimet e Misionit (UNMIK-ut) në aspektin e fakteve të ndërlidhura me ankesat individuale. Këto informata mund të gjeten në: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx 

UNS: Si e komentoni faktin se ky rast konkret “humbi” gjatë dorëzimit të dokumentacionit e UNMIK-ut në EULEX?

Mendimi i HRAP-it për këtë rast i përmban informatat në lidhje me rrethanat e dorëzimit të dokumenteve të UNMIK-ut në EULEX. Megjithatë, Ju lusim që ta merrni parasysh se detyrimet e UNMIK-ut në fushën e hetimeve penale i janë bartë EULEX-it në dhjetor të vitit 2008. EULEX-i i përfundoi funksionet e veta ekzekutive në sistemin gjyqësor të Kosovës më 14 qershor të vitit 2018. Nga kjo datë hetimet gjyqësore dhe policore zbatohen nga autoritetet kosovare. UNMIK-u ende u bën thirrje autoriteteve kompetente t’i ndërmarrin të gjitha hapat e mundshëm për ta siguruar vazhdimin e hetimit të zhdukjes së z. Knezheviqit dhe për sjelljen e kryesve para drejtësisë.  

UNS: Në raportin e fundit të Panelit Këshillues për të Drejtat e Njeriut të UNMIK-ut, ceket se ekzistojnë lëshimet e rëndësishme në aktivitetet hetimore, siç është përpunimi i vendit të krimit, “hetimi” i zonave përreth, mbledhja dhe ruajtja e provave materiale, shënimi i deklaratave të dëshmitarëve. “Duket se përpjekjet e gjetjes së dëshmitarëve dhe zhvillimit të bisedave me ta, janë shtyer për një kohë të gjatë. Si pasojë ka ndodhur se dëshmitarët kanë vdekur, kanë ndërruar vendbanim ose i kanë harruar faktet në lidhje me rastin,” shkruan në raport. Si e shpjegoni faktin se rasti i zhdukjes së gazetarit Marjan Mellonashit është hapur pesë vite pas zhdukjes së tij? 

Siç është theksuar edhe më lartë,  mendimet e HRAP-it që janë në dispozicion në internet, i përmbledhin pretendimet e Misionit (UNMIK-ut) në aspektin e fakteve të ndërlidhura me ankesat individuale. Këto informata mund të gjeten në:  http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx 

UNS: Në rastin e rrëmbimit dhe të vrasjes së gazetarit Aleksandër Simoviqit, duket se UNMIK-u i ka ndërmarrë hapat e caktuara, por hetimi nuk është përfunduar. Pse? 

Siç është theksuar edhe më lartë,  mendimet e HRAP-it që janë në dispozicion në internet, i përmbledhin pretendimet e Misionit (UNMIK-ut) në aspektin e fakteve të ndërlidhura me ankesat individuale. Këto informata mund të gjeten në:  http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

UNS: Në Raportin vjetor policor të UNMIK-ut për vitin 2000 qëndron se në Mision, në mes të qershorit të vitit 1999 dhe dhjetorit të vitit 2000 janë raportuar 675 vrasje, 115 dhunime dhe 351 rrëmbim. HRAP thotë se “sasia e madhe e informatave i është dërguar UNMIK-ut nga autoritetet serbe, me të dhëna për identitete të ndryshme, duke i përfshirë edhe lokacionet, datat dhe emrat e viktimave, të dyshuarave dhe të dëshmitarëve, por që në shumicën e këtyre rasteve nuk ka pasur bashkëpunim të vërtetë mes UNMIK-ut dhe institucioneve serbe”, gjë që ka të bëjë edhe me gazetarët e vrarë dhe të rrëmbyer. Cili është saktësisht faji i UNMIK-ut? 

Siç është theksuar edhe më lartë,  mendimet e HRAP-it që janë në dispozicion në internet, i përmbledhin pretendimet e Misionit (UNMIK-ut) në aspektin e fakteve të ndërlidhura me ankesat individuale. Këto informata mund të gjeten në:  http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

SRSG në kohë dhe në mënyrë pozitive ka reaguar ndaj rekomandimeve të HRAP-it, e në raste ku Paneli ka vërtetuar se UNMIK-u nuk e ka siguruar mbrojtjen e të drejtave të njeriut në rastet e personave të zhdukur, SRSG, mes të tjerash, u ka bërë thirrje institucioneve kompetente t’i ndërmarrin të gjitha hapat e mundshëm për ta siguruar vazhdimin e hetimeve dhe të sjelljes së kryesve para drejtësisë; dhe gjithashtu ka shprehur keqardhjeje për shkak të mungesës së hetimeve efikase nga ana e UNMIK-ut, e e cila në masë të madhe ishte pasojë e sfidave unike që u shfaqën pas konfliktit në Kosovë. 

UNS: Përfundimi i HRAP-it është se parashtruesit e ankesave janë viktima “të dyfishta” të UNMIK-ut: për herë të parë kur u janë shkelur të drejtat e njeriut dhe për herë të dytë kur nuk e fituan kompensimin përmes kësaj procedure. “HRAP e ka zbatuar një analizë të hollësishme të ankesave të parashtruara dhe e ka inkurajuar UNMIK-un, si edhe Kombet e Bashkuara që t’i ndërmarrin aktivitetet që do të ishin të dobishme për parashtruesit e ankesave, para përfundimit të mandatit të HRAP-it. Fatkeqësisht kjo gjë nuk ndodhi.” Gjithashtu, në çdo raport, HRAP-i ka kërkuar falje publike për familje si dhe dëmshpërblimin (kompensim). Në cilat raste familjet pranuan kërkim faje dhe pse askush nuk mori dëmshpërblim (kompensim)? 

UNMIK-u shprehi keqardhjeje për shkak se nuk është zbatuar hetimi efikas për zhdukjen e z. Lubomir Knezheviqit dhe Marjan Mellonashit dhe të rrëmbimit dhe të vrasjes së z. Aleksandër Simoviqit.

Lidhur me propozimet e HARP-it për dhënien e dëmshpërblimit të përshtatshëm për dëmet penale dhe jo-penale në rastet e caktuara, UNMIK-u nuk është në pozitë t’i paguajë kompensimet, por ende komunikon me institucionet relevante për këtë çështje, kudo që është e mundur një gjë e tillë.  

UNS: Në mendimin e tij, HARP-i ka rekomanduar që shefi i Misionit të UNMIK-ut të kërkojë falje publikisht nga familjet, dhe atë përmes mediave. Pse nuk është bërë kjo? 

Siç u cek më lartë në përgjigjen tonë në pyetjen 8, UNMIK-u ka shprehur keqardhjeje për shkak se nuk është zbatuar hetimi efikas i zhdukjes së g. Lubomir Knezheviqit dhe Marjan Mellonashit, si dhe i rrëmbimit dhe i vrasjes së Aleksandër Simoviqit.  

UNS: HRAP-i gjithashtu e rekomandon kompensimin (dëmshpërblimin) për familjet e viktimave. Pse kjo gjë nuk është bërë? 

Siç u cek më lartë në përgjigjen tonë në pyetjen 8 dhe siç shihet nga vendimet e SRSG-i në përgjigje në çdo ankesë (gjithashtu janë në dispozicion në internet), lidhur me rekomandimin e HRAP-it për ndarjen e kompensimit të përshtatshëm për dëmet penale dhe jo-penale në rastet e caktuara, UNMIK-u nuk është në pozitë t’i paguajë kompensimet, por ende është duke komunikuar me institucionet relevante lidhur me këtë çështje, kudo që një gjë e tillë është e mundur.

* Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar vetëm duke e cekur edhe burimin

------------------------------------------------------------------------------

UNMIK Apologizes to the Victims

UNMIK’s Human Rights Advisory Panel (HRAP) in its final report in 2016 concluded that the United Nations Mission in Kosovo was responsible for violations of human rights and the right to life, because it had not investigated disappearances and murders in 233 cases reported to the Panel. In nearly all individual opinions pertaining to the murders and kidnappings that occurred after the mission’s arrival in Kosovo, the HRAP reiterates: UNMIK did not conduct an effective investigation, it should admit its responsibility, while the mission chief should publicly apologize to the victims’ families. Among the “double victims” are journalists Ljubomir Knežević, Marjan Melonashi and Aleksandar Simović. On this occasion, the Journalists’ Association of Serbia (UNS) requested answers from UNMIK, but most of the written explanations received point us to their website. UNMIK also forwarded us a letter the UNMIK chief had sent to the families, expressing his regret over the ineffective investigations.    

UNS: From 2007 to 2016, the HRAP considered 527 complaints filed mainly by Serbs against UNMIK. Among them are the families of murdered and kidnapped journalists. Were the cases of the killings and disappearances of journalists prioritized?  

 The HRAP was established as an advisory panel in 2006 by the Special Representative of the Secretary-General (SRSG) in Kosovo, to review complaints submitted by any individual or group of individuals about alleged human rights violations by or attributable to the United Nations Interim Administration Mission in Kosovo (UNMIK), for the period from 2005 to 2008, and to issue non-binding advisory opinions and make recommendations to the SRSG for his or her action based on the HRAP’s findings. All complaints were examined in accordance with UNMIK Regulation 2006/12 of March 23, 2006. 

UNS: The conclusion of the HRAP is that the UN mission in Kosovo violated its basic principles and tenets, that it is responsible for violations of human rights and the right to life, because it did not investigate the disappearances and murders in 233 cases. In the complaints of the families of the journalists: Ljubomir Knežević, Marjan Melonashi and Aleksandar Simović, the same conclusion is reached. Does this mean that investigations into the murders and kidnappings of journalists were not approached with due care of the profession in public interest? 

HRAP opinions, which are all available online, summarize the Mission’s (UNMIK) submissions regarding the facts on individual complaints. This information can be found at: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

UNS: How do you comment on the fact that this particular case "got lost" in handing over the documentation from UNMIK to EULEX? 

HRAP’s opinion on the case contains information related to the circumstances of the handover of the files from UNMIK to EULEX. Nevertheless, please bear in mind that UNMIK’s responsibilities in the area of criminal justice investigations and prosecutions were transferred to EULEX in December 2008. EULEX completed its executive functions in Kosovo’s judicial system on June 14, 2018. Since that date, judicial and police investigations are carried out by the Kosovo authorities. UNMIK continues to urge competent authorities to take all possible steps to ensure that the criminal investigation into the disappearance of Mr. Knežević is continued and that the perpetrators are brought to justice.  

UNS: When it comes to the analysis of UNMIK documentation in the case of the disappearance of journalist Ljubomir Knežević, to the best of our knowledge, interesting facts have been identified by the Human Rights Advisory Panel. What are the facts and why did everybody remain silent about them? 

HRAP opinions, which are all available online, summarize the Mission’s (UNMIK) submissions regarding the facts on individual complaints. This information can be found at: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

The final report of the UNMIK Human Rights Advisory Panel states that there are significant omissions in investigative activities, such as handling the crime scene, "searching" of surrounding areas, gathering and preserving material evidence, recording witness statements. "There seems to have been a great deal of delay in trying to find and speak with witnesses. This is why it happened that witnesses died, moved, or forgot facts related to a case," the report states. How do you explain that the case of journalist Marjan Melonashi was opened five years after his disappearance? 

As noted above, HRAP opinions, which are all available online, summarize the Mission’s (UNMIK) submissions regarding the facts on individual complaints and provide the Panel’s own findings on the complaint. This information can be found at: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx 

UNS: In the case of the abduction and murder of journalist Aleksandar Simović, UNMIK appears to have taken some steps, but the investigation has not been completed. Why? 

As noted above, HRAP opinions, which are all available online, summarize the Mission’s (UNMIK) submissions regarding the facts on individual complaints and provide the Panel’s own findings on the complaint. This information can be found at: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

UNS: The2000 UNMIK Police Annual Report states that 675 killings, 115 rapes and 351 kidnappings were reported to the mission from June 1999 to December 2000. The HRAP says that "a large amount of information was sent to the UNMIK by the Serbian authorities with information on various incidents, including the locations, dates and names of victims, suspects and witnesses, but that in most of these cases there was no proper cooperation between UNMIK and the Serbian institutions," which applies to both murdered and kidnapped journalists. What exactly is UNMIK 's fault? 

As noted above, HRAP opinions, which are all available online, summarize the Mission’s (UNMIK) submissions regarding the facts on individual complaints and provide the Panel’s own findings on the complaint. This information can be found at: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

The SRSG has provided timely and positive responses on HRAP recommendations, and where the Panel has found that UNMIK had failed to ensure protection of human rights in cases of missing persons, the SRSG has, among other things, urged competent authorities to take all possible steps to ensure the continuation of investigations and bring perpetrators to justice; and expressed regret over the lack of effective investigations by UNMIK, which was to a great extent a consequence of the unique challenges that appeared after the conflict in Kosovo.  

UNS: The conclusion of the HRAP is that the complainants are twice victims of UNMIK: originally, when their human rights were violated, and again, when they received no compensation through this proceeding. "The HRAP conducted a thorough analysis of the appeals lodged and encouraged UNMIK and the UN to undertake activities that would be beneficial to the complainants before the term of office of the HRAP ends. It is a shame that this did not happen." In each report, the HRAP also sought a public apology to the families as well as damages. In which cases did the families receive an apology and why did no one receive damages? 

UNMIK expressed regret that there was a lack of an effective investigation into the disappearance of Mr. Ljubomir Knežević and Mr. Marjan Melonashi, and abduction and killing of Mr. Aleksandar Simović. 

In relation to the HRAP’s recommendation to award adequate compensation for pecuniary and non-pecuniary damages in certain cases, UNMIK is not in a position to pay compensation but continues to communicate with relevant authorities about this issue, where possible. 

UNS: In its opinion, the HRAP recommended that the UNMIK Head of Mission apologize to the families publicly and through the media. Why was that not done? 

As mentioned in our answer to Question 8 above, UNMIK expressed regret that there was a lack of an effective investigation into the disappearance of Mr. Ljubomir Knežević and Mr. Marjan Melonashi, and abduction and killing of Mr. Aleksandar Simović. 

UNS: The HRAP also recommends compensation. Why was this not done?  

As mentioned in our answer to Question 8 above and as reflected in the SRSG’s decisions responding to each complaint (also available online), in relation to the HRAP’s recommendation to award adequate compensation for pecuniary and non-pecuniary damages in certain cases, UNMIK is not in a position to pay compensation but continues to communicate with relevant authorities about this issue, where possible.

* Reprinting, republishing or usage parts or the entire article is permitted with mandatory source guidance

U nastavku je ovaj tekst preveden na albanski i engleski jezik.

Please find below albanian and english translation of this article.               

Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

Kelok je jedan od najodlikovanijih kanadskih policijskih inspektora sa više od 36 godina iskustva u policijskoj službi Toronta i oružanim snagama Kanade. Prvi je strani policajac pozvan da pomogne obaveštajno i protivterorističko odeljenje policijske uprave Njujorka, posle napada 11. septembra 2001. na SAD. Bio je šef UNMIK-ovog odeljenja za teške zločine u Prištini, od septembra 2000. do juna 2001. godine.

U vojnoj policiji danas je savetnik Štaba nacionalne odbrane u Otavi, profesor na programu nacionalne bezbednosti na koledžu „Daram”, konsultant za pitanja bezbednosti i direktor Kraljevskog kanadskog vojnog instituta.  

- Na Kosovo sam stigao početkom septembra 2000. kao istražitelj i kasnije preuzeo komandu nad Odeljenjem za teške zločine. Sarađivali smo sa Odredom za ubistva, ali nismo imali nadležnosti za ubistva koja su se desila pre mog dolaska. Radili smo na slučajevima otmica i nestalih osoba sa odeljenjem za nestale osobe. To vreme je bilo izuzetno teško, jer je veliki deo infrastrukture pravosudnog sistema bio uništen u sukobima.

Među stranama postojalo je opšte nepoverenje, a Ujedinjene nacije (UN) su se susrele sa nepoverenjem i mržnjom sa kakvim se do tada nisu suočavale, zbog činjenice da smo prvi put u istoriji Ujedinjenih nacija imali primat. Svedoci zločina su se plašili da prijave incidente zbog pretnji i zastrašivanja. Uprkos brojnim zahtevima za program zaštite svedoka i amnestiju za oružje, nadležni u UN su nas odbili.

Bilo je uklanjanja izveštaja o ubistvima novinara

UNS: Šta je Vaše Odeljenje činilo da rasvetli ubistva novinara i medijskih radnika i kakvi su rezultati?

Kelok: Ti novinari su javnost informisali, suprotno od poruka koje im je slala PDK. Pretnje i zastrašivanja bili su prvi koraci. Ukoliko novinari nisu odustajali, usledile bi otmice, prebijanja i ubistva njih i članova njihovih porodica.

UNS: Istraga nestanka kolege Marjana Melonašija zvanično je otvorena pet godina posle tog događaja. Dokumenta jedinice za istraživanje zločina ovo potvrđuju.

Kelok: Ne mogu sa potpunom sigurnošću da kažem zašto njegov nestanak nije istražen, ali Vam mogu reći da je u to vreme, kada sam stigao (septembar 2000), u UNMIK-u bila konfuzija. Na brzinu smišljen plan za policijski nadzor na Kosovu napravljen je bez obezbeđivanja infrastrukture, logističkog, administrativnog i pravosudnog nadzora.  

Prva stvar koju sam napravio kada sam došao na mesto rukovodioca Odeljenja bio je sistem za praćenje slučajeva. Pre toga, svi izveštaji podnošeni su osobi koja je u tom trenutku bila na dužnosti, bez organizovane metodologije praćenja ili obezbeđivanja neophodnih resursa za istraživanje teških zločina.

Izveštaji su morali da se prevode. Policajci sa svih strana sveta imali su bezbroj načina pisanja izveštaja i širok dijapazon istraživačkih sposobnosti, kvalifikacija i iskustava. Znamo da je bilo i simpatizera PDK-a, koji su radili kao pomoćnici za jezike (prevodioci) ili čak u KPS-u (Kosovska policijska služba), koji su možda čak i uklanjali izveštaje ako im se za to ukazala prilika.  

UNS: U istrazi ubistva novinara Šefkija Popove UNMIK policija uzela je dokumenta iz njegove kuće za koje se ne zna gde su.

Kelok: Kao što sam rekao, beleženje, čuvanje i dokumentovanje dokaza bilo je ad hoc i često je zavisilo od profesionalnosti istražitelja i rukovodilaca. Takođe, dokaze je uglavnom zadržavao istražitelj, bez centralnog skladištenja/mesta za čuvanje koje bi obezbedilo kontinuitet i kontrolu.

UNS: Da li ste primetili da su dokazi tokom istraga nestajali ili da istrage nisu vođene savesno?

Kelok: Možda na početku svog boravka, ali veoma sam se trudio da dovedem najbolje, kvalifikovane istražitelje u svoje Odeljenje. Nisam prihvatao ništa manje od stoprocentne profesionalnosti i objektivnosti. Otpustio sam nekoliko ljudi zbog toga što to nisu bili.

Osim toga vodio sam istrage protiv zaposlenih u UN-u kada je to bilo neophodno i slao izveštaje lancu komande.

Ukupno gledano, moji istražitelji su predano, profesionalno i objektivno radili dodeljene slučajeve i dovodili ih do kraja kad god je bilo moguće. Očigledno smo imali radno okruženje puno izazova, a svakako sa manjkom resursa i ljudstva. Svojski smo se trudili da uradimo sve što možemo, posebno da utešimo i podržimo žrtve, svedoke i njihove porodice.

Obaveštajne službe su se mešale u istrage ubistava novinara

UNS: UNS je u istraživanju došao do informacija da su interesi obaveštajnih službi umešani u ubistvo novinara Džemajla Mustafe, kao i da to može biti jedan od razloga zašto se ne zna ko je ubica. Da li Vaša saznanja potvrđuju naše sumnje?

Kelok: Verujem da oni znaju ko su osumnjičeni za njegovu smrt. I PDK i Demokratski savez Kosova (LDK) imali su ljude koji su sarađivali sa raznim obaveštajnim agencijama koje su bile na suprotnim stranama i to nam je znatno otežavalo rad.

Spoljni akteri iz SAD-a, UK-a, Francuske i drugih država nisu poštovali prednost koju je UNMIK policija imala u krivičnim istragama nakon prestanka akcije NATO-a u regionu. Imao sam informacije da je u praktično svakom slučaju neko radio za drugog kako bi ispunio njegove ciljeve. 

UNS: Da li ste se tokom istraga susretali sa pritiscima ili Vam je sugerisano da neke istrage ne bi trebalo sprovoditi ili ih treba staviti u stranu?

Kelok: U svakom slučaja koji je imao političku pozadinu bio sam pod pritiskom nadređenih da budem oprezan (što je značilo da oni sve odobre pre nego što preduzmem dalje korake) ili sam dobijao jasne naloge da prekinem dalji rad. Zato smo bivšeg komandata OVK Sabita Gecija direktno odveli pred međunarodni sud, kako bi se oni time bavili optužnicom protiv njega i još dvojice.

Moj komandant je nakon presuda izrečenih Geciju i njegovim saradnicima izjavio: „Nismo bili sigurni da li ćemo ti dozvoliti da nastaviš rad na tome“, ali na kraju su bili zadovoljni ishodom jer je to dalo značajan kredibilitet UN-u, a posebno našoj jedinici.

Jasno sam shvatao da su sve te istrage uticale i na kredibilitet UN. Očekivalo se da sledimo njihove naloge, kakvi god oni bili. Ali, tamo smo bili da radimo po zakonu, nisam mogao da narušim svoju profesionalnost i integritet, a to me je često dovodilo u sukob sa politikantima koji su imali druge ideje – uključujući Bernara Kušnera, koga sam ispraćao sa mesta zločina koji je pokušavao da iskoristi.

UNS: Aleksandar Simović je otet u Prištini, a zatim ubijen. Momir Stokuća je ubijen u svom stanu u Prištini. Ovi zločini su se odigrali nakon dolaska NATO-a na Kosovo. Da li ste znali ko „upravlja“ Prištinom? Da li su to bile međunarodne misije kojima je dat mandat ili lokalne vođe OVK?

Kelok: Zanimljivo pitanje. Kada sam stigao, NATO je još uvek imao bezbedonosni mandat za Kosovo. Vojska je imala primat u, kako to zovemo, vršenju svih operacija. UN je imao mandat prelazne uprave i pokušao je da sprovede različita zaduženja.

Ni OVK ni PDK nisu imale nikakva pravna ovlašćenja. Ipak, oni su imali uticaj. KFOR nije imao kapacitet za kriminalističku istragu niti je imao mandat ѕa to. To je razlog za što nije bilo istrage zasnovane na dokazima pre formiranja UMNIK policije.

UNS: Da li su lokalne vođe ikada pozivane na informativne razgovore? Da li su ikada govorile o tim zločinima?

Kelok: Sa njima su razgovarali politički i predstavnici obaveštajnih službi kako bi dobili informacije o pravcu u kojem bi misija mogla dalje da deluje.

Uklanjanje dokaza o ubistvima i otmicama novinara

UNS: Kako komentarišete nestajanje dokumenata o ubistvu Momira Stokuće iz UNMIK-ove arhive? Kako komentarišete da istraga o tom slučaju nikada nije otvorena?

Kelok: Znamo da je bilo pripadnika KPS (Kosovska policijska služba) koji su bili naklonjeni PDK i bivšim pripadnicima OVK. Ako su bili u poziciji, naravno da su učinili sve da pomognu svojim političkim i bivšim vojnim gospodarima, uključujući i zastrašivanje svedoka i uklanjanje dokaza. Zato smo koristili više prevodilaca kako bismo dobili tačne izjave od žrtava i svedoka.

UNS: Ljubomir Knežević nestao je u Vučitrnu. Porodice otetih Srba povezuju neke od nestanaka sa pričom o trgovini organima. Ono što je sigurno je da su pojedini svedoci u Vučitrnu identifikovali Ganija Imerija kao otmičara, koji je bio pripadnik Kosovskog zaštitnog korpusa, i istraga je prekinuta. I istražni tužilac i sudija su zamenjeni. Da li je bilo i drugih slučajeva diskreditovanja međunarodnih tužilaca i sudija zbog pritisaka iz paralelnih centara moći?

Kelok: Iako nisam upoznat sa tim konkretnim slučajem, to je bilo u skladu sa apsolutnom kontrolom koju su PDK i Hašim Tači imali nad svime što se dešavalo na Kosovu. On je radio nekažnjivo i sa ovlašćenjem Velike Britanije, SAD i agencije CIA. Medlin Olbrajt je na pregovorima u Rambujeu 1999. odlučila da Tači na kraju bude šef države.

Takođe mogu da potvrdim frustraciju koju su neki međunarodni tužioci imali zbog političkog pritiska na njih. Znam da je to prisililo jednog britanskog tužioca da napusti misiju.

UNS: Da li su se kosovski i međunarodni centri političke moći mešali u istrage ubistava i otmica novinara i drugih civila?  

Kelok: Apsolutno, naročito britanske, američke i francuske obaveštajne službe, i to ne samo u slučaju novinara. Svaki akademski građanin, novinar ili političar bio je predmet njihovog uticaja, suptilnog ili ne. 

Kušner je znao sve o ubistvima novinara i zloupotrebljavao svoj položaj

UNS: Kada je u pitanju Vaš rad u Prištini, ponavljaju se dve priče. Prva: da su Vaši nadređeni bili nezadovoljni zbog hapšenja Sabita Gecija, jednog od vođa OVK, i da su nakon tog hapšenja organizovani tajni sastanci unutar UNMIK-a na kojima su Vaši šefovi preispitivali rad odeljenja na čijem ste bili čelu. Druga priča je da je navodno (posle Gecijevog hapšenja) tadašnji šef UNMIK-a Bernar Kušner, naredio da se traži njegovo izričito odobrenje za pretrese imovine u vlasništvu vodećih porodica na Kosovu. Šta je istina?  

Kelok:  Obe priče su istinite. Kušner jeste to naredio, a jedini način da zadržimo Gecija, Iljir Tahirija i Dželjadin Gecija u pritvoru bio je da ih odvedemo pred međunarodni sud. Siguran sam, da ih nismo odveli pred taj sud, da bi oni bili pušteni i da bi verovatno nestali iz zemlje, kao što je to bio slučaj sa podmetačem eksploziva pod autobus Niš ekspresa (u Livadicama 2001. godine, prim. nov).

Pričalo se da Iljir Tahiri i mlađi Geci rade za francusku obaveštajnu službu. Zato su oni uspeli da pobegnu iz mitrovičkog zatvora brzo posle zatvaranja nakon izricanja presude. To je bilo neverovatno frustrirajuće.

UNS: Rekli ste da su izveštaji o svemu što se dešavalo na terenu podnošeni Kušneru, odnosno da je po lancu komande imao uvid u sve što se dešavalo: nestanke, ubistva, druge zločine protiv civila... Tvrdi da nije znao. Reagovao je burno kada je upitan za izveštaj švajcarskog senatora Dika Martija o trgovini ljudskim organima na Kosovu. Kako to komentarišete?

Kelok: Zvanično izjavljujem da je specijalni predstavnik generalnog sekretara UN-a bio u potpunosti upoznat sa svim kriminalnim aktivnostima na Kosovu. Otišao bih korak dalje i rekao da je on zapravo na neki način imao korist od svog položaja.

UNS: Može li se izvući zaključak da je unutar UNMIK-a postojalo zataškavanje zločina?

Kelok: Mnoge zemlje su imale interese na Kosovu, konkretno SAD. Izgradnja kampa Bondstil kroz potpisan ugovor sa Hašimom Tačijem, koji u to vreme nije bio predsednik, ukazivala mi je na to da će nesumnjivo to postati. Američka administracija u vreme Klintonovih i Olbrajtova su olakšali njegov izbor za predsednika.

UNS: Period tokom kojeg ste radili na Kosovu takođe poklapa se sa vremenom o kojem govori izveštaj Dika Martija i mandatom Specijalizovanih veća za ratne zločine u Hagu. Ima li nade da će ovaj sud doneti pravdu našim kolegama, kao i drugim ubijenim i otetim civilima na Kosovu?

Kelok: Mora. Sud je jedina nada za žrtve na svim stranama da ostvare pravdu za ono što se dogodilo na Kosovu.

Što se tiče ubistava, zastrašivanja i nestanaka novinara pre mog dolaska na Kosovo, mogu samo da kažem: Svaka osoba, uključujući novinare, političare, profesore ili svako ko je govorio protiv PDK-a bio je u ogromnoj opasnosti od njihovih nasilnika, uglavnom povezanih sa Kosovskim zaštitnim korpusom (KZK).

Nekažnjivo su delovali pod nadležnošću onih koji će kasnije voditi zemlju, uz podršku vlade SAD. Radilo se o zastrašivanju „do daske“- čak je i meni suptilno prećeno nakon što smo uhapsli klan Gecijevih.

Ubistvo novinara AP-a Kerema Lotona

UNS: Istraživali ste i slučaj ubistva novinara agencije AP Kerema Lotona, koji je ubijen u minobacačkom napadu blizu granice sa Makedonijom. Albanska strana je okrivila Makedonce za napad, dok su Makedonci tvrdili da nije postojala mogućnost da njihovi vojnici ispale granate. Ipak, očigledno je da su bile prisutne oružane snage koje nije trebalo da budu tamo?

Kelok: Veoma zanimljiv slučaj. Po dolasku u mrtvačnicu, dočekalo me je nekoliko američkih vojnika, policajaca i službenika u civilu. Amerikanci su zahtevali da se odmah obavi obdukcija kako bi mogao da se utvrdi uzrok smrti i vrsta oružja koje je korišćeno. Na telu gospodina Lotona bilo je nekoliko probojnih rana koje su delovale kao posledica eksplozije i ulaska šrapnela u telo i glavu.

Prisutni predstavnici SAD zahtevali su obdukciju, kako bi uzeli tragove i identifikovali poreklo upotrebljenog oružja, dok su predstavnici agencije iz Ujedinjenog Kraljevstva zahtevali su da se telo odmah netaknutno vrati u UK. Bio je to jedan od najstresnijih dana na Kosovu, a takvih dana je bilo mnogo.

UNS:  Ubistvo Kerema Lotona stvorilo je tenziju između Velike Britanije, čiji je državljanin bio, i Sjedinjenih država. Da li je reč o prikrivanju detalja ubistva?

Kelok: Mišljenje je bilo da je gospodin Loton ubijen municijom ispaljenom iz Makedonije, iz oblasti Tetova ili Kumanova. Verovalo se da je municija bila američke proizvodnje i/ili tip granate.

Kada sam doveo međunarodnog istražnog sudiju u mrtvačnicu, usledila je celodnevna istraga i predstavljanje stavova obeju zemalja. Na kraju, posle mnogo međunarodnih konsultacija, sudija je presudio da telo ne mora da se podvrgne obdukciji i da može odmah da se vrati u UK.

Mrtvozornik nije bio opremljen da obavi obdukciju po evropskim ili severnoameričkim standardima. Nakon te odluke, pomogao sam da se telo smesti u vreću, a potom i u metalni sanduk koji je zavaren, a onda ispratio posmrtne ostatke do prištinskog aerodroma, na kojem je avion Ujedinjenog Kraljevstva čekao sa upaljenim motorima da odleti pre nadolazeće jake oluje.

Italijanski vojnici su trčali ka nama i ja sam bio veoma zabrinut za bezbednost svih. Međutim, u iznenađujućem činu poštovanja, formirali su dva reda i postavljajući oružje u stav odali dirljivu poštu dopisniku koji je poginuo na dužnosti. Svi su se ukrcali u avion ostavljajući kola sa upaljenim motorima na aerodromu, a njegova devojka i ja smo ostali na pisti po strašnoj oluji koja se spustila na nas.

UNS: Da li ste Vi i njegova porodica ikada saznali kako je ubijen i ko je ubica?

Kelok: Čak i nakon pokušaja da to saznam iz medija, nisam čuo ništa. Zapravo je medijski predstavnik koji je došao da preuzme posmrtne ostatke Kerema Lotona radio na kanadskoj televiziji „Global njuz“ i nadao sam se da ću jednog dana nešto saznati o ovom slučaju.

UNS: Kakva je mogućnosti da se posle toliko vremena rasvetle ubistva novinara i medijskih radnika na Kosovu? 

Kelok: Bojim se, dok je Tači na mestu predsednika, malo je verovatno da će objektivne istrage rasvetliti sudbine nestalih i ubijenih.

Biće interesantno videti da li će Kosovo ući u NATO i po koju cenu. Još jedna zanimljiva istraga bio je masakr u Drenici – Gecijevom rodnom selu... Zašto su naši istražitelji napadnuti dok su pokušavali da utvrde ko je počinio ubistva? Verovatno zato što su Srbi zaista odgovorni.

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Tekst je rezultat istraživanja Udruženja novinara Srbije o ubijenim i nestalim novinarima na Kosovu. Istraživanje se sprovodi u okviru projekta Udruženja novinara Srbije podržanog od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u tekstu ne odražavaju nužno stavove i mišljenja organa koji je projekat podržao.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ish shefi i UNMIK-ut Stju Kellok: Shërbimet e inteligjencës dinin se kush ishte i dyshuar për vdekjen e gazetarëve

- Gazetarët e vrarë dhe të rrëmbyer në Kosovë e informonin publikun në kundërshtim me dëshirat e Partisë Demokratike të Kosovës (PDK). Nëse gazetarët nuk hiqnin dorë nga tregimet e tyre, pasonin rrëmbimet, rrahjet dhe vrasjet e gazetarëve dhe të anëtarëve të familjeve të tyre, thotë kapiteni Stju Kellok (Stu Kellock), ish shefi i Departamentit të UNMIK-ut për Krime të Rënda në Prishtinë, në intervistën ekskluzive për Asociacionin e Gazetarëve të Serbisë (UNS). 

Kelloku ishte një nga inspektorët më të shquar policorë kanadez, me më shumë se 36 vite përvojë në Shërbimin policor të Torontos dhe në Forcat e Armatosura të Kanadasë. Është polici i parë i huaj i ftuar të ndihmojë Departamentin Antiterrorist në kuadër të Administratës Policore të Nju Jorkut, pas sulmit të 11 shtatorit të vitit 2001 në SHBA. Ishte shefi i Departamentit të UNMIK-ut për Krime të Rënda nga shatori i vitit 2000 deri në qershor të vitit 2001. 

Sot, në Polici ushtarake, është këshilltar i Shtabit të Mbrojtjes Kombëtare në Otavë, profesor në programimin e Sigurisë Kombëtare në kolegjin “Daram”, konsulent për çështje të sigurisë dhe drejtor i  Institutit Ushtarak Mbretëror Kanadez. 

- Në Kosovë kam ardhur ne fillim të shtatorit të vitit 2000 si hetues dhe pastaj e mora komandën mbi Departamentin për Krime të Rënda. Kemi bashkëpunuar me Skuadrën kundër vrasjeve, por nuk kemi pasur kompetenca për vrasjet që kanë ndodhur para arritjes sime. Kemi punuar në rastet e kidnapimeve dhe të personave të zhdukur me Departamentin për Personat e Zhdukur. Kjo kohë ishte jashtëzakonisht e rëndë, sepse një pjese e madhe e infrastrukturës së sistemit gjyqësor ishte e shkatërruar në konflikte. 

Mes palëve ekzistonte mosbesimi në përgjithësi, kurse Kombet e Bashkuara (KB) kanë hasur në mosbesim dhe urrejtje, me te cilat nuk ishin përballur më parë, për shkak të faktit se për herë të parë në historikun e Kombeve të Bashkuara kemi pasur primat. Dëshmitarët e krimit kishin frikë t’i lajmërojnë incidentet për shkak të kërcënimeve dhe frikësimit. Përkundër programeve të shumta për mbrojtjen e dëshmitarëve dhe amnistinë për armë, njerëzit kompetent në KB na refuzuan. 

Ka pasur zhdukje të raporteve mbi vrasjet e gazetarëve 

UNS: Çka ka ndërmarrë Departamenti juaj për t’i zbardhur vrasjet e gazetarëve dhe të punonjësve në media dhe cilët janë rezultatet?

Kellok: Ata gazetarë e kanë informuar publikun në kundërshtim me mesazhet që u dërgonte PDK-ja. Kërcënimi dhe frikësimi ishin hapat a parë. Nëse gazetarët nuk hiqnin dorë, pasonin rrëmbimet, rrahjet dhe vrasjet e tyre dhe të anëtarëve të familjeve të tyre. 

UNS: Hetimi i zhdukjes së kolegut Marjan Mellonashit (Marjan Melonaši) zyrtarisht është hapur pesë vite pas asaj ngjarjeje. Dokumentet e Njësisë për Hetime të Krimeve e konfirmojnë këtë fakt. 

Kellok: Nuk mund të them me siguri të plotë se zhdukja e tij nuk është hetuar, por mund të Ju them se në atë kohë, kur unë arrita (në shtator të vitit 2000) në UNMIK ishin të hutuar. Një plan i menduar shpejtë për mbikëqyrjen policore në Kosovë, u krijua pa sigurim të infrastrukturës dhe mbikëqyrjes logjistike, administrative dhe gjyqësore. 

Gjeja e parë që e kam bërë kur kam ardhur në vendin e udhëheqësit të Departamentit ishte sistemi për monitorimin e rasteve. Më parë, të gjitha raportet u dorëzonin te personi i cili në atë moment ishte në detyrë, pa metodologji të organizuar të monitorimit ose të sigurimit të burimeve të domosdoshme për hetimin e krimeve të rënda. 

Raportet duhej të përktheheshin. Policët nga mbarë bota kishin një mori mënyrash të shkrimit të raporteve dhe një varg të gjerë të aftësive hetuese, të kualifikimeve dhe të përvojave. E dimë që kishte edhe simpatizantë të PDK-së, që punonin si ndihmës për gjuhë (përkthyes) ose madje edhe në ShPK-në (Shërbimi Policor i Kosovës), të cilët ndoshta edhe i kanë zhdukur raportet, nëse kanë pasur rast për një gjë të tillë. 

UNS: Në hetimin e vrasjes së gazetarit Shefki Popovës, Policia e UNMIK-ut i mori dokumentet nga shtëpia e tij, për të cilët nuk dihet ku janë?

Kellok: Siç thashë, shënimi, ruajtja dhe dokumentimi i provave ishte ad hoc dhe shpesh herë varej nga profesionalizmi i hetuesit dhe i udhëheqësit. Gjithashtu, provat kryesisht i mbante hetuesi, pa ruajtje qendrore/ pa vend për ruajtje, gjë që do ta kishte siguruar vazhdimësinë dhe kontrollin.

UNS: A keni vërejtur se provat po zhdukeshin gjatë hetimeve ose që hetimet nuk janë zhvilluar me ndërgjegje? 

Kellok: Ndoshta, në fillim të qëndrimit tim, por përpiqesha që t’i sillesha hetuesit më të mirë dhe më të kualifikuar në Departamentin tim. Nuk pranoja asgjë më pak se njëqind për qind profesionalizëm dhe objektivitet. I pushova nga puna disa njerëz sepse nuk ishin çfarë kërkoja unë. 

Përveç kësaj, zhvilloja edhe hetime kundër të punësuarve në KB kur një gjë e tillë ishte e nevojshme dhe i dërgoja raportet në zinxhirin e komandës. 

Përgjithësisht, hetuesit e mi kanë punuar të përkushtuar, me profesionalizëm dhe paanshmëri në rastet që u ishin caktuar dhe i kanë çuar deri në fund çdo herë kur një gjë e tillë ishte e mundur. Është më se e qartë se ambientin e punës e kishim me plot sfida, dhe gjithsesi që kishte mungesë të përvojave dhe të resurseve njerëzore. Jemi përpjekur shumë për të bërë çdo gjë që ka qenë e mundur, e sidomos t’i ngushëllojmë dhe t’i përkrahim viktimat, dëshmitarët dhe familjet e tyre. 

Shërbimet e inteligjencës ndërhynin në hetimet e vrasjeve të gazetarëve 

UNS: UNS-i gjatë hulumtimit arriti te informata se interesat e shërbimeve të inteligjencës ndërhynin në vrasjen e gazetarit Xhemajl Mustafës, si dhe që kjo mund të jetë njëra prej arsyeve pse nuk dihet kush është vrasësi. A i konfirmojnë njohuritë e juaja dyshimet tona?

Kellok: Besoj se ata e dinë se kush është i dyshuari për vdekjen e tij. Edhe PDK-ja edhe Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK) kishin njerëz të cilët bashkëpunonin me agjenci të ndryshme të inteligjencës, që ishin në anët e kundërta dhe kjo gjë na e vështirësonte punën ne masë të konsiderueshme. 

Akterët e jashtëm nga SHBA-të, MB-ja, Franca dhe shtetet e tjera, nuk e respektonin përparësinë që e kishte Policia e UNMIK-ut në hetimet penale, pas përfundimit të intervenimit të NATO-s në rajon. Kisha informata se praktikisht në çdo rast dikush punonte për dikë tjetër për t’i përmbushur qëllimet e tij. 

UNS: A jeni ballafaquar gjatë hetimeve me presione dhe a Ju është sugjeruar që disa hetime nuk duhej të vazhdoheshin ose që tërësisht duhej të liheshin anash?

Kellok: Në çdo rast që kishte një sfond politik isha nën presionin e eprorëve që të jem i kujdesshëm (që do të thoshte që ata të aprovojnë çdo gjë para se t’i ndërmarr hapat e mëtejshëm) ose i refuzoja udhëzimet e qarta për ta ndërprerë punën e mëtejshme. Andaj e kemi dërguar drejtpërsëdrejti ish komandantin e UÇK-së, Sabit Gecin para gjykatës ndërkombëtare, në mënyrë që ata të merren me aktakuzë kundër tij dhe dy të tjerëve. 

Komandanti im, pas aktgjykimeve të shqiptuara ndaj Gecit dhe bashkëpunuesve të tij, theksoi: “Nuk ishim të sigurt se a do të të lejonim të vazhdosh të punosh në këtë rast”, por në fund ishin të kënaqur me rezultat, sepse kjo rëndësishëm e riti besueshmërinë ndaj KB-së, e sidomos në njësinë tonë. 

E kuptoja qartë se të gjitha ato hetime ndikonin në besueshmërinë ndaj KB-së. Pritej që t’i ndiqnim udhëzimet e tyre, çfarëdo qofshin ato. Por, ne atje ishim për të punuar sipas ligjit, nuk mund të dëmtoja profesionalizmin dhe integritetin tim, dhe kjo gjë shpesh me çonte deri në konflikt me politikanët që kishin ide të tjera- duke e përfshirë këtu edhe Bernar Kushnerin (Bernard Kouchner) të cilin e shoqëroja nga vendi i krimit, të cilin përpiqej ta shfrytëzonte.

UNS: Aleksandër Simoviq (Aleksandar Simović) është rrëmbyer në Prishtinë, e pastaj është vrarë. Momir Stokuqa (Momir Stokuća) është vrarë në apartamentin e tij në Prishtinë. Këto krime ndodhën pas ardhjes së NATO-s në Kosovë. A keni pasur dijeni se kush e “udhëheq” Prishtinën? A ishin ato misionet ndërkombëtare të cilave u është dhënë mandati apo udhëheqësit lokalë të UÇK-së?

Kellok: Pyetje interesante. Kur arrita, NATO ende e kishte mandatin e sigurisë në Kosovë. Ushtria e kishte primatin në, siç e quam ne, kryerjen e operimeve. KB-ja e kishte mandatin e administratës kalimtare dhe përpiqej t’i zbatojë detyrat e ndryshme. 

As UÇK-ja, as PDK-ja nuk kanë pasur kurrfarë autorizimesh ligjore. Megjithatë, kishin ndikim. KFOR-i nuk ka pasur kapacitete për hetime penale, dhe nuk kishte as mandat për një gjë të tillë. Kjo është arsyeja pse nuk ka pasur hetim të bazuar mbi prova para formimit të Policisë së UNMIK-ut. 

UNS: A kanë qenë të ftuar udhëheqësit lokalë ndonjëherë në biseda informuese? A kanë folur ndonjëherë për këto krime? 

Kellok: Me ta bisedonim përfaqësuesit politikë të shërbimeve të inteligjencës për të marrë informata mbi drejtimin në të cilin misioni mund të veprojë më tutje. 

Zhdukja e provave për vrasjet dhe rrëmbimet e gazetarëve 

UNS: Si e komentoni zhdukjen e dokumenteve për vrasjen e Momir Stokuqës (Momir Stokuća) nga arkivi i UNMIK-ut? Si komentoni që hetimi për këtë rast nuk u hap asnjëherë.?

Kellok: E dimë që ka pasur pjesëtarë të ShPK-së (Shërbimi Policor i Kosovës) që ishin simpatizantë të PDK-së  dhe të ish pjesëtarëve të UÇK-së. Nëse e kishin rastin, sigurisht që kanë bërë çdo gjë për t’i ndihmuar patronëve të tyre politikë dhe ish patronëve ushtarakë, duke e përfshirë frikësimin e dëshmitarëve dhe zhdukjen e provave. Për këtë i përdornim disa përkthyes, në mënyrë që ti marrim deklaratat e sakta nga viktimat dhe dëshmitarët. 

UNS: Lubomir Knezheviq (Ljubomir Knežević) u zhduk në  Vushtrri. Familjet e serbëve të kidnapuar i ndërlidhin disa zhdukje me tregimin për tregti me organe. Ajo që është e sigurt, është se disa dëshmitarë nga Vushtrria e identifikuan Gani Ymerin, si rrëmbyesin, i cili ishte edhe pjesëtar i Trupave Mbrojtëse të Kosovës, dhe hetimi është ndërprerë. Edhe prokurori e gjykatësi hetues u zëvendësuan. A ka pasur raste të tjera të diskreditimit të gjyqtarëve dhe të prokurorëve ndërkombëtarë për shkak të presioneve nga qendrat paralele të fuqisë?

Kellok: Edhe pse s’jam njoftuar me atë rast konkret, kjo ishte në përputhje me kontrollin absolut që e kishin PDK-ja dhe Hashim Thaçi mbi të gjitha gjërat që ndodhnin në Kosovë. Ai punonte pandëshkueshëm dhe me autorizim të Britanisë së Madhe, SHBA-ve dhe agjencisë CIA. Medllin Ollbrajt (Madeleine Albright) gjatë negociatave në Rambuje në vitin 1999 ka vendosur që Thaçi në fund të bëhet kreu i shtetit. 

Gjithashtu mund ta konfirmoj zhgënjimin që e patën disa nga prokurorët ndërkombëtarë për shkak të presionit politik ndaj tyre. E di që kjo gjë e detyroi një prokuror britanik ta lëshojë misionin. 

UNS: A kanë ndërhyre qendrat e pushtetit kosovar dhe ndërkombëtar në hetimet e vrasjeve dhe të rrëmbimeve të gazetarëve dhe të civilëve të tjerë?

Kellok: Absolutisht, sidomos shërbimet e inteligjencës britanike, amerikane dhe franceze, dhe jo vetëm në rastin e gazetarëve. Çdo qytetar akademik, gazetar ose politikan ishte objekt i ndikimit të tyre, qoftë të sofistikuar apo jo. 

Kushneri dinte çdo gjë për gazetarët e vrarë dhe e keqpërdorte pozitën e vet 

UNS: Kur bëhet fjalë për punën Tuaj në Prishtinë, përsëriten dy tregime. I pari: që eprorët Juaj ishin të pakënaqur për shkak të arrestimit të Sabit Gecit, njërit nga udhëheqësit e UÇK-së dhe se pas arrestimit të tij janë organizuar takimet e fshehta brenda UNMIK-ut, në të cilët shefet e Juaj e shqyrtonin punën e Departamentit në krye të cilit ishit ju. Tregimi i dytë, është se gjoja (pas arrestimit të Gecit), shefi i atëhershëm i UNMIK-ut Bernar Kushner urdhëroi që të kërkohet aprovimi i tij i qartë për bastisje të pronave në pronësi të familjeve kryesore në Kosovë. Cili është i vërteti?

Kellok: Të dy tregimet janë të vërteta. Kushneri e dha në urdhër të tillë, dhe e vetmja mënyrë për t’i mbajtur Gecin, Ilir Tahirin dhe Xheladin Gecin në paraburgim ishte që t’i sjellim para gjykatës ndërkombëtare. Jam i sigurt, po mos t’i kishim sjellë para asaj gjykate, që ata do të kishin dalë në liri dhe që me siguri do te ishin zhdukur nga vendi, siç ka qene edhe rasti me njeriun qe e vendosi eksplozivin nën autobusin e Nish ekspresit (në vendin e quajtur Llivadice në vitin 2001). 

Flitej se Ilir Tahiri dhe Geci i vogël punonin për Shërbimin e Inteligjencës së Francës. Kjo është arsyeja pse ata arritën të iknin nga burgu në Mitrovicë shpejt pas arrestimit dhe pas shqiptimit të aktgjykimit. Kjo ishte jashtëzakonisht dëshpëruese. 

UNS: Thatë se raportet për çdo gjë që ka ndodhur në terren i janë dërguar Kushnerit, përkatësisht që sipas zinxhirit të komandës, ai e kishte pasqyrën për çdo gjë që ndodhte: zhdukjet, vrasjet, krimet e tjera kundër civilëve... Ai pohon se nuk dinte. Reagoi keq kur ishte pyetur për raportin e senatorit zviceran Dik Martit për tregtinë me organe njerëzore në Kosovë. Si e komentoni këtë gjë?

Kellok: Zyrtarisht deklaroj se Përfaqësuesi i Posaçëm i Sekretarit të Përgjithshëm të KB-së ishte në tërësi i njohur me të gjitha aktivitet kriminale në Kosovë. E kisha bërë edhe një hap më tej dhe kisha thënë se ai në të vërtetë e ka pasur një dobi nga pozita e tij. 

UNS: A mund të vihet në përfundim se brenda UNMIK-ut ka ekzistuar mbulimi i krimeve?

Kellok: Shumë shtete kanë pasur interesa të veta në Kosovë, konkretisht SHBA-të. Ndërtimi i Kampit Bondstill përmes një marrëveshjeje të nënshkruar me Hashim Thaçin i cili në atë kohë nuk ishte president, më ka treguar se ai pa asnjë dyshim do të bëhet kreu i shtetit në të ardhmen. Administrata amerikane në kohën e Klintonëve dhe të Ollbrajtës e lehtësoi zgjedhjen e tij për president. 

UNS: Koha gjatë të cilës ju keni punuar në Kosovë, gjithashtu përshtatët me kohën për të cilën bëhet fjalë në raportin e Dik Martit dhe me mandatin e Dhomave të Specializuara për Krime të Luftës në Hagë. A ka shpresë që kjo gjykatë do të sjellë drejtësi për kolegët tanë, si dhe për civilët e tjerë të vrarë dhe të rrëmbyer në Kosovë?

Kellok: Patjetër që po. Gjykata është shpresa e vetme për viktimat në të gjitha anët, në mënyrë që të realizohet drejtësia për atë çka ka ndodhur në Kosovë. 

Sa i përket vrasjeve, frikësimeve dhe zhdukjeve të gazetarëve para arritjes sime në Kosovë, vetëm mund të them: Çdo person, duke i përfshirë edhe gazetarët, politikanët, profesorët ose këdo që ka folur kundër PDK-së ishte në rrezikun e madh nga ngacmuesit e tyre, kryesisht të ndërlidhur me Trupat Mbrojtëse të Kosovës (TMK). 

Vepronin pandëshkueshëm nën kompetenca të atyre që më vonë do ta udhëhiqnin vendin, me mbështetjen e qeverisë së SHBA-ve. Punohej në frikësim “në tej masë”-  madje edhe unë isha i kërcënuar në mënyrë të sofistikuar pasi që e kemi arrestuar klanin e Gecajve. 

Vrasja e gazetarit të AP-së Kerem Llotonit 

UNS: E keni hetuar rastin e vrasjes së gazetarit të agjencisë AP Kerem Llotonit (Kerem Lowton), i cili u vra në një sulm mortaje afër kufirit me Maqedoninë. Ana shqiptare i fajësonte maqedonasit për sulm, kurse maqedonasit pohonin se nuk ka ekzistuar mundësia që ushtarët e saj i kanë gjuajtur granatat.

Megjithatë, është më se e qartë që ishin të pranishme forcat e armatosura që nuk duhej të ishin atje?

Kellok: Një rast shumë interesant. Pas arritjes në morg më priten disa ushtarë amerikanë, policë dhe zyrtarë në civil. Amerikanët kërkonin që menjëherë të kryhet obduksioni për ta caktuar shkakun e vdekjes dhe llojin e armës së përdorur. Në trupin e zotëri Llotonit kishte disa plaga shpuese që dukeshin si pasojë e eksplozionit dhe hyrjes se shrapnelave në trup dhe kokë. 

Përfaqësuesit e pranishëm të SHBA-ve kërkonin obduksion në mënyrë që ata t’i marrin gjurmët dhe ta identifikojnë origjinën e armës së përdorur, kurse përfaqësuesit e agjencisë nga Mbretëria e Bashkuar kërkonin që trupi, i paprekur, të dërgohet menjëherë në MB-në. Kjo ishte një nga ditët më të stresuara në Kosovë, e kishte shumë ditë të tilla. 

UNS: Vrasja e Kerem Llotonit krijoi tensione mes Britanisë së Madhe, shtetas i cilës ishte dhe Shteteve të Bashkuara. A bëhet fjalë për mbulimin e detajeve të vrasjes?

Kellok: Mendimi ka qenë që zotëri Lloton ishte vrare me municionin e shkrepur nga Maqedonia, nga rajoni i Tetovës ose Kumanovës. Besohej se municioni ishte prodhim amerikan dhe/ose lloj granate. Kur e kam sjellë gjykatësin hetimor ndërkombëtar në morg, pasoj hetimi gjatë gjithë ditës dhe prezantimi i qëndrimeve të të dy shteteve. Në fund, pas shumë konsultimesh ndërkombëtare, gjykatësi mori vendim se trupi nuk duhet t’i nënshtrohet obduksionit dhe që mund të kthehet menjëherë në MB-në. 

Koroneri nuk ishte i pajisur për ta kryer obduksionin sipas standardeve evropiane dhe të Amerikës Veriore. Pas këtij vendimi, ndihmova që trupi të vendoset në një thes, e pastaj edhe në një arkivol të hekurt, i cili u saldua, dhe pastaj i përcolla mbetjet mortore deri në aeroportin e Prishtinës, ku aeroplani i Mbretërisë së Bashkuar priste me motorët e ndezur, për të fluturuar para stuhisë së fortë të paralajmëruar. 

Ushtarët italianë vraponin në drejtimin tonë dhe unë isha i shqetësuar për sigurinë e të gjithëve. Por, në një akt respekti befasues, i formuan dy rreshta duke i vendosur armët në pozitë, dhe bënë homazhe të prekshme për korrespodentin i cili vdiq në detyrë. Të gjithë hipën në aeroplan duke i lënë makinat me motorët e ndezur në aeroport, kurse e dashura e tij dhe unë rrinim në pistë midis stuhisë së tmerrshme e cila u lëshua mbi neve. 

UNS: A keni mësuar ndonjëherë Ju apo familja e tij se si është vrarë dhe kush është vrasësi?

Kellok: Madje edhe pas përpjekjeve që ta mësoj nga mediat, nuk kam dëgjuar asgjë. Në të vërtetë, përfaqësuesi i mediave i cili erdhi për t’i marrë mbetjet mortore të Kerem Llotonit, punonte në televizionin kanadez “Global News” dhe shpresoja se një ditë do të mësoja diçka për këtë rast. 

UNS: Cilat janë mundësitë që pas kaq shumë kohe të zbardhen vrasjet e gazetarëve dhe të punonjësve të mediave në Kosovë?

Kellok: Kam frike se përderisa Thaçi është ne postin e presidentit, ka pak gjasa që hetimet objektive do t’i zbardhin fatet e të zhdukurve dhe të vrarëve. 

Do të jetë interesante të shohësh se a do të hyjë Kosova në NATO dhe me çfarë çmim. Edhe një hetim interesant ishte ai i masakrës në Drenicë – vendlindjen e Gecit... Pse ishin sulmuar hetuesit tanë derisa përpiqeshin të përcaktojnë kush i kishte kryer vrasjet? Sigurisht sepse serbët ishin në të vërtetë përgjegjës. 

_______________________________________________________________________________

Former chief of UNMIK’s Regional Serious Crime Unit Stu Kellock: Intelligence Services Knew Who Suspects Were in Journalists’ Deaths

- The murdered and kidnapped journalists in Kosovo provided information to the public contrary to what the Democratic Party of Kosovo (PDK) wanted. If the journalists did not abandon stories, then kidnappings, beatings and murders of the journalists and/or their family members would follow, says Captain Stu Kellock, former chief of UNMIK’s Regional Serious Crime Unit in Priština, in an exclusive interview with the Journalists’ Association of Serbia (UNS).

Kellock is one of the most most decorated Canadian police officers, with more than 36 years of experience in the Toronto Police Service and the Canadian Armed Forces. He was the first foreign police officer to be invited to assist the Intelligence and Counter-Terrorism Divisions of the New York City Police Department after the 9/11 attacks. He was the chief of UNMIK’s Regional Serious Crime Unit in Priština between September 2000 and June 2001.

Today he serves with the military police as an advisor to National Defence Headquarters in Ottawa, as a Professor for the National Security Program at Durham College, a consultant on security matters and as a Director of the Royal Canadian Military Institute.

- I arrived in Kosovo at the beginning of September 2000 as an investigator and later took command of the Serious Crimes Unit. We worked with the Murder Squad, but had no jurisdiction on homicides that occurred prior to my arrival. We worked on cases of kidnapping and missing persons with the missing persons unit. That time was extremely difficult, because much of the infrastructure of the legal system was destroyed in the conflict.  

There was general mistrust among the parties and the United Nations (UN) encountered the kind of mistrust and hatred it had never faced before due to the fact that we had primacy for the first time in the history of the United Nations. Witnesses to crimes were afraid to report incidents due to threats and intimidation. Despite numerous demands for a witness protection program and weapons amnesty, we were refused by the UN authorities.

Some Reports on Journalists’ Murders Were Removed

UNS: What did your Unit do to shed light on the murders of journalists and media professionals and what were the results?

Kellock: These journalists provided information to the public that was contrary to the messages sent by the PDK. Threats and intimidation were the first steps. If the journalists did not give up, then kidnappings, beatings and murder of them and/or their family members followed.  

UNS: An investigation into the disappearance of colleague Marjan Melonashi was officially opened five years after the event. This is confirmed by the crime investigation unit files.

Kellock: I cannot say with absolute certainty why his disappearance was not investigated, but I can tell you that at the time when I arrived (September 2000), there was confusion in UNMIK. A hastily designed plan for police oversight in Kosovo was created without providing infrastructure, logistical, administrative and judicial oversight. The first thing I created when I took over as Unit Chief was a case tracking system. Prior to that, all reports were submitted to whomever was on duty at the time, without any organized methodology of monitoring or providing necessary resources to investigate serious crimes. Reports had to be translated. Police officers from around the world had innumerable ways of writing reports and a wide range of investigative talents, qualifications and experiences. We know there were also PDK sympathizers working as language assistants or even in the KPS (Kosovo Police Service), who may even have removed reports if they got the opportunity to do so.   

UNS: In the investigation into the murder of journalist Shefki Popova, UNMIK police took documents from his house, the whereabouts of which are unknown.

Kellock: As I said, recording, storing and documenting evidence was ad hoc and often depended on the professionalism of the investigators and leadership. Also, evidence was generally retained by the investigator with no central repository for continuity and control.

UNS: Did you notice that evidence disappeared during investigations or that the investigations were not conducted conscientiously?

Kellock: Perhaps at the beginning of my tour, but I made a great effort to bring the best, qualified investigators into my Unit. I accepted nothing less than one hundred percent professionalism and objectivity. I dismissed several people for not being so. I also led investigations against UN employees when necessary and sent reports to the Chain of Command. Overall, my investigators worked on their assigned cases committedly, professionally and objectively and saw them through to the end whenever possible. We obviously had a challenging work environment with a lack of resources and manpower. We tried very hard to do everything we could, especially to comfort and support victims, witnesses and their families.

 Intelligence Services Interfered with Investigations into Journalists’ Murders

UNS: In its investigation, the UNS obtained information that the interests of intelligence services were involved in the murder of journalist Xhemail Mustafa, as well as that this might be one of the reasons why the killer’s identity is unknown. Do your findings confirm our suspicions?

Kellock: I believe they know who the suspects in his death are. Both PDK and LDK had people cooperating with various intelligence agencies to opposite ends, and that made work very difficult for us. External actors from the US, UK, France and other states did not respect the primacy of UNMIK police in criminal investigations after the cessation of NATO’s action in the region. I had information that in practically every case someone was working for someone else to achieve their goals.

UNS: During investigations, did you face any pressure or suggestion that certain investigations should not be conducted, or should be put aside?

Kellock: In every case that had a political background, I was under pressure from my superiors to be careful (which meant that they would have to approve everything before I took further steps), or I received clear direction to stop any further work. That is why we took former KLA commander Sabit Geci directly to the international court, so that they would deal with the charges against him and two others. After the convictions of Geci and his associates, my commander stated: “We were not sure if we were going to allow you to keep working on that,” but they were ultimately happy with the outcome as it gave significant credibility to the UN as our unit in particular.

I very much understood that all of these investigations had an impact on the credibility of the UN. We were expected to follow their orders, whatever they may be. But, we were there to follow the law, I could not compromise my professionalism and integrity, and that often got me into conflict with politicos who had other ideas – including Bernard Kouchner, whom I had escorted from crime scenes that he was trying to exploit.  

UNS: Aleksandar Simović was kidnapped in Priština, and then murdered. Momir Stokuća was killed in his apartment in Priština. These crimes occurred after the arrival of NATO in Kosovo. Did you know who was “managing” Priština? Was it the international forces that were mandated or the local KLA leaders?

Kellock: Interesting question. When I arrived, NATO still had the security mandate for Kosovo. The military had primacy, as we say, in the conduct of all operations. The UN had an interim administration mandate and attempted to carry out various authorities. Neither the KLA nor PDK had any legal authority. Nevertheless, they had influence.  KFOR had no criminal investigation capacity or the mandate to do so. That is why there is so much lacking in the way of evidence based investigations prior to the creation of UNMIK Police.

UNS: Were the local leaders ever called in for questioning? Did they ever talk about those crimes?

Kellock: Political and intelligence representatives talked with them in order to gain information on the direction in which the mission could proceed.

Removal of Evidence of the Murders and Kidnappings of Journalists

UNS: How do you comment on the disappearance of documents on the murder of Momir Stokuća from the UNMIK archive? How do you comment on the fact that an investigation into the case was never opened?

Kellock: We know that there were KPS (Kosovo Protection Force) members who were sympathetic to the PDK and former members of the KLA. If they were in a position to do so, of course they did everything to assist their political and former military masters, including intimidation of witnesses and removal of evidence. That is why we used multiple translators to get exact statements from victims and witnesses.  

UNS: Ljubomir Knežević disappeared in Vushtrri. The families of the kidnapped Serbs link some of the disappearances to the story of organ trafficking. What is certain is that some witnesses in Vushtrri identified Gani Ymeri as a kidnapper, who was a member of the Kosovo Protection Force, and the investigation was halted. Both the investigating judge and the prosecutor were replaced. Were there any other cases of discrediting international prosecutors and judges due to pressure from parallel power centers?

Kellock: Although I am not familiar with this particular case, this was in line with the absolute control PDK and Hashim Thaci had over everything that was going on in Kosovo. He operated with impunity and with the authority of the UK, USA and CIA. At the 1999 talks in Rambouillet, Madeleine Albright decided that Thaci was eventually going to be the head of state. I can also confirm the frustration that some international prosecutors had with the political pressure on them.  I know it forced one British prosecutor to actually leave the mission.

UNS: Did Kosovo and international centers of political power interfere with investigations into the murders and kidnappings of journalists and other civilians?  

Kellock: Absolutely, especially British, American and French intelligence services, and not just with journalists. Any academic, journalist or politician was subject to their influence, subtle or otherwise.

Kouchner Knew All About the Murders of Journalists and Abused His Position

UNS: When it comes to your work in Priština, two stories are repeated. Number one: that your superiors were unhappy about the arrest of Sabit Geci, one of the KLA leaders, and that after the arrest secret meetings were organized within UNMIK, where your bosses reconsidered the work of your unit. The other story is that allegedly (after Geci’s arrest) then Head of UNMIK Bernard Kouchner ordered that his explicit permission be requested in order to carry out searches of property owned by the leading families in Kosovo. What is true?   

Kellock: Both stories are true. Kouchner did order this and the only way to keep Geci, Ilir Tahiri and Xheladin Geci in custody was to take them before the international court. I am sure that, had we not taken them before this court, they would have been released and likely would have disappeared from the country, as was the case with the individual who had planted an explosive under a Niš Ekspres bus (in Livadice in 2001, journalist’s note). It was said that Ilir Tahiri and the younger Geci were working for French intelligence. That is why they managed to escape from Mitrovica prison soon after being incarcerated after sentencing. It was incredibly frustrating.

UNS: You said that reports on everything that happened in the field were submitted to Kouchner, i.e. that by chain of command he was aware of everything that happened: disappearances, murders, other crimes against civilians… He claims that he did not know. He reacted very strongly when asked about Swiss Senator Dick Marty’s report on organ trafficking in Kosovo. How do you comment on that?

Kellock: I officially state that the special representative of the UN secretary general was completely familiar with all criminal activities in Kosovo. I would take it a step further and state that he actually benefitted in some ways from his position.

UNS: Can one conclude that within UNMIK there was a culture of covering up crimes?

Kellock: Many countries had a vested interest in Kosovo, specifically the US. The construction of Camp Bondsteel through a signed agreement with Hashim Thaci, who was not the president at the time, indicated to me that he would undoubtedly become one. The US Administraton under the Clinton’s and Albright facilitated his presidency.

UNS: The period during which you worked in Kosovo also coincides with the time frame of Dick Marty’s report and the mandate of the Specialist Chambers in The Hague. Is there any hope that this court will bring justice to our colleagues, as well as to the other civilians killed and kidnapped in Kosovo?

Kellock: It has to. The court is the only hope for victims on all sides to get justice for what happened in Kosovo. As for the murder, intimidation and disappearance of journalists prior to my arrival in Kosovo, I can only say: any person, including journalists, politicians, educators or anyone who spoke out against the PDK was in extreme danger of their thugs, mostly associated with the Kosovo Protection Force. They operated with impunity under the authority of those who would later lead the country, backed by the US government. That was intimidation to the maximum – even I was subtly threatened after we arrested the Geci clan.

The Murder of Journalist Kerem Lawton

UNS: You also investigated the case of the murder of AP journalist Kerem Lawton, who was killed during a mortar attack near the border with Macedonia. The Albanian side blamed the Macedonians for the attack, while the Macedonians claimed that there was not even the slightest possibility that their soldiers had fired the shells. Still, it is obvious that there were armed forces that were not supposed to be there?  

Kellock: Very interesting case. Upon arriving at the morgue, I was met by a number of US military, police officers and officers in civilian clothes. The Americans demanded that an autopsy be carried out immediately so that the cause of death and type of weaponry used might be determined. There were several puncture wounds on Mr. Lawton’s body which appeared to be the consequence of an explosion and the entry of shrapnel to the body and head. The US representatives in attendance demanded an autopsy in order that they would retrieve and identify the origin of the weapons used, while UK representatives of the news agency demanded that the body be returned intact immediately to the UK. It was one of the most stressful days in Kosovo, and there were many such days.

UNS: The murder of Kerem Lawton created tension between Great Britain, whose citizen he was, and the United States. Was this a matter of hiding the details of the murder?  

Kellock: The thought was that Mr. Lawton was killed by ordnance fired from Macedonia, from the Tetovo or Kumanovo areas. The ordnance was believed to be manufactured in the US and/or a mortar type. When I brought the international investigating judge to the morgue, a daylong session of investigation and presentation of both countries’ opinions ensued. In the end, after much international consultation, the judge ruled that the body did not have to undergo an autopsy and that it could be returned to the UK immediately. The coroner was not equipped to conduct an autopsy according to European or North American standards. After that decision, I helped place the body in a body bag and then in a metal container that was welded shut, and then I escorted the remains to the Priština airport, where a UK aircraft was waiting with its engines on, to depart before an upcoming heavy storm. The Italian soldiers were running towards us and I was very concerned for everyone’s safety. However, in a surprising act of respect, they formed two lines and presented arms in a moving tribute to a correspondent who died in the line of duty. Everyone boarded the aircraft leaving cars with their engines running at the airport, and his girlfriend and I left standing on the runway in the wicked storm that had now decended upon us.

UNS: Did you and his family ever learn how he was killed and who the killer is?

Kellock: Even after attempts at finding out through the media, I heard nothing. The UK media representative there to retrieve Kerem Lawton had actually worked in Canada at Global News and I had hoped that I might learn something about this case someday. 

UNS: What is the likelihood of solving the murders of journalists and media professionals in Kosovo after all this time?

Kellock: I am afraid that, as long as Thaci is in the president’s seat, it is highly unlikely that any objective investigations will shed light on the fate of the missing and murdered.

It will be interesting to see if Kosovo will enter NATO and at what cost. Another interesting investigation was the massacre in Drenice – Geci’s home village… Why were our investigators attacked while trying to determine who committed the killings? Probably because the Serbs were the ones really responsible.

U nastavku je ovaj tekst preveden na albanski i engleski jezik.

Please find below albanian and english translation of this article.               

 Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

- Zvali smo ga Aleks. Te večeri sedeli u baru u Prištini. On, moji prijatelji Albanci sa kojima sam radio u Skoplju i ja. Aleks je govorio glasno srpski. Ljudi za obližnjim stolom pozvali su devojku iz Skoplja da dođe do njihovog stola. Vratila se preplašena. Rekla je nešto poput: “poručili su da će ga srediti”, misleći na Aleksa“, svedoči Anderson.

Sutradan u srpskom studiju Medija ekšen internešenal čuo se plač.

- Došao je njegov otac i rekao: “Aleks je ubijen“, navodi Anderson.

Prema obaveštajnim podacima UNMIK-a Simović je kidnapovan 21. avgusta 1999. u kafiću Pikaso (Picasso) u Prištini. Andersonova sećanja podudaraju se sa opisom iz dokumenata UNMIK-a i navedenim događajima od 20. avgusta 1999. godine u džez klubu “Ćafa” (Qafa), o kojem je UNS pisao.  

- To je bilo nekoliko dana nakon što sam došao na Kosovo. Ne sećam se detalja te večeri. Imam samo snimak pevačice u baru, jer mi je devojka iz Skoplja rekla da ne snimam druge ljude, pošto su verovatno bili u OVK, dodaje naš sagovornik, kao i da ga niko do sada nije pitao da govori o ovoj temi, pa ni tužilaštvo. 

Anderson je na Kosovo prvi put došao u avgustu 1999, na poziv švajcarske nevladine organizacije Medija ekšn internešanal, da napravi dva radijska studija za proizvodnju informativnog programa, na albanskom i srpskom jeziku. Obučio je mlade novinare i producente. Među njima je bio još jedan novinar za kojim se traga, Marjan Melonaši:

- Marjan mi se jako dopao. Rekao bih da smo bili prijatelji. Došao je kod mene i rekao: “Želim da me naučite kako da uređujem”. Išao sam sa njim na teren da snimi priče. Mislim da se plašio. Bio je fin momak. Jedne noći vozili smo se njegovim kolima. Izašao je da kupi ćevape. Vratio se i kazao: “Ovaj čovek mi je rekao da zna ko sam i da će me srediti”, navodi Anderson.

Novinar Marjan Melonaši govori o tome šta je razgovarao sa Srbima u Kosovu Polju koji u u konvoju napuštali svoje domove. Copyright: Privatno vlasništvo, zabranjeno preuzimanje i korišćenje bez dozvole autor

Kaže da je napustio Kosovo u septembru 1999. godine, a Marjan, Olivera Bernardoni i još jedan kolega ostali su da rade veliki i zahtevan posao. Napravili su mnogo dobrog programa.

- Kada sam se vratio 2000. godine čuo sam šta se dogodio sa Marjanom, kaže za UNS Anderson.

Pre Kosova, Brajan Anderson je bio šef programa radio stanice u Škotskoj, a potom je radio u Kini.

- Hteo sam da uradim nešto korisno. Prvo su me pozvali iz NVO da odem u Makedoniju, napravim radijski studio i naučim ljude kako da prave polusatne radio emisije za kosovske izbeglice, rekao je Anderson.

Dodaje da su ga potom pozvali da napravi studije za Albance i Srbe u Prištini i pomogne u pravljenju programa.

- Priština je ličila na smetlište. Albanci su pobedili u ratu, a država je bila kao velika žurka. Albanski novinari su mogli da prave programe i putuju, a Srbi su bili uplašeni i morao sam da ih vozim. Kupovao sam im hranu, jer su se plašili da napuste zgradu radija. Osetio sam mržnju u vazduhu. Mogli ste da je osetite više od bilo čega, svedoči Anderson.

Ističe da u to vreme, 1999. godine, nije bilo moguće kvalitetno novinarsko izveštavanje, ali da je bilo važno pokušavati. Kaže da je u podeljenim mestima posebno važno da mediji ne razdvajaju, već uključuju obe strane.

- Kada sam se vratio na Kosovo 2000. godine, Srbin koji je radio u Prištini mi je rekao: "Želeo sam da budem novinar i radovao sam se susretu sa zapadnim novinarima, ali od svih koje sam upoznao, samo bih dvojicu nazvao ljudskim bićem. Vi ste jedan od njih”. To je najveći kompliment koji sam dobio. Došao sam na Kosovo kao "profesionalac”, a otišao kao ljudsko biće, kaže Anderson.

Anderson je nakon Kosova sličan posao radio u Južnoj Africi, Bocvani, Avganistanu i Uzbekistanu. Danas živi u Škotskoj i uređuje sajt www.simplifeye.co.uk. Od dana kada smo ga pozvali da govori o Aleksandru Simoviću, kaže da je mnogo puta plakao. 

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Tekst je rezultat istraživanja Udruženja novinara Srbije o ubijenim i nestalim novinarima na Kosovu. Istraživanje se sprovodi u okviru projekta Udruženja novinara Srbije podržanog od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u tekstu ne odražavaju nužno stavove i mišljenja organa koji je projekat podržao.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Anderson për ditën e fundit të gazetarit të vrarë Aleksandër Simoviqit (Aleksandar Simović): Urrejtja ndjehej, gazetarët serbë ishin të frikësuar 

Redaktori britanik i radios i shpërblyer shumëfish me çmime, Brajan Anderson (Brian Anderson) për dosjen e Asociacionit të Gazetarëve të Serbisë dëshmon për momentet e fundit me gazetarin e radios zvicerane Media Ekshn Internashenall (Media Action International) Aleksandër Simoviqin, i cili u rrëmbye dhe u vra në vitin 1999 në Prishtinë.

- E quanim Aleks. Atë natë rrinim në një kafe në Prishtinë. Ai, miqtë e mi shqiptarë me të cilët punoja në Shkup dhe unë. Aleksandri fliste serbisht me zë të lartë. Disa njerëz nga tavolina tjetër e thirrën vajzën nga Shkupi që të shkojë të tavolina e tyre. U kthye e frikësuar. Tha diçka si: “porositën se do të ia tregojnë qejfin”, duke menduar për Aleksin”, dëshmon Andersoni. 

Të nesërmen në studion serbe të Media Ekshn Internashenall u dëgjua vaji. 

- Erdhi babai i tij dhe tha “Aleksi është vrarë”, thekson Andersoni. 

Sipas të të dhënave nga inteligjenca së UNMIK-ut, Simoviqi u kidnapua më 21 gusht 1999 në kafen Pikaso (Picasso) në Prishtinë. Kujtimet e Andersonit përputhën me përshkrimin nga dokumenti i UNMIK-ut dhe me ngjarjet e cekura nga 20 gushti 1999 në xhaz klubin “Qafa”, për të cilin UNS-i ka shkruar më herët. 

- Kjo ndodhi disa ditë pasi erdha në Kosovë. Nuk me kujtohen detajet e asaj nate. E kam vetëm një xhirim të këngëtares në kafe, sepse vajza nga Shkupi me tha që mos t’i xhiroj njerëzit e tjerë, pasi që ata me sa duket ishin nga UÇK, shton bashkëbiseduesi ynë si dhe që askush deri më tani nuk e pyeti që të fliste për këtë teme, madje as prokuroria. 

Andersoni për herë të parë erdhi në Kosovë në gusht të vitit 1999, me ftesë të organizatës zvicerane joqeveritare Media Ekshn Internashenell për t’i krijuar dy studio të radios për prodhimin e programit informativ, në gjuhën shqipe dhe serbe. I ka trajnuar gazetarët dhe producentët e rinj. Në mesin e tyre ishte edhe një gazetar i cili ende kërkohet, Marjan Mellonashi. 

- Marjani më pëlqeu shumë. Do të thosha se ishim miq. Erdhi tek unë dhe më tha: “Dua të më mësoni se si të redaktoj. Kam shkuar me të në terren për t’i xhiruar tregimet. Mendoj se kishte frikë. Ishte një djalosh shumë i sjellshëm. Një natë voziteshim në makinën e tij. Doli për të blerë qebapa. Është kthyer dhe me tha: “Ky njeri më tha se e di kush jam dhe se do të ma tregojë qejfin”, thekson Andersoni. 

Thotë se e ka lëshuar Kosovën në shtator të vitit 1999, kur Marjani, Ollivera Bernardoni edhe një koleg mbetën për ta kryer punën e madhe dhe të vështirë. Kanë krijuar shumë programe të mira. 

- Kur jam kthyer në vitin 2000 kam dëgjuar se çfarë ka ndodhur me Marjanin, thotë Andersoni për UNS. 

Para Kosovës, Brajan Anderson ishte shefi i programit të radio stacionit në Skoci, e pastaj ka punuar në Kinë. 

- Desha të bej diçka dobishëm. Së pari me ftuan nga OJQ të shkoj në Maqedoni, ta bëj një studio të radios dhe t’i mësoj njerëzit si t’i krijojnë radio emisionet gjysmë orëshe për refugjatët kosovarë, tha Andersoni. 

Ai shton se pastaj e ftuan që t’i bëjë studiot për shqiptarët dhe serbët në Prishtinë dhe të ndihmojë në krijimin e programit. 

 - Prishtina dukej si një deponi mbeturinash. Shqiptarët e kishin fituar luftën, kurse shteti ishte si një aheng i madh. Gazetarët shqiptarë mund të bënin programe dhe të udhëtonin, kurse serbët ishin të frikësuar dhe unë duhej t’i vozisja. Ua blija ushqimin, sepse frikësoheshin ta lëshojnë ndërtesën e radios. E kam ndjerë urrejtjen në ajër. Mund ta ndjenit në ajër më shumë se çka do tjetër, dëshmon Andersoni. 

Ai thekson se në atë kohë, në vitin 1999 nuk ishte i mundur raportimi cilësor i gazetarëve, por ishte me rëndësi që të përpiqesh. Thotë se në vendet e ndara është e rëndësisë së veçantë që mediat mos t’i ndajnë, por t’i përfshijnë të dy anët. 

- Kur u ktheva në Kosovë në vitin 2000, një serb që punonte në Radio Prishtinë më tha: “Dëshiroja të bëhem gazetar dhe i gëzohesha takimit me gazetarët perëndimorë, por nga të gjithë që i kam njohur, vetëm dy i kisha quajtur qenie njerëzore. Ju jeni njëri nga ta”. Ky ishte komplimenti më i madh që e kam marrë. Erdha në Kosovë si “profesionist”, ndërsa shkova si qenie njerëzore, thotë Andersoni.

Andersoni pas Kosovës, punë të ngjashme ka kryer në Afrikë të Jugut, Afganistan dhe Uzbekistan. Sot jeton në Skoci dhe e redakton ueb faqen www.simplifeye.co.uk. Thotë se nga dita kur e ftuam që të flasë për Aleksandër Simoviqin, qau shumë herë. 

* Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar vetëm duke e cekur edhe burimin

_____________________________________________________________________

Anderson on the Last Day of the Murdered Journalist:  One Could Feel the Hatred, Serbian Journalists Were Afraid

A multi-award-winning British journalist Brian Anderson testifies to the final moments of Aleksandar Simović, the journalist of Swiss Media Action International radio, kidnapped and murdered in Priština, for the dossier of the Journalists’ Association of Serbia (UNS).

- We called him Alex. That night we sat in a bar in Priština – him, my Albanian friends I worked with in Skopje and me. Alex spoke Serbian in a loud speaking voice. People at the nearest table told the girl from Skopje to come to their table. She came back terrified. She said something like: “They said they would get him” referring to Alex, told Anderson.

Crying was heard in the Media Action International’s Serbian studio the following day.

- His father came and said “Alex was murdered”, told Anderson.

According to UNMIK‘s intelligence, Simović was kidnapped on August 21^st, 1999 in Café Picasso in Priština. Anderson‘s memories match UNMIK’s document description  and the above mentioned facts on the events of  August 20^th,  1999 at the Qafa jazz club the Journalists’ Association of Serbia wrote about.

- It happened only a few days after I came to Kosovo. I don’t remember the details about that night. I still have a recording of a female singer at the bar, as the girl from Skopje informed me I shouldn’t record other people as most of those probably were in the UCK, our interlocutor says, and adds that that nobody, including the Tribunal, had ever asked him to speak about that subject.

Anderson came to Kosovo for the first time in 1999 at the invitation of the Media Action International NGO to make two production studios for news programmes in Albanian and Serbian. He trained young journalists and producers.

Marjan Melonashi, a missing journalist, was among them.

- I really liked Marjan. I would say we were friend. He came to me and said “I would like you to teach me to edit programmes”. I accompaned him in his field work to record stories. I think he was afraid. Such a nice young man. One night we drove in his car and he went out to buy ćevapi. He came back and said: “This man told me he knew who I was and that he would get me“, states Anderson.

He said he had left Kosovo in September 1999, and Marjan, Olivera Bernadoni and another colleague continued doing this big and demanding job. They made a lot of great programme.

- When I came back in 2000 I heard what happened to Marjan, Anderson tells UNS.

Before Kosovo, Brian was a programme editor for a radio station in Scotland, and then worked in China.

- I wanted to do something useful. I was first invited by an NGO to go to Macedonia, make a radio studio and teach people how to do half-hour radio broadcasts for Kosovo refugees, Anderson said.

He adds he was told to make studios for Albanians and Serbs in Priština and help in the making of the programme.

- Priština resembled a dumpjard. The Albanians won the war, and the country was one big party. Albanian reporters were able to create programmes and travel, Serbs were afraid and I had to drive them in my car. I bought them food as they were afraid to leave the studio building. I felt hatred in the air. You could sense it more than anything else, testifies Anderson.

He points out that quality journalism had been impossible back in 1999, but that it had been important to keep trying. He says that it is incredibly important for media not to separate, but include both sides.

- When I returned to Kosovo in 2000, a Serbian working in Priština told me this: ”I wanted to be a reporter and I looked forward to meeting Western journalists, but of all that I met, I would only call two people human beings. You are one of them”. It is the biggest compliment I have received. I came to Kosovo as a “professional” and left as a human being, says Anderson.

After Kosovo, Anderson worked similar jobs in South Africa, Botswana, Afghanistan and Uzbekistan. Today he lives in Scotland and manages the www.simplifeye.co.uk website. He says he cried many times since we had asked him to speak about Aleksandar Simović.

* Reprinting, republishing or usage parts or the entire article is permitted with mandatory source guidance

Tužilac Keljmendi poziva sve građane koji imaju informacije u vezi sa kidnapovanjem i ubistvima novinara na Kosovu da se jave tom tužilaštvu ili istraživačima Udruženja novinara Srbije (UNS), garantujući da će njihov identitet biti zaštićen. Podvlači i da zakon omogućava i amnestiju od zločina onima koji pristanu da budu svedoci tužilaštva.

Istrage UNMIK-a za krivičnu odgovornost, EULEKS-a za nevericu

Posle godina bez istraga u mandatu UNMIK-a, a potom EULEKS-a, sve predmete ubistava i kidnapovanja novinara preuzelo je kosovsko tužilaštvo u decembru 2018. godine. To je prvi put da jedno tužilaštvo ima kompletiran spisak svih istraga na istoj adresi, ali i da sve istražne radnje, kreću, po treći put - iz početka.

Na konstataciju da porodice ubijenih i kidnapovanih novinara tvrde da ih tužioci EULEKS-a nisu zvali i obaveštavali, Keljmendi podvlači da “to nije normalno”.

- Tužilac mora da bude u stalnom kontaktu sa oštećenima, spreman da ih primi, sasluša i traži od njih informacije. Ako me pitate da li sada to rade naši tužioci, znam da su u nekoliko predmeta preduzeli neke istražne radnje. Poslao sam im i neke informacije koje sam dobio od novinara iz Srbije (prim. aut. podaci iz istraživanja UNS-a). Danas imam tačnu adresu na koju prosleđujem informacije, ali kao tužilac nisam zadovoljan dok ne vidim rezultate. Ako je ubistvo izvršeno tokom rata, veoma je teško doći do dokaza. Zato smatram da bi bilo važno ako bi se nadležni u Prištini i u Beogradu sreli i razmenili informacije.

Posle 1999. godine, podseća tužilac, bilo je situacija kada su uviđaje obavljali vojnici KFOR-a.

- Kako vojnik, bez adekvatnog znanja, može da izvrši uviđaj za ubistvo? Nismo imali profesionalnu policiju, ni dobre istražne sudije, ni tužioce za profesionalne uviđaje. Sve to utiče na uspeh i naših tužilaca koji su, 20 godina kasnije, dobili te predmete. Većinu ubistava, među njima i novinara, nije izvršila jedna osoba. Neki su tu bili, kao na primer vozači i svi će jednoga dana biti u ratu sa dušom. Optimista sam i nadam se da će se pojaviti i reći, tako je bilo, ovo su dokazi, ili da nam kažu put do dokaza.

Međutim, u istrazi koja je uključivala i kidnapovanje Ljubomira Kneževića, svedok je zbog pretnji odbio da se u sudnici sretne sa osumnjičenim i ispriča šta je video. Kada mu sud nije ostavio drugu opciju, svedok je promenio iskaz. Komentarišući ovu situaciju, naš sagovornik upućuje na aktuelni zakon o krivičnom postupku koji omogućava da svedok ponovo bude saslušan, a njegova izjava uvažena kao dokaz, iako je ranije bila odbačena.

Istraga ubistva novinara Šefkija Popove, pokazuje da je policija UNMIK-a iz kuće odnela sve što se moglo smatrati potencijalnim dokazom. Podaci iz UNS-ovog istraživanja ukazuju da je istraga ometana tokom mandata pravosuđa UN, a onda u procesu primopredaje nadležnosti ova dokumentacija nije stigla u EULEKS. Postavlja se pitanje šta se dogodilo sa dokazima iznetim iz kuće Popove.

UNS: Kada neko kaže da je zagubio dokaze da li prvo pomislite da je to namerno?

Keljmendi: To je ometanje pravde, nema šta drugo. To je krivično delo. Onaj ko je sakupio dokaze, a sada ne zna se gde su, mora biti krivično odgovoran, bez obzira odakle je.

Svaki dokaz sudija uvodi u registar, a ako se ne zna ko je to mogao da skloni iz predmeta, onda je sudija odgovoran. Sa UNMIK-om smo imali dosta problema, a oni su se pozivali na međunarodni imunitet što je apsurd. Ako imaš nadležnost sudije ili tužioca na Kosovu, onda moraš biti uvek odgovoran, odakle god da si.

UNS: Ne čujete prvi put za ovakve situacije, da se zagube dokazi, predmeti?

Keljmendi: O tome pričamo javno, svuda i sa svima, bez ikakvog straha. Tačno je da se to desilo i u drugim predmetima, a naročito u predmetima u kojima su žrtve novinari.

UNS: Da li je danas ovim istragama najveća prepreka politika ili nešto drugo?

Keljmendi: Vreme je najveći problem, jer je već prošlo 20 godina. Politika je sasvim drugačija u odnosu na 1999. i ne može da utiče baš u meri koje bi se sprečavale istražne radnje. Nekada nismo smeli da spominjemo neka imena, a sada ih vidimo kao okrivljene na sudu. Nismo smeli da spominjemo neke političare, a danas su osuđenici. Tužioci i sudije su mnogo nezavisniji, kao i policija.

Kada je reč o istragama ubistava novinara, tužilac Keljmendi kaže da je važno da se svedoci jave.

Keljmendi: Pozivam sve građane, gde god da su: ako imaju neke informacije neka ih pošalju, a garantujem da će njihov identitet biti zaštićen i da niko neće saznati od koga su te informacije potekle. Mogu nam se direktno javiti ili preko vas, da počinioci krivičnih dela bili izvedeni pred sud.

Važno je da prenesete da naš zakon o krivičnom postupku omogućava da čovek koji je bio prisutan prilikom izvršenja krivičnog dela, a možda i malo umešan, jer je bio na mestu zločina ili je morao biti na mestu zločina, bude izuzet od krivičnog gonjenja. Mogu biti zaštićeni svedoci saradnici i mi ih možemo zaštiti od pretnji i potencijalnih krivičnih dela. Ako nemaju poverenja, neka dođu kod mene lično, a ja im garantujem da javnost nikada neće saznati ko su. Mnogo mogu pomoći i posle toga mirno spavati.

Informacije iz UNS-ovog istraživanja izuzetno važne za istragu zločina nad novinarima

Prvi put imamo potvrdu da je podatke, objavljene u trogodišnjem istraživanju UNS-a, tužilaštvo prihvatilo kao važne za istragu.

Keljmendi: To su veoma važne informacije. Mi smo u obavezi da sve informacije koje nam pomažu u istragama verifikujemo preko policije. I uvek ono što piše u medijima šaljem policiji. Policija nam onda piše izveštaj, koji koristimo zajedno sa informacijama koje smo dobili iz vaših tekstova. Budite sigurni da su vaše informacije veoma važne za nas. Želeo bih da podvučem i da predmeti koji se odnose na ubistva novinara ne zastarevaju i svaka nova informacija i dokaz pomažu da krenemo napred.

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Tekst je rezultat istraživanja Udruženja novinara Srbije o ubijenim i nestalim novinarima na Kosovu. Istraživanje se sprovodi u okviru projekta Udruženja novinara Srbije podržanog od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u tekstu ne odražavaju nužno stavove i mišljenja organa koji je projekat podržao.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Prokurori Kelmendi: Dëshmitarët e krimeve ndaj gazetarëve do të jenë të mbrojtur

- Kemi pasur shpresa se EULEX-i do të ketë efekt më të mirë se sa UNMIK-u, më vjen keq, por jam i dëshpëruar. Nuk bënë asgjë në hetimin e vrasjeve të gazetarëve. Nga dokumentacioni që e kemi pranuar, nuk shihet që prokurorët e atij misioni i janë drejtuar Policisë për të pyetur a ka informata, njohuri, dëshmi apo dëshmitarë të rinj, dhe as nuk i kanë pyetur familjet e viktimave për informata. Sipas Ligjit për Procedurën Penale, Prokuroria e ka një obligim të tillë, si dhe që në çdo dy apo tre muaj t’i raportojë kryeprokurorit për rrjedhën e çdo lëndë dhe cilët janë hapat e ardhshëm. Nëse nuk ka dëshmi që prokurorët e EULEX-it i kanë zhvilluar bisedimet e tilla, atëherë ata nuk paskan bërë asgjë. Nga ana tjetër, të jini të sigurt se të dhënat nga tekstet tuaja ofruan informata të rëndësishme të cilat ua kam dërguar prokurorëve kompetent, thotë prokurori i Prokurorisë Speciale të Kosovës dhe koordinatori për rastet e sulmeve ndaj gazetarëve, Besim Kelmendi, duke u përgjigjur ndaj pyetjes se çfarë ka gjetur nëpër dosje që nga Misioni për Sundim të Ligjit të BE-së arritën në adresë të re për hetim- atë të Prokurorisë kosovare.

Prokurori Kelmendi u bën thirrje të gjithë qytetarëve që kanë informata rreth kidnapimeve dhe vrasjeve të gazetarëve në Kosovë, të lajmërohen në këtë Prokurori ose hulumtueseve nga Asociacioni i Gazetarëve të Serbisë (UNS), duke i siguruar dhe duke u garantuar se identiteti i tyre do të jetë i mbrojtur. Ai nënvizon se ligji e mundëson edhe amnistinë nga krimet për persona që pajtohen të jenë dëshmitarë të Prokurorisë.

Hetimet e UNMIK-ut për përgjegjësi penale, e ato të EULEX-it për mosbesim

Pas shumë vitesh të hetimeve në mandatin e UNMIK-ut, e pastaj të EULEX-it, të gjitha lëndët e vrasjeve dhe kidnapimeve të gazetarëve i mori përsipër Prokuroria e Kosovës në dhjetor të vitit 2018. Kjo ishte hera e parë që një Prokurori e ka listën e kompletuar e të gjithë hetimeve, në adresë të njëjtë, por edhe që të gjitha veprimet hetimore të fillojnë për herë të tretë- nga fillimi.

Për konstatimin e familjeve të gazetarëve të vrarë dhe të kidnapuar, të cilët pohojnë se prokurorët e EULEX-it nuk i kanë ftuar dhe nuk i kanë informuar, Kelmendi thekson se “nuk është normal”.

- Prokurori duhet të jetë në kontakt të përhershëm me të dëmtuarit, i gatshëm për t’i pritur, dëgjuar dhe të kërkojë nga ta informata. E nëse me pyesni a po e bëjnë këtë gjë tani prokurorët tanë, e di se për disa lëndë i kanë ndërmarrë veprimet hetimore. Ua kam dërguar disa informata që i kam pranuar nga gazetarët nga Serbia (prim.aut. të dhënat nga hulumtimet e UNS-it). Sot e kam adresën e saktë ku i dërgoj informatat, por si prokuror nuk jam i kënaqur derisa nuk t’i shoh rezultatet. Nëse një vrasje është kryer gjatë luftës, është shumë vështirë të gjejmë prova. Për këtë gjë konsideroj se do të ishte e rëndësishme nëse do të takoheshin ata që janë kompetent nga Prishtina dhe Beogradi dhe t’i shpërndanin informatat.

Prokurori rikujton se pas vitit 1999 kishte situata kur inspektimet ne vend të ngjarjeve i kryenin ushtarët e KFOR-it.

- Si një ushtar, pa njohuri adekuate, mund ta kryej inspektimin në vend të ngjarjes për një vrasje? Nuk e kishim policinë profesionale, as gjyqtar hetues të mirë dhe as prokuror për inspektim profesional në vend të ngjarjes. Të gjitha këto ndikojnë në suksesin të prokurorëve tanë, që tani, pas 20 vitesh i pranuan këto lëndë. Shumicën e vrasjeve, e mes tyre edhe të gazetarëve, nuk i ka kryer një person. Disa prej tyre ishin për shembull vozitës dhe të gjithë ata një ditë do të luftojnë me shpirt. Jam optimist që do të paraqiten dhe do të thonë kështu ka ndodhur, këto janë provat, ose të na tregojnë rrugën drejt provave.

Megjithatë, në hetimin i cili përfshinte edhe kidnapimin e Lubomir Knezheviqit (Ljubomir Knežević) për shkak të kërcënimeve, dëshmitari ka refuzuar që të takohet me të dyshuarin në sallën e gjykimeve dhe të tregojë se çfarë ka parë. Dhe dëshmitari e ndryshoi deklaratën e tij, pasi që gjykata nuk i la asnjë opsion tjetër.

Duke e komentuar këtë situatë, bashkëbiseduesi ynë i referohet Ligjit aktual për Procedurën Penale, i cili mundëson që dëshmitari të dëgjohet përsëri dhe që deklarata e tij të vlerësohet si provë, edhe pse më herët ishte refuzuar.

Hetimi i vrasjes së gazetarit Shefki Popova tregon që Policia e UMNIK-ut nga shtëpia i mori të gjitha gjërat që mund të konsideroheshin si prove potenciale. Të dhënat nga hulumtimi i UNS-it tregojnë se hetimi ka qenë i penguar gjatë mandatit të gjyqësorit të UN-it, e pastaj gjatë procesit të dorëzimpranimit të kompetencave, ky dokumentacion nuk arriti në EULEX. Parashtrohet pyetja çfarë ka ndodhur me provat e marra nga shtëpia e Popovës.

UNS: Kur dikush thotë që i ka humbur provat, a mendoni së pari që e ka bërë këtë më qëllim?

Kelmendi: Kjo paraqet pengim të drejtësisë, asgjë tjetër. Kjo është vepër penale. Ai që i ka mbledhur provat, dhe tani nuk di ku janë, duhet të përgjigjet penalisht, pa marrë parasysh nga është.

Çdo provë gjyqtari e regjistron në regjistër dhe nëse nuk dihet kush ka pasur mundësi ta zhdukte nga lënda, atëherë përgjegjës është vet gjyqtari. Me UNMIK-un kemi pasur probleme të shumta, kurse ata u thërrisnin në imunitet ndërkombëtar, gjë që është absurde. Nëse e ki kompetencën e një gjyqtari apo prokurori në Kosovë, atëherë duhet të jesh gjithmonë përgjegjës, pa marrë parasysh se nga vjen.

UNS: Nuk dëgjoni për herë të parë për situata të tilla, të humbën provat, lëndët?

Kelmendi: Për këtë gjë flasim publikisht, kudo dhe me kë do, pa kurrfarë frike. Është e vërtetë se kjo gjë ka ndodhur edhe me lëndë të tjera, e sidomos në ato lëndë ku gazetarët janë viktima.

UNS: A është sot pengesa më e madhe për këto hetime ajo politike, apo diçka tjetër?

Kelmendi: Koha është problemi më i madh, sepse kanë kaluar 20 vjet. Politika është krejt ndryshe në krahasim me vitin 1999 dhe nuk mund të ndikojë në atë masë që të pengohen ose ndalohen veprimet hetimore. Dikur nuk kemi pasur guxim t’i përmendim disa emra, kurse sot i shohim të pandehur në gjykatë. Nuk kemi guxuar t’i përmendim disa politikan, e sot ata janë të dënuar. Prokurorët dhe gjyqtarët janë shumë më të pavarur, si edhe Policia.

Kur bëhet fjalë për hetimet e vrasjeve të gazetarëve, prokurori Kelmendi thotë se është me rëndësi që të lajmërohen dëshmitarët.

Kelmendi: U bëj thirrje të gjithë qytetarëve, kush do që të jenë: nëse kanë ndonjë informatë, le ti dërgojnë, u garantoj që identiteti i tyre do të jetë i mbrojtur dhe që askush nuk do të mësojë prej kujt kanë rrjedhë ato informata. Mund të na kontaktojnë direkt ose përmes jush, në mënyrë që kryesit e veprave penale të sillen para gjykatave.

Është me rëndësi që ta përçoni mesazhin se Ligji ynë për Procedurën Penale mundëson që njeriu i cili ishte i pranishëm gjatë kryerjes së veprës penale, dhe i cili ndoshta ka qenë edhe i përfshirë, sepse ishte në vend të krimit ose ishte i detyruar të jetë në vend të krimit, të jetë i përjashtuar nga ndjekja penale. Mund të jenë dëshmitarë bashkëpunëtorë të mbrojtur dhe ne mund t’i mbrojmë nga kërcënimet dhe veprat potenciale penale. Nëse nuk kanë besim, le të vijnë tek unë personalisht, e unë i siguroj se publiku kurrë nuk do të mësojë së kush janë ata. Mund të ndihmojnë dhe pastaj të flenë rehat.

Informatat nga hulumtimi i UNS-it janë jashtëzakonisht të rëndësishme për hetimin e krimeve ndaj gazetarëve

Për herë të parë e kemi një konfirmim që të dhënat e publikuara në hulumtimin trevjeçar të UNS-it, kjo Prokurori i ka pranuar si të rëndësishme për hetim.

Kelmendi: Këto janë informata shumë të rëndësishme. Në jemi të detyruar që ti verifikojmë përmes Policisë të gjitha ato informata që na ndihmojnë në hetim. Dhe gjithmonë ia dërgoj Policisë ato që i shkruajnë mediat. Policia pastaj na e shkruan raportin të cilin e shfrytëzojmë së bashku me informata që i kemi marrë nga tekstet tuaja. Të jeni të sigurt se informatat tuaja janë shumë të rëndësishme për ne. Dëshiroj të theksoj edhe se lëndët që kanë të bëjnë me vrasjet e gazetarëve nuk parashkruhen dhe çdo informatë ose prove e re na ndihmon të shkojmë përpara.

* Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar vetëm duke e cekur edhe burimin

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Prosecutor Kelmendi: Witnesses to crimes against journalists will be protected

- We hoped that EULEX’s performance would be better than UNMIK’s, I must also say, regretfully, that I am disappointed. They did absolutely nothing in the investigations into the murders of journalists.

The documentation that we have received does not indicate that the prosecutors of that Mission addressed the police to ask if there was any new information, findings, evidence, witnesses, or that they asked the victims' families for information. Under the Criminal Procedure Law, the Prosecutor’s Office is under such an obligation, as well as under the obligation to inform the Chief Prosecutor every three months about the progress and further actions to be taken in each case. If there is no evidence that EULEX prosecutors were conducting such interviews, then they have done nothing at all. On the other hand, be sure that your texts have provided important information that I forwarded to the competent prosecutors, says the Special Prosecutor with the Kosovo Specialist Prosecutor’s Office and Coordinator for Cases Involving Attacks against Journalists, Besim Kelmendi, in his answer to the question about what he found in the folders of the EU Rule of Law Mission that have reached the new address for investigation – the Kosovo Prosecutor’s Office.

Prosecutor Kelmendi urges all citizens having information regarding the kidnappings and murders of journalists in Kosovo to contact the Prosecutor’s Office or the investigators of the Journalists’ Association of Serbia (UNS), guaranteeing that their identities will be protected. He also underlines that the law also allows exemption from criminal liability of those who agree to stand as witnesses for the Prosecutor’s Office.

UNMIK deserving of being held criminally liable for its investigations, disbelief over EULEKS’s investigations  

After years without investigations under the UNMIK mandate of, and then of EULEX, all journalist murder and kidnapping cases were taken over by the Kosovo Prosecutor’s Office in December 2018. This is the first time that a prosecutor's office has a complete list of all investigations at the same address, but also that all investigative actions start from the beginning, for the third time.

Regarding the claim of the families of murdered and kidnapped journalists that EULEX prosecutors have neither called nor informed them, Kelmendi stresses that "this is not normal".

 - A Prosecutor must be in constant contact with the aggrieved parties, ready to receive and listen to them and request information from them. If you are asking me if our prosecutors are doing it now, I know that they have taken certain investigative actions in several cases. I have also forwarded some information I received from a journalist from Serbia (author’s note - data from UNS Investigation) to them. Today I have the exact address to which I forward the information, but as a prosecutor I am not satisfied until I see the results. If a murder was committed during the war, it is very difficult to come up with evidence. That is why I think it would be important that the authorities in Pristina and Belgrade meet and exchange information.

After 1999, the Prosecutor recalls, there were situations when KFOR soldiers conducted crime scene investigations.

- How can a soldier, without adequate knowledge, conduct a murder crime scene investigation? We did not have any professional police, or good investigative judges, or prosecutors to conduct professional crime scene investigations. All of this affects the performance of our prosecutors who have been awarded the cases, 20 years later. Most murders, including the murders of journalists, were not committed by one person. Some were e.g. drivers, and one day they would wage a war against their souls. I'm optimistic and hopeful that they will show up and say, this is how it happened, this is the evidence, or show us the location of the evidence.

However, in the investigation into the kidnapping of Ljubomir Knezevic, the witness refused to face the suspect in the courtroom and say what he had seen. When the court left him no other option, the witness changed his statement. Commenting on this situation, our interlocutor refers to the applicable Criminal Procedure Law that allows the witness to be heard again and his statement to be admissible into evidence, although it was previously rejected.

The investigation into the murder of journalist Shefki Popova indicates that UNMIK police have taken from his home everything that could be considered potential evidence. Data from UNS Investigation indicate that the investigation was obstructed during the mandate of the UN judiciary, and afterwards, in the process of handover of jurisdiction, this documentation did not reach EULEX. The question is what has happened to the evidence taken from Popova’s house.

UNS: When someone says that he/she has misplaced the evidence, is your first thought that it was intentional?

Kelmendi: That is obstruction of justice - nothing else. That is a criminal offence. Anyone who has obtained evidence and does not know where it is now, must be held criminally responsible, regardless of where he/she comes from.

Each piece of evidence is entered into the register by the judge, and if it is not known who could have removed it from the case file, then the judge is held liable. We had a lot of problems with UNMIK, and they claimed international immunity, which is absurd. If you have the jurisdiction of a judge or prosecutor in Kosovo, then you must always be held liable, wherever you are.

UNS: This is not the first time that you have heard about such situations, of evidence, cases being misplaced?

Kelmendi: We talk about it publicly, everywhere and with everyone, without any fear. It is true that this has happened in other cases as well, especially in cases where the victims are journalists.

UNS: Is politics the biggest obstacle to these investigations today or something else?

Kelmendi: Time is the biggest problem, because 20 years have passed already. Politics is quite different than in 1999 and no longer has such an impact so as to prevent investigative actions. We used to be afraid to say certain people’s names, and now we see them as defendants in court. We used to be afraid to mention certain politicians, and today they are convicts. Prosecutors and judges are much more independent, as well as the police.  

When it comes to investigating journalist murders, Prosecutor Kelmendi says it is important for witnesses to come forward.

Kelmendi: I urge all citizens, wherever they are, to forward information, if they have any, and I guarantee that their identity will be protected and that no one will know who the information has come from. They may contact us directly, or through you, in order to bring the perpetrators to justice.

It is important for you to convey that our Criminal Procedure Law allows a person who has witnessed a crime, and has perhaps even been a little involved, because he/she was at the crime scene or had to be at the crime scene, to be exempt from prosecution. Justice collaborators may be protected and we may protect them from threats and potential retribution. If they are mistrustful, they may address me personally, and I guarantee that the public will never find out who they are. They can help a lot and then sleep peacefully afterwards.

Information from UNS Investigation extremely important for investigating crimes against journalists

For the first time, we have confirmation that the data, published in a three-year UNS investigation, have been admitted by the Prosecutor’s Office as important for the investigation.

Kelmendi: This is very important information. We are required to verify all pieces of information that help us with our investigations through the police. I always send what is written in the media to the police. The police then compile a report for us, which we use together with the information we have received from your texts. Please be assured that your information is very important to us. I would also like to stress that there is no statute of limitation on cases relating to journalist murders and any new information and evidence helps us move forward.

 * Reprinting, republishing or usage parts or the entire article is permitted with mandatory source guidance

U nastavku je ovaj tekst preveden na albanski i engleski jezik.

Please find below albanian and english translation of this article.                   

Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

Kažu nije, što je dobra vest. Pokrenuo sam, ne samo ja, nego i još neke kolege, široku akciju, osećao sam da moram da ih spasem. Ključni potez je napravio kolega koji je kontaktirao Keti Morton, predsednicu Komiteta za zaštitu novinara (CPJ) i suprugu Ričarda Holbruka. To je bio prelomni momenat da ih ne ubiju. Uveče je bio problem kako otići kod Radoševićevih roditelja i supruge i reći im da ga nema, priča za Udruženje novinara Srbije (UNS), Davor Lukač, novinar FoNeta, sećajući se otmice kolega, iz Tanjuga. Novinara Nebojšu Radoševića i fotoreportera Vladimira Dobričića Kiće, zarobila je OVK u oktobru 1998. godine, u blizini prištinskog aerodroma Slatina.

Lukač je 1998. i 1999. bio izveštač Tanjuga sa Kosova. Direktor Zoran Jevđović ga je na teren poslao iz Beograda kao iskusnog novinara koji je izveštavao sa ratišta u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. Otmica kolega ga je posebno pogodila, jer je on trebalo da bude u automobilu sa nalepnicom Pres koji je zaustavila OVK.

- Tog jutra sam dobio informaciju od policije da je izrešetan automobil u blizini aerodroma i trebalo je da idem na teren sa Kićom, koji je kao i ja prošao sva ratišta i bili smo “tandem”. Istovremeno smo saznali da stiže posmatračka misija OEBS-a sa Vilijamom Vokerom. Pošto je to bio najvažniji događaj tog dana u Srbiji, ostao sam u Prištini, a kolegi Radoševiću rekao da ide na teren. Područje na koje sam ga poslao je važilo za bezbednu zonu. Kića je pojurio da napravi što bolje fotografije, vodeći se logikom da su bezbedni jer se nalaze u dometu minobača jugoslovenske vojske koja je bila na aerodromu. Radošević nije poznavao teren, iako je bio iz Prištine. Naleteli su na pripadnike OVK, priča Lukač.

U strahu zbog nestanka kolega, Davor Lukač je povukao sve veze koje je kao novinar stekao, a bilo ih je, jer su vojnici i policajci, kao i novinari, išli s ratišta na ratište. Podignut je i izviđački avion.

- Letelica je snimila Tanjugovu „Jugo floridu“ u selu Sedlare. Još značajnija informacija – na automobilu nije bilo rupa od metaka. Pao nam je kamen sa srca. Ipak, Crveni krst nisu pustili da ih obiđe, pa smo na drugi način dobili podatke. Pritiskali smo Adema Demaćija i Ibrahima Rugovu. Na svakoj konferenciji za novinare sam im postavljao isto pitanje. Kada sam otišao kod Demaćijau kancelariju on mi je kazao:  Nek napišu molbe za pomilovanje. Živi su i zna gde su, pomislio sam. A onda mi je jedan albanski novinar, stariji gospodin u godinama (nažalost, pokojni je) krišom rekao da će biti oslobođeni za Dan zastave (28. novembar), ali da ne govorim nikome, da neko ne napravi neku budalaštinu, priča Davor Lukač. 

Novinari Tanjuga su oslobođeni pred televizijskim kamerama u selu Dragobilje u Drenici, 27. novembra 1998. godine. U međuvremenu njihove kolege novinari protestovali su i u Beogradu, ali i u Prištini. Dugogodišnji novinar FoNeta smatra da je na oslobađanje značajno uticalo nivo solidarnosti i upornosti novinara: 

- To je pomoglo i da ih ne maltretiraju u pritvoru, jer se digla javnost. Uz nas su bili i strani dopisnici. Kod OVK se stvorio strah da će svi upirati prstom u njih ako ubijaju novinare. Kića od Dejtonskog sporazuma nije pio. Te noći, kada je oslobođen, popio je rakiju. Uto je stigla policija. Hoće, kažu, da ga ispituju. Pitam Kiću, hoćeš li? Odgovara: ne pada mi napamet. Policajcima sam rekao, ajde gospodo, dođite sutra..

Novinarska ekipa Radio Prištine, Ranko Perenić i Đuro Slavuj, nestali su 21. avgusta 1998. godine. Njihove porodice i kolege i dalje tragaju za njima.

- Sa mojim zemljakom Slavujem imao sam puno tema za razgovor, pa smo tako sedeli i dve večeri pre njihovog nestanka. Najgore je što se za Perenića i Slavuja kasno reagovalo. Pitanje je na koga su naišli i šta se sa njima dogodilo. U ovom slučaju je bio zid ćutanja. Ono što sigurno znam je da je tadašnji direktor Radio Prištine Milivoje Mihajlović odmah reagovao i digao uzbunu, ali ona nije imala odjeka.

Svakodnevna ubistva

O ubistvu Envera Maljoku, novinara, pisca i šefa Kosovskog informativnog centra (KIC), ubijenog 11. januara 1999, seća se Lukač, se pričalo uveliko, ali su razlozi zločina ostali pod velom tajne.

- Za Maljokua je jedina činjenica da je čovek mrtav i da je svako poturao svoju priču. Tada je bilo unutaralbanskih obračuna, zbog političke nadmoći, kao i unutarsrpskih. Bilo je ubistava kriminalaca, a za njih je situacija bila idealna da pripišeš drugoj strani. U predgrađu Prištine je ubijen albanski mafijaš, zvali su ga Tito. Znalo se da je bio obračun albanskih kriminalaca, ali su oni odmah rekli - ubili ga Srbi. Za otmicu Ljubomira Kneževića u maju 1999. nisam znao. Albanski novinari su mi u to vreme govorili, dolaze ovi iz Drenice i njih ništa ne zanima. Tako je i bilo. I šta je tada značio novinar, i još u tako malom mestu kao što je Vučitrn.

Novinari koji su svedoci zločina na ratištima bivše Jugoslavije sa traumama borili su se poslom, objašnjava naš sagovornik. Ubacivanjem u mašinu, koja ne ostavlja prostora za razmišljanje o tome šta je čovek doživeo.

- Na Kosovu, na terenu, policija je obezbeđivala put, a OVK pucala. Iz automobila gledam kako meci paraju asfalt. Jedan policajac je pao pogođen. Kada sam mesec dana kasnije čuo da je preminuo, bilo mi je užasno. Hiljadu puta sam se upitao: da li je on obezbeđivao zato što smo mi tuda prolazili? Najgore što sam doživeo je da je kod Gornje Kline, izrešetan automobil u kome sam bio. A najveći strah kada nam se u januaru 1999. kod mesta Careva česma (na putu Priština – Peć) probušila guma. Tu se Drenica seče na pola, pa kada ubiju ili otmu nekog Srbina, da bi uterali strah, ostave ga na putu. Bila je magla da se ne vidi ni metar. Kolega je vozio, a ja koračao ispred vozila. Da on vidi mene, a ja da vidim put.  Nadali smo se da nas od magle OVK neće videti. To što mi imamo je novinarski vijetnamski sindrom, koji se ne razlikuje puno od ljudi koji su bili u borbama. Najgore je sećati se. Pred decom ni slučajno. 

Zvečarke na Kosovu

Osim rizika kojim su bili izloženi, dodaje Lukač, dešavalo se da je i profesija žrtvovana.

- Bilo je i zloupotrebi profesije i pravosuđa, kao što je bilo ispitivanje pred kamerama braće Mazreku, tada novinara Milovana Drecuna, za zločine u Klečki. Pitao sam istražnog sudiju - kako Vas nije sramota? Njih dvojicu drže isprebijane, ne mogu da hodaju. Da ih je Drecun pitao da li bi ubili rođenog oca, odgovorili bi – da. U leto 1998. su nas vodili na prevoj Ćafa Dulje, pokazivali kako je OVK imala podzemna skloništa, bunkere pod zemljom. Malo zađem i vidim da su to bunkeri i rovovi JNA. Shvatim da je to bila rezervna linija za slučaj napada iz Albanije, a pošto je OVK u svojim redovima imala bivše oficire JNA koji su znali raspored tranšeja i bunkera, otkopali su ih i osposobili. Kada sam izneo svoje zapažanje, napadoše me da sam izdajnik. Sutradan u prištinskom Jedinstvu izađe naslov: Zarobljene Srbe u bunkerima držali sa zmijama zvečarkama. Odakle zvečarke na Kosovu?

I osim ovakvih situacija, ističe, među novinarima je bilo više odgovornosti nego danas, “jer su bili profesionalci”.

- Rasvetljavanje ubistava i otmica novinara mislim da je danas važno samo njihovim porodicama i nikome više. Zaboravljeni su ti ljudi, jer je ritam života takav da se zaboravlja ono što je bilo prekjuče, a ne nešto što je bilo pre 20 godina. Ko se i kad seti Milana Pantića ili novinara ubijenih u Bosni?

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Tekst je rezultat istraživanja Udruženja novinara Srbije o ubijenim i nestalim novinarima na Kosovu. Istraživanje se sprovodi u okviru projekta Udruženja novinara Srbije podržanog od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u tekstu ne odražavaju nužno stavove i mišljenja organa koji je projekat podržao.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Davor Llukaç (Davor Lukač): Radosheviqin (Radošević) dhe Dobraçiqin (Dobračić) i ka shpëtuar solidariteti i gazetarëve

 - Pret, pret, dhe e sheh që nuk janë. Kaluan disa ore, dhe u krijua paniku. E alarmuam policinë dhe mësuam se nuk u paraqiten në punktin e Policisë, domethënë që u kthyen nga ana e djathtë. Shkuan në drejtim të Magurës. Krijohet paniku i madh. Po errësohej, ne po kontrollonim a ka pasur të shtëna.

Na thanë që nuk ka pasur, që është një lajm i mirë. E kam iniciuar, jo vetëm unë, por edhe disa kolegë të tjerë, një aksion të gjerë, ndihesha që duhet t’i shpëtoja. Veprimin kyç e bëri një koleg i cili e kontaktoi Keti Morton (Kati Marton), kryetaren e Komitetit për Mbrojte të Gazetarëve (RFJ) dhe bashkëshorten e Riçard Hollbrukut (Richard Holbrooke). Ai ishte momenti vendimtar për të mos i vrarë. Në mbrëmje ishte problemi se si të shkosh te prindërit dhe bashkëshortja e Radosheviqit dhe t’iu thuash se ai nuk është askund, tregon për Asociacionin e Gazetarëve të Serbisë (UNS) Davor Llukaç gazetari i FoNet-it, duke e rikujtuar rrëmbimin e kolegëve nga Tanjugu. Gazetarin Nebojsha Radosheviqin (Nebojša Radošević) dhe fotoreporterin Vlladimir Dobraçiqin Kiqën (Vladimir Dobrašić Kića) i ka robëruar UÇK-ja në tetor të vitit 1998, afër aeroportit të Prishtinës në Sllatinë. 

Llukaç gjatë viteve 1998 dhe 1999 ishte raportues i Tanjugut nga Kosova. Drejtori, Zoran Jevgjoviq (Zoran Jevđović) e ka dërguar në terren nga Beogradi si gazetar të provuar i cili ka raportuar nga fushëbetejat në Kroaci dhe Bosnje dhe Hercegovinë. Rrëmbimi i kolegëve veçanërisht e ka goditur sepse ai duhej të ishte në makinë me etiketën PRESS të cilin e ndaloi UÇK-ja.

- Atë mëngjes e kam marrë një informatë nga Policia që makina në afërsi të aeroportit ishte brimuar dhe se duhet të dal në terren me Kiqën, i cili sikur dhe unë ka kaluar nëpër fushëbeteja dhe ne dy ishim një “tandem”. Njëkohësisht kemi mësuar se po arrin Misioni vëzhgues i OSBE-së me Uilliam Uokerin (William Walker). Pasi që kjo ishte ngjarja kryesore atë ditë në Serbi, mbeta ne Prishtinë, kurse kolegut tim Radosheviqit i thashë që të shkojë në terren. Zona ku e kam dërguar vlente për një zonë të sigurt. Kiqa vrapoi për t’i bërë fotografitë sa më të mira, duke qenë i udhëhequr me logjikë që janë të sigurt sepse ishin në rang të mortajave të ushtrisë jugosllave e cila gjendej në aeroport. Radosheviqi nuk e njihte terrenin edhe pse ai ishte nga Prishtina. Hasën në pjesëtarët e UÇK-së, tregon Llukaç.

Duke u frikësuar për shkak të zhdukjes së kolegëve, Davor Llukaç i tërhoqi të gjitha lidhjet që i kishte fituar si gazetar, e kishte mjaft shumë lidhje, sepse ushtarët dhe policët, sikur dhe gazetarët, shkonin nga njëra fushëbetejë në tjetrën. Gjithashtu u ngrit në ajër një aeroplan zbulues.

- Aeroplani e xhiroi “Yugo Floriden” e Tanjugut në fshatin Shalë. Një informatë edhe më e rëndësishme se kjo – në makinë nuk kishte vrima nga plumbat. U çliruam. Megjithatë, nuk e lëshuan Kryqin e Kuq që t’i vizitojë, andaj i morëm informatat në mënyra të tjera. Kemi kryer trysni ndaj Adem Demaçit dhe Ibrahim Rugovës. Në çdo konferencë për gazetarë ua shtronim pyetjen e njëjtë. Kur shkova te Demaçi në zyre ai më tha: “Le t’i shkruajnë kërkesat për falje.” Me shkoi ndërmend që janë të gjallë dhe dihet ku janë. E pastaj, një gazetar shqiptar, një zotëri në moshë (fatkeqësisht i ndjerë) fshehurazi më tha se do të lirohen për Ditën e Flamurit (më 28 nëntor), por që të mos i tregoj askujt, në mënyrë që askush të mos bëjë ndonjë marrëzi, tregon Llukaç.

Gazetarët e Tanjugut u liruan para kamerave televizive në fshatin Dragobil në Drenicë, më 27 nëntor të vitit 1998. Ndërkohë, kolegët e tyre protestonin në Beograd, por edhe në Prishtinë. Gazetari shumëvjeçar i FoNet-it konsideron se ndikimin e konsiderueshëm në lirim e ka pasur edhe niveli i solidaritetit dhe i këmbënguljes së gazetarëve:

- Kjo ndihmoi edhe që të mos i keqtrajtojnë në burgim, sepse publiku u ngrit në këmbë. Krahun na mbanin edhe korrespodentët e huaj. Në UÇK u krijua frika që çdo kush do ta drejtojë gishtin ndaj tyre nëse i vrasin gazetarët. Kiqa nga Marrëveshja e Dejtonit nuk pinte. Atë natë që u çlirua, e piu raki. Në atë moment arriti edhe Policia. Thanë se duan ta marrin në pyetje. E pyeta Kiqën; A do?” Përgjigjet: “As ndërmend s’e kam.” Policëve u thashë zotërinj ejani nesër...

Ekipi i gazetarëve të Radio Prishtinës, i përbëre nga  Ranko Pereniqi (Ranko Perenić) dhe Gjuro Sllavuji (Đuro Slavuj), u zhduk më 21 gusht të vitit 1998. Familjet e tyre dhe kolegët ende po i kërkojnë.

- Me bashkatdhetarin tim Sllavujin kam pasur shumë tema për bisedim, prandaj edhe rrinim së bashku dy net para zhdukjes së tij. Gjëja më e keqe është se për Pereniqin dhe Sllavujin reagimi ka qenë i vonuar. Është e diskutueshme në kë kanë hasur ata dhe çfarë ka ndodhur me ta. Në këtë rast kemi të bëjmë me një mur të heshtjes. Gjëja që e di sigurisht është që drejtori i atëhershëm i Radio Prishtinës, Millivoje Mihajlloviq (Milivoje Mihajlović) ka reaguar menjëherë dhe alarmoi, por nuk pati jehonë.

Vrasjet e përditshme

Për vrasjen e Enver Malokut, të gazetarit, shkrimtarit dhe shefit të Qendrës për Informim të Kosovës, i cili u vra më 11 janar të vitit 1999, rikujton LLukaç, flitej gjerësisht, por arsyet e krimit mbeten nën velin e sekreteve.

- Për Malokun i vetmi fakt i vërtetuar është që njeriu është i vdekur dhe që secili e tregonte tregimin e vet. Në atë kohë ka pasur përplasje brenda vet shqiptarëve për epërsi politike, sikur edhe përplasje brenda vet serbëve. Kishte vrasje të kriminelëve, dhe për ta, situata ka qenë ideale për t’ia atribuuar krimet palës kundërshtare. Në periferi të Prishtinës është vrarë një mafioz shqiptar, e quanin Tito. Dihej se ky ishte konflikt i kriminelëve shqiptarë, por ata menjëherë thanë se e kanë vrarë serbët. Për rrëmbimin e Lubomir Knezheviqit (Ljubomir Knežević), në maj të vitit 1999 nuk dija asgjë. Në atë kohë, gazetarët shqiptarë vinin dhe më thoshin se po vijnë ata nga Drenica dhe që asgjë nuk i intereson. Ashtu edhe ka qenë. Dhe çka do të thoshte të jesh gazetar, madje në një vend aq të vogël, siç është Vushtrria.

Gazetarët ishin dëshmitarë të krimeve në fushëbetejat në ish Jugosllavi me trauma, luftonin me punë, shpjegon bashkëbiseduesi. Duke u hedhur në një makinë e cila nuk linte hapësirë për të menduar se çka ka përjetuar njeriu.

- Në Kosovë, në terren, Policia e siguronte rrugën, kurse UÇK-ja shtëntë. Nga makina shikoja se si binin plumbat në asfalt. Një polic ra, i goditur. Kur, një muaj më vonë dëgjova se kishte vdekur, u ndjeva tmerrshëm. Njëmijë herë e kam pyetur vetveten: “A e ka siguruar udhën vetëm se ne ishim duke kaluar aty?” Gjëja më e tmerrshme që e kam përjetuar ishte te Klina e Epërme, kur u brimua makina në të cilën isha unë. Kurse frikën më të madhe e kam ndje në janar të vitit 1999 kur te vendi i quajtur Kroni i Mbretit (në rrugë Prishtinë- Pejë) na u shpua goma. Aty Drenica ndahet përgjysmë, dhe kur e vrisnin apo kidnaponin ndonjë serb, për të krijuar frikë, e linin në rrugë. Kishte rënë mjegull, aq e dendur sa që nuk shihej as një metër më tej. Kolegu e ngiste makinën, kurse unë ecja para makinës. Në mënyrë që ai të më sheh mua, kurse unë ta shoh rrugën. Shpresonim që nga mjegulla UÇK-ja nuk do të na sheh. Atë që ne e kemi quhet sindroma vietnameze e gazetarëve e cila nuk dallon shumë nga njerëzit që ishin në beteja. Gjëja më e tmerrshme është të rikujtosh. Para fëmijëve kurrsesi.

Gjarpërinjtë me zile në Kosovë

Përveç rrezikut të cilit i nënshtroheshin, Llukaç shton se ndodhte që edhe profesioni ka qenë i sakrifikuar.

- Ka pasur keqpërdorime të profesionit dhe të drejtësisë, siç ka qenë marrja në pyetje para kamerave të vëllezërve Mazreku, nga gazetari i atëhershëm Millovan Drecun (Milovan Drecun), rreth krimeve në Kleçke. E kam pyetur gjyqtarin hetues – si nuk keni turp? Ata dy i mbajnë të rrahur, nuk mund të ecin. Në qoftë se Drecuni i kishte pyetur a e kishin vra babanë e tyre, ata nč atë moment ishin përgjigjur me po. Në verë të vitit 1998 na çuan te Qafa e Dulës (Duhël) dhe na tregonin që UÇK-ja i ka pasur strehët nëntokësore, bunkerë nën tokë. Largohem pakëz dhe e shoh se ishin bunkerët dhe llogoret e JNA-së (UPJ). E kuptoj se kjo ka qenë linja rezervë në rast të sulmit nga Shqipëria, e pasi që UÇK-ja në radhët e saj i ka pasur edhe ish oficerët e JNA-së të cilët e njihnin planin e llogoreve dhe bunkerëve, i gërmuan dhe i vunë në funksion. Kur e shpreha mendimin time, më sulmuan që jam tradhtar. Të nesërmen në Unitetin prishtinas ka dalë titulli: Serbët e burgosur në bunkerë i mbanin me gjarpërinjtë me zile. Ku dolën gjarpërinjtë me zile në Kosovë?

Përveç situatave të tilla, ai thekson se mes gazetarëve ka pasur më shumë përgjegjësi se sa sot, “sepse ishin profesionistë”.

- Mendoj që ndriçimi i vrasjeve dhe i rrëmbimeve të gazetarëve sot ka rëndësi vetëm për familjet e tyre dhe për askënd tjetër. Ata njerëz janë harruar sepse ritmi i jetës është i tillë që të harrohet ajo që ka ndodhur pardje, e lerë më çka ka ndodhur para 20 vitesh. Kush i kujton Millan Pantiqin (MIlan Pantić) ose gazetarët e vrarë në Bosnjë?

* Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar vetëm duke e cekur edhe burimin

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Davor Lukač: Radošević and Dobričić saved by journalist solidarity 

- You’re waiting and waiting, and then you realize they were missing. A few hours passed, and the panic aroused. We alarmed the police just to find out they never showed up at the police check-point. This means they took the turning to the right. They went towards Magura. The panic intensifies. The night sets and we’re checking if there was any shooting. 

They say there wasn’t any shooting, which is a good news. I have launched – not only me, but some other colleagues as well – a wide action, I felt I had to save them. The vital move was made by the colleague who contacted Kati Marton, the President of the Committee for Protection of Journlaists (CPJ) and wife of Richard Holbrooke. That was the decisive moment that prevented their killing. In the evening, the problem was how to reach Radošević’s parents and wife and tell them he was missing, tells Davor Lukač for the Journalists Association of Serbia (UNS) and journalist of the FoNet agency, while recalling the kidnapping of the colleagues from TANJUG – reporter Nebojša Dobričić and photo-reporter Vladimir Dobričić, who were captured by KLA in October 1998, near the Priština airport of Slatina. 

Lukač was a reporter for TANJUG in Kosovo in 1998 and 1999. Director Zoran Jevđović sent his for the assignment from Belgrade as an experienced reporter who used to report from the war fields in Croatia and Bosnia and Herzegovina. The kidnapping of his colleagues came particularly hard on him, as it was he who was supposed to be in the vehicle with the PRESS sticker, halted by KLA. 

- That morning, the police notified me, that a car full of bullet holes was found near the airport. I was supposed to go and work in the fields with Kića who has been just like me across all the war-zones and we were a tandem. At the same time we learned that the OSCE Observer Mission headed by William Walker should arrive. As that was the most important event of the day in Serbia, I stayed in Priština and told my colleague Radošević to take over the field assignment. The area I sent him to was supposed to be a safety zone. Kića hurried to make the best photos possible assuming the logic that they were safe as they were within the reach of the Yugoslav Army mortars, and the army was positioned at the airport. Radošević was not acquainted with the terrain, although he was from Priština. They rushed straight into the KLA members, tells Lukač. 

Weary because the colleagues have gone missing, Davor Lukač pulled all the strings he had as a journalist – and there were many as all – soldiers and policemen just like reporters were going from one war-field to another. Even a reconnaissance aircraft was lifted to the air. 

- The aircraft recorded the TANJUG’s “Yugo Florida” in the Sedlare village. Even more important information was – there were no bullet holes on the vehicle. A huge stone was lifted off our chest. However, they didn’t let the Red Cross to visit them, so we obtained the information in other ways. We kept pressuring Adem Demaqi and Ibrahim Rugova. At each press conference I kept asking the same question. When I went to Demaqi’s office, he told me: “Let them write a request for amnesty”. It crossed my mind that they’re alive and that he knows where they are. And then one Albanian journalist, an elderly gentleman (now deceased, unfortunately), secretly passed on to me that they will be freed on the Flag Day (28^thNovember), but that I was not supposed to tell anyone as someone could then do something stupid, says Davor Lukač.

The TANJUG reporters were freed in front of the TV cameras in the Dragobilje village on the 27^thNovember 1998. In the meantime, their colleagues journalists kept protesting in Belgrade, but also in Priština. A long time reporter of FoNet thinks that the level of solidarity and persistence of journalists significantly affected the decision to free them: 

- It also helped that they are not maltreated in detention as the public was aroused. Foreign reporters also supported our side. The KLA feared the finger pointing if they kill the reporters. Kića hasn’t been drinking ever since the Dayton Agreement. On the night when he was freed – he had a rakija. The police came at that moment. They said they wanted to interview him. I asked Kića if he wanted that. He replied: It doesn’t even cross my mind. I told the policemen: Gentlemen, please do come tomorrow. 

The Radio Priština crew - Ranko Perenić and Đuro Slavuj, went missing on the 21^stAugust 1998. Their families and colleagues still keep looking for them. 

- I had so many topics I used to discuss with my countryman Slavuj, and so we were sitting together two nights before their disappearance. The worst thing is that the reaction in case of Perenić and Slavuj was too late. The question is whom they came across and what happened to them. In this case we faced the wall of silence. What I know for sure is that the then Director of Radio Priština, Milivoje Mihajlović, reacted immediately and without delay and raised the alarm, but it did not get any feedback. 

Daily killings

The murder of Enver Maloku, journalist, writer and chief of the Kosovo Information Centre (KIC), who was killed on the 11^thJanuary 1999, was largely discussed – recalls Lukač – but the reasons for the crime remained hidden behind the veil of secret.

- As for the case of Maloku, the only fact is that the man is dead and that each side has their own story. It was the time of intra-Albanian liquidations caused by political dominance, but there were also the intra-Serbian ones. There were murders of criminals, and for them the situation was ideal to attribute the killings to the other side. An Albanian mafia guy called Tito was murdered in a Priština suburb. Everyone was aware it was the war of Albanian criminals among themselves, but they immediately said – the Serbs killed him. I was unaware of the kidnapping of Ljubomir Kneževićin May 1999. Albanian reporters back then used to tell me – the guys from Drenica come here and they do not care about anything. And that’s exactly how it was. And how important was a reporter then and on top of it – in such a small place like Vučitrn. 

The reporters who witnessed crimes in the war fields of former Yugoslavia, fought against their traumas by working, by throwing oneself into the machine which leaves no room for thinking about what one has been through. 

- In Kosovo, when we were in the fields – the police was securing the roads while KLA were shooting. I was watching how the bullets cracked the asphalt behind the car. One policeman fell, he was shot. A month later I learned he died. I felt horrible. I asked myself thousands of times – was he securing that road because we were passing there? The worst thing I experienced was when a car where I was got shot multiple times near Gornja Klina. And the biggest fear I felt was when our tire got flat near the place called Careva česma in 1999 (on the Priština-Peć road). That is the spot which divides Drenica in halves, and where they leave a Serb on the road when they kill of kidnap him just in order to instigate fear in the others. It was foggy and the visibility was not even one meter in front. A colleague was driving, while I was going on foot in front of the vehicle, so that he could see me, and I could see the road. We were hoping that KLA would not spot us because of the fog. What we have is the reporters’ Vietnamese syndrome that doesn’t differ much from the one of the people who took part in combat operations. The worst thing is to remember. But not in any way and under any circumstances in front of the children. 

Rattlesnakes in Kosovo

 In addition to the risks the profession is exposed to, says Lukač, it also used to happen that the profession was sacrificed. 

- There were cases of professional and judiciary abuse such as interrogation of the Mazreku brothers in front of the cameras by then journalist Milovan Drecun and about the Klečka crime. I asked the investigative judge – aren’t you ashamed? The two of them were held there beaten up, they couldn’t even walk. If Drecun asked them if they would kill their own father – they’d say yes. In summer 1998 we were taken to the Ćafa Dulje fold and were shown how KLA had the underground shelters and bunkers. I walk a bit further on and I see these were the bunkers and trenches of the former Yugoslav Army (JNA). I realised it was a backup line position in case of an attack coming from the direction of Albania, and as KLA had among its members the ex JNA officers who knew the positions of trenches and bunkers, they just dug ‘em up and made them functional. When I said out loud what I noticed, they attacked me and said I was a traitor. On the next day, the Priština daily “Jedinstvo” ran the article titled “Captured Serbs Kept in Bunkers with Rattlesnakes”. How did the rattlesnakes find themselves in Kosovo?  

Except from situations like these, Lukač points out that there was more responsibility among reporters than today, because “they were professionals”. 

- I think that solving of murders and kidnappings of reporters remains important nowadays only for their families and none else. Those people are forgotten because the rhythm of life is such that things that happened only the day before yesterday are also forgotten, and not to mention something that had happened 20 years ago. Who remembers Milan Pantić today or the reporters killed in Bosnia? 

* Reprinting, republishing or usage parts or the entire article is permitted with mandatory source guidance

U nastavku je ovaj tekst preveden na albanski i engleski jezik.

Please find below albanian and english translation of this article.                   

Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze. 

Pregovore o njihovom oslobađanju vodio je Vilijam Voker, američki diplomata tek došao na funkciju šefa verifikacione misije OEBS-a. Oni su jedina srpska novinarska ekipa koja je preživala zarobljeništvo, ali sve vreme do njihovog oslobađanja, porodice nisu znale da li su živi. O ovoj otmici nikada nije vođena istraga.

Vladimir Dobričić, rođen 1948. godine u Tuzli, preminuo je krajem 2003. godine. U razgovoru za Udruženje novinara Srbije, njegov sin Ivan, govori i o tome kako je sve što se njegovom ocu dogodilo brzo zaboravljeno, kao i da niko porodicu nije pozvao da govore o ovoj temi.

- Moj otac je još kao srednjoškolac, početkom 60-ih, zavoleo fotografiju i počeo da amaterski fotografiše. Vrlo mlad je uspeo da se zaposli u Tanjugu, 1969. godine. To je bila neka druga država, posao sa lepim i finim snimanjima. Kada se 20-ak godina kasnije u susednoj Rumuniji dešavala revolucija, kada su streljali Čaušeskua i njegovu suprugu, otac je kao fotograf Tanjuga sve to snimao. Malo mu je "ušla u krv" takva vrsta fotografije i nije mnogo vremena prošlo, već 1992. godine bio je u Borovu Selu u Hrvatskoj, kasnije u Benkovcu i Kninu. Kada je krenuo rat u BiH, tamo je proveo više nego kod kuće. Godine 1998. krenule su intezivne borbe na Kosovu. Otišao je tamo, iako je bilo i drugih fotoreportera na terenu. Želeo je da ode kao iskusniji, da mlađe kolege poštedi. Snimao je u Đakovici, Kosovskoj Mitrovici, Peći, svuda... Iako je bio u Prištini, bili smo u kontaktu - ne baš svaki dan, jer je tada mobilni telefon bio skup i retkost, ali se javljao - seća se Ivan Dobričić.

Svojevremeno, Vladimir Dobričić je ispričao u jedinom intervjuu koji je dao "Nedeljnom Telegrafu" kako su tog 18. oktobra, Nebojša i on krenuli da obiđu mesto na kome je prethodnog dana bila pucnjava. Naišli su na ljude u uniformama, ali, kako je govorio, nije isprva pomislio da je reč o pripadnicima OVK, jer se grupa nalazila blizu Slatine, u artiljerijskom dometu vojske Jugoslavije. Ljudi u uniformi i sa puškama tražili su da zaustavi Tanjugovu službenu belu jugo floridu. Odmah su zarobljeni.

- Bilo je jutro, na BK televiziji su išle kratke vesti. Sa TV-a iz druge sobe sam čuo da su nestali novinari Vladimir Dobričić i Nebojša Radošević. Pomislio sam najgore. U toku dana su nam iz Tanjuga isto saopštili. Nisu imali šta više da kažu osim - nema ih. Prošlo je dosta vremena dok mi Momčilo Đorgović, vlasnik "Nedeljnog Telegrafa" u kome sam radio, nije rekao da ima informaciju da su Nebojša i moj otac živi, da bi trebalo da ih oslobode i da se o tome sada pregovara. Na kraju je tako i bilo - seća se Ivan.  

Sloboda za TV

Novinari Tanjuga oslobođeni su pred televizijskim kamerama u selu Dragobilje u Drenici. U štab OVK, za tu priliku, pozvani su i domaći i strani novinari.

- Otac me je pozvao sa nekog satelitskog telefona. Dok sam razgovarao sa njim kroz glavu mi je prolazilo samo jedno - ako su preživeli, mora da su ih polomili od batina. Trudio sam se da čujem da li šuška kada govori, jesu li mu svi zubi u vilici ili su izbijeni. On je najnormalnije zvučao, i duhovit kakav je bio, kazao da su ih "spakovali" u neki transporter, a on tražio da ga voze "Kod kralja". U kafanu. Sutradan je bio u Beogradu. Narednih pet godina nije puno pričao o tih 40 dana, ali ono što je govorio bilo je kroz šalu. Recimo, kako su ih prebacivali iz zatvora u zatvor, što su u stvari bili neki podrumi, pa je jednom sneg bio toliko veliki da se traktor kojim su ih vozili zaglavio. Vozač je uzeo kalašnjikov i kao nekom morzeovom azbukom pucao u vazduh. Iz daljine se čuo "odgovor" na isti način. Posle nekoliko sati je došla ekipa da ih odglavi. Dok su bili u nekom podrumu, pričao mi je kako je satima slušao svog "čuvara" kako rastavlja, pa bezuspešno pokušava da "sklopi" kalašnjikov. Satima je kliktao, dok otac nije pokucao i pitao - hoćeš da ti ja sklopim? I sklopio mu. Pričao je i da su ih terali da pevaju neke pesme. Sredstva za higijenu nisu videli sve vreme, dobijali su hranu svaki dan, ali malo. Otac je smršao skoro 10 kilograma - priča Ivan Dobričić.

U vreme kada su ga zarobili Vladimir Dobričić imao je više fotografija kod sebe, između ostalog i Ibrahima Rugove, Vetona Suroija, ali i jednu koju je u uvek držao u novčaniku.

- To je fotografija sa Slobodanom Miloševićem i otac je mislio da su preživeli upravo zbog te slike, što deluje dosta nelogično. U trenutku kada su shvatili da su pred vojnicima OVK sa fantomkama na glavama, Nebojša je povikao:"bežimo", a moj otac je zaustavio auto. Prišao im je neki komandir koji je znao srpski i rekao: "da ste išli još samo dva metra, pucali bi na vas. A sada, napolje!" Stavili su im povez preko očiju, vezali ruke.  Moj otac nije bio politički nastrojen Miloševiću, niti je bio član partije, već je tu sliku nosio u novčaniku da "mu se nađe" kada ga zaustavi saobraćajna policija. Ljudi iz OVK odmah su ih pretresli, uzeli sve dokumente i glasno komentarisali to što su našli. U jednom momentu je nastao tajac. Otac je odmah znao da su videli sliku sa Miloševićem i pomislio: "ovih par sekundi je presudo - ili će nas odmah pobiti ili ćemo preživeti". Preživeli su. Otac mi je pričao da je i taj OVK imao frakcije i da su oni "upali" kod najblažih - ističe Ivan Dobričić.

Istraga bi nam značila

- Moj otac je umro naprsno krajem 2003. godine, dakle, posle tog zarobljeništva je živeo još 5 godina. Vi ste jedini koji ste kontaktirali našu porodicu od onda. A tada, ne želim da se rugam, nego da iznesem činjenice, Nebojša i on su dobili od države nedelju dana za dve osobe na Kopaoniku i nešto novca za koji je otac kupio odelo. Značilo bi nam kada bi se ovaj zločin procesuirao. Bilo nam je žao, a naročito kada se razboleo, zbog tretmana u bolnici. Nikada nismo tražili nešto posebno, svesni šta su sve ljudi izgubili u tim ratovima, ali za njega nije bilo mesta ni u bolničkoj sobi. Ležao je u hodniku. Sećam se da je moja majka tada rekla: "pa, pobogu on je bio zarobljen na Kosovu".

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Tekst je rezultat istraživanja Udruženja novinara Srbije o ubijenim i nestalim novinarima na Kosovu. Istraživanje se sprovodi u okviru projekta Udruženja novinara Srbije podržanog od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u tekstu ne odražavaju nužno stavove i mišljenja organa koji je projekat podržao.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Uoker (Walker) negocioi me UÇK-në, i liroi gazetarët, hetim nuk pati 

Ekipi i gazetarëve të Tanjugut (Tanjug) i përbërë nga gazetari Nebojsha Radosheviq (Nebojša Radošević) dhe fotografi Vlladimir Dobriçiq Kiqa (Vladimir Dobračić Kića), u burgosën më 18 tetor të viti 1998, kur u nisën për ta kryer detyrën e punës afër aeroportit në Sllatinë në Prishtinë. Pjesëtarët e UÇK-së i mbajtën të burgosur 41 ditë, dhe i liruan në prag të Ditës së shqiptarëve të Flamurit të të njëjtit vit. 

Negociatat për lirimin e tyre i ka udhëhequr Uilliam Uoker (William Walker), diplomati amerikan i cili sapo ka arritur në pozitën e kreut të Misionit Verifikues të OSBE-së. Ata janë i vetmi ekip i gazetarëve serbë që e mbijetuan robërinë, por gjatë gjithë kohës, deri te lirimi i tyre, familjet nuk dinin a janë të gjallë. Për këtë kidnapim kurrë nuk u zhvillua hetimi. 

Vlladimir Dobriçiq lindi në vitin 1948 në Tuzlla, ndërroi jetë në fund të vitit 2003. Në bashkëbisedim për Asociacionin e Gazetarëve të Serbisë, i biri i tij Ivan flet se si ishte harruar çdo që i kishte ndodhur babait të tij, dhe se askush nuk e kishte thirrur familjen për të folur për këtë temë. 

-  Babai im, kur ende ishte në shkollë të mesme, në fillim të viteve të 60-ta, filloi ta duaj fotografinë dhe fillojë të fotografojë si amator. Në moshë shumë të re ai arriti të punësohet në Tanjug, në vitin 1969. Ai ishte një shtet tjetër, punë me xhirime të bukura. Kur 20 vite më vonë, në Rumaninë fqinjë ndodhte revolucioni, kur e pushkatuan Çausheskun dhe bashkëshorten e tij, babai si fotografi i Tanjugut e kishte fotografuar gjithë këtë ngjarje. Pakëz i “hyri në gjak” lloji i tillë i fotografisë, dhe nuk kaloi shumë kohë, kur madje në vitin 1992 ka qenë në Borovo Sellë në Kroaci, më vonë në Benkovëc dhe Knin. Kur u nis në luftë në BdheH, atje kaloi më shumë kohë se sa në shtëpi. Në vitin 1998 filluan luftimet intensive në Kosovë. Shkoi atje, edhe pse ishin edhe fotoreporterët e tjerë në terren. Ai deshi të shkoi si dikush që ka më shumë përvojë, t’i ruajë kolegët e rinj. Ka xhiruar në Gjakovë, në Mitrovicë, Pejë, kudo... edhe pse ishte në Prishtinë, ne ishim në kontakt- jo çdo ditë, sepse në atë kohë celulari ishte i shtrenjtë dhe i rrallë, po ai lajmërohej – rikujton Ivan Dobriçiq (Ivan Dobričić). 

Dikur, Vlladimir Dobriçiqi, në një interviste që e kishte dhënë në “Nedelni Tellegraf” (Nedeljni Telegraf) tregoi se si ai dhe Nebojsha, më 18 tetor u nisën për ta vizituar vendin ku një ditë më parë kishte të shtëna. Hasën në njerëz me uniforma, por si tha ai, në momentin e parë, nuk mendoi që bëhet fjalë për pjesëtarët e UÇK-së, sepse grupi gjendej afër Sllatinës, në gamë të artilerisë së ushtrisë së Jugosllavisë. Njerëzit në uniforma dhe me pushka kërkuan që ta ndalë automjetin e Tanjugit, Yugo Floridan e bardhe. Menjëherë u burgosën. 

- Ishte mëngjes, në televizionin BK shkonin lajmet e shkurta. Nga TV-ja, në dhomën tjetër dëgjova se ishin zhdukur gazetarët Vlladimir Dobraçiq dhe Nebojsha Radosheviq. Mendova për më të keqën. Gjatë ditës edhe nga Tanjugu na informuan për të njëjtën gjë. Nuk kishin çka tjetër të thonë përveç- nuk janë. Kaloi shumë kohë, derisa Momçillo Gjorgoviq (Momčilo Đorgović), pronari i gazetës “Nedelni Tellegraf” ku punoja, ma tha informatën se Nebojsha edhe babai im ishin të gjallë, se do duhej t’i lirojnë dhe se për këtë gjë po negociohet. Në fund ashtu edhe ndodhi- rikujtohet Ivani. 

Liria për TV 

Gazetarët e Tanjugut u liruan para kamerave televizive në fshatin Dragobil në Drenicë. Në shtabin e UÇK-së me këtë rast janë ftuar edhe gazetarët vendor, por edhe ata ndërkombëtarë. 

- Babai më thirri nga një telefon satelitor. Përderisa isha duke folur me të, nëpër kokë më kalonte vetëm një gjë – nëse mbijetuan duhet t’i kishin mbytur se rrahuri. Përpiqesha të dëgjoj a po fëshfërin duke folur, a i kishte të gjithë dhëmbët në gojë, apo ishin të thyer. Ai tingëllonte krejtësisht normal, mendjemprehte siç dhe ishte zakonisht, tha se i kishin “paketuar” në një transporter, dhe se ai kërkoi ta dërgojnë “Te mbreti”. Në kafe. Të nesërmen ka qenë në Beograd. Pesë vite të ardhshme nuk fliste shumë për ato 40 ditë, por edhe atë që e tregonte ishte në formë shakaje. Të themi për shembull se si i transferonin nga burgu në burg, që në fakt ishin njëfarë bodrumesh, dhe njëherë bora ishte aq e thellë, sa që traktori me të cilin i transferonin mbeti i ngujuar. Vozitësi e mori kallashin dhe si me njëfarë kodi morse, ka shtënë në ajër. Nga larg u dëgjua “përgjigjja” në mënyrë të njëjtë. Pas disa orësh, erdhi ekipi që t’i nxjerrë. Derisa ishin në njëfarë bodrumi, tregonte si e dëgjonte me orë të tëra “rojën” e tij se si e çmontonte dhe pastaj përpiqej ta “montonte” kallashin, pa sukses. Klikonte me orë të tëra, deri sa babi trokiti dhe e pyeti- a do që ta montoj unë? Edhe ia montoi. Tregonte edhe se i detyronin t’i këndonin disa këngë. Mjetet e higjienës nuk i kishin parë gjatë gjithë kohës, hanin bukë çdo ditë, por pak. Babai i humbi rreth 10 kilogramë- tregon Ivan Dobriçiqi. 

Në kohë kur e burgosen, Vlladimir Dobriçiqi kishte shume fotografi me vete, ndër të tjera edhe të Ibrahim Rugovës, Veton Surroit, por edhe një fotografi të cilën e mbante gjithmonë në kuletë. 

- Ajo ishte fotografia me Sllobodan Millosheviqin, dhe babi mendonte se ata mbijetuan pikërisht falë kësaj fotografie, që duket të jetë gjë tepër e palogjikshme. Në momentin kur e kuptuan se ishin para ushtarëve të UÇK-së, me maska të zeza (fantomka) në kokë, Nebojsha bërtiti: “ikim”,, kurse babai im e ndaloi makinën. Ua afrua një komandant i cili dinte serbisht dhe u tha: “po të kishit shkuar edhe dy metra, do të kishim shtënë drejt jush. Tash jashtë!” Ua lidhëm sytë dhe duart. Babai im nuk ishte i prirë politikisht ndaj Millosheviqit, nuk ishte as anëtar i partisë, por e mbante atë fotografi ne kuletë “nëse i duhet” kur ta ndalojë policia e trafikut (policia rrugore). Njerëzit nga UÇK-ja menjëherë i bastisën, ua morën të gjitha dokumentet dhe më zë të lartë i komentuan ato që i gjetën. Në një moment u krijua heshtja. Babai menjëherë e diti se e kanë parë fotografinë me Millosheviqin dhe mendoi: “këto pak sekonda të ardhshme janë  vendimtare- o do të na vrasin menjëherë, o do të mbijetojmë”. Mbijetuan. Babai me tregonte se edhe ajo UÇK i kishte fraksionet e veta, dhe se ata i ranë ne duar më të butëve- thekson Ivan Dobriçiqi. 

Hetimi do të kishte vlerë për ne

- Babai im ka vdekur papritur, në fund të vitit 2003, andaj, pas këtij burgimi ai jetoi edhe pesë vite. Ju jeni të vetmit që e kanë kontaktuar familjen tanë që nga ajo kohë. E në atë kohë, nuk dua të tallem, por po i tregoj faktet, Nebojsha dhe ai e fituan nga shteti nga një javë në Kopaonik për dy veta dhe një shumë parash, për të cilën babai e bleu një kostum. Do të kishte shumë domethënie për ne po të procedohet ky krim. Na vinte keq, e sidomos kur ishte i sëmurë, për shkak të trajtimit në spital. Kurrë nuk kemi kërkuar diçka të veçantë sepse ishim të vetëdijshëm se çka kanë humbur njerëzit të ato luftëra, por për të nuk kishte vend as në dhomën e të sëmurëve. Ishte i shtrirë në korridor. Më kujtohet kur nëna ime atëherë tha: “pash zotin, po ai ka qenë i robëruar në Kosovë”. 

 * Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar vetëm duke e cekur edhe burimin

--------------------------------------------------------------------------------

Walker negotiated, the KLA released journalists, and there was no investigation          

The Tanjug’s news team, journalist Nabojsa Radosevic and photographer Vladimir Dobricic Kica, were captured on 18 October 1998, en route to an assignment near the Slatina Airport in Pristina. They were held in captivity by members of the KLA for 41 days, and released on the eve of the Albanian Flag Day of the same year.

Negotiations on their release were led by William Walker, the American diplomat who had just taken office as the Head of the OSCE’s Kosovo Verification Mission. They are the only Serbian news team that has survived captivity, however until their release, their families did not know if they were alive. No investigation of this kidnapping has ever been launched.

Vladimir Dobricic, born in 1948 in Tuzla, died at the end of 2003. In a conversation with the Journalists’ Association of Serbia, his son Ivan, talks about how everything that had happened to his father was quickly forgotten, and that nobody has contacted his family to talk about this topic.

- My father liked photography and began taking amateur photos back in high school, at the beginning of the 60’s. He managed to get a job in the Tanjug at a very early age, in 1969.  That was another country, and his job involved beautiful and nice photo shoots. 20 years later, during the revolution in the neighboring Romania, when Ceausescu and his wife were executed, father captured the event as a Tanjug’s photographer. Such type of photography ,,kind of got into his blood" and quite soon after that, in 1992 he was in Borovo Selo in Croatia, later in Benkovac and Knin. When the war in BiH started, he spent more time there than at home. In 1998, intense fighting in Kosovo started. He went there, although there were other photojournalists in the field. He wanted to go and spare his younger colleagues, because he was more experienced. He took photographs in Djakovica, Kosovska Mitrovica, Pec, everywhere ... Although he was in Pristina, we were in contact - not every day, because mobile phones were expensive and rare at the time, but he reported in - Ivan Dobricic recalls.

Vladimir Dobricic, said in his only interview for the "Nedeljni Telegraf" that on 18 October, Nebojsa and he went to visit the site of shooting which had happened the day before. They came across people in uniforms, but, as he said, he did not initially think that they were members of the KLA, because the group was near Slatina, in the artillery range of the Yugoslav National Army. Men in uniforms with rifles asked him to stop the Tanjug's official white Yugo Florida. They were imprisoned on the spot.

- It was morning, short news were being aired on BK Television. I heard on the TV in the other room that journalists Vladimir Dobricic and Nebojsa Radosevic had disappeared. I thought the worst. During the day, the Tanjug told us the same thing. They had nothing else to say except - they are gone. Quite a lot of time has passed until Mimico Djorgovic, the owner of the "Nedeljni Telegraf" in which I worked, said that he had information that Nebojsa and my father were alive, that they should be released and that their release was being negotiated. In the end, this turned out to be true, Ivan reminiscences.  

Freedom for TV

The Tanjug’s journalists were released before television cameras in the village of Dragobilje in Drenica. Domestic and foreign journalists were invited to the KLA headquarters for this occasion.

- My father called me from a satellite phone. While I was talking with him, only one thing was on my mind - if they survived, they had to have been beaten black and blue. I was trying to hear if he was lisping, if he had all his teeth or if all of them had been knocked out. He sounded quite normal, and witty as he was, he said that they had been "packed" into a vehicle, and he asked them to take him to "Kod kralja". To the pub. The next day he was in Belgrade. For the next five years, he did not talk much about those 40 days, but what he did say was said jokingly. For example, they were transferred from one prison to another- in fact these were some basements. The snow was so high that the tractor they were riding on got stuck. The driver picked up his Kalashnikov and fired into the air in Morse’s code. A "response" in the same way was heard from a distance. After a few hours, a team came to unstuck it. While he was in a basement, he told me that he was listening to his "jailer" unsuccessfully trying to "assemble" his Kalashnikov for hours. The jailer was clattering for hours, until father knocked on the door and asked – Do you want me to assemble it? And he did. He also said that they were forced to sing some songs. The whole time he was there they did not see any hygienic supplies. They were given a small quantity of food every day . Father lost almost 10 kilograms - says Ivan Dobricic.

At the time of his capture, Vladimir Dobricic had several photos on him, inter alia,  of Ibrahim Rugova, Veton Surroi, but also one that he always carried in his wallet.

- It’s a photograph with Slobodan Milosevic and father thought that they had survived precisely because of that photograph, which seems rather illogical. The moment they realized that they were facing the KLA soldiers with balaclavas, Nebojsa shouted: ’’Run’’, and my father stopped the car. A commander who spoke Serbian came up to them and said: ’’Had you gone two more meters, you would have been shot. Now, get out!’’  They blindfolded them and tied their hands. My father was neither a supporter of Milosevic, nor a party member, he rather carried that picture in his wallet "just in case" he were stopped by the traffic police. People from the KLA immediately searched them, took all their documents, and loudly commented on what they had found. At one point a  hush fell over the group. Father immediately knew that they had seen the picture with Milosevic and thought: "These few seconds are crucial - they will immediately kill us or we will survive." They survived. Father told me that this KLA also had factions and that they were captured by the softest one - says Ivan Dobricic.

Investigation would mean a lot to us

- My father died suddenly in late 2003 – he lived another 5 years after being held captive. You are the only one who has contacted our family since then. And then, I do not want to be derisive, but rather to present the facts, Nebojsa and he got a week for two in Kopaonik from the state and some money, which father spent on a suit. It would mean a lot to us if this crime were prosecuted. We were sorry, especially when he fell ill, because of his treatment at the hospital. We never asked for anything special, aware of what people had lost in those wars, but there was no place for him in a hospital room either. He was lying in the corridor. I remember that my mother said: "For goodness sake, he was a prisoner in Kosovo".

 * Reprinting, republishing or usage parts or the entire article is permitted with mandatory source guidance

Novinarka Jelena L. Petković koja je istraživala nestanak Kneževića rekla je UNS-u da je „istraga propala u rukama međunarodne zajednice u okviru UN“.

„Van prakse je kako se postupalo prema svedocima, ali i osobi koja je označena kao nalogodavac otmica. Indikativno je da se ovaj predmet ’izgubio’ tokom transfera iz UNMIK-a u EULEKS, pa ga tako ni misija vladavine prava EU nije istraživala“, rekla je UNS-u Petković.

Ona kaže da o svemu ovome porodica Knežević ništa nije znala.

„Podatke o ovoj istrazi dugo sam proveravala i indikativne su mi i reakcije ambasada država iz koje dolaze tužilac i sudija UN-a, a koje sam zamolila za pomoć“, kaže Petković.

Ona je otkrila da je advokatkinja Stoja Đuričić još 2001. godine sumnjala da je njega kidnapovala grupa pod komandom Ganija Imerija (Gani Ymeri), komandanta OVK u oblasti Vučitrn. Ona je, kao zastupnik oštećenih, tražila proširenje tada aktuelne istrage za kidnapovanje šestorice i pokušaj ubistva jednog srpskog civila, koja se vodila pred Okružnim sudom u Mitrovici protiv Ganija Imerija.

Nakon hapšenja Imerija, Stoja Đuričić je 18. decembra 2001. godine uputila zahtev za proširenje istrage, navodeći imena ukupno 23 žrtve iz Vučitrna, a na prvom mestu Ljubomira Kneževića, koji se vodi kao nestao od 6. maja 1999. godine.

Kao naredbodavca, Đuričić je naznačila i Ganija Djelja, a Agima Berišu, Seida Kaluda, Muharema Salihua, Salji Selihua, Ismailja Galjicu kao neposredne izvršioce, "zbog osnovane sumnje da su počinili krivično delo genocida". Prema podacima kojima UNS raspolaže, niko od njih nije bio pritvoren.

Nemalo nakon toga, istraga protiv Imerija je počela da se urušava zbog otvorenih pretnji ubistvom zaštićenom svedoku. Kada je međunarodni istražni sudija Leonard Asira (Leonard Assira) zbog tih pretnji, dozvolio svedočenje istražitelja umesto svedoka, izuzet je na zahtev odbrane, zajedno sa međunarodnim tužiocem Mati Hininenom (Matti Hynynen). Nakon pretnji, smena tužioca i sudije, istraga je dospela u ćorsokak, a osumnjičeni je nakon pet meseci pušten iz pritvora.

Prema saznanjima UNS-a, istražitelji UNMIK-a raspolagali su još jednom informacijom koja je povezivala Kneževića i Imerija. U svojim istražnim spisima zabeležili su podatak iz spiska srpskog Koordinacionog centra za Kosovo i Metohiju sa imenima osoba poveznih sa OVK za koje se sumnja da su učestvovali u zločinima protiv civila. U njemu se pominje S. S. pripadnik jedinice OVK koja je bila aktivna u Vučitnu i navodi da je "učestvovao u otmici i ubistvu Ljubomira Kneževića." U istoj informaciji se navodi da je Imeri bio pripadnik te jedinice. 

Porodica Ljubomira Kneževića o ovome do sada nije čula ni reč.

Kneževićevo telo nije pronađeno, a u Beloj knjizi Vlade Republike Srbije pod naslovom "Albanski terorizam i organizovani kriminal na Kosovu i Metohiji", objavljenoj septembra 2003. godine, kao osumnjičeni za njegov nestanak pominje se Bekim (Veselj) Šuti, zvani "Niku", rođen 1. maja 1976. godine u selu Ošljane, opština Vučitrn.

U Beloj knjizi stoji da je Šuti bio komandant specijalne jedinice OVK pri operativnoj zoni Šalja i da je ova jedinica početkom maja 1999. godine otela Ljubomira Kneževića.

Kako piše u knjizi, Knežević je odveden u štab koji se nalazio u selu Ošljane, gde je mučen, a zatim ubijen.

Sin Ljubomira Kneževića Gorana rekao je prošle godine novinarki Jeleni L. Petković da je mučno i traumatično što nema naznake da će se nekako i nekada saznati šta se dogodilo njegovom oca.

„Niti smo znali da je neka istraga pokrenuta, niti da se neko tužilaštvo time bavi, ništa. Majku, brata, mene niko nije zvao. Zadnjeg dana kada su se vojska i policija povlačile sa Kosova, 12. juna 1999, išli smo da majku nateramo da krene sa nama, dok su nas usput zaustavljali i govorili da ne idemo. Srećom, ona, sa osobljem bolnice gde je radila, krenula je nekim autobusom i sišla kod rođene sestre u Ibarskoj Slatini. Nikada neću zaboraviti taj prizor i to olakšanje, kada sam je video živu i zdravu. Od tada niko od nas nije živeo u Kosovu. I pored svih informacija koje su se pojavile, uključujući i to što je Slobodan Milošević na suđenju u Hagu rekao da je moj otac ubijen, nisam izgubio nadu da je živ. Nadam se da će istina izaći na videlo i uzdam se u vaš novinarski esnaf da ne ode sve u zaborav, da ga možda nekada i nađu“, rekao je Knežević.

Ljubomir Knežević je rođen 25. maja 1939. u Ulcinju. Iz Ulcinja u Vučitrn došao je da služi vojsku. Novinarsku školu završio je u Beogradu i tako je počeo da se bavi novinarstvom. 

Više informacija, do kojih je UNS došao istraživanjem o nestanku Ljubomira Kneževića, pogledajte na sledećim linkovima:

Hoće li fotografija AP-a napravljena u Albaniji pomoći u istrazi nestanka Ljubomira Kneževića?

Sin Ljubomira Kneževića Goran: Ne može ništa večno da se sakrije

Bela knjiga Vlade Srbije: Vrh komande operativne zone “Šalja” OVK odgovoran za ubistvo Kneževića

Istraga nestanka novinara Ljubomira Kneževića: Zastrašivani svedoci, smenjeni tužilac i sudija

Arlemu Deziru predstavljeni su rezultati dosadašnjeg istraživačkog rada, a njega su zanimali detalji o tome kako se istraživanje sporovodi, koliko je ljudi radilo na njemu, kakve su mogućnosti procesuiranja ovih zločina, kao i dalji planovi UNS-a kada je reč o upoznavanju javnosti sa novim podacima do kojih se došlo. Takođe, bio je zaintersovan i za reakcije u javnosti. 

Novinarka Jelena L. Petković upoznala je Dezira sa odgovorima međunarodnih institucija kada je reč o pružanju zatraženih podataka prilikom istraživanja, zahvalivši se na pažnji koju misija OEBS-a daje ovoj temi i pomaže da ona bude vidljivija. U razgovoru je naglašeno da su svi ubijeni novinari bili civili, da su svi ubijeni radeći svoj posao, kao i da niko nije stradao zato što se našao u unakrsnoj vatri.  

- Na Platformi je 2018. godine bilo 26 prijava nekažnjivosti, od čega su 17 pojedinačnih slučajeva nekažnjivosti ubistava novinara. Dva ubistava dogodila su se u Azerbejdžanu, jedno u Crnoj Gori, šest u Ruskoj Federaciji, jedno u Srbiji, dva u Turskoj i pet u Ukrajini. Osim toga, posebno upozorenje za Srbiju, objavljeno je u avgustu 2018. godine, u kojem se pominje još 14 slučajeva ubistava, otmica i nestanaka srpskih i albanskih novinara u periodu od 1988. do 2005. godine koji nisu rešeni i zahtevaju obnovljene, nezavisne istrage od strane relevantnih državnih organa, navodi se u izveštaju Platforme SE. 

U izveštaju SE ističe se da je ukupan broj nerešenih ubistava i nestanaka novinara u zemljama članicama nesumnjivo veći, a da Platforma sadrži samo one koje su partnerske organizacije podnele od 2015. godine. 

- Sedamnaest pojedinačnih nerešenih slučajeva su ubistva koja su se dogodila u peridu od tri do 24 godine unazad. U većini slučajeva nije bilo nikakvog pomaka u istrazi. Najduže nerešeni slučaj je srpske novinarke Dada Vujasinović od 1994. godine, navodi se u dokumentu.

U izveštaju se podseća kako su "političari verbalno zlostavljali novinare tokom prošle godine, od izražavanja žaljenja što novinari još nisu ’izumrla vrsta’, kao što je to rekao predsednik Češke do ’objavljivanja liste novinara koji su se usudili da kritikuju vladu opisujući ih kao ’izdajnike’", kao što je to uradila Ilustrovana Politika. 

- Ilustrovana Politika je 30. oktobra 2018. godine objavila tekst u kome je nezavisne i kritički nastrojene medije označila kao "izdajnike i saradnike neprijatelja Srbije". Tekst na šest strana Đorđa Martića - poznatog po tome što je blizak vladi i zbog njegovog oštrog pisanja - identifikovao je određene urednike, medije, novinare i nevladine organizacije kao saveznike "neprijatelja Srbije". Naslovna strana ilustrovana je psom pretećeg izgleda uz naslov "Psi su pušteni”. Ilustrovana Politika je 18.  decembra 2018. godine nastavila sa prljavom kampanjom protiv novinara koji se bore protiv nekažnjivosti ubica Slavka Ćuruvije. Državni nedeljnik "Ilustrovana Politika" potom je optužio novinarku Ljiljanu Smajlović za saučesništvo u NATO bombardovanju Srbije 1999. godine, jer je kritikovala kontroverzno izdanje u kome se nezavisni novinari i mediji nazivaju izdajnicima, stoji na Platformi SE.

Na Platformi SE nema slučajeva ubistava novinara Slavka Ćuruvije i Milana Pantića.

Izveštaj Platforme SE na engleskom jeziku pogledajte u prilogu.

Please find below albanian and english translation of this article.                   

Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

Policiji UNMIK-a prijavljeno je ubistvo Momira Stokuće, istrage nikada nije bilo, a prijava je "nestala" iz njihove arhive.

Nema ni istrage ubistva Afrima Malićija, novinara lista "Bujku".

Na listu ubijenih i otetih novinara Udruženje novinara Srbije (UNS) je dodalo i profesora Šabana Hotija, koji je kao deo novinarske ekipe ruske državne televizije ubijen u jula 1998. godine u Lapušniku.

Ovo je samo deo saznanja koje je u poslednjih godinu dana UNS predstavio javnosti, istražujući ubistva i otmice 15 novinara na KiM, o kojima se nije znalo gotovo ništa. 

Zahvaljujući inicijativi UNS-a, prošle godine Skupština Evropske federacije novinara (EFJ) usvojila je Rezoluciju o istragama ubistava novinara na Kosovu. Na Platformu Saveta Evrope za zaštitu novinarstva i bezbednost novinara postavljena su imena 14 ubijenih i otetih kolega novinara i medijskih radnika, Srba i Albanaca, na Kosovu i Metohiji u periodu od 1998. do 2005. godine. 

Vlada Srbije donela je odluku o proširenju nadležnosti Komisije za istraživanje ubistava novinara i na slučajeve ubistava i nestanaka novinara na KiM u periodu od 1998. do 2001. godine. I ova odluka je doneta upravo nakon objavljivanja rezultata istraživanja UNS-a. UNS-ove tekstove na albanskom, srpskom i engleskom jeziku, prenosili su mediji u Prištini, Beogradu, ali i zemljama EU. Ovo istraživanje je u 2018. godini podstaklo i druge kolege da prave priloge i emisije na ovu temu, posebno u Prištini. 

Zapanjujuće veliki uspeh 

Jan Bratu, šef misije OEBS-a na Kosovu, kaže da je UNS-ovo istraživanje napravilo veliki korak u premošćavanju podele između novinara iz srpske i albanske zajednice na Kosovu.

- Poštovana gospođo Petković, u ime Misije OEBS-a na Kosovu, želeo bih da izrazim naše divljenje i priznanje za profesionalnost, posvećenost i odlučnost koju ste pokazali tokom poslednjih nekoliko godina izveštavajući o slučajevima ubijenih i nestalih novinara na Kosovu između 1998. i 2005. godine. Misija na Kosovu je posvećena unapređenju sigurnosti novinara i suočavanju sa nasiljem u prošlosti kako bi se okončalo nekažnjavanje i osiguralo da novinari mogu raditi slobodno i nesmetano, u skladu sa principima OEBS-a. Istraživali ste u veoma teškim političkim i društvenim okolnostima. Štaviše, Vi ste u velikoj meri bili sami. Zaista, Vi ste bili pionir u ovom pogledu. Drugi sada govore o tome i slede put koji ste Vi napravili. Vaš rad je fokusiran na žrtve, bez obzira na etničku pripadnost ili politiku. U tome ste pokazali istinski profesionalizam i posvećenost visokim principima u pogledu sigurnosti novinara. Zapanjujuće je kako ste uspeli da steknete poverenje porodica žrtava, opet, bez obzira na etničku pripadnost. U ovome ste pokazali humanost, pored profesionalizma. Ovo je zaista retka kombinacija. Takođe mi dozvolite da izrazim priznanje za podršku i posvećenost UNS-a u ovom pogledu. UNS se založio za prava novinara i sigurnost na fundamentalan način. Ako se ne varam, UNS je bio prvi koji je obezbedio da tekstovi o ovoj temi - uglavnom Vaši – budu prevedeni i objavljeni na srpskom, albanskom i engleskom jeziku. Ovo je pitanje ubijenih i nestalih novinara na Kosovu približilo međunarodnoj javnosti, i što je još važnije, napravilo je veliki korak u premošćavanju podele između novinara iz srpske i albanske zajednice na Kosovu. Posledica toga je zajednička Rezolucija, predstavljena i usvojena od strane Evropske federacije novinara. Na kraju, sigurno je da će Misija OEBS-a na Kosovu nastaviti da podržava napore Vas i drugih da rešite slučajeve ubijenih i nestalih novinara na Kosovu od 1998. do 2005. godine. Ovo je principijelno pitanje, ali i pitanje humanosti i poštovanja porodica poginulih i nestalih novinara – izjavio je Jan Bratu, ambasador OEBS-a na Kosovu, o UNS-ovom istraživanju.  

Šta smo otkrili i objavili u 2018. godini? 

Istrage kidnapovanja Ljubomira Kneževića je bilo, ali je obustavljena

Istražujući kidnapovanje Ljubomira Kneževića, novinara prištinskog “Jedinstva“ i dopisnika beogradske “Politike”, UNS je otkrio da je advokatkinja Stoja Đuričić još 2001. godine sumnjala da je njega kidnapovala grupa pod komandom Ganija Imerija, komandanta OVK u oblasti Vučitrn. Ona je, kao zastupnik oštećenih, tražila proširenje tada aktuelne istrage za kidnapovanje šestorice i pokušaj ubistva jednog srpskog civila, koja se vodila pred Okružnim sudom u Mitrovici protiv Imerija. Nemalo potom, istraga protiv Imerija je počela da se urušava zbog otvorenih pretnji ubistvom zaštićenom svedoku. Kada je međunarodni istražni sudija Leonard Asira zbog tih pretnji na ročištu dozvolio svedočenje istražitelja umesto svedoka, odbrana je tražila njegovo i izuzeće međunarodnog tužioca Mati Hininena. Nakon pretnji, smene tužioca i sudije, istraga je dospela u ćorsokak, a osumnjičeni je nakon pet meseci pušten iz pritvora.

Ubistvo profesora Šabana Hotija

Profesor ruskog jezika, prevodilac i medijski radnik Šaban Hoti je zarobljen, a potom ubijen, kao deo ekipe ruske državne televizije koja je jula 1998. godine pokušala da napravi intervju sa pripadnicima OVK u selu Lapušnik. On je 15. na listi ubijenih i kidnapovanih novinara i medijskih radnika na Kosovu. 

Na putu Priština-Peć, pripadnici OVK prvo su zaustavili vozilo u kojem je bila ekipa ruske državne televizije, a nemalo potom ih zarobili. Tog 21. jula 1998. godine, oko 19.30 ruski novinari su pušteni, ali ne i Hoti. Pet dana kasnije, streljan je na planini Beriša. 

Zbog ubistva Šabana Hotija i još osmorice civila, na 13 godina zatvora, pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ), osuđen je Hajrednin Baljaj zvani “Šalja”, stražar u logoru OVK Lapušnik. 

Euleks zna ko je odgovoran za ubistvo Džemajlja Mustafe? 

UNS je saznao da pripadnici EULEKS-a koji su istraživali ubistvo novinara Džemajlja Mustafe veruju da je za ovaj zločin odgovoran Nazim Blaca, plaćeni ubica, koji sada uživa status zaštićenog svedoka EULEKS-a. Mustafu su ubila dvojica nepoznatih napadača ispred njegovog stana u Prištini, 23. novembra 2000. godine. UNS-ov izvor, po funkciji koju obavlja na Kosovu veoma kredibilan, rekao je da EULEKS ima dosta saznanja o tom ubistvu.

- Blaca je bio atentator koji je stajao iza svakog velikog, dobro plaćenog ubistva, bilo da su naručioci iz vrha stranaka nastalih iz frakcija OVK, a koje su predvodili Hašim Tači i Ramuš Haradinaj, ili visoki kosovski političari kao što su Azem Sulja, Gani Geci i Fatmir Ljimaj. Blaca je počinio nečuvena i najgnusnija ubistva koja su se dogodila na Kosovu od 1998. do 2005. godine – rekao je izvor UNS-u.

Advokat Nazima Blace Burhan Ćosa, kazao nam je da je EULEKS adresa za dozvolu za intervju sa Blacom. EULEKS nije odobrio intervju. 

Enver Maljoku - u istragu umešani interesi obaveštajaca

UNS je saznao da je obaveštajna služba KFOR-a odbila da preda dokumenta o ubistvu novinara Envera Maljokua Centralnoj obaveštajnoj jedinici i istražnoj jedinici UNMIK-a, koja je vodila ovu istragu.

UNMIK-ovi istražitelji dobili su oskudne informacije, a obaveštajna služba KFOR-a se "pokrila" objašnjenjem da su svi važni podaci o ubistvu već predati vojnom arhivu NATO-a. UNMIK se obratio vojnom arhivu NATO-a, ali nikada nije dobio odgovor.

UNS je tražio u sedištu NATO-a podatke iz vojne arhive o svim ubijenim i otetim novinarima na Kosovu, posebno insistirajući na dokumentima o ubistvu Maljokua.

- Nemamo nezavisne informacije koje potvrđuju ove incidente. KFOR je raspoređen na Kosovo u junu 1999. godine - zvanično je UNS-u odgovoreno iz NATO-a, uz dodatak da se “arhiva upravo seli”. 

- Pozadina ubistava novinara na Kosovu je jasna - smetali su na milion načina. To je bio način da se disciplinuju i Albanci. Pre svega Enver Maljoku - kazao je za UNS Rade Maroević, koji je u toku i nakon rata bio izveštač novinske agencije Beta iz Prištine. On je istakao da “kada bi albanski ŠIK (obaveštajna agencija OVK za vreme rata) otvorio arhive, možda bi došli do nekih podataka.” 

UNS je saznao i da je nekadašnji šef komande OVK, a potom visoki funkcioner PDK, Azem Sulja, pretio da će "odseći glavu" uglednom albanskom novinaru Mero Bazeu.

Kada mu je Baze pomenuo ubijenog novinara Maljokua, Sulja mu je stavio do znanja da su "oni" to učinili. Sećajući se događaja, koji se odigrao u vreme pregovora u Rambujeu, Baze je u razgovoru za UNS istakao da u kontekstu događaja to nije bilo priznanje ubistva, već pokušaj zastrašivanja. 

Ubistvo Momira Stokuće - 19 godina bez istrage

Policija UNMIK je dobila poziv da se nešto dešava u Ulici Đure Jakšića 15 u Prištini, 21. septembra 1999. U kući, na toj adresi, na podu spavaće sobe zatekli su ubijenog Momira Stokuću, fotoreportera i saradnika "Politike".

- U kancelariji UNMIK-a su bili jedan stranac i devojka, prevodilac. Izvadio je metak iz fioke i pokazao mi ga. Tim metkom je ubijen, rekao mi je. Pitala sam da li je to metak iz očevog pištolja? Rekao je ne. Taj pištolj smo našli u vašoj kući. Pucano je iz drugog – opisala je Branka Damnjanović, sestra Momira Stokuće, susret sa istražiteljem UNMIK-a kada je otišla da preuzme Momirovo telo.

Istrage nikada nije bilo, a podaci o ovom predmetu su “nestali” iz arhive UNMIK-a, što se pravda "promenom nadležnosti i selidbom", rečeno je UNS-u. Podataka o ovom ubistvu nemaju ni EULEKS, ni Specijalno tužilaštvo Kosova, niti srpsko Tužilaštvo za ratne zločine. 

Nema istrage o ubistvu novinara Afrima Malićija

Početkom 2017. godine, misija OEBS-a u Beču je na listu ubijenih novinara dodala ime Afrima Malićija, novinara lista "Bujku". Ubijen je 2. decembra 1998. godine u Prištini, a istraga se ne vodi. U Kosovskoj knjizi pamćenja beogradskog Fonda za humanitarno pravo, navedeno je da je Malići ubijen kao pripadnik oružanih formacija. Prema evidenciji OVK, Malići je bio pripadnik 152 brigade. Ipak, druge informacije ukazuju da je ubijen kao civil.

- Bilo je zaista teško odrediti da li je osoba ubijena kao novinar, civil ili član oružanih snaga. Za nas je najvažnije da je on bio medijski profesionalac, dok je na lokalnim vlastima da privedu pravdi sve i transparentno istraže sve okolnosti u vezi sa tim ubistvima - odgovorila je UNS-u misija OEBS-a u Beču. 

Marjan Melonaši: Zločin pred kojim je policija žmurela

Marjan Melonaši je nestao 9. septembra 2000. godine. Njegova majka Cica Janković i njegov deda Krista Melonaši, koji je 13 godina bio direktor Škole unutrašnjih poslova u Vučitrnu, učinili su sve da ga pronađu. 

- Sve te generacije milicionera koje su kasnije bile u OVK i ostalim albanskim strukturama su prošle kroz dedinu školu. Bio je kod Hašima Tačija, išao je i kod Ramuša Haradinaja, ali mu ništa nisu rekli. S obzirom na to gde je radio, bila sam ubeđena da će deda uspeti da sazna šta se mom sinu dogodilo, pa ma kakva bila  istina – ispričala je Cica Janković UNS-u. 

Ona kaže da je Marjanove kolege iz tada pokrenute Radio-televizije Kosova nikada nisu pozvale.

- To je zavera ćutanja, istakla je. 

- Znam da su Marjanu pretili zbog druženja sa Srbima. To mi je rekao, ali možda je tu bilo i drugih stvari – ispričala je za UNS Olivera Bernardoni Stojanović, prijateljica Marjana Melonašija. 

- Do nestanka Marjana Melonašija nismo baš shvatali da su novinari meta. Nakon njega, nestao je još jedan naš drugar. Kada je reč o istragama, omiljeno opravdanje UNMIK policije je bilo: "Dešava se puno stvari, znate, ima puno problema, znate, nemamo informacije, molimo Vas pomozite". Suština je da ih je bilo baš briga - ispičao je za UNS novinar Nikola Radišić, koji je 1999. i 2000. godine bio u pres službi UNMIK-a, a danas radi na TV N1.

Važno da se nastavi istraživanje

Veran Matić, predsednik Komisije za istraživanje ubistava novinara u Srbiji, ističe da je “veoma važno da UNS nastavi istraživanje jer ono osim što donosi nove podatke, podseća na to šta nije učinjeno, a moralo je, ili što se ne čini, a moralo bi”.

- UNS i Jelena Petković otvaranjem teme nestalih, kidnapovanih i ubijenih novinara na Kosovu, na sistematski način, kroz istraživanje svakog pojedinačnog slučaja, uradili su više nego bilo koja institucija kojoj je to bilo u opisu posla, i kada je reč o insitutucijama Srbije, ali i organizacijama koje su preuzele odgovornost za bezbednost građana - KFOR, UNMIK, EULEKS.

Nisu imali ni popis ubijenih i otetih. U mnogim slučajevima nije bilo istraga, neke su samo formalno vođene i zatvarane bez rezultata. Nekažnjivost ubistava i otmice novinara samo vodi u ekstremizaciju položaja novinara. Ova istraživanja pokrenula su institucije. Sada imamo popise nestalih i ubijenih novinara, prikupljanje podataka o dosadašnjim institucionalnim istragama i formiranje slučajeva i u Srbiji i pri privremenim institucijama na Kosovu. Ipak i dalje intenzitet rada na ovim slučajevima nije zadovoljavajući. I dalje su istraživanja UNS-a i Jelene Petković dinamičnija i obuhvatnija.

Ona će poslužiti svakome ko bude radio istražne radnje. Nadoknadiće, bar delimično, sve propuste koje su napravile institucije na Kosovu nečinjenjem. 

Društva u Srbiji i na Kosovu, novinari i mediji, moraju se suočiti sa surovim činjenicama da je samo u nekoliko godina ubijen i otet najveći broj novinara i medijskih radnika, a da nijedan od slučajeva nije razrešen. I moraju se napraviti napori kako bi ovi slučajevi dobili prioritet u rešavanju. Moraju se uspostaviti mostovi između priveremenih institucija na Kosovu i institucijama u Srbiji. Moraju se prikupljeni podaci sa svih strana konsolidovati na jedno mesto sa jasnim planom kako će se na obe strane voditi istraga, kako bi se maksimizirao učinak. 

Veoma je važno da UNS i pored svega nastavi istraživanje, jer ono osim što donosi nove podatke, podseća na to šta nije učinjeno, a moralo je, ili što se ne čini, a moralo bi - zaključuje Matić. 

Insistiranje na istragama 

Osim rodbine, prijatelja, kolega i saradnika, u 2018. UNS je objavio i razgovore sa čelnicima institucija, sa kojima je proveravao statuse istraga.

Drita Hajdari, tužilac za ratne zločine kosovskog Specijalnog tužilaštva, u razgovoru za UNS, pitala se kako da lokalni tužioci nadoknade ono što međunarodni nisu uradili. 

Misije UNMIK i EULEKS sa velikim brojem tužilaca nisu uspele da reše ubistva i otmice novinara, a sada se očekuje od lokalnih tužilaca da nadoknade ono što međunarodni nisu uradili, kazala je ona za UNS.

Takođe, nije mogla da da više podataka o istragama otmice novinara Ljubomira Kneževića i ubistva Envera Maljokua, jer su, kako je rekla – u toku.

Dokumenta o istrazi otmice Đure Slavuja i Ranka Perenića to Tužilaštvo još nije dobilo od EULEKS-a. Hajdari kaže i da ovo tužilaštvo za sada nema nikakvih podataka o ubistvu Afrima Malićija, Krista Gegaja, Momira Stokuće, Šefki Popove i Bardulja Ajetija.

Bilo bi dobro da se istraga proširi 

- Žalosno je što se do sada novinari nisu bavili istraživanjem stradalih novinara, ali i drugih, naročito civila, jer bi javnost bila mnogo bolje informisana o događajima u prošlosti. Mlade generacije, i ovde, i u Srbiji, i u regionu, odrastaju sa narativom o prošlosti, o devedesetima koji nije baš veran istini. Stvarali smo jednostrane narative koji se više baziriju na mitovima nego na činjenicama. I ne samo da je važno što je Evropska federacija novinara usvojila Rezoluciju, što informacije dospevaju u međunarodnu sferu, nego je veoma bitno i za naše građane. Institucije se nisu mnogo time bavile, a ako i ima nekih istraga, one nikada ne dospevaju u javnost. Naši građani ostaju uskraćeni za istinu. Apsolutno je važno što ste počeli da istražujete otmice i ubistva novinara i bilo bi vrlo dobro da se to proširi i na druge civile. Takođe, mi ćemo imati jedan vrlo pouzdan izvor informacija o tim događajima, istakao je jedan od sagovornika serijala Dosije UNS-a, Bekim Bljakaj, direktor Fonda za humanitarno pravo u Prištini. 

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

Tekst je rezultat istraživanja novinarskog tima Udruženja novinara Srbije o ubijenim i nestalim novinarima na Kosovu. U okviru postojećeg Dosijea o ubijenim i nestalim novinarima od 1998. do 2005. godine, objavićemo nova saznanja kako bi se javnost detaljno informisala, a domaći i međunarodni pravosudni organi podstakli da pronađu i kazne počinioce ovih zločina. Istraživanje se sprovodi u okviru projekta Udruženja novinara Srbije podržanog od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u tekstu ne odražavaju nužno stavove i mišljenja organa koji je projekat podržao.

__________________________________________________________________________________

Hulumtimi i UNS-it mbi gazetarët e vrarë dhe të zhdukur në KdheM 

Reagimi i Federatës Evropiane të Gazetarëve, i Këshillit të Evropës, OSBE-së dhe Qeverisë së Serbisë ndaj hulumtimit të UNS-it mbi gazetarët e vrarë dhe të zhdukur në KdheM 

Hetimi i rrëmbimit të Lubomir Knezheviqit (Ljubomir Knežević), gazetarit të gazetës  prishtinase “Uniteti “ (Jedinstvo) dhe i gazetës  “Politika” është ndërprerë. Ekzistojnë dëshmitarët e rrëmbimit të Aleksandër Simoviqit Simës (Aleksandar Simović Sima), por rrëmbyesit dhe vrasësit janë në liri. Në EULEX besojnë se pas vrasjes së gazetarit Xhemajl Mustafës qëndron Nazim Bllaca, sot dëshmitari i tyre i mbrojtur. Shërbimi i Inteligjencës së KFOR-it refuzoi t’ia dorëzojë dokumentet UNMIK-ut, mbi hetimin e vrasjes së gazetarit Enver Malokut. 

Policisë së UNMIK-ut i është lajmëruar vrasja e Momir Stokuqës (Momir Sotokuća), hetimi kurrë nuk u zhvillua, kurse lajmërimi “u zhduk” nga arkivi i tyre. 

Nuk ka hetim as për vrasjen e Afrim Maliqit, gazetarin e revistës “Bujku”. 

Në listën e gazetarëve të vrarë dhe të kidnapuar Asociacioni i Gazetarëve të Serbisë (UNS) e ka shtuar edhe profesorin Shaban Hotin, i cili u vra në qershor të vitit 1998 në Llapushnik, si pjesë e ekipit të gazetarëve nga televizioni shtetëror rus. 

Këto janë vetëm një pjesë e njohurive të cilat, gjatë vitit të fundit UNS-i ia ka prezantuar publikut, duke i hulumtuar vrasjet dhe kidnapimet e 15 gazetarëve në KdheM, për të cilët deri më tani nuk dihej pothuajse asgjë. 

Falë iniciativës së UNS-it, vitin e kaluar Kuvendi i Federatës Evropianë të Gazetarëve për mbrojtje të gazetarëve e miratoi Rezolutën mbi hetimet e vrasjeve të gazetarëve në Kosovë. Në Platformën e Këshillit të Evropës për mbrojtën dhe sigurinë e gazetarëve janë vendosur emrat e 14 kolegëve, gazetarë dhe punonjës mediatik, serbë dhe shqiptarë, të vrarë dhe të rrëmbyer, në Kosovë dhe Metohi në periudhë kohore nga vitit 1998 deri në vitin 2005. 

Qeveria e Serbisë e ka marrë vendimin mbi zgjerimin e kompetencave të Komisionit për hulumtimin e vrasjeve të gazetarëve edhe në rastet e gazetarëve të vrarë dhe të zhdukur në KdheM gjatë periudhës 1998-2001. Edhe ky vendim është marrë pikërisht pas publikimit të rezultateve të hulumtimit të UNS-it. Tekstet e UNS-it në gjuhën shqipe, serbe dhe angleze i kanë transmetuar mediat në Prishtinë, Beograd, por edhe në vendet anëtarë të BE-së. Ky hulumtim, në vitin 2018 i nxiti edhe kolegët e tjerë të bëjnë reportazhet dhe emisionet me këtë temë, veçanërisht në Prishtinë. 

Sukses jashtëzakonisht i madh 

Jan Braathu, shefi i misionit të EULEX-it në Kosovë thotë se hulumtimi i UNS-it e ka bërë një hap të madh në tejkalimin e ndarjes mes gazetarëve nga komuniteti serb dhe shqiptar në Kosovë. 

- E nderuara znj. Petkoviq (Pektović), në emër të Misionit të OSBE-së në Kosovë, dëshiroj që ta shpreh admirimin dhe mirënjohjen tonë për profesionalizmin, përkushtimin dhe vendosmërinë që e keni treguar gjatë disa viteve të kaluara. Misioni i OSBE-së në Kosovë është i përkushtuar avancimit të sigurisë së gazetarëve dhe ballafaqohet me dhunën nga e kaluara, me qëllim të përfundimit të mosndëshkimit dhe sigurimit të punës së lirë dhe të papenguar të gazetarëve, në mbështetje të parimeve të OSBE-së. Keni hulumtuar në rrethana tepër të vështira, politike dhe shoqërore. Për më tepër, Ju në shumë raste ishit e vetmuar. Në të vërtet Ju ishit pioniere në këtë pikëpamje. Të tjerët tani janë duke folur për këtë, dhe janë duke e përcjellë rrugën që Ju e keni hapur. Puna e Juaj ishe e përqendruar te viktimat, pa e marrë parasysh përkatësinë etnike apo politikën. Në këtë e treguat profesionalizmin dhe përkushtimin e vërtetë ndaj parimeve të larta në pikëpamje të sigurisë së gazetarëve. Është e jashtëzakonshme se si keni arritur ta fitoni besimin e familjeve të viktimave, por prape se prape, duke mos e marrë parasysh përkatësinë etnike. Në këtë punë Ju, përkrah profesionalizmit,  treguat humanizëm. Ky në të vërtetë është një kombinim i mirë. Më lejoni që gjithashtu ta shprehi mirënjohjen për mbështetjen dhe përkushtimin e UNS-it në këtë kontekst. UNS-i ka avokuar për të drejtat e gazetarëve dhe për siguri në mënyrë fundamentale. Nëse s’gaboj, UNS-i ka qenë i pari i cili ka siguruar që tekstet për këtë temë – kryesisht tekstet Tuaja- të jenë përkthyer dhe të publikuar në gjuhën serbe, shqipe dhe angleze. Kjo gjë ia ka afruar çështjen e gazetarëve të vrarë dhe të zhdukur në Kosovë publikut ndërkombëtar, e që është edhe më e rëndësishme, e ka bërë një hap të madh në tejkalimin e ndarjes mes gazetarëve nga komuniteti serb dhe shqiptar në Kosovë. Pasoja e kësaj ishte edhe Rezoluta e përbashkët, të cilën e prezantoi dhe e miratoi Federata Evropiane e Gazetarëve. Në fund, është gjë e sigurt, që Misioni i OSBE-së në Kosovë, do të vazhdojë t’i mbështesë përpjekjet Tuaja dhe të tjerëve që t’i zgjidhni rastet e vrasjeve të gazetarëve të vrarë dhe të zhdukur në Kosovë nga vitin 1998 deri në vitin 2005. Kjo është çështje parimore, por gjithashtu edhe çështje humanitare dhe e respektit ndaj familjeve të gazetarëve të vrarë dhe të zhdukur – ka deklaruar Jan Braathu, ambasadori i OSBE-së në Kosovë për hulumtimin e UNS-it. 

Çka kemi zbuluar dhe publikuar në vitin 2018 

Kishte hetim për kidnapim të Lubomir Knezheviqit, por është pezulluar.

Duke e hulumtuar kidnapimin e Lubomir Knezheviqit, gazetarit të gazetës prishtinase “Jedinstvo” dhe korrespodentit të gazetës beogradase “Politika”, UNS-i zbuloi që avokatja Stoja Gjuriçiq (Stoja Đuričić), mu në vitin 2001 ka dyshuar se atë e ka kidnapuar një grup nën komandën e Gani Imerit, komandantit të UÇLK-së në rajonin e Vushtrrisë. Ajo, si përfaqësuese e të dëmtuarve, e ka kërkuar zgjerimin e hetimit të atëhershëm për kidnapim të gjashtë personave dhe për tentim vrasje të një civili serb, i cili u zhvillua para Gjykatës së Qarkut në Mitrovicë kundër Imerit. Pas pak, hetimi kundër Imerit filloi të shembej për shkak të kërcënimeve të hapura me vrasje ndaj dëshmitarit të mbrojtur. Kur gjyqtari ndërkombëtar Leonard Asira, për shkak të kërcënimeve në shqyrtim, e ka aprovuar dëshminë e hetuesit në vend të dëshmitarit, mbrojtja e ka kërkuar përjashtimin e tij dhe përjashtimin e prokurorit ndërkombëtar Mati Hininenit. Pas kërcënimeve, ndryshimit të prokurorit dhe të gjyqtarit, hetimi arriti deri në fund të vdekur, kurse i dyshuari pas pesë muajsh u lirua nga paraburgimi. 

 Vrasja e profesorit Shaban Hotit 

Profesori i gjuhës ruse, përkthyesi dhe punonjësi mediatik Shaban Hoti është burgosur, dhe pastaj është vrarë si pjesë e ekipit të televizionit shtetëror rus, i cili në korrik të vitit 1998 ka tentuar ta bëjë një interviste me pjesëtarët e UÇK-së në fshatin Llapushnik. Ai është i pesëmbëdhjeti në listën e gazetarëve dhe punonjësve mediatk të vrarë dhe të kidnapuar në Kosovë. 

Në rrugën Prishtinë – Pejë, pjesëtarët e UÇK-së së pari e kanë ndaluar makinën në të cilën ishte ekipi i televizionit shtetëror rus, dhe pas pak i burgosen. Më atë 21 korrik të vitit 1998, rreth orës 19.30, gazetarët rusë u liruan, por jo edhe Hoti. Pesë ditë më vonë, u pushkatua në malin Berisha. 

Për shkak të vrasjes së Shaban Hotit dhe tetë civilëve të tjerë, para Gjykatës Penale Ndërkombëtarë për ish Jugosllavinë, Hajredin Balaj i quajtur “Shala”, rojtar në kampin e UÇK-së në Llapushnik, u dënua me 13 vite burgim. 

EULEX-i e di se kush është përgjegjës për vrasjen e Xhemajl Mustafës?

UNS-i ka mësuar se pjesëtarët e EULEX-it të, cilët ishin duke e hetuar vrasjen e gazetarit Xhemajl Mustafës, besojnë se përgjegjës për këtë vrasje është Nazim Bllaca, vrasësi me pagesë, i cili tani e ka statutin e dëshmitarit të mbrojtur të EULEX-it. Mustafën e vranë dy sulmues të panjohur para banesës së tij në Prishtinë, më 23 nëntor të citit 2000. Burimi i UNS-it, sipas funksionit që e ushtron në Kosovë është shumë kredibil, dhe ai tha se EULEX-i ka shumë njohuri për këtë vrasje. 

- Bllaca ishte atentatori i cili qëndronte pas çdo vrasjeje të madhe dhe të paguar mirë, qofshin porositësit nga kreu i partive të formuara nga fraksionet e UÇK-së, e të cilat i udhëhiqeshin Hashim Thaçi dhe Ramush Haradinaj apo politikanët e lartë në Kosovë siç janë Azem Syla, Gani Geci dhe Fatmir Limaj. Bllaca i ka kryer vrasjet e papara dhe më të tmerrshme që kanë ndodhur në Kosovë nga vitit 1998 deri në vitin 2005 – tha burimi i UNS-it. 

Avokati i Nazim Bllacës, Burhan Qosa na tha se EULEX-i është adresa për lejimin e realizimit të intervistës me Bllacën. EULEX-i nuk e aprovoi intervistën. 

Enver Maloku – në hetim janë përfshirë edhe interesat e inteligjencës 

UNS-i mësoi se Shërbimi i Inteligjencës së KFOR-it ka refuzuar t’ia dorëzojë dokumentet mbi vrasjen e gazetarit Enver Malokut Njësisë Qendrorë të Inteligjencës dhe Njësisë Hetimorë të UNMIK-ut, i cili e ka udhëhequr këtë hetim. 

Hetuesit e UNMIK-ut kanë pranuar pak informata kurse Shërbimi i Inteligjencës së KFOR-it “i ka mbuluar” me arsyetim se të gjitha të dhënat e rëndësishme mbi vrasje, tani i janë dorëzuar arkivit ushtarak të NATO-s. UNMIK-u i është drejtuar arkivit ushtarak të NATO-s, por kurrë nuk mori përgjigje. 

UNS-i në selinë e NATO-s i ka kërkuar të dhënat nga arkivi ushtarak për të gjithë gazetarët e vrarë dhe të rrëmbyer në Kosovë, e sidomos ka insistuar për dokumentet mbi vrasjen e Maliqit. 

- Nuk i kemi informatat e pavarura të cilat i konfirmojnë këto incidente. KFOR-i është vendosur në Kosovë në qershor të vitit 1999 – zyrtarisht i është përgjigjur NATO UNS-it, duke shtuar se “arkivi aktualisht është duke u zhvendosur.” 

- Prapavija e vrasjeve së gazetarëve në Kosovë është e qartë – ishin pengesë nga shumë pikëpamje. Kjo ishte mënyra që shqiptarët të disiplinohen. Në radhë të parë Enver Maloku – tha për UNS Rade Maroeviq (Rade Maroecić), i cili gjatë dhe pas luftës ishte raportuesi i agjencisë së lajmeve BETA nga Prishtina. Ai theksoi se “nëse SHIK-u shqiptar (shërbimi i inteligjencës së UÇK-së gjatë luftës) i kishte hapur aktivet, ndoshta kishim ardhur deri te ndonjë të dhënë.” 

UNS-i mësoi se shefi i dikurshëm i komandës së UÇK-së, e pastaj zyrtar i lartë i PDK-së, Azem Syla, e kërcënonte një gazetar shqiptar, Mero Bazen, se do të ia “presë kokën”.

Kur Baze ia përmendi Malokun, gazetarin e vrarë, Syla ia vuri në dijeni se “ata” e kanë bërë këtë gjë. Duke e rikujtuar ngjarjen e cila ndodhi gjatë negociatave në Rambuje, Baze në bashkëbisedim me UNS-in theksoi se në kontekstin e ngjarjes ky nuk ishte pranim i kryerjes së vrasjes, por tentim i frikësimit. 

Vrasja e Momir Stokuqës – 19 vite pa hetim 

Më 21 shtator të vitit 1999 Policia e UNMIK-ut e ka pranuar një thirrje që diçka po ndodh në rrugën “Gjura Jakshiq” (Đura Jakšić) 15 në Prishtinë. Në shtëpi në këtë adresë, në dyshemenë e dhomës së fjetjes e gjetën Momir Stokuqen, fotoreporterin dhe bashkëpunuesin e “Politikës”, të vrarë. 

- Në zyrën e UNMIK-ut ishin një i huaj dhe një vajzë, përkthyese. E nxori plumbin nga sirtari dhe ma tregoi. Me këtë plumb u vra, më tha. E kam pyetur a është plumbi nga pistoleta e babait? Më tha që jo. Atë pistoletë e kemi gjetur në shtëpinë tuaj. Është shtënë nga pistoleta tjetër – e përshkroi Branka Damnjanoviq (Branka Damnjanović), motra e Momir Stokuqës, takimin me hetuesin e UNMIK-ut kur ka shkuar për ta marrë kufomën e Momirit. 

Hetimi nuk u zhvillua kurrë, kurse të dhënat në këtë lëndë janë “zhdukur” nga arkivi i UNMIK-ut, gjë që arsyetohet “me ndryshimin e kompetencave dhe zhvendosjen”, i është thënë UNS-it. Të dhënat për këtë vrasje nuk i kanë as EULEX-i, as Prokuroria Speciale e Kosovës, as Prokuroria serbe për Krime të Luftës. 

Nuk ka hetim për vrasjen e gazetarit Afrim Maliqit 

Në fillim të vitit 2017, Misioni i OSBE-së në Vjenë, në listën e gazetarëve të vrarë e shtoi edhe emrin e Afrim Maliqit, gazetarit të revistës “Bujku”. Ai u vra më 2 dhjetor të vitit 1998 në Prishtinë, por hetimi nuk po zhvillohet. Në Libër Kujtimin e Kosovës nga Fondi për të Drejtën Humanitare është cekur që Maliqi është vrarë si pjesëtarë i formacioneve të armatosura. Sipas evidencës së UÇK-së, Maliqi ishte pjesëtarë i Brigadës 152. Megjithatë, informatat e tjera tregojnë që është vrarë si civil. 

- Në të vërtetë ishte vështirë që të përcaktohet a është vrarë ky person si gazetar, civil apo si pjesëtar i forcave të armatosura. Për ne, gjëja më e rëndësishme ishte që ai ishte profesionist medial, por është detyra e pushtetit lokal që t’i sjellë para drejtësisë të gjithë dhe t’i hetojë në mënyrë transparente të gjitha rrethanat në lidhje me këtë vrasje – i është përgjigjur UNS-it Misioni i OSBE-së në Vjenë. 

Marjan Mellonashi: Krimi para të cilit Policia i mbylli sytë 

Marjan Mellonashi u zhduk më 9 shtator të vitit 2000. E ëma e tij, Cica Jankoviq (Cica Janković) dhe gjyshi i tij Krista Mellonashi, i cili për 13 vite ishte drejtor i Shkollës së Punëve të Brendshme në Vushtrri, bënë çdo gjë për ta gjetur. 

- Të gjitha ato gjenerata të policëve që më vonë ishin pjesë e UÇK-së dhe të strukturave të tjera shqiptare, kaluan nëpër shkollën e gjyshit. Shkoi edhe të Hashim Thaçi, edhe të Ramush Haradinaj, por nuk i thanë asgjë. Duke e marrë parasysh se ku ka punuar, isha e sigurt që gjyshi do të mësojë se çka i ka ndodhur djalit tim, cilado që ishte e vërteta – tregoi Cica Jankoviq për UNS. 

Ajo thotë se kolegët e Marjanit nga sapo i themeluar Radio-televizioni i Kosovës, kurrë nuk e morën në telefon. 

- Ky është komplot i heshtjes, theksoi ajo. 

- E di që Marjanin e kërcënonin për shkak të shoqërimit me serbë. Këtë ma tha, por ndoshta kanë ekzistuar edhe gjerat e tjera – tregoi për UNS Ollivera Bernardoni Stojanoviq (Olivera Bernardoni Stojanović), mikesha e Marjan Mellonashit. 

- Deri në zhdukjen e Marjan Mellonashit, ne nuk kuptonim se gazetarët ishin shënjestra. Pas tij u zhduk edhe një tjetër nga miqtë tanë. Kur bëhet fjalë për hetime, arsyetimi i preferuar i Policisë së UNMIK-ut ishte: “E dini se po ndodhin shumë gjëra, kemi shumë probleme, e dini, nuk kemi informata, ju lutem na ndihmoni.” Thelbi është që nuk iu bëhej vonë – tregoi për UNS gazetari Nikolla Radishiq (Nikola Radišić), i cili gjatë viteve 1999 dhe 2000 ishte në pres shërbimin e UNMIK-ut, kurse sot punon në TV N1. 

 Është e rëndësishme që të vazhdohet hulumtimi 

Veran Matiq (Veran Matić), kryetari i Komisionit për hetimin e vrasjeve të gazetarëve në Serbi thekson “është shumë me rëndësi që UNS-i ta vazhdojë hulumtimin sepse përveç që i sjellë të dhënat e reja, rikujton se çka nuk është bërë, e duhej të ishte bërë ose nuk po bëhet e do duhej të bëhet”. 

- UNS-i dhe Jellena Petkoviq (Jelena Petković) duke e hapur temën e gazetarëve të zhdukur, të kidnapuar dhe të vrarë në Kosovë, në mënyrë sistematike, përmes hulumtimit të secilit rast individual, kanë bërë më shumë se cilido institucion, i cili këtë gjë e ka në përshkrimin e punës së saj, edhe kur bëhet fjalë për institucionet e Serbisë, por edhe për organizatat të cilat e kanë ndërmarrë përgjegjësinë për sigurinë e qytetarëve – KFOR-i, UNMIK-u dhe EULEX-i. 

Nuk e kishin as listën e të vrarëve dhe të kidnapuarve. Në shumë raste nuk kishte hetime, e disa janë zhvilluar vetëm formalisht dhe janë mbyllur pa rezultate. Mosndëshkimi i vrasjeve dhe i kidnapimeve të gazetarëve vetëm çon në ekstremizmin e pozitës së gazetarëve. Këto hulumtime i kanë vu në lëvizje të gjitha institucionet. Tani i kemi listat e gazetarëve të zhdukur dhe të vrarë, kemi mbledhje të të dhënave mbi hetimet e deritashme institucionale dhe formimin e rasteve në Serbi dhe në institucionet e përkohshme më Kosovë. Megjithatë, intensiteti i punës në këto raste, ende nuk është i kënaqshëm. Hulumtimet e UNS-it dhe i Jellena Petkoviq, ende janë më dinamike dhe më përfshirëse. 

Ato do t’i shërbejnë çdo kujt që do të merret me veprimtari hetuese. Të paktën do t’i kompensojnë, të gjitha lëshimet që i kanë bërë institucionet në Kosovë duke mosvepruar. 

Shoqëritë si në Serbi, ashtu edhe në Kosovë, gazetarët, mediat, duhet të ballafaqohen me faktet brutale që vetëm për disa vite është vrarë dhe rrëmbyer numri më i madh i gazetarëve dhe punonjësve mediatk, e asnjëri nga rastet nuk u zgjidh. Duhet bërë përpjekje që këto raste të marrin prioritet në zgjidhje. Duhet të vendosen urët mes institucioneve të përkohshme në Kosovë dhe atyre në Serbi. Duhet të konsolidohen të gjitha të dhënat të mbledhura nga të gjitha anët, në një vend dhe me plan të qartë se si do të zhvillohet hetimi nga të dyja anët, në mënyrë që të maksimizohet performanca. Është shumë më rëndësi që UNS-i, krahas gjithçkaje, ta vazhdojë hulumtimin, sepse përveç që i sjellë të dhënat e reja, rikujton se çka nuk është bërë, e duhej të ishte bërë, ose çka nuk po bëhet, e do duhej të bëhet- përfundon Matiqi. 

Insistimi në hetime 

Përveç bashkëbisedimeve me familje, miqtë, kolegë dhe bashkëpunëtorë, në vitin 2018 UNS-i i ka publikuar bashkëbisedimet me udhëheqësit e institucioneve me të cilat i ka kontrolluar statuset e hetimeve. 

Drita Hajdari, prokurorja për krime të luftës në Prokurorinë Speciale të Kosovës, në bashkëbisedim me UNS-in e parashtroi pyetjen se si do ta kompensojnë prokuroret lokal punën që ata ndërkombëtarë nuk e kanë bërë. 

Misionet e UNMIK-ut dhe të EULEX-it më një numër të madh të prokurorëve, nuk arritën t’i zgjidhnin vrasjet dhe kidnapimet e gazetarëve, e tani pritet nga prokuroret lokal që ta kompensojnë punën që ata ndërkombëtarë nuk e kanë bërë, tha ajo për UNS. 

Gjithashtu, ajo nuk pati mundësi që të ofrojë më shumë të dhëna mbi hetimet e kidnapimit të gazetarit Lubomir Knezheviqit dhe vrasjes së Enver Malokut, sepse siç na tha – janë duke u zhvilluar. 

Dokumentet mbi hetimin e rrëmbimit të Gjuro Sllavujit (Đuro Slavuj) dhe Ranko Pereniqit (Ranko Perenić), prokuroria në fjalë nuk i ka pranuar ende nga EULEX-i. Hajdari thotë se kjo prokurori tani për tani nuk ka asnjë të dhënë për vrasjen e Afrim Maliqit, Krist Gegajt, Momir Stokuqes, Shefki Popovës dhe Bardhyl Ajetit. 

Do të ishte mirë që hetimi të zgjerohet 

Është për keqardhje që gazetarët deri tani nuk u morën me hulumtime të gazetarëve të vrarë, por edhe të tjerëve, sidomos civilëve, sepse po ta kishin bërë këtë, publiku do të ishte i informuar më mirë mbi ngjarjet nga e kaluara. Gjeneratat e reja, edhe këtu, edhe në Serbi, në rajon, janë duke u rritur me narrativin nga e kaluara, për vitet e nëntëdhjeta, i cili nuk i është fisnik të vërtetës. I kemi krijuar narrativet e njëanshme, të cilët më shumë bazohen në mite, se sa në fakte. Dhe jo vetëm që është i rëndësishëm miratimi i Rezolutës nga ana e Federatës Evropiane të Gazetarëve, që informatat po arrijnë ne rrafshin ndërkombëtar, por kjo gjë është shumë e rëndësishme edhe për qytetarët tanë. Institucionet nuk u morën shumë me këtë gjë, e edhe nëse ekzistojnë hetimet, ato kurrë nuk arrijnë në publik. Qytetarëve tanë iu mohohet e vërteta. Absolutisht është e rëndësishme  që keni filluar t’i hulumtoni rrëmbimet dhe vrasjet e gazetarëve, dhe do të ishte shumë mirë që hetimi të zgjerohet dhe t’i përfshijë edhe civilët e tjerë. Gjithashtu, ne do ta kemi një burim të besueshëm të informatave mbi këto ngjarje, theksoi njëri nga bashkëbiseduesit te serisë Dosja e UNS-it, Bekim Blakaj, drejtori i Fondit për të Drejtën Humanitare në Prishtinë. 

*Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar me cekjen e detyrueshme të burimit. Ky tekst është rezultat i hulumtimit të ekipit të gazetarëve të Asociacionit të Gazetarëve të Serbisë mbi gazetarët e vrarë dhe të zhdukur në Kosovë. Në kuadër të Dosjes ekzistuese mbi gazetarët e vrare dhe të zhdukur nga viti 1998 deri në vitin 2005, do t’i publikojmë njohuritë e reja, në mënyrë që publiku të jetë i informuar hollësisht, dhe në mënyrë që organet gjyqësore, vendore dhe ato ndërkombëtare, të nxitën për t’i gjetur dhe për t’i ndëshkuar kryesit e këtyre vrasjeve. Hulumtimi po zbatohet në kuadër të projektit të Asociacionit të Gazetarëve të Serbisë, të mbështetur nga Ministria e Kulturës dhe Informimit të Republikës së Serbisë. Qëndrimi i shprehur në tekst nuk i reflektojn detyrimisht edhe qëndrimet dhe mendimin e organit i cili e ka mbështetur projektin.

-----------------------------------

Reaction of the European Federation of Journalists, the Council of Europe, the OSCE and the Government of the Republic of Serbia to the UNS’s investigation into the murdered and kidnapped journalists in Kosovo

The investigation into the kidnapping of Ljubomir Knezevic, journalist of Pristina's "Jedinstvo" and "Politika", has been stopped.

There are witnesses of the kidnapping of Aleksandar Simovic Sima, but the kidnappers and murderers are at large.

EULEX staff members believe Nazim Bllaca, who is now their protected witness, to be behind the murder of journalist Xhemail Mustafa.

KFOR intelligence service has refused to hand over documents about the investigation of the murder of journalist Enver Maloku to UNMIK.

The murder of Momir Stokic has been reported to UNMIK Police. There has never been an investigation and the complaint "disappeared" from their archives.

No investigation into the murder of Afrim Maliqi, a journalist of the newspaper "Bujku", either.

The Journalists’ Association of Serbia (UNS) has added Professor Shaban Hoti, who was a part of the Russian state television journalist team, to the list of murdered and kidnapped journalists. He was killed in Lapusnik, in July 1998.

These are only some of the UNS’s findings presented to the public in the past year on the investigations of the murders and kidnappings of 15 journalists in KiM, about which almost nothing was known.

Last year, the Assembly of the European Federation of Journalists (EFJ) adopted the Resolution on investigations into murders of journalists in Kosovo on the initiative of the UNS. The names of the 14 Serbian and Albanian colleagues, journalists and media workers murdered and kidnapped in Kosovo and Metohija from 1998 to 2005 have been published on the Council of Europe's Platform for the Protection of Journalism and the Safety of Journalists. 

The Government of the Republic of Serbia passed a decision extending the remit of the Commission for the Investigation of Murders of Journalists to the cases of murders and disappearances of journalists in KiM in the period 1998 - 2001. This decision was passed just after the publication of the results of the UNS’s investigation.  The UNS’s texts in Albanian, Serbian and English were published by the media in Pristina, Belgrade and EU countries. In 2018, this investigation encouraged other colleagues to make contributions and features on this topic, especially in Pristina. 

Staggeringly huge success 

Jan Braathu, Head of the OSCE Mission in Kosovo, says that the UNS’s investigation has been a major step forward in bridging the division between journalists belonging to the Serbian and Albanian communities in Kosovo.

- Dear Mrs. Petkovic, on behalf of the OSCE Mission in Kosovo, I would like to express our admiration to and recognition of your professionalism, dedication and determination exhibited over the past few years while reporting on the cases of the murdered and missing journalists in Kosovo between 1998 and 2005. The Mission in Kosovo is committed to improving the safety of journalists and addressing the past violence in order to end impunity and ensure that journalists can work freely and unhindered, in accordance with the principles of the OSCE. You have been investigating in very difficult political and social environment. Moreover, you have largely been alone. Indeed, you have been a pioneer in this regard. Others are now talking about it and following the path that you have forged. Your work is focused on the victims, regardless of ethnicity or politics. In that you have exhibited true professionalism and commitment to high principles regarding the safety of journalists. It's astonishing how you have managed to gain the trust of families of victims, again, regardless of ethnicity. In this you have exhibited humanity, in addition to professionalism. This is a really rare combination. In addition, allow me to express my appreciation for the UNS’s support and commitment in this regard. The UNS has advocated for the rights of journalists and security in a fundamental way. If I'm not mistaken, the UNS has been the first to ensure that the texts on this subject - mainly yours - are translated and published in Serbian, Albanian and English. It has brought the issue of the murdered and missing journalists in Kosovo closer to the international public, and, more importantly, it has made a major step forward in bridging the division between journalists from the Serbian and Albanian communities in Kosovo. This has resulted in a joint resolution, presented and adopted by the European Federation of Journalists. Finally, the OSCE Mission in Kosovo will certainly continue to support your efforts and the efforts of others to resolve the cases of murdered and missing journalists in Kosovo from 1998 to 2005. This is a principled issue, but also the issue of humanity and respect for the families of the murdered and missing journalists - said Jan Braathu, the OSCE Ambassador to Kosovo, about the UNS’s research.  

What did we discover and publish in 2018? 

There was an investigation into the kidnapping of Ljubomir Knezevic, but it was suspended

While investigating the kidnapping of Ljubomir Knezevic, a journalist from Pristina's "Jedinstvo" and a correspondent of Belgrade's "Politika", the UNS discovered that back in 2001, the attorney Stoja Djuricic suspected that he had been kidnapped by a group under the command of Gani Ymeri, the KLA commander in the Vushtrri region. As the representative of the aggrieved parties, she asked for the extension of the then current investigation into the kidnapping of six men and the attempted murder of a Serb civilian before the District Court in Mitrovica against Ymeri. Quite soon after that, the investigation against Ymeri began to crumble due to open murder threats to a protected witness. When the international investigative judge Leonard Assira allowed the investigator to testify instead of the witnesses at the hearing due to these threats, the defense requested his exemption as well as the exemption of the international prosecutor Matti Heinonen. After the threats, the replacement of the prosecutor and the judge, the investigation reached a dead end, and the suspect was released from detention five months later.

Murder of Professor Shaban Hoti

Russian language professor, translator and media worker, Shaban Hoti was captured and murdered, as a part of the Russian state television team that tried to interview KLA members in Lapusnik village, in July 1998. He is the 15^th on the list of murdered and kidnapped journalists and media workers in Kosovo. 

Members of the KLA first stopped the vehicle with the Russian state television group on the Pristina-Peja road and then captured them. On 21 July 1998, around 19:30, Russian journalists were released, but not Hoti. Five days later, he was shot at Berisha Mountain. 

Hajrednin Balaj, nicknamed ‘’Shala’’, a guard in the KLA concentration camp Lapusnik, has been convicted before the International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (ICTY) to 13 years of imprisonment for the murder of Shaban Hoti and eight more civilians.

EULEX knows who is responsible for the murder of Xhemail Mustafa? 

UNS learned that EULEX staff members who had investigated the murder of journalist Xhemail Mustafa believe Nazim Bllaca, an assassin that now enjoys the status of a protected EULEX witness, to be responsible for this crime. Mustafa was killed by two unidentified assailants in front of his apartment in Pristina on 23 November 2000. The UNS’s source, a very credible one based on his/her function in Kosovo, said that EULEX has a lot of information about that murder.

- Bllaca was an assassin who was behind every big, well-paid murder, whether it was ordered by the leading members of the parties formed by the KLA factions, led by Hashim Thaci and Ramush Haradinaj, or senior Kosovo politicians such as Azem Syla, Gani Geci and Fatmir Limaj. Bllaca committed the most egregious and heinous murders that took place in Kosovo from 1998 to 2005 - the source told the UNS.

Nazim Bllaca’s attorney Burhan Qosha told us to address EULEX for permission to interview Bllaca.  EULEX has not approved the interview. 

Enver Maloku – intelligence interests involved in the investigation

UNS learned that KFOR intelligence service had refused to hand over the documents about the murder of journalist Enver Maloku to UNMIK Central Intelligence Unit and Investigation Unit.

UNMIK investigators received scarce information, and KFOR intelligence service "justified" their actions by explaining that all important data on the murder had already been handed over to the NATO Military Archive. UNMIK addressed the NATO Military Archive; however, it has never received any answers.

At the NATO Headquarters, the UNS requested the data from the Military Archive about all murdered and kidnapped journalists in Kosovo, and particularly insisted on the documents about Maloku’s murder.

- We do not have independent information that confirms these incidents. KFOR was deployed to Kosovo in June 1999 - was NATO’s official reply to the UNS, with the notation that "the archive is being moved at the moment". 

- The background of the killing of journalists in Kosovo is clear - they were a hindrance in million ways. It was a way to discipline the Albanians, as well. First of all, Enver Maloku –Rade Maroevic, who was the editor of the Beta News Agency from Pristina during and after the war, told the UNS. He pointed out that "if the Albanian SHIK (intelligence agency of the KLA during the war) opened their archives, some data might be available."

The UNS also learned that the former head of the KLA command, and then PDK senior official, Azem Syla, threatened to "cut off the head" of the renowned Albanian journalist Mero Baze.

When Baze mentioned the murdered journalist Enver Maloku, Syla implicitly made him aware that "they" did it. In the interview for the UNS, recalling the event, which took place during the Rambouillet negotiations, Baze underlined that, in the context of events, it had not been a murder confession, but an intimidation attempt. 

Murder of journalist Momir Stokuca in Pristina - 19 years without investigation

UNMIK Police received a call that something was happening in Djura Jaksic Street 15 in Pristina, on 21 September 1999. They found the killed Momir Stokuca, a photo reporter and a collaborator of "Politika", on the bedroom floor of the house at that address.

- There were a foreigner and a girl, an interpreter, in the UNMIK Office. He took the bullet out of a drawer and showed it to me. This is the bullet that killed him, he told me. I asked if it was a bullet from my father's gun? He said no. We found that gun in your house. He was shot from another one - Branka Damnjanovic, Momir Stokuca’s sister, described the meeting with an UNMIK investigator when she went to claim Momir's body.

There has never been an investigation, and the data on this case have "disappeared" from the UNMIK Archive, which has been justified to the UNS by "the change in the remit and moving". Neither EULEX, nor the Special Prosecution Office of Kosovo, or the Serbian Office of the War Crimes Prosecutor hold any data on this murder. 

No investigation into the murder of journalist Afrim Maliqi

Early in 2017, the OSCE Mission in Vienna added the name of Afrim Maliqi, a journalist of the newspaper "Bujku", to the list of murdered journalists. He was murdered in Pristina, on 2 December 1998, and the investigation is not being conducted. According to the Kosovo Memory Book of the Belgrade Humanitarian Law Center, Maliqi was killed as a member of the armed formations. According to the KLA records, Maliqi was a member of the 152 Brigade. However, other information indicates that he was killed as a civilian.

- It was indeed very hard to determine whether a person was killed as a journalist, civilian or a member of the armed forces. For us, the most important thing is that he was a media professional, while it is on the local authorities to bring to justice all responsible persons and transparently investigate the circumstances surrounding these murders – the OSCE Mission in Vienna responded to the UNS. 

 Marjan Melonasi: a crime to which the police turned a blind eye

Marjan Melonasi disappeared on 9 September 2000. His mother, Cica Jankovic and his grandfather, Krista Melonasi, who had been the Principal of the School of Internal Affairs in Vucitrn for 13 years, have done everything to find him. 

- All those generations of police officers, who later became members of the KLA and other Albanian structures, had studied in grandfather's school. He went to Hashim Thaci, and he also went to Ramush Haradinaj, but they did not say anything to him. Considering where he had worked, I was firmly convinced that grandfather would be able to find out what happened to my son, no matter what the truth was – Cica Jankovic told the UNS. 

She has said that Marjan’s colleagues at the then newly established Radio Television Kosovo have never called her.

- It is a conspiracy of silence – she underlined. 

- I know that Marjan was being threatened for socializing with Serbs. This is what he told me; however, there may have been other things – Olivera Bernardoni Stojanovic, a friend of Marjan Melonasi, recounts for the UNS. 

- Until the disappearance of Marjan Melonasi, we did not quite understand that the journalists were a target. After him, another friend of ours disappeared. When it comes to investigations, the favorite justification of UNMIK Police was "There are many things going on, you know, there are a lot of problems, you know, we do not have the information, you know, please help us." The point is that they just did not care at all - the journalist Nikola Radisic, who worked for UNMIK Press Service in 1999 and 2000, and works on TV N1 today, recounts for the UNS.

It is important to continue the investigations

Veran Matic, the president of the Commission for the Investigation of Murders of Journalists in Serbia, points out that "it is very important that the UNS continues its investigation because, besides yielding new data, it reminds us of what has not been and had to have been done, or what is not being and must be done ".

- By opening the topic of the missing, kidnapped and murdered journalists in Kosovo, the UNS and Jelena Petkovic, have systematically, by thorough case-by-case investigation, done more than any institution remitted to investigate - both the Serbian institutions and the organizations that have taken responsibility for the security of citizens - KFOR, UNMIK, and EULEX.

They did not even have a list of the murdered and the kidnapped. In many cases there was no investigation, and some investigations were only formally launched and closed without results. Impunity for murdering and kidnapping journalists only leads to the extremization of the journalists’ position. These investigations were launched by institutions. We now have lists of the missing and killed journalists, the collection of data on previous institutional investigations and the formation of cases files both in Serbia and in provisional institutions in Kosovo. Still, the intensity of work on these cases is not satisfactory. The investigations conducted by the UNS and Jelena Petkovic continue to be more dynamic and comprehensive.

They will serve anyone conducting investigative actions. They will make up, at least partially, for all omissions made by institutions in Kosovo. 

Societies in Serbia and Kosovo, journalists and the media must face the harsh facts that the majority of journalists and media workers were murdered and kidnapped within only a few years, and that none of the cases have been resolved. Efforts must be made to prioritize the resolution of these cases. Bridges between the institutions in Kosovo and institutions in Serbia must be established. The data collected by both sides must be consolidated in one place with a clear plan to conduct investigations on both sides in order to maximize the performance. 

It is very important that the UNS continues its investigation, in spite of everything, because apart from yielding new information, it reminds us of what has not been and had to have been done, or what is not being and must be done - concludes Matic. 

Insisting on investigation

In 2018, in addition to interviews with relatives, friends, colleagues and collaborators, the UNS also published interviews with the heads of institutions, with whom it checked the status of investigations.

Drita Hajdari, Prosecutor for the Special Prosecution Office of Kosovo, in an interview for the UNS, wondered how local prosecutors could make up for what the international prosecutors failed to do. 

UNMIK and EULEX missions with a large number of prosecutors failed to solve murders and abductions of journalists, and now local prosecutors are expected to make up for what the international ones failed to do - she said for the UNS.

In addition, she could not provide more details about the investigations related to the kidnapping of journalist Ljubomir Knezevic and the murder of Enver Maloku because, as she said – they were underway.

As for documents related to the investigation of kidnappings of Djuro Slavuj and Ranko Perenic, the Prosecutor’s Office has not received them from EULEX yet. Hajdari says that, for now, the Prosecutor’s Office does not have any information whatsoever about the murders of Afrim Maliqi, Krist Gegaj, Momir Stokuca, Shefki Popova and Bardhyl Ajeti

It would be good to expand the investigation 

- It is regrettable that so far journalists had not investigated the murdered journalists, but also the others, especially civilians, because the public would have been much better informed about past events. Young generations, both here and in Serbia, and in the region, grow up with a narrative about the past, about the nineties that is not quite true. We have created unilateral narratives that are more based on myths than on facts. It is not only important because the European Federation of Journalists adopted the Resolution, and because the data are available internationally, but it is also very important because of our citizens. Institutions have not addressed this issue to a great extent, and if there are any investigations, information about them never reaches the public. Our citizens remain deprived of the truth. It is absolutely important that you began to investigate kidnappings and murders of journalists and it would be very good to extend your investigation to other civilians, as well. In addition, we will have a very reliable source of information about these events, said one of the interlocutors of the UNS Dossier series, Bekim Blakaj, director of the Humanitarian Law Center in Pristina. 

Bio je svedok zverskih zločina. Pretpostavljam da su ga zato uklonili - suznih očiju, tiho, govori Stevan Simović, otac ubijenog Aleksandra Simovića Sime, prevodioca u Centru za mir i toleranciju i novinara švajcarskog Medija ekšn internešenal, čiji je šef bio Tim Koleman. 

Pakao 

Tog 21. avgusta 1999. godine, Aleksandra Simovića i njegovog prijatelja Albanca, oteli su ljudi u crnim uniformama sa crvenim oznakama na rukama i odveli u nepoznatom pravcu. Aleksandrov prijatelj je nakon toga pušten. U dokumentima Jedinice za nestala lica UNMIK-a piše: “kada je Aleksandar zarobljen, jedan Albanac je bio sa njim. Taj Albanac je oslobođen narednog dana. Aleksandar je od tada nestao bez traga”. 

- To je bila subota i od tog dana za mene i našu porodicu nastaje pakao. Još 30 dana sam ostao u Prištini, išao od nemila do nedraga ne bih li ga našao. Njegov nestanak sam odmah prijavio svima: KFOR-u, UNMIK-u, Crkvenom narodnom odboru, Crvenom krstu… Išao sam u komandu UNMIK policije, tražio pratioca da idem kod Agima Čekua, koji je generalski čin dobio za vreme SFRJ, da ga molim, ako treba da kleknem na kolena da ga oslobode. Jedan dobronamerni Albanac me je posavetovao da ne idem kod Čekua sam, a kada sam visokom oficiru UNMIK-a zatražio pomoć, odgovorio mi je – mi ne sarađujemo sa teroristima – podvlači Aleksandrov otac.

(Ne)poznati svedoci 

U dokumentima UNMIK-a nalaze se i detalji o otmici, uključujući i ime svedoka (V. S.) koji je opisao poslednji susret sa Aleksandrom Simovićem, dan pre otmice - 20. avgusta 1999. u džez klubu “Ćafa” (Qafa). Spominje se i žena koja je tada Simovića upozorila da bude oprezan, nakon što je za susednim stolom prepoznala trojicu pripadnika OVK “jer ih je ranije srela u Tetovu, u Makedoniji.” 

U “obaveštajnim porukama” stoji - "kidnapovan je 21. avgusta 1999. godine u kafiću Pikaso (Picasso) u Prištini. Tu je bio sa prijateljem Albancem. Uveče su dva nepoznata Albanca došla u kafić i odvela Simu i njegovog prijatelja. Kasnije je ovaj Albanac vraćen, ali Sima nije. Nema informacija o Albancu koji je bio sa Simom, ali ga vlasnik kafića poznaje (u dokumentu je zatim navedeno ime vlasnika kafića)".

Jedinica za nestala lica UNMIK-a, 22. februara 2000, tražila je od regionalnih istražnih jedinica policije UNMIK-a, Centralne jedinice za krivičnu istragu (CJKJ), granične policije, Međunarodnog Komiteta Crvenog krsta (MKCK) i KFOR-a informacije u vezi sa Aleksandrom Simovićem. U memorandumu pisma dat je sažet opis incidenta koji se dogodio veče pre nestanka:  

“U periodu između 23:00 i 23:59 dana 20. 8. 1999. godine, Simović je bio u prištinskom baru Ćafa sa grupom stranih novinara i stranih i lokalnih radnika u NVO, od kojih je jedan bio i V.S. Simović je sa bivšom koleginicom govorio o nacionalizmu i ratu na srpskom jeziku, a ona mu je preporučila da bude oprezan. Ona je otišla do stola za kojim su sedeli članovi OVK i vratila se do Simovića, ponavljajući mu da treba da bude oprezan. Grupa u kojoj je bio Simović je ubrzo otišla, a žena je izgledala nervozno...“ 

- Ne mogu tačno da Vam kažem da li je kidnapovan u kafiću Pikaso. Ali znam da niko nije hteo da mrdne prstom da dođe do istine. Često sam posle toga zvao vlasnika kafića, Agrona Dušija zvanog Titi i uvek se javljala njegova majka, čini mi se Srpkinja udata za Albanca. Uporno je ponavljala - ne smemo ništa da kažemo, ne smemo ništa da kažemo i spustila slušalicu. Detalje koje spominjete saznao sam od Aleksandrovog kolege koji je radio sa njim u toj švajcarskoj firmi. Međutim, naš Aleksandar nije umro, on je živ! Jer, reči velikog državnika Gabrijela Miraboa kažu: onog ko časno umre pamtiće stotinama godina, a onog ko nečasno živi zaboraviće i sopstvena deca. Aleksandar se ne može zaboraviti, on živi sa nama. Nadam se da ćemo se skoro zagrliti u nekom drugom svetu – ističe Stevan Simović.

Grobnica za dušu 

Tragičnu vest roditelji su primili poslednjeg dana oktobra, kada je u njihovu kuću u Beogradu došao UNMIK policajac. Posmrtni ostaci nađeni su u Gornjem Obrinju, u opštini Glogovac. 

- Saopštava nam vest koja nas je porazila - nađeni su ostaci njegovog leša. Sutradan, 1. novembra dolazi opet i kaže - nema leša, samo nekih sitnih kostiju. Potom smo 15. novembra otišli u Kuršumliju da uzmemo ostatke i dopremili smo ih u Beograd. Sahrana je bila 18. novembra na groblju Lešće. Šta smo sahranili? Sahranili smo sećanje. Stari Grci su imali običaj dostojan poštovanja. Za ljude koji su stradali u požarima ili poplavama, gradili su prazne grobnice, takozvane kenotafe, jer kažu telo je zemlja, vazduh i voda, a duša je svetilište i njoj treba podići spomenik. Tako smo i mi našem Aleksandru podigli spomenik. 
 

 Zlo 

U izveštaju na četiri stranice policije UNMIK-a, pod brojem TD/738/01, od osmog juna 2001. godine, navode se detalji o otkriću posmrtnih ostataka u šumi u opštini Glogovac: „u međuvremenu je u šumi pronašao ljudske kosti, lobanju i obuću. Patrolna jedinica je došla do tog mesta i pronašla isto. Nakon toga je na lice mesta izašla istražna jedinica i obezbedila ga, obavestila je kontrolu u Prištini i od njih zatražila da obaveste forenzičku jedinicu, kao i istražnog sudiju i regionalni odsek za ubistva (ROU). Iz ROU su zvali i rekli da oni neće raditi na ovom slučaju, a forenzička jedinica nas je obavestila da pada mrak i da će doći ujutro… Snimljeno je nekoliko fotografija lica mesta, slučaj je registrovan i biće predat jedinici koja dolazi iz Prištine.“ 

- Pretpostavljam da su našem sinu odrubili glavu i da su sahranjene samo neke sitne kosti od lobanje. Ali mi smo porodica koja ne mrzi. U našem biću ne postoji gen mržnje, tako smo vaspitani i tolerantno samo živeli sa svima. 

Oni koji budni sanjaju 

Aleksandar Simović još kao učenik u osmogodišnjoj školi učestvovao je na literarnim konkursima. Od dečjeg časopisa „Zmaj“ dobio je prvu nagradu. Pored muzike i igranja šaha, neverovatno je voleo da čita. 

- Pročitao je sve klasike, naročito je obožavao Borhesa, naše književnike Branu Šćepanovića, Danila Kiša, Borislava Pekića, francuske klasike. Još ću nešto reći, kada se družio sa Albancima, njegovi drugovi iz škole bi rekli: pa ti si lud, što se družiš sa njim, a on je bio jedna širina, nije gledao na nacionalnost. Govorili su za Edgara Alana Poa, velikog američkog književnika da je “lud”, a on bi odgovorio ovako: Još nije rešeno pitanje da nije ludilo najveći stepen inteligencije, jer kaže, ne stvara bolesna misao sve ono što je slavno, ono što je veličanstveno koje nadilazi običan zdrav razum. Pa, kaže, oni koji budni sanjaju znaju mnogo više od onih koji samo u snu sanjaju. Za naše ljude koji su bili na nivou proseka svaki čovek koji je odskakao je proglašen ludim iz čiste zavisti ljubomore, pitam ja vas da li neko ko je lud bi mogao da napiše ove stihove?  

Ostalo je samo nekoliko trenutaka 

Neposredno pre kidnapovanja, Aleksandar Simović je ispisao ove rečenice sa naslovom "Poslednji minuti na smrt osuđenog":

"Koliko li samo smrt daje snage životu? Ne želim više da čekam, želim samo da strah i bol nestanu na ivici sečiva koje će sila teže bez samilosti povući na moj vrat, nešto više izdužen nego obično. Ima li nekog ko bi poželeo ono što sam ja danas, živ još za dva metra putanje sečiva do moje glave. Gledam komešanje slobodnih po slovu zakona ljudskog; čekaju da im svojom smrću učinim živote vrednijim i ulijem životnu radost. Zar ja, koji posedujem samo poslednji trenutak, dug koliko sunčev odbljesak na ivici giljotine?... Sada klečim i čekam, jer ostalo je samo nekoliko trenutaka, koji me napuštaju u istom, jednoličnom ritmu života na koji sam navikao. Muči me još samo jedno pitanje. Hoće li mi se oči ponovo otvoriti, ako ih sada sklopim, i hoću li se sa poslednjim zrakom svetlosti što padne u moje zenice videti gospođu u prvom redu koja je preblizu gubilištu? Hoću li videti kako joj moja krv prlja belu svečanu haljinu?"

Posthumno, Književno društvo Kosova i Metohije objavilo je dve knjige Aleksandra Simovića.

- Posle sklapanja Kumanovskog sporazuma, kada je Slobodan Milošević čestitao građanima mir, za Srbe, Rome i čestite Albance u Prištini je nastao život nedostojan čoveka. Aleksandar je bio zaposlen u pošti, a studirao elektrotehniku u Prištini. Posle dolaska međunarodnih trupa na Kosovo, prvo se zaposlio u Centru za mir i toleranciju, koji su formirale ondašnje vlasti u Beogradu. Pošto nisu plaćali, prešao je u švajcarsku agenciju Medija ekšn internešanal. Tamo je bio ljutiti protivnik političkog obrasca koji su oni nametali, došao je u sukob sa šefom i dan pred otmicu je otpušten sa posla.

To je ratni zločin

Bivši šef Aleksandra Simovića Tim Koleman, koji danas živi u Velikoj Britaniji, nije se odazvao pozivu Udruženja novinara Srbije da govori o Simoviću. 

Savetodavna komisija za ljudska prava UNMIK-a, detaljno analizirajući šta je ta misija uradila da istraži zločine kidnapovanja i ubistva Aleksandra Simovića u mišljenju 2015. godine navodi da "UNMIK treba da javno prizna, uključujući i putem medija, odgovornost, i da sprovede efikasnu istragu u vezi sa otmicom i ubistvom Aleksandra Simovića". 

Komsija još svetuje UNMIK da od nadleženih organa na Kosovu traži da se preduzmu svi mogući koraci kako bi se osiguralo da se krivična istraga nastavi. 

Ubistvo novinara i prevodioca Aleksandra Simovića Sime, jedini je od 14 slučajeva ubijenih i kidnapovanih novinara i medijskih radnika na Kosovu, koji je EULEKS istraživao kao ratni zločin, saznalo je prošle godine Udruženje novinara Srbije (UNS). 

- To je jedan kroz jedan ratni zločin – istakla je za UNS šefica Euleksa Aleksandra Papadopulu, ali nije imala odgovor na pitanje da li će se ovaj zločin naći pred Specijalnim sudom za ratne zločine OVK u Hagu.

Kidnaperi i ubice do danas nisu pronađeni. 

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

Tekst je rezultat istraživanja novinarskog tima Udruženja novinara Srbije o ubijenim i nestalim novinarima na Kosovu. U okviru postojećeg Dosijea o ubijenim i nestalim novinarima od 1998. do 2005. godine, objavićemo nova saznanja kako bi se javnost detaljno informisala, a domaći i međunarodni pravosudni organi podstakli da pronađu i kazne počinioce ovih zločina. Istraživanje se sprovodi u okviru projekta Udruženja novinara Srbije podržanog od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u tekstu ne odražavaju nužno stavove i mišljenja organa koji je projekat podržao.

-------------------------

Vrasja e Aleksanër Simoviqit Simës (Aleksandar Simović Sima): Dëshmitar të rrëmbimit ka, rrëmbyesit dhe vrasësit janë në liri  

Djali im, Aleksandri, ishte përkthyesi në Qendrën për Paqe dhe Tolerancë në Prishtinë, ai ka parë pamje të tmerrshme. I ka parë trupat e shëmtuar të 14 serbëve që ishin vendas të fshatit Grackë e Vjetër (Staro Gracko), afër Lipjanit. Ishte dëshmitar kur e gjeten gjyshen Lubicën Vujoviq (Ljubica Vujović) pa kokë. Trupi i saj ishte në vaskë, kurse koka aty pranë. 

Para kësaj, gjatë bombardimit, u vranë tre punëtorë të Fakultetit Ekonomik, përderisa ishin në detyrë duke e mbrojtur pronën nga vandalët. Ishte dëshmitar i krimeve të neveritshme. Po supozoj se kjo ka qene arsyeja pse e kanë larguar – me lot në sy, me zë të ulët, flet Stevan Simoviq (Stevan Simović) babai i Aleksandër Simoviqit Simës të vrarë, shefi i së cilit ishte Tim Koleman. 

Ferri

Me atë 21 gusht të vitit 1999, Aleksandër Simoviqin dhe shokun e tij, shqiptarin, i kidnapuan njerëzit në uniforma të zeza me shënime të kuqë në duar dhe i çuan në drejtim të panjohur. Miku i Aleksandrit pastaj u lëshua. Në dokumentet e Njësisë së UNMIK-ut për Persona të Zhdukur shkruan: “kur Aleksandri u arrestua, një shqiptar ishte me të. Shqiptari u lirua të nesërmen. Aleksandri, nga kjo ditë, u zhduk, pa kurrfarë gjurme.” 

- Ishte e shtunë dhe nga kjo ditë, për mua dhe për familjen tanë fillon ferri. Edhe 30 ditë kam mbetur në Prishtinë, kam shkuar kudo, për ta gjetur. Zhdukjen e tij e lajmërova menjëherë, te të gjithë: KFOR-i, UNMIK-u, Komiteti Kombëtar të Kishës, Kryqi i Kuq... kam shkuar në komandën e Policisë së UNMIK-ut, e kam kërkuar një përcjellës për të shkuar tek Agim Çeku, i cili titullin e gjeneralit e ka marrë gjatë kohës së RSFJ-së, për ta lutur, nëse duhet edhe të bie në dy gju për ta liruar. Një shqiptar dashamirë më këshilloi që të mos shkoj të Çeku vet, por kur i kërkova ndihmë oficerit të lartë të UNMIK-ut, ai mu përgjigj “ne nuk bashkëpunojmë me terroristë- nënvizon babai i Aleksandrit. 

Dëshmitarët e (pa)njohur 

Në dokumentet e UNMIK-ut gjenden detajet mbi rrëmbimin, duke e përfshirë edhe emrin e dëshmitarit (V.S.) i cili e përshkroi takimin e fundit me Aleksandër Simoviqin, një ditë para kidnapimit, më 20 gusht të vitit 1999 në xhez klubin “Qafa” (Ćafa). Përmendet edhe një grua e cila, atëherë e paralajmëroi Simoviqin të jetë i kujdesshëm, pasi që në tavolinë përballë i ka njohur tre pjesëtarë të UÇK-së  “sepse më parë i kishte takuar në Tetovë, në Maqedoni.” 

Në “mesazhet informative” qëndron – “është kidnapuar më 21 gusht të vitit 1999 në kafen Pikaso (Picasso) në Prishtinë. Aty ishte me një mik shqiptar. Në mbrëmje, dy shqiptarë të panjohur kanë ardhur në kafe dhe i morën Simoviqin dhe mikun e tij. Më vonë, shqiptari është kthyer, por Sima jo. Nuk ka informata për shqiptarin i cili ishte me Simën, por pronari i kafes e njeh (në dokument më pas është shënuar edhe emri i pronarit të kafes).” 

Njësia e UNMIK-ut për persona të zhdukur, më 22 shkurt të vitit 2000 ka kërkuar nga njësitë rajonale hetimore të Policisë së UNMIK-ut, nga Njësia Qendrore për Hetim Penal  (NJCHP), Policia Kufitare, Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq (KNKK) dhe KFOR-i informatat në lidhje me Aleksanër Simoviqin. Në memorandum të letrës, u dha një përshkrim i shkurtër i incidentit i cili ndodhi një natë para zhdukjes. 

“Në periudhe mes orës 23:00 dhe 23:59 më 20 gusht të vitit 1999, Simoviqi ishte në barin prishtinas Qafa me një grup të gazetarëve të huaj dhe punëtorëve të huaj dhe lokalë në OJQ, njëri prej të cilëve ishte edhe V.S. Simoviqi më ish kolegen fliste për nacionalizëm në luftë në gjuhën serbe, kurse ajo i rekomandoi që të jetë i kujdesshëm. Ajo shkoi deri te tavolina ku ishin të ulur anëtarët e UÇK-së dhe u kthye deri te Simoviqi, duke i përsëritur që duhet të jetë i kujdesshëm. Grupi në të cilin ishte Simoviqi së shpejti u largua, kurse ajo grua dukej e nervozuar...”

- Nuk mund t’ju them saktësisht a është kidnapuar në kafen Pikaso. Por e di që askush nuk deshi të lëvizë as më gishtin e vogël të dorës, për ta mësuar të vërtetën. Shpesh pas kësaj e kam marrë ne telefon pronarin e kafes, Agron Dushin, të cilin e thërrasin Titi, dhe gjithmonë me lajmërohej nëna e tij, më duket se ishte serbe e martuar me shqiptar. Më këmbëngulje përsëriste – nuk guxojmë të tregojmë asgjë, nuk guxojmë të themi asgjë dhe ma mbyllte telefonin. Detajet që po i përmendni, unë i kam mësuar nga kolegu i Aleksandrit i cili ka punuar me të në atë firmë zvicerane. Megjithatë, Aleksandri ynë nuk ka vdekur, ai është gjallë! Sepse fjalët e burrështetasit të madh, Gabriel Miraboa thonë: atë që vdes ndershëm, do ta përkujtojnë me qindra vite, kurse atë që jeton pandershëm do ta harrojnë edhe fëmijët e vet. Aleksandri nuk mund të harrohet, ai jeton me ne. Shpresoj që së shpejti do ta përqafojmë në ndonjë botë tjetër- thekson Stevan Simoviqi. 

Varreza për shpirt 

Lajmin tragjik, prindërit e kanë marrë ditën e fundit të tetorit, kur në shtëpinë e tyre ne Beograd erdhi një polic i UNMIK-ut. Mbetjet mortore janë gjetur në Gonje Obrinjë në Drenas (Glogovac). 

- Po na e kumton lajmin e cila na mposhti- u gjeten mbetjet e kufomës së tij. Të nesërmen, më 1 nëntor po vjen prapë dhe thotë – nuk ka kufomë, vetëm disa kocka të imëta. Pastaj, më 15 nëntor shkuam në Kurshumli, për t’i marrë mbetjet dhe i sollëm në Beograd. Varrimi u mbajt më 18 nëntor në varrezat Lleshqe. Çka kemi varrosur. E kemi varrosur kujtimin. Grekët e lashtë e kishin një zakon për respektim të thellë. Për njerëzit që kanë vdekur në zjarre ose përmbytje, i ndërtonin varrezat e zbrazëta, të ashtuquajturat kenotafet, sepse ata thonë se trupi është dheu, ajri dhe uji, kurse shpirti është vend i shenjtë, dhe atij duhet t’i ngritët një monument. Ashtu edhe ne Aleksandrit tonë ia ngritëm një monument. 

E keqja 

Në raportin  prej katër faqeve të Policisë së UNMIK-ut, me numër TD/738/01, të datës 8 qershor të vitit 2001, cekën detajet mbi zbulimin e mbetjeve mortore në një pyll në komunën e Drenasit: “ndërkohë në një pyll i ka gjetur kockat njerëzore, kafkën dhe mbathjet. Njësia Patrulluese erdhi tek ai vend, dhe e gjeti të njëjtën gjë. Pastaj, në vendin e ngjarjes ka dalë edhe Njësia Hetuese dhe e siguroi vendin, e informoj kontrollin në Prishtinë dhe nga ta kërkoi që ta informojnë Njësinë për Forenzikë si dhe gjyqtarin hetues dhe Departamentin Rajonal për Vrasje (DRV). Nga DRV-ja thirrën dhe thanë se ata nuk do të punojnë në këtë rast, kurse Njësia e Forenzikës na njoftoi se tani po terrohet dhe që do të vijnë në mëngjes... U bënë disa fotografi nga vendi i ngjarjes, rasti u regjistrua dhe do t’i dorëzohet njësisë e cila është duke ardhur nga Prishtina.” 

- Supozoj se djalit tonë ia prenë kokën dhe që i varrosën vetëm disa kocka të imëta të kafkës. Por, ne jemi familje e cila nuk urren. Në shpirtin tonë nuk ekziston gjeni i urrejtjes, kështu jemi të edukuar dhe kemi jetuar në tolerancë më të gjithë. 

Ata që ëndërrojnë të zgjuar 

Aleksandër Simoviqi, madje si nxënës në shkollën fillore (tetëvjeçare) merrte pjesë në konkurse letrare. Nga magazina për fëmijë “Zmaj” (Dragua) e mori çmimin e parë. Përveç muzikës dhe shahut, jashtëzakonisht e kishte në qejf leximin. 

- I ka lexuar të gjithë klasikët, posaçërisht e donte Borgesin, shkrimtarët tanë Brana Shqepanoviqin (Brana Šćepanović), Danillo Kishin (Danilo Kiš), Borisllav Pekiqin (Borislav Pekić), klasikët francezë. Unë do të them diçka, kur ai shoqërohej me shqiptarë, shokët e tij nga shkolla i thonin: ti qenke i çmendur, pse po shoqërohesh me të, e ai ishte i gjithanshëm, nuk e shikonte etninë. Për Edgar Allan Ponë, shkrimtarin e madh amerikan, thonin se ishte “i çmendur” kurse ai u përgjigjej kështu: Ende nuk është zgjidhur çështja se a është çmenduaria niveli më i lartë i inteligjencës, sepse, nuk i krijon mendja e sëmurë gjithë ato gjëra që janë të shkëlqyera, të madhërishme, që janë përtej mendjes së zakonshme dhe të shëndoshë. Pastaj thotë, ata që ëndërrojnë të zgjuar, dinë shumë më shumë nga ata që ëndërrojnë vetëm në ëndrra. Për njerëzit tanë që ishin në nivelin e mesatares, çdo njeri i cili dallohej u shpall i çmendur nga zilia dhe xhelozia e pastër, po ju pyes unë juve, a kishte mundur dikush që është i çmendur t’i shkruajë këto vargje?

Kanë mbetur vetëm disa momente 

Pak para kidnapimit, Aleksandër Simoviqi i shkroi këto fjali me titullin “Minutat e fundit e të dënuarit me vdekje”: 

“Sa force i jep vdekja jetës? Nuk dua të pres më. Vetëm dua që frika dhe dhimbja të zhduken në buzë të tehut të cilin fuqia e tërheqjes së Tokës, do ta tërheq pa mëshirë në qafën time, e cila është tani më e zgjatur se zakonisht. A ekziston ndokush që do të dëshironte të jetë ajo që unë jam sot, i gjallë edhe për dy metra rrugë të tehut larg kokës sime. E shikoj llokoçitjen e atyre që janë të lirë me shkronjën e ligjit njerëzor; po presin që me vdekjen time t’ua bëj jetën e tyre më të vlefshme dhe t’ua sjell gëzimin e jetës. A unë, i cili e posedoj vetëm një moment të fundit, të gjatë sa reflektimi i diellit në tehun e gijotinës?... Tani gjunjëzohem dhe pres, sepse kanë mbetur vetëm disa momente, që më braktisin në ritmin e njëjtë të lodhshëm të jetës me të cilin jam mësuar. Më mundon vetëm një pyetje. A do të hapen sytë prapë, nëse tani i mbylli dhe a do ta shoh zonjën e cila është ulur në rreshtin e parë, e cila gjendet shumë afër vendit të ekzekutimit, me rrezen e fundit të dritës e cila do të binte në bebëzat e mia? A do të shoh se si gjaku im po e njollos fustanin e bardhë solemn?

Pas vdekjes, Shoqata Letrare e Kosovës dhe Metohisë i ka publikuar dy libra të Aleksandër Simoviqit. 

- Pas lidhjes së Marrëveshjes së Kumanovës, kur Sllobodan Millosheviqi ua uroi qytetarëve paqen, për serbët, romët dhe shqiptarët e ndershëm në Prishtinë u krijua një jete e padenjë për njeriun. Aleksandri ishte i punësuar në postë, por e studionte elektroteknikën në Prishtinë. Pas ardhjes së trupave ndërkombëtare në Kosovë, së pari u punësua në Qendrën për Paqe dhe Tolerancë, të cilën e kishin formuar autoritetet e atëhershme në Beograd. Pasi që nuk paguanin, kaloi në agjencinë zvicerane Media Action International. Atje ishte kundërshtari i ashpër i formës politikë që ata e impononin, ra në konflikt me shefin dhe një ditë para kidnapimit u shkarkua nga puna. 

Ky është krim lufte 

Ish shefi i Aleksandër Simoviqit, Tim Koleman, i cili sot jeton ne Britaninë e Madhe, nuk iu përgjigj thirrjeve të Asociacionit të Gazetarëve të Serbisë që të flasë për Simoviqin. 

Komisioni Konsultativ për të Drejtat e Njeriut i UNMIK-ut, duke analizuar hollësisht se çka ka bërë misioni për t’i hetuar krimet e kidnapimit dhe të vrasjes së Aleksandër Simoviqit, në mendimin nga viti 2015 cek se “UNMIK-u duhet të pranojë publikisht, duke përfshirë edhe mediat, përgjegjësinë, dhe ta zbatojë hetimin efikas në lidhje me rrëmbimin dhe vrasjen e Aleksandër Simoviqit”. 

Komisioni më tej e këshillon UNMIK-un që të kërkojë nga organet kompetente në Kosovë që të ndërmerren të gjithë hapat e mundur në mënyrë që të sigurohet vazhdimi i hetimit penal. 

Vrasja e gazetarit dhe përkthyesit Aleksandër Simoviqit Simës, është i vetmi rast nga 14 raste të gazetarëve  dhe punonjësve mediatk të vrarë dhe të kidnapuar në Kosovë, të cilin e ka hetuar EULEX-i si krim lufte, ka mësuar vitin e kaluar Asociacioni i Gazetarëve të Serbisë (UNS).

Ky qind për qind është krim lufte – ka theksuar për UNS, shefja e EULEX-it Alexandra Papadopoulou, por nuk kishte përgjigje ndaj pyetjes a do të gjetet ky krim para Gjykatës Speciale për krimet e luftës të UÇK-së në Hagë. 

_________________________________________________________________________

Murder of Aleksandar Simovic Sima: There are witnesses of kidnapping, but kidnappers and murderers are at large

My son Aleksandar, being an interpreter at the Center for Peace and Tolerance in Pristina, witnessed horror scenes. He saw the mutilated bodies of 14 Serb reapers in the village of Staro Gracko, close to Lipljan. He witnessed the discovery of the beheaded grandma Ljubica Vujovic. Her body was in the bathtub, and her head was next to it. Prior to that, during the bombing, three workers at the Faculty of Economics had been killed while on duty to protect the property from vandals. He witnessed atrocious crimes. I guess that is why he was removed –  accounts in a quiet voice the teary-eyed Stevan Simovic, the father of the killed Aleksandar Simovic Sima, an interpreter at the Center for Peace and Tolerance and a journalist of the Swiss Media Action International, whose boss was Tim Coleman. 

Hell

On 21 August 1999, Aleksandar Simovic and his Albanian friend were kidnapped by people in black uniforms with red markings on their arms and taken in an unknown direction. Aleksandar's friend was released afterwards. The documents of the UNMIK Missing Persons Unit read: "When Aleksandar was captured, an Albanian was with him. That Albanian was released the next day. Aleksandar has since disappeared without a trace."

- It was Saturday, and since that day my family and I have been living in hell. I stayed in Pristina for 30 more days and went here and there from bad to worse hoping to find him. I immediately reported his disappearance to everyone: KFOR, UNMIK, the Church Committee, the Red Cross ... I went to the UNMIK Police Headquarters, asked for an escort to approach Agim Ceku, who was awarded the rank general during the SFRY, and beg him, on bended knee, if necessary, to release him. A benevolent Albanian advised me not to approach Ceku alone, and when I asked a senior UNMIK officer for help, he answered - we do not co-operate with terrorists - underlines Aleksandar's father.

(Un)known witnesses  

UNMIK documents also provide extensive detail about the abduction, including the name of a witness (V. S.), who described the last meeting with Aleksandar Simovic, a day before the kidnapping - on 20 August 1999, in Qafa jazz club. The documents also provide details of a woman who warned Simovic at the time to be careful after she had been at a table with three KLA members that she recognized “from an earlier encounter, in Tetovo, Macedonia".

"Intel messages" states - "he was kidnapped on 21 August 1999 from the Picasso café in Pristina. He was there with his Albanian friend. During the evening, two unknown Albanians came in the café and took Sima and his friend away. Afterwards the Albanian was taken back but Sima was not. There is no information about the Albanian who was with Sima, but the owner of that café knows that Albanian (The document then provides the first name of the owner of the café)." 

On 22 February 2000, the UNMIK Missing Persons Unit requested information related to Aleksandar Simovic from UNMIK Police Regional Investigation Units, the Central Criminal Investigation Unit (CCIU), the Border Police, the International Committee of the Red Cross (ICRC), and KFOR. The memorandum of the letter provides a summary of an incident that occurred the evening before his disappearance:  

"Between 23:00 and 23:59 20-08-1999, Simovic was at the Pristina bar Qafa with a group of foreign journalists and NGO international and local employees, one of whom was V.S. Simovic spoke Serbian to a female ex-colleague about nationalism and the war and the woman recommended caution. The woman went to a table at which KLA members were sitting and returned to Simovic, repeating that he should exercise caution. Simovic’s group left soon after and the woman appeared nervous ..." 

- I cannot tell you exactly whether he was kidnapped in the Picasso café. But I know that nobody would lift a finger to discover the truth. After that, I often called the owner of the café, Agron Dusi, called Titi, and his mother would always answer the phone. I think she is a Serb woman married to an Albanian. She kept repeating - we must not say anything, we must not say anything and hanged up. I learned the details you mentioned from Aleksandar's colleague who had worked with him at that Swiss firm. However, our Aleksandar did not die, he is alive! As the great statesman Gabriel Mirabeau said: ‘’He who dies honorably will be remembered for hundreds of years, and he who lives dishonorably will be forgotten even by his own children.’’ Aleksandar cannot be forgotten, he lives with us. I hope that we will soon embrace in another world - says Stevan Simovic.

Evil

A four-page UNMIK Police report number TD/738/01, dated 8 June 2001, provides details of the discovery of mortal remains in a forest in Glogovac municipality: "In the meanwhile, he found some human bones, skull and a pair of shoes lying in the forest. The patrol unit reached at the spot and found the same things. After that the investigations unit approached the scene, cordoned the scene, Pristina control informed and asked them to inform Forensic Science unit and also the Investigating Judge and the RMS. The RMS called back and told that they are not going to deal this case and also the Forensic Unit informed us that its growing darkness now and they will come in the morning…Some photos of the scene taken, case has been registered and it will be handed over to the unit coming from Pristina.“ 

- I assume they cut our son’s head and that only some small bones of the skull were buried. However, we are a family that does not hate. There is no hatred gene in our being, we have been brought up that way and we have lived tolerantly alongside everyone.

The ones who are dreaming with open eyes 

Back at primary school, Aleksandar Simovic took part in literary competitions. He was awarded the first prize by the children's magazine "Zmaj". In addition to being fond of music and chess, he was a voracious reader.

- He read all the classics; he particularly adored Borges, our writers Brana Scepanovic, Danilo Kis, Borislav Pekic, and the French classics. I will tell you something more, when he socialized with the Albanians, his school friends would say: ‘’you are crazy, why are you hanging out with him?’’ However, he was open-minded; he did not care about nationality. People would say that Edgar Alan Poe, the great American writer, was “mad”, and he would reply: ‘’It is still debated whether madness is the highest level of intelligence, because a sick mind does not create everything that is glorious, magnificent and goes beyond ordinary common sense.’’ And go on to say that those who dream with open eyes know much more than those who dream only while sleeping. Our average people would declare mad every exceptional man out of pure envy or jealousy. Could anyone who is mad have written these verses, I ask you?  

Just a few moments remained  

Shortly before his kidnapping, Aleksandar Simovic wrote these sentences titled "Last Minutes of a Death Convict":

"How much strength does death give to life? I do not want to wait any longer; I just want the fear and pain to disappear at the edge of the blade that the force of gravity will ruthlessly pull to my neck somewhat more elongated than usual. Is there anyone who would want what I am today, alive just another two meters of the blade's path to my head? I'm looking at the restlessly stirring ones who are free according to the human law and waiting for me to bring joy to their lives and make them more valuable by my death. I, who own only the last moment, which is as long as the flash of light on the blade of the guillotine? ... I am now kneeling and waiting, because only a few moments remain, which are leaving me in the same, monotonous rhythm of life that I am accustomed to. Only one more question is bothering me. Will my eyes open again, if I close them now, and will I see the lady in the first row that is too close to the scaffold with the last ray of light that falls into my pupils? Will I see my blood dirty her white formal dress?"

Posthumously, the Literary Society of Kosovo and Metohija has published two books by Aleksandar Simovic.

- After the signing of the Kumanovo Agreement, when Slobodan Milosevic congratulated the citizens on the peace, life unworthy of man ensued for the Serbs, the Roma and honorable Albanians in Pristina. Aleksandar was employed in the post office, and studied electrical engineering in Pristina. After the arrival of international troops in Kosovo, he was first employed at the Center for Peace and Tolerance, formed by the then authorities from Belgrade. Since they did not pay, he moved to the Swiss agency Media Action International; where he was an angry opponent of the political model imposed by them. He came into conflict with this boss and got fired a day before his kidnapping.

That is a war crime

Former boss of Aleksandar Simovic, Tim Coleman, who lives in the UK today, did not respond to the invitation of the Journalists’ Association of Serbia to talk about Simovic. 

The UNMIK Human Rights Advisory Panel, upon in-depth analysis of what the mission had done to investigate the crimes of abduction and murder of Aleksandar Simovic in its opinion of 2015, stated that "UNMIK should publicly acknowledge, including through the media, responsibility with respect to UNMIK’s failure to adequately investigate the abduction and murder of Aleksandar Simovic ". 

The Panel also advised UNMIK to request the competent authorities in Kosovo to take all possible steps to ensure the continuation of the criminal investigation. 

Last year, the Journalists’ Association of Serbia (JAS) found out that the murder of journalist and translator Aleksandar Simovic Sima is the only one of the 14 cases of killed and kidnapped journalists and media workers in Kosovo that EULEX investigated as a war crime. 

- It is a war crime through and through – said Alexandra Papadopoulou, EULEX Head of Mission, for JAS, but did not have an answer to the question whether this crime would come before the Specialist Chambers for war crimes of the KLA in the Hague.

Kidnappers and killers have not been found to date. 

 Complaint

- I sued UNMIK, the Government of Kosovo and the company in which he had worked. When the court summons came I could not leave because I was very ill. I went to the post office to send a letter to the court, and our post said: ‘’we cannot guarantee that it will arrive.’’ Their letter to me can reach me; however, I cannot send a letter to the city where I have lived. In the end I received a notification - the party failed to respond to the summons. That is the end of the dispute. 

Rrëmbyesit dhe vrasësit deri më sot nuk janë gjetur. 

* Reprinting, republishing or usage parts or the entire article is permitted with mandatory source guidance

Normalni prvi stradaju 
 
- Marjan je radio sa prijateljicom koja je živela sa nama, jer je nas petoro iznajmilo kuću u Gračanici. Došao je kod nas i tako sam ga upoznao. Bio je super mladić, nije bio opterećen ni nacijama, ni glupostima. Jedno normalno biće, ali valjda takvi prvi stradaju. Olivera nam je samo jednog dana saopštila da ga nema. Duboko sam uveren da je otet zato što je radio u srpskoj redakciji sa Srpkinjom, na srpskom jeziku, bio normalan čovek i trudio se da bude pravi novinar. Novinari Albanci su zbog posla koji su radili bili posebna meta, jer kada neki Albanac objavljuje tekst kako su njegovi sunarodnici pravili probleme Srbima, to već ima daleko veći uticaj. Za naše kolege Srbe verujem da su ubijeni i kidnapovani i zbog posla koji su obavljali i zato što su Srbi. Marjanu su, konkretno, pretili zbog toga što radi u srpskoj redakciji, što govori srpski jezik i što pomaže Srbima uopšte.

Posle svega što je čuo, video i doživeo, a i godinama prateći dešavanja na Kosovu, Radišić ne veruje da će ikada saznati ko su ubice i kidnaperi nestalih i ubijenih novinara.  
  
- Što se do sada nije saznalo? Ko o tome vodi računa? Na dvojicu nesrećnih kolega Ranka Perenića i Đuru Slavuja jedino UNS podseti, mediji to prenesu i to je to. Zato je danas totalno licemerno kada se govori o zaštiti novinara i nekažnjivosti nasilja nad novinarima. Kriva mi je prvo mađunarodna zajednica koju je baš bilo briga, jer su gledali samo svoj džep, a potom i kosovski političari koji su došli iz redova OVK i čuvaju pozicije i pare koje mogu da uzmu. Pričam o odgovornosti Kosova, jer šta Beograd može tamo da uradi? A, da li je istraga u interesu vrlo spornoj albanskoj političkoj eliti, jer su to sve ratne vođe, da se sazna da su potencijalno njihovi vojnici i nakon rata pravili probleme?

Propaganda opasna po život

O svom odlasku na Kosovo i situaciji koju je tamo zatekao Nikola Radišić za Dosije UNS-a kaže da je početkom bombardovanja ostao bez posla na RTS-u, zatim na Studiju B, ali i „Blicu“ koji je "vrlo brzo počeo da cenzuriše sve tekstove i bilo je nemoguće raditi". Jula 1999. godine prijatelj iz Prištine mu je spomenuo da ima posla u Ujedinjenim nacijama.    

- Kazao je da sačekam septembar, da se "malo smiri", ali sam bio očajan. Nemica Kristen Haupt me obavestila da dođem na test i u Prištinu sam otputovao jednim od poslednjih redovnih autobusa iz Beograda. Na sreću, izašao sam u centru grada, a ne na autobuskoj stanici. Tamo je sišla žena koja je sedela pored mene, a pošla da nađe prevoz za Prizren, jer joj se sin i muž ne javljaju danima. Kasnije sam saznao da su na stanici u Prištini ekstremisti Albanci često čekali Srbe, koji su potom nestajali. Pretpostavljam da je ta žena tog dana i nestala.

Sećajući se prvog susreta sa Prištinom, Radišić ističe suprotnost novinskih izveštaja i realnosti, dodajući da, iako je bio novinar, "usled propagande koja je vladala u Srbiji, nije imao pojma šta ga čeka".  

- Vrlo brzo sam shvatio da sam stavio glavu u torbu. Prošlo je mesec dana kako sam se doselio u Prištinu kod prijatelja Goranca, kucali su na vrata i dali rok od sedam dana da se iselimo. Morali smo odmah u Gračanicu. Pošto sam radio u pres službi UNMIK-a, imao sam pristup šefu Bernaru Kušneru i obavestio ga da moramo u Gračanicu, jer će nas u Prištini ubiti. Odmah je obezbedio automobil i policijsku zaštitu koja nas je stalno pratila.  

Glava u torbi zbog srpskog jezika

U to vreme nismo smeli svoj jezik da govorimo na ulici, podvlači Radišić opisujući uslove za srpske novinare u Prištini.  

- I mojim kolegama i meni se dašavalo da smo morali da bežimo. Jednom sam pričao telefonom na srpskom, dosta tiho, da bih na kraju izgovorio: "Zdravo". U tom trenutku iz kamioneta koji je prolazio pored, a bio sam u ulici koja vodi ka zgradi sadašnje kosovske Vlade, čuo sam psovke na albanskom. Vozač je dodao gas i krenuo ka meni. Trčao sam ka parkingu i pre nego što me je sustigao, uspeo sam da protrčim između stubića ispred zgrade UN, gde on nije mogao da prođe. To me je spasilo, možda sačuvalo život.  

Seća se i kako su ga "čuvari mosta" u severnom delu Kosovske Mitrovice zasuli kamenicama, na putu kojim je jedino mogao da stigne do kancelarije UN u južnom delu grada, pa zatim do Prištine.  

- Jedva smo pobegli, francuski vojnici su repetirali puške na njih.

Na protestu Albanaca zbog dolaska vladike Artemije u Orahovac, januara 2000. godine, prvi put nakon rata Radišić je pomislio da se neće izvući.  

- Tada sam zaradio prve sede. Otišao sam u uličicu koja razdvaja srpski i albanski deo grada da uradim priču o Romima koji su od starog kasetofona sklepali radio i emitovali program. U povratku su mi put preprečili veterani OVK koji su demonstrirali zbog Artemijevog dolaska. Progurao sam se malo, ali posle dva ili tri reda, ni makac. Tek tada sam shvatio da sam u "mont" jakni, koja je bila lična karta Srba. U očaju sam vikao na engleskom "May I pass?", da bi me neki Albanac dohvatio i bukvalno izbacio iz demonstracija pravo na policiju. Spazio sam devojku koja je radila za OEBS i presrećan u trenutku izustio: "Divno što si tu". Prebledela je jer sam se obratio na srpskom, a što su čuli demonstranti okolo. Jedva je izvukla živu glavu zbog toga. To su bili uslovi u kojima smo radili. Bilo je nemoguće otići bili gde bez pratnje. Bilo je opasno i nije bilo lako. Tvoja država, tvoj jezik, ali moraš da ćutiš i čuvaš glavu. 

Kada je reč o radu srpskih novinara danas na Kosovu, Nikola Radišić smatra da su se stvari malo promenile, jer su, u vreme kada je radio, i Hašim Tači i Ramuš Haradinaj odbijali da pričaju na srpskom.  

- Kada su digli u vazduh automobil u kome su bili Srbi, otac i sin, odmah su došli Haradinaj, Agim Čeku i Ibrahim Rugova. Nijedan se nije okrenuo kada sam im postavio pitanja na srpskom. Trčao sam za njima i ponavljao pitanja dok mi se njihovo obezbeđenje smejalo. Iznerviran Rugova me pogledao i na srpskom pitao: "Šta ti hoćeš više čoveče od mene?". Zatim se okrenuo i otišao. To je bila komunikacija sa kosovskim političarima koji grade mulitetničko Kosovo, dolaze da obiđu lokaciju gde su ubijeni Srbi i kao im je žao. I ta ekipa traba da zaštiti nas kao novinare? Ne verujem im, kao što im nisam ni tada verovao.  

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

* Ovo je treći tekst iz serijala o Marjanu Melonašiju. Pročitajte prvi - "Marjan Melonaši: Zločin pred kojim je policija žmurela" i drugi tekst "Olivera Bernardoni Stojanović: Marjanu su pretili zbog druženja sa Srbima".

------------

Tog dana, nakon što je završio emisiju u 14 sati, ušao je u narandžasti taksi u centru Prištine, preko puta zgrade radija, i od tada mu se gubi svaki trag.

- Svi smo se stalno i svuda raspitivali, i kod UNMIK-a, i kod KFOR-a, ali nikada nisam čula da se vodi istraga, da je neko shvatio njegov nestanak ozbiljno. Ništa nisam saznala, ali sam čula priče po gradu da je nestao u Vranjevcu (naselje koje je bilo apsolutno zabranjeno za Srbe, u koje su se nakon rata doselili pripadnici OVK i smatralo se "crvenom zonom"). Jednom sam zvala njegovog oca i dedu, ni oni nisu ništa znali. Čula sam da je njegova mama pokretala brojne inicijative da ga nađe, ali nju nikada nisam upoznala. Do danas ne mogu da razumem zašto bi neko njega kidnapovao, ubio - ističe Olivera Bernardoni Stojanović koja se čim je potpisan Kumanovski sporazum, juna 1999. godine, vratila iz Aleksinca u Prištinu u nadi da će završiti studije filozofije. 

Zaljubljenik u novinarstvo

Umesto studija, po ponovnom dolasku u Prištinu, zajedno sa Marjanom Melonašijem počela je da radi u švajcarskoj nevladinoj organizaciji Media Action International, "koja je okupljala i obučavala mlade novinare u postkonfliktnim područjima i osnivala radio stanice". 

- Bilo je nemoguće ne biti svestan opasne situacije u kojoj smo živeli i radili. Nismo mogli slobodno da se krećemo, pa je Maki išao u kupovinu hrane, jer nam je njegov albanski služio kao propusnica. Nailazili smo na pretnje i blokade svuda, iako smo imali i drugare Albance koji su nam pomagali. Ja sam živela u centru Prištine, u stanu nekog srpskog policajca, koji je napustio Kosovo, i u početku nesvesna da sam dodatna meta. Maki me je tamo odvozio i dovozio, svaki put bi me ispratio do vrata, u slučaju da me neko nešto pita ili da sretnem nekoga u ulazu. Pošto se ubrzo saznalo da u zgradi ima Srba, neko je prišao Makiju nakon što me je ispratio kući i rekao mu da poruči svojoj drugarici Srpkinji da se iseli u što kraćem roku, i da druge opomene neće biti. Još mu je rečeno da je mnogo glupo što se druži sa Srbima – priča Olivera Bernardoni Stojanović, koja se nakon ovog događaja preselila u Gračanicu. 

O radu sa kolegom Melonašijem kaže da su "oboje bili potpuno neiskusni, ali potpuno zaljubljeni u novinarstvo": 

- Radili smo i danju i noću. Ja sam se „šlepala“ sa njim zato što je tečno znao albanski i imao vozačku dozvolu, znao je grad, „ekipu“, „dobra  mesta“. Bukvalno smo svuda išli zajedno. Oboje smo malo „prgavi“, često smo se „kačili“ oko tema. A njega je sve interesovalo. I formiranje novih institucija, i deminiranje terena koje je sprovodio KFOR. Od jutra do mraka išao je sa vojnicima KFOR-a, snimao, intervjuisao, hvatao saundbajtove. Onda smo to noću skidali, montirali. Radio je i sa Srbima i sa Albancima. Nije baš bio lak za saradnju, malo na svoju ruku, ali dobar, predobar. Jedan od onih ljudi do kojih je teško dopreti, ali onda kad se „skontate“ s njim, postanete nerazdvojni. Obilazio je i povratnike po enklavama. Kada su na prištinski aerodrom stigle švajcarske krave (humanitarna donacija), mi smo ih "dočekali", kad su se otvarala porodilišta, tamo smo jurili. Moj engleski je bio bolji, a njegov albanski, pa su nas i urednici puštali da stalno radimo zajedno. Hteo je da nauči da sve uradi sam. I teren i montažu. Što više. Što češće.

Iz tog perioda, te 1999. godine, seća se da im je radijski studio bio kuća. 

-  Tamo smo jeli, pili, spavali, radili. Sećam se tih ludih, kreativnih rasprava s njim, i to kad negde ode na svoju ruku, ne javlja se i onda dođe s brdom materijala, snimaka za pokrivalice.

Stravična tišina

U to vreme na Kosovu neprestano su kružile vesti o ubistvima, otmicama. 

- Rizikovali smo, bili svesni opasnosti. Ali opet, kada imaš 22 godine, ništa nije tako strašno. Nekad smo se "folirali" da smo stranci, Rumuni, na primer. Često smo iz kancelarije ili stana ulazili direktno u kola da bismo izbegli susrete, pitanja. On je tu, kao što rekoh, pomagao bezgranično.

-  Kako ste saznali šta mu se dogodilo?

- Pa, prosto, nije se pojavio ceo dan, nije se javljao na telefon. Ništa. Tišina. 

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

* Pročitajte prvi tekst iz serijala o Marjanu Melonašiju: "Marjan Melonaši: Zločin pred kojim je policija žmurela". Treći nastavak UNS će objaviti u petak, 5. oktobra 2018. godine

----------

Ollivera Bernardoni Stojanoviq : Marjanin e kërcënonin për shkak të shoqërimit me serbë 
 
- E di që e kërcënonin Marjanin për shkak të shoqërimit me serbë. Ai vet ma tha këtë gjë, por ndoshta aty kishte edhe gjëra të tjera. Në kohë kur u zhduk, unë madje isha larguar në Graçanicë dhe nuk ishim shumë të afërt. Vetëm përmes sjelljes së tij kuptova që dikush po e kërcënonte për diçka. Për shembull, kur është dashur të shkojmë diku ku më herët shkonim, ai nuk donte, do të shmangej dhe kështu ngjashëm- thotë për Asociacionin e Gazetarëve të Serbisë, Ollivera Bernardoni Stojanoviq, mikja e gazetarit të Radio Kosovës, Marjan Mellonashit, i cili është kidnapuar më 9 shtator të vitit 2000. 
 
Atë ditë, pasi që e kreu emisionin në orën 14, hyri në taksi ngjyrë portokalli në qendër të Prishtinës, përballë ndërtesës së radios, dhe nga atëherë i humb çdo gjurmë. 
 
- Të gjithë vazhdimisht kemi pyetur kudo, edhe tek UNMIK-u, edhe te KFOR-i, por kurrë nuk kam dëgjuar se po zhvillohet hetimi, që dikush e mori seriozisht zhdukjen e tij. Nuk mësova asgjë, por i dëgjova tregimet nëpër qytet që është zhdukur në Vranjevc (lagja që ka qenë absolutisht e ndaluar për serbë, në të cilën pas luftës kanë ardhur pjesëtarët e UÇK-së dhe e cila është konsideruar për “zonë të kuqe”). Njëherë e kam marrë në telefon babanë dhe gjyshin e tij, as ata nuk dinin asgjë. Kam dëgjuar se nëna e tij ka filluar iniciativa të shumta për ta gjetur, por kurrë nuk e njoha atë. Deri në ditët e sotme, nuk mund të kuptoj pse dikush do ta kishte kidnapuar, vrarë atë - thekson Ollivera Bernardoni Stojanoviq e cila, menjëherë pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Kumanovës, në qershor të vitit 1999 u kthye nga Aleksinci në Prishtinë, me shpresë se do t’i përfundonte studimet  e filozofisë. 
 
I dashuruar në gazetari

Në vend të studimeve, pas rikthimit në Prishtinë, së bashku me Marjan Mellonashin filloi të punojë në organizatën joqeveritare zvicërane Media Action International, “e cila i mblidhte dhe i trajnonte gazetarët e rinj në zonat post- konflikte dhe themelonte radio stacione”. 
 
- Ishte e pamundur të mos jesh i vetëdijshëm për situatën e rrezikshme në të cilën jetonim dhe punonim. Nuk kishim mundësi që të lëvizim lirë, prandaj Maki shkonte për të na blerë ushqimin, sepse shqipja e tij na shërbente si biletë. Hasnim në kërcënime dhe bllokada kudo, edhe pse kishim miq shqiptarë që na ndihmonin. Unë jetoja në qendër të Prishtinës, në apartamentin e një polici serb i cili e kishte lëshuar Kosovën, dhe në fillim duke mos qenë e vetëdijshme që jam në shënjestër. Maki me çonte dhe me kthente atje, dhe çdo herë me përcillte deri te dera, në rast se dikush do të më pyeste diçka ose në rast se do ta takoja dikë në hyrje. Pasi që së shpejti u mësua që në ndërtesë ka serbë, dikush iu afrua Makit pasi që më ka përcjellë në shtëpi dhe i tha që ta porosisë shoqen e tij serbë që të largohet në afat sa më të shkurtër dhe që paralajmërim të dytë nuk do të ketë. Edhe i thanë që është marrëzi që po shoqërohet me serbë- tregon Ollivera Bernardoni Stojanoviq, e cila pas kësaj ngjarje u largua në Graçanicë. 
 
Për punën me kolegun Mellonashin thotë se “të dytë ishin krejtësisht pa përvoja, por plotësisht të dashuruar në gazetari”:

- Punonim ditë e natë. Unë i ngjitesha sepse ai fliste mirë shqip dhe sepse kishte patentë shoferi, e njihte qytetin, “ekipin”, “vendet e mira”. Fjalë për fjalë, ne shkonim gjithkund së bashku. Të dy ishim pak “idhnakë” dhe shpesh “grindeshim” rreth temave. Ai ishte i interesuar për gjithçka. Edhe për formimin e institucioneve të reja edhe deminimin e terrenit që e zbatonte KFOR-i. Nga mëngjesi e deri në aksham shkonte me ushtarët e KFOR-it, i xhironte, i intervistonte, i kapte saundbitet. Pastaj, gjatë natës i shkarkonim dhe i montonim. Ka punuar edhe me serbë edhe me shqiptarë. Nuk ishte i lehtë për të bashkëpunuar më të, punonte vetë, por ishte i mire, shumë i mirë. Ishte një nga ata njerëz që nuk mund t’i kuptosh lehtë, por kur “kuptohesh” me të, bëheni të pandashëm. I vizitonte edhe të kthyerit nëpër enklava. Kur në Aeroportin e Prishtinës arritën lopët zvicërane (donacion humanitar), në i kemi “pritur”, kur u hapen maternitetet, vraponim atje. Anglishtja ime ishte më e mirë, kurse shqipja, e tij, andaj redaktorët na lejonin që të punojmë së bashku. Dëshironte të mësonte që çdo gjë ta bëjë vet. Edhe terrenin, edhe montazhin. Sa më shumë. Sa më shpesh.
 
Nga ajo periudhe, atë vit të 1999-ës, përkujtohet se studioja e radios ishte shtëpia e tyre.
 
- Atje hanim, pinim, flinim, punonim. Më kujtohen grindjet e çmendura dhe kreative me të dhe kur shkonte diku në përgjegjësinë e vet, nuk lajmërohej dhe pastaj vinte më një mori materialesh dhe xhirimesh për mbulesa.

Heshtja e tmerrshme
 
Në atë kohë në Kosovë, vazhdimisht qarkullonin lajmet për vrasje dhe kidnapime.
 
- Rrezikonim, ishim të vetëdijshëm për rrezikun. Por prapë së prapë, kur je 22 vjeçar asgjë nuk të duket aq e tmerrshme. Nganjëherë bënim shaka që ishim të huajt, rumunë, për shembull. Shpesh, nga zyra ose apartamenti hynim drejtpërsëdrejti në makine, për t’i shmangur takimet, pyetjet. Ai, siç edhe thashë, me ndihmojë pafund.
 
- Si mësuat ju se çfarë i ka ndodhur? 

- Ja, thjeshtë, nuk u duk tërë ditën, nuk lajmërohej në telefon. Asgjë. Heshtje.

---------------

Olivera Bernardoni Stojanovic: Marjan was being threatened for socializing with Serbs

- I know that Marjan was being threatened for socializing with Serbs. This is what he told me; however, there may have been other things. At the time of his disappearance, I had already moved to Gracanica and we were not so close anymore. I could only infer from his behavior that somebody was threatening him because of something. For example, when we were supposed to go somewhere where we had gone before, he would not want to go, he would avoid it etc. - says Olivera Bernardoni Stojanovic, a friend of Marjan Melonasi, Radio Kosovo journalist, who was abducted on 9 September 2000..

On that day, after completing his program at 2 pm, he got into an orange taxi in the center of Pristina, across the street from the Radio, and he has been lost without a trace ever since.

- All of us have constantly been making enquiries everywhere, both at UNMIK and KFOR, but I have never heard that an investigation is being conducted, or that someone has taken his disappearance seriously. I have not found anything out, but I have heard stories about the town that he had disappeared in Vranjevac (a settlement that was a no-go zone for Serbs, populated by KLA members, who settled there after the war, which was considered a "red zone"). I have called his father and grandfather once, even they did not know anything. I have heard his mother launched a number of initiatives to find him, but I have never met her. To this day, I cannot understand why someone would kidnap him, kill him - says Olivera Bernardoni Stojanovic, who returned to Pristina from Aleksinac in June 1999, as soon as the Kumanovo Agreement was signed, in the hope of completing her philosophy studies. 

Journalism aficionado

Upon returning to Pristina, instead of studying, she started working with Marjan Melonasi in the Swiss non-governmental organization Media Action International, "which gathered and trained young journalists in post-conflict areas and established radio stations."

- It was impossible not to be aware of the dangerous situation in which we lived and worked. We could not move freely, so Maki went grocery shopping because his Albanian served as a pass. We were facing threats and blockades everywhere, even though we had friends of Albanians who were helping us. I lived in the center of Pristina, in the apartment of a Serb police officer who had left Kosovo. At first, I was not aware that I was an additional target. Maki drove me from and to the apartment and he would walk me to the door every time, lest someone asked me something or I met somebody at the entrance. Since it soon became known that there were Serbs in the building, someone approached Maki after he had escorted me home and told him to order his Serb friend to move as soon as possible, and that there would be no other warnings. He was also told that his socializing with Serbs was very stupid - says Olivera Bernardoni Stojanovic, who moved to the Gracanica after this event.

About working with colleague Melonasi, she says, "they were both completely inexperienced, but completely in love with journalism":

- We worked day and night. I would "schlep" after him because he was fluent in Albanian and had a driver's license; he knew the town, the "crew", "good hang-outs". We literally went everywhere together. We are both a little bit "ornery", and we often "locked horns" about certain topics. He was interested in everything, both in the establishment of new institutions and the demining conducted by KFOR. He would go with KFOR soldiers from sunup to sundown, record, interview, and capture sound bites. Then we would download and mount this at night. He worked with both the Serbs and Albanians. He was not exactly the easiest person to cooperate with; he was a bit particular, but good, too good. One of those people who are difficult to reach, but when you "click", you become inseparable. He would also visit returnees in enclaves. When Swiss cows arrived at the Pristina airport (humanitarian donation), we "greeted" them, when maternity wards opened, we were hurrying there. I spoke English better and he Albanian, so editors always let us work together. He wanted to learn to do everything on his own. Both in the field and in terms of montage. He strived to work more, as often as possible.

In that period, in 1999, she recalls that the radio studio was their home.

-  We ate, drank, slept, and worked there. I remember those crazy, creative discussions with him. When he went somewhere on his own, he stayed incommunicado, and then he would come with a heap of material, footage for fillers.

Eerie silence

News of murders and abductions were constantly circulating in Kosovo at the time.

- We took risks, we were aware of the dangers. Still, when you are 22 years old, nothing is so terrible. Sometimes we "faked" that we were foreigners, Romanians, for example. We often got into the car directly from the office or apartment to avoid meetings, questions. As I have already mentioned, he has helped me indefinitely in that regard.

-  How did you find out what had happened to him? 

- Well, simply, he did not show up all day, did not answer his phone. Nothing. Silence.

Tekst je rezultat istraživanja novinarskog tima Udruženja novinara Srbije o ubijenim i nestalim novinarima na Kosovu. U okviru postojećeg Dosijea o ubijenim i nestalim novinarima od 1998. do 2005. godine, objavićemo nova saznanja kako bi se javnost detaljno informisala, a domaći i međunarodni pravosudni organi podstakli da pronađu i kazne počinioce ovih zločina. Istraživanje se sprovodi u okviru projekta Udruženja novinara Srbije podržanog od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u tekstu ne odražavaju nužno stavove i mišljenja organa koji je projekat podržao.

- Nas dvoje smo se čuli 6. septembra. Trebalo je da idem u Niš po neka dokumenta, a on me je pozvao da mi kaže kako mu telefon nije u redu i kako me neće zvati dva tri dana, da ne brinem. Nikada se više nije javio - stegnuta srca priča njegova majka Cica Janković za Dosije Udruženja novinara Srbije (UNS). 

Molbe Tačiju i Haradinaju

Ne sluteći da ga 18 godina neće videti, čekala je da ponovo iz telefona čuje njegov glas. Umesto sina, dušu je rasparao krik strašnih vesti koje je javila bivša komšinica iz Novog Pazara.  

- Čula je na televiziji šta se dogodilo i pozvala me. Nisam imala pojma. To je bio šok, za njim neverica. Da ne pričam šta sam sve pokušala. Zvala sam Marjanovog dedu koji je živeo u Prištini. Smirivao me je, nije mi dozvolio da dođem. Rekao je, potrudiću se da ga nađem. 

Marjanov deda, Krista Melonaši, bio je 13 godina direktor Škole unutrašnjih poslova u Vučitrnu. Ostao je sa unukom u gradu, jer nije želeo da ga ostavi samog. 

- Sve te generacije milicionera koje su kasnije bile u OVK i ostalim albanskim strukturama su prošli kroz dedinu školu. Bio je kod Hašima Tačija, išao je i kod Ramuša Haradinaja, ali mu ništa nisu rekli. S obzirom na to gde je radio, bila sam tvrdo ubeđena da će deda uspeti da sazna šta se mom sinu dogodilo, pa ma kakva istina bila. Ali, kao da je živo biće voda, pa može da ispari, nestane. Isto tako i Marjan – ističe ona. 

Krista Melonaši preminuo je prošle godine. 

Zavera ćutanja 

Marjanove kolege koje su sa njim radile u tada novopokrenutoj Radio-televiziji Kosova, Cica Janković podvlači, nikada je nisu pozvale. 

- To je zavera ćutanja. Neverovatno da niko ništa ne zna. Bilo je nekih naklapanja, ali to sve nisu razlozi da se neko kidnapuje, da se preseče životni put. Jedna osoba iz kancelarije EULEKS-a mi je ispričala, a to je navodno njoj neko rekao da mi prenese, da je Marjan bio zatočen u Domu kulture u Kosovu Polju sa još desetak mladića, da su tu bili danima, a da je potom jedna grupa odvedena u pravcu Vučitrna, a druga ka Peći. Ne vidim smisao te priče, osim ako ih nisu koristili za trgovinu organima? Ne znam šta je tu strašnije. 

U vreme kada je nestao, kaže Marjanova majka, mladić je živeo u centru Prištine i zabavljao se sa S. K., takođe novinarkom. Međutim, Cica Janković je bila primorana da iznudi susret sa njom. 

- Živeli su zajedno kod dede u stanu, imali su ozbiljnu vezu i nameru da se venčaju. A pošto je Makica uvek želeo da se udam, verovatno da ne bi brinuo o meni, govorio mi je, hajde majko da pravimo duplo venčanje. Nekoliko dana nakon što je nestao, UNMIK-ova policijska kola su došla po nju i odvezla je u severni deo Kosovske Mitrovice. Ona je sa sobom ponela Marjanove albume, pasoš, mobilni i njegove beleške koje posle deda nije mogao da nađe. Kada sam saznala da je došla u Beograd, bukvalno sam vršila pritisak da se vidimo. To je bio kratak susret. Dala mi je pasoš, slike nikada. Više je nikada nisam videla. 

Kada je reč o istrazi, dodaje, porodicu niko nije kontaktirao, osim što su je jednom pozvali u Palatu pravde na razgovor. 

- Nemam rezultat. Rezultat je da se svakoga jutra budim sa saznanjem da Marjana nema još jedan dan i da taj dan moram da preživim. Sami smo saznali da je ušao u taksi od ljudi koji su radili preko puta zgrade radija. Takođe smo saznali i da su taj taksi često koristili stranci, što oni danas negiraju. Mnogo kasnije sam saznala i da nekom kolegi nije bio po volji, pa mu je pretio. Ali, Marjan se meni nije žalio.

Istina nije u interesu 

Cica Janković je nestanak svog sina, septembra 2000, odmah prijavila UNMIK-u, Međunarodnom komitetu Crvenog krsta, Crvenom krstu Jugoslavije, MUP-u Republike Srbije, ali to nije dalo rezultata. 

Sve ove godine kao aktivni član Udruženja porodica kidnapovanih i nestalih lica na Kosovu i Metohiji, nije prošao sastanak sa predstavnicima domaćih i međunarodnih institucija da nije spomenula i svog sina. Ali, tek 14 godina kasnije, 16. oktobra 2014. joj je potvrđeno ono što je instiktivno znala. 

Savetodavna komisija za ljudska prava UNMIK-a, povodom nestanka Marjana Melonašija, novinara srpske redakcije Radio televizije Kosova, utvrdila je da u UNMIK-ovoj dokumentaciji ne postoji niti jedan istražni spis koji bi ukazao da su policajci bilo koga ispitali vezano za taj slučaj.

- Uzimajući u obzir okolnosti ovog slučaja UNMIK nije preduzeo sve adekvatne mere kako bi pronašao posmrtne ostatke nestalog lica i nastavio istragu kako bi identifikovao počinioce i izveo ih pred lice pravde. Komisija strahuje da takva neaktivnost ukazuje na određenu nevoljnost policije UNMIK da sprovede istragu, pogotovu kada ima naznaka o politički motivisanom nasilju koje je ukazivalo na osobe povezane za OVK - navodi Komisija u zaključcima. 

Od šefa te misije, Komisija je tražila da se javno prizna odgovornost za kršenje ljudskih prava, da se izvini porodici i da zatraži od nadležnih organa na Kosovu da preduzmu sve moguće korake kako bi se osiguralo da se krivična istraga nastavi, a počinioci izvedu pred lice pravde.

- Kada sve to čujete osećate se nemoćno. Ne možete ništa. Prvo, tadašnja vlast nije podnela nijedan zahtev Kosovu za nestale. Očigledno da nije u interesu da se sazna sudbina mog sina, ali i druge. Da jeste, saznali bi i makar nam rekli istinu. Sa ovakvim sistemima vladavine prava, tu istinu i pravdu, sigurna sam - neću doživeti - ističe Cica Janković. 

Nije želeo da napusti Prištinu  

- Molila sam ga, klečala, ali nije želeo da napusti Prištinu. Stalno je ponavljao - ovde je sada mir. Bolje da ostanem ovde da radim za neku pristojnu platu, nego da dođem kod tebe i nemam posla. Još samo malo pa ću doći. I tako me je vukao iz meseca u mesec. 

Marjan Melonaši znao je srpski, engleski, albanski, malo romski, a počeo da uči i turski, pa se lako zaposlio kao prevodilac. Imao je širok krug prijatelja, verovao je u opstanak i suživot, verovao da će Kosovo postati Švajcarska.   

- Prvo je radio u švajcarskom Medija ekšen internešnelu, potom u Jenu, japanskoj humanitarnoj organizaciji u Kosovu Polju, gde je išao po srpskim selima i nosio humanitarnu pomoć. Zatim se zaposlio u Radio Kosovu, redakciji na srpskom jeziku. Radio je gradske vesti i tu nije bilo nikakve politike. Jeste radio intervjue i sa određenim NATO čelnicima, ali na temu toga da je Priština bila porušena, nije bilo struje, vode i sve te službe je trebalo obnoviti. Odlazio je u Crveni krst i pravio reportaže. To je bio sadržaj njegovih emisija – pojašnjava njegova majka. 

Mnogo godina kasnije, Marjanova majka susrela sa sa Stevanom Simovićem, ocem ubijenog novinara Aleksandra Simovića Sime. Tada je saznala za još jedno preplitanje sudbine. Kada je Aleksandar Simović ubijen, Marjan Melonaši je počeo da radi na njegovom radnom mestu u Medija ekšn internešnelu. 

Marjan Melonaši rođen je u Prištini 3. jula 1976. godine. Jedino je dete u svojih roditelja. Odrastao je, školovao se i radio u mestu rođenja. Svi Marjanovi prijatelji opisuju ga kao urbanog momka, gradskog tipa, neopterećenog politikom. 

- Mene roditelji nisu vaspitavali da budem političar, niti sam ja vaspitavala Makicu, a nisu ni otac, ni deda, ni stric. I sada bih opet isto uticala na formiranje njegove ličnosti. Retko dobro dete. Topao i drag. Svaki put kada ga sanjam, prvo sam ljuta, hoću da bijem što ga nema. A koliko god da sam strepela što je ostao u Prištini, onako kako samo roditelj strepi za detetom, u momentu kada je nestao, bila sam prazna. Prestala sam da strepim. Krajičkom duše, verujem da Marjan negde tamo bitiše, diše,živi. Lažem sebe, ali jedino tako opstajem.

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

--------------------------

Marjan Melloshani: Krimi para të cilit edhe policia i mbylli sytë 

Edhe përkundrazi reve, dielli e ngrohte Prishtinën. 21 gardë, të ftohtit dhe dielli me dhemb ia përkujtonin gazetarit Marjan Melloshanit se vjeshta po afrohet. Ai sapo e përfundoi emisionin e tij gjysëmorësh në Radio Kosova, duke i paralajmëruar bashkëqytetarët pikërisht për faktin se në Kosovën e shkatërruar do të duheshin të mendonin dhe të përgatiteshin për dimrin e gjatë i cili ishte mu në prag. 

Në orën 14.10 doli nga ndërtesa në qendër të Prishtinës dhe hyri në një taksi ngjyrë portokalli. E panë vetëm fqinjët që punonin përballë. Ishte 9 shtatori i vitit 2000 dhe kjo është e gjitha që familja e tij, që nga ajo kohë, di për të. 

- Ne dy u dëgjuam më 6 shtator. Unë duhesha të shkoj në Nish për t’i marrë disa dokumente, dhe ai më mori në telefon për të më thënë se telefoni i tij nuk është në rregull dhe se nuk do të merr në telefon dy, tri ditë, dhe që mos të brengosem. Kurrë më nuk u lajmërua- me zemër guri flet nëna e tij Cica Jankoviq për Dosjen e Asociacionit të gazetarëve të Serbisë (UNS). 

Kërkesat Thaçit dhe Haradinajt 

Duke mos supozuar që nuk do ta sheh për 18 vite, ajo priste që prapë do ta dëgjonte zërin e tij nga telefoni. Në vend të djalit, shpirtin ia shkatërronin ulërimat e lajmeve të tmerrshme që ia përcolli ish fqinja nga Pazari i Ri. 

- Dëgjoi në televizion se çfarë ka ndodhur dhe më mori në telefon. Nuk kisha ide. Ai ishte një shok, pas tij mosbesimi. Mos të flas për të gjitha përpjekjet e mia. E kam thirrur gjyshin e Marjanit i cili jetonte në Prishtinë. Ai më qetësonte, nuk më lejoi të vijë. Më tha që do të përpiqet ta gjejë. 

Gjyshi i Marjanit, Krista Mellonashi, ishte drejtor në Shkollën e Punëve të Brendshme në Vushtrri, për 13 vite. Mbeti me nipin në qytet, sepse nuk dëshiroi ta lë vetëm. 

- Të gjitha ato gjenerata të policëve, që pastaj iu bashkuan UÇK-së dhe strukturave të tjera shqiptare, kaluan nëpër shkollë të gjyshit. Ka shkuar edhe te Hashim Thaçi, edhe te Ramush Haradinaj, por nuk i thanë asgjë. Duke e marrë parasysh se ku ka punuar, isha e bindur fuqishëm që gjyshi do të arrijë të mësojë se çka i ka ndodhur djalit tim, cilado që të jetë e vërteta. Por, sikur të ishte ujë një qenie njerëzore, dhe mund të avullojë, të zhduket. Njëjtë ashtu edhe Marjani – thekson ajo. 

Krista Mellonashi ndërroi jetë vitin e kaluar.

Konspiracioni i heshtjes 

Cica Jankoviq nënvizon se kolegët e Marjanit të cilët punonin me të në atëherë Radio-televizionin e Kosovës të sapo iniciuar, kurrë nuk e thirrën.

- Ky është konspiracioni i heshtjes. Është e pabesueshme se askush nuk di asgjë. Ishin disa thashetheme, por të gjitha ato nuk ishin arsye që dikush të kidnapohet, që ti ndërpritet rruga e jetës. Një person nga Zyra e EULEX-it më tregoi, e asaj gjoja dikush i ka thënë që të më thotë mua se Marjani ishte i burgosur në Shtëpinë e Kulturës në Fushë Kosovë me rreth dhjetë djem të tjerë, që ishin aty me ditë të tëra, dhe pastaj një grup u dërgua në drejtim të Vushtrrisë, kurse grupi tjetër kah Peja. Nuk e shoh kuptimin e këtij tregimi, përveç nëse i kanë shfrytëzuar për tregti me organe? Nuk e di se çka është më tmerrshëm. 

Në kohë kur u zhduk, nëna e Marjanit thotë se ai jetonte në qendër të Prishtinës dhe ishte duke dalë me S.K, gjithashtu gazetare. Megjithatë, Cica Jankoviq ka qenë e detyruar që ta detyronte atë për takim. 

- Kanë jetuar së bashku në apartament te gjyshi, kishin një lidhje serioze dhe kishin për qëllim që të martohen. E pasi që Makica gjithmonë kishte dëshirë që të martohem, ndoshta për të mos u kujdesur edhe për mua, gjithmonë më thoshte, hajde nënë ta bëjmë dasmën e dyfishtë. Disa ditë pasi që u zhduk, makina e Policisë së UNMIK-ut erdhi për ta marrë atë dhe e çuan në pjesën veriore të Mitrovicës. Ajo me vetë i mori albumet e Marjanit, pasaportën, celularin dhe shënimet e tij, të cilat pastaj gjyshi nuk mundi t’i gjejë. Kur mësova se ajo kishte ardhur në Beograd, kam kryer presion ndaj saj që të shihemi. Ishte takim i shkurtër. Ma dha pasaportën, fotografitë kurrë nuk m’i dha. Nuk e pashë asnjëherë më. 

Kur bëhet fjalë për hetimin, ajo shton se familjen kurrë askush nuk e ka kontaktuar, përveç që një herë e patën ftuar në Pallatin e Drejtësisë për bisedë. 

- Nuk e kam rezultatin. Rezultati është që çdo mëngjes zgjohem më dijeni që edhe një ditë Marjani nuk është me mua, dhe unë duhet ta mbijetojë atë ditë. Vetë mësuam se ka hyrë në taksi, nga njerëzit që punonin përballë ndërtesës së radios. Gjithashtu mësuam se atë taksi shpesh e përdornin të huajt, gjë që ata sot e mohojnë. Shumë kohë më vonë mësova edhe se një koleg i tij nuk e kishe për qejfi dhe e kërcënonte. Por, Marjani nuk m’u ankua. 

E vërteta nuk është në interes 

Cica Jankoviq e lajmëroi zhdukjen e birit të saj menjëherë në shtator të vitit 2000 në UNMIK, në Komitetin Ndërkombëtar të Kryqit të Kuq, në Kryq të Kuq të Jugosllavisë, në MPB-në e Republikës së Serbisë, por kjo gjë nuk dha rezultate. 

Gjatë gjithë këtyre viteve si anëtare aktive e Shoqatës së familjeve të personave të kidnapuar dhe të zhdukur në Kosovë dhe Metohi, nuk ka kaluar asnjë takim me përfaqësuesit e institucioneve vendore apo ndërkombëtare, pa e përmendur djalin e saj. Por, 14 vite më pas, më 16 tetor të vitit 2014, iu konfirmua gjëja që e dinte instinktivisht.

Komisioni Këshillimor i UMNIK-ut për të Drejtat e Njeriut, me rastin e zhdukjes së Marjan Mellonashit, gazetarit të redaksisë serbe të Radio-Televizionit të Kosovës, ka konfirmuar se në dokumentacionin e UNMIK-ut nuk ekziston asnjë shkresë hetimore e cila do të tregonte që policët e kishin marrë në pyetje këdo lidhur më këtë rast. 

- Duke i marrë parasysh rrethanat nga ky rast, UNMIK-u nuk i ka ndërmarrë të gjitha masat adekuate për t’i gjetur mbetjet mortore të personit të zhdukur dhe për ta vazhduar hetimin më qëllim që t’i identifikojë kryesit dhe t’i sjellë para drejtësisë. Komisioni frikësohet se mosveprimi i tillë tregon për mosekzistimin e caktuar të vullnetit të Policisë së UNMIK-ut që ta zhvillojë hetimin, sidomos kur ka shenja për dhunë të motivuar politikisht, e cila shënonte drejtë personave të ndërlidhura me UÇK-në- thekson Komisioni në përfundime. 

Nga shefi i këtij misioni, Komisioni ka kërkuar që të pranojë publikisht përgjegjësinë për shkelje të drejtave të njeriut, që të kërkon falje nga familja dhe të kërkojë nga organet kompetente në Kosovë që t’i ndërmarrin të gjithë hapat e mundur për t’u siguruar vazhdimi i hetimit penal, kurse kryesit të sillen para drejtësisë. 

- Kur i dëgjoni të gjitha këto, ndjeheni shumë të pafuqishëm. Nuk mund të bëni asgjë. Së pari, pushteti i atëhershëm nuk ia ka parashtruar asnjë kërkesë Kosovës për të zhdukurit. Është e qartë se nuk është në interes që të mësohet fati i djalit tim, por edhe fatet e të tjerëve. Po të ishte në interes, e kishin mësuar dhe na e kishin thënë së paku, të vërtetën. Më sistem të tillë të sundimit të ligjit, këtë vërtetë dhe drejtësi, jam e sigurt se nuk do ta përjetoj – thekson Cica Jankoviq. 

Nuk donte ta braktiste Prishtinën 

- E luta, kam rënë e gjunjë, por nuk donte ta braktiste Prishtinën. Gjithmonë përsëriste – këtu tani është qetë. Më mirë që të rri këtu dhe të punoj për një pagë të mirë, sesa të vij te ti dhe të mos kem punë. Edhe pak e vij. Dhe kështu kalonte muaji pas muajit. 

Marjan Mellonashi fliste serbisht, anglisht, shqip, nga pak gjuhën rome, dhe filloi të mësonte turqisht, dhe shumë lehtë u punësua si përkthyes. E kishte një rreth të gjerë të miqve, besonte në mbijetesë dhe bashkëjetesë, besonte që Kosova do të bëhet Zvicër. 

- Se pari punonte në Media Action International të Zvicrës, pastaj në Jen, Organizatën Humanitare Japoneze në Fushë Kosovë, ku shkonte nëpër fshatra serbe dhe e çonte ndihmën humanitare. Pastaj u punësua në Radio Kosovë, në redaksinë në gjuhën serbe. I përcillte lajmet e qytetit dhe aty nuk ka pasur kurrfarë politike. I ka bërë disa intervista me disa udhëheqës të NATO-s, por tema e të cilave ishte Prishtina e shkatërruar, se nuk kishte rryme, ujë dhe se të gjitha këto shërbime duheshin të rinovohen. Shkonte në Kryq të Kuq dhe bënte reportazhe. Kjo ishte edhe përbërja e emisioneve të tij – sqaron nëna e tij. 

Shumë vite më vonë, nëna e Marjanit u takua me Stevan Simoviqin, babanë e gazetarit të vrarë Aleksandër Simoviq Simës. Atëherë mësoi edhe për një gërshetim të fatit. Kur Aleksandër Simoviqi është vrarë, Marjan Mellonashi filloi të punonte në vendin e tij të punës në Media Action International. 

Marjan Mellonashi ka lindur në Prishtinë, më 3 korrik të vitit 1976. Është i vetmi fëmijë i prindërve të tij. Është rritur, është shkolluar dhe ka punuar në vendlindje. Të gjithë miqtë e Marjanit e përshkruajnë si një djalosh urban, tip qytetar, i pangarkuar me politikë. 

- Mua prindërit nuk më kanë edukuar të jem politikane, as unë nuk e kam edukuar Makicën, e as babai i tij, gjyshi dhe axha. Edhe tani kisha ndikuar njëjtë në formimin e personalitetit të tij. Ishte fëmijë rrallë i mirë. I ngrohtë dhe i dashur. Çdo herë kur e shoh në ëndërr, se pari jam e zemëruar, dua ta rrah pse nuk është më. E sado që kam pasur frike që mbeti në Prishtinë, ashtu siç ka frikë vetëm prindi për fëmijë, në momentin kur u zhduk, kam qenë e zbrazët. Frika u ndalua. Me një cep të shpirtit, ende besoj se Marjani është diku atje, merr frymë, jeton. E gënjej vetveten, por kjo është e vetmja mënyrë që të mbijetoj. 

-----------------------

Marjan Melonasi: A Crime to Which the Police Turned a Blind Eye 

Despite the clouds, the sun was shining in Pristina. At 21 degrees, the cold and the crepuscular rays reminded the journalist Marjan Melonasi too that the autumn was close. He had just finished a half-hour show on Radio Kosovo, maybe even by warning fellow citizens of the fact that one should have contrived and started preparing for long winter that was knocking at their doors in the destroyed Kosovo.

 At 2:10p.m., he left the building located in the center of Pristina and got into an orange taxi. Neighbors whose offices were across the street saw him. It was 9 September 2000 and this is all the family has known about him ever since then.

- The two of us spoke over the phone on 6 September. I was supposed to go to Nis to get some documents, and he called me to tell me not to worry. His phone was playing up and he would not call me for two or three days. He never came back - his mother, Cica Jankovic, recounts for the Journalists' Association of Serbia (JAS) from her wrung heart.

Appeals to Thaci and Haradinaj

Not suspecting that she would not see him for 18 years, she was waiting to hear his voice over the phone again. Instead of hearing from her son, her soul was screaming upon hearing terrible news from a former neighbor from Novi Pazar. 

- She had heard what happened on TV and called me. I had no idea. It was a shock, followed by disbelief. I will not tell you everything I have tried to do. I called Marjan's grandfather who was living in Pristina. He was trying to calm me; he did not let me come. I would try to find him, he said.  

Marjan's grandfather, Krista Melonasi, had been the Principal of the School of Internal Affairs in Vucitrn for 13 years. He stayed with his grandson in the town because he did not want to let him stay there alone.

- All those generations of police officers, who later became members of KLA and other Albanian structures, had studied in grandfather's school. He went to Hashim Thaci, and he went to Ramush Haradinaj, but they did not say anything to him. Considering where he had worked, I was firmly convinced that grandfather would be able to find out what happened to my son, no matter what the truth was. As if a living being were water able to evaporate, disappear. Just like Marjan - she says.

Krista Melonasi died last year.

Conspiracy of silence

Marjan’s colleagues who worked with him in the then newly established Radio Television Kosovo have never called her, Cica Jankovic underlines.

- It is a conspiracy of silence. It is unbelievable that nobody knows anything. There was some misinformation, but that is not the reason to kidnap somebody, to cut somebody short. A person from the EULEX Office told me, allegedly someone told her to convey this to me, that Marjan had been detained with ten other men in the Cultural Center in Kosovo Polje for days. Afterwards, one group was taken in the direction of Vucitrn and the other in the direction of Pec. I do not see the point of this story unless they were used for organ trafficking? I do not know what is worse.  

At the time of his disappearance, Marjan's mother says, the young man lived in the center of Pristina and was in a relationship with S. K., who was also a journalist. However, Cica Jankovic was forced to extort a meeting with her.

- They lived together in grandfather’s apartment. They were in a serious relationship and intended to get married. Since Makica always wanted me to marry, probably so as not to worry about me, he was telling me, mother, let's have a double wedding. A few days after he disappeared, a UNMIK's police car came and took her to the northern part of Kosovska Mitrovica. She brought Marjan's albums, passport, mobile and notes with her, which grandfather did not manage to find later. When I learned that she had come to Belgrade, I literally pressured her to see me. It was a short meeting. She gave me the passport - never the pictures. I have never seen her again.

When it comes to the investigation, she adds, no one has contacted the family, except that one time when she was invited to the Palace of Justice for an interview.

- I have no result. The result is that I wake up every morning knowing that this is yet another day without Marjan and that I have to survive it. We found out on our own, from the people who worked in the building across the street from the Radio that he had gotten into a taxi. We also found out that these cabs were often used by foreigners, which they deny today. Much later, I found out that a colleague did not like him, so he threatened him. However, Marjan did not complain to me.

The truth is not in the interest

In September 2000, Cica Jankovic immediately reported her son's disappearance to UNMIK, the International Committee of the Red Cross, the Red Cross of Yugoslavia, and the MoI of the Republic of Serbia, but this did not yield any results.

In all these years, as an active member of the Association of Families of Kidnapped and Missing Persons in Kosovo and Metohija, not a meeting with representatives of domestic and international institutions has passed by that she has not mentioned her son, as well. However, only 14 years later, on 16 October 2014, what she instinctively knew got confirmed

 In the case of disappearance of Marjan Melonasi, the journalist of the Serbian news desk of Television Kosovo, UNMIK’s Human Rights Advisory Panel has found that there are no investigation files in UNMIK’s documentation that would indicate that the police interrogated anyone in connection with the case.

 - Taking into account the circumstances of this case, UNMIK has not taken all appropriate measures to find the mortal remains of the missing person and continue the investigation to identify the perpetrators and bring them to justice. The Panel is concerned that such inactivity indicates a certain unwillingness of UNMIK police to conduct an investigation, especially since there are indications of politically motivated violence implicating persons associated with the KLA - the Panel states in its conclusions.

The Head of the Mission was requested to make a public admission of the responsibility for human rights violation by the Panel, to apologize to the family, and request the competent authorities in Kosovo to take all possible steps to ensure the continuation of the criminal investigation and bringing of the perpetrators to justice.

- When you hear all this, you feel powerless. You cannot do anything. First, the then authorities did not submit any missing person requests to Kosovo. Knowing the fate of my son, and of the others, obviously is not in the interest. If it were, they would have found out and at least told us the truth. With such rule of law systems, that truth and justice, I am sure, I will not live to see - says Cica Jankovic.

He did not want to leave Pristina

- I begged him on my knees; however, he did not want to leave Pristina. He kept repeating – peace is here now. I should better stay here and work for a decent salary rather than come to you and have no work. Just a little longer and I will come. Thus, he led me on from month to month.

Marjan Melonasi knew Serbian, English, Albanian, Romani, and began to learn Turkish, so he easily found job as an interpreter. He had a wide circle of friends, believed in survival and coexistence, and believed that Kosovo would become Switzerland.  

- He first worked in the Swiss Media Action International, then in Yen, a Japanese humanitarian organization in Kosovo Polje, where he went to Serb villages and carried humanitarian aid. Then he was employed at Radio Kosovo, at the Serbian news desk. He worked on city news, and there was no politics there. He did interview certain NATO leaders, but on the topic that Pristina was demolished, that there was no electricity or water, and that all these services had to be restored. He would go to the Red Cross and make reportages. That was the content of his program - his mother explains.

Many years later, Marjan's mother met Stevan Simovic, the father of the killed journalist Aleksandar Simovic Simo. Then she found out about another twist of fate. Following the murder of Aleksandar Simovic, Marjan Melonasi replaced him at his job with the Media Action International.

Marjan Melonasi was born in Pristina on 3 July 1976. He is an only child. He grew up, was educated and worked at his place of birth. All Marjan's friends describe him as an urban guy, a city-type, unencumbered by politics.

- Neither was I raised by my parents, nor was Makica raised by me, his father, grandfather or uncle, to be a politician. I would now again influence the formation of his personality in the same way. A rarely good kid. Warm and dear. Every time I dream of him, I am angry at first, and I want to beat somebody up because he is gone. No matter how much I fretted because he remained in Pristina, as only a parent could fret about his/her child, the moment he disappeared, I was empty. I stopped fretting. In a corner of my soul, I believe that Marjan still exists somewhere, breathing, and living. I am lying to myself, but that is the only way I can survive.

U nastavku je ovaj tekst preveden na albanski i engleski jezik.

Please find below albanian and english translation of this article.                   

Bio je 9. septembar 2000. godine. U 14 časova je završio autorsku polučasovnu emisiju, izašao iz studija u centru grada i zatražio da ga vozi narandžasti taksi parkiran preko puta zgrade radija. To je poslednja vest o njemu.

Ko je Marjan Melonaši? Simbol. Poslednjih 18 godina njegova sudbina je urlik o nekažnjivosti zločina nad novinarima, o strašnoj nepravdi delilaca pravde, o sunovratu međunarodne misije vladavine prava. Ispis zločina i ogledalo rada policije UNMIK-a koja istragu otvara tek pet godina nakon njegovog nestanka. Strahovit dokument da ne postoji ni jedan istražni spis koji bi ukazao da su policijaci bilo koga ispitali u vezi sa njegovim nestankom. Nema Marjana. Nema ispitanih, nema osumnjičenih, nema optuženih.

Ponor bola u grudima majke Cice Janković, svakim danom je sve dublji. Beskrajnim minutima mučni slojevi očaja dahom izlaze, pre reči: - Šta majka o svom detetu može da kaže, osim da ga voli?

Njeno svedočenje za Udruženje novinara Srbije još jednom podseća na beznađe traganja za istinom o zločinima od kojih svi okreću glavu i - mučninu.

- Znam da su Marjanu pretili zbog druženja sa Srbima. To mi je rekao, ali možda je tu bilo i drugih stvari, svedoči za UNS-ov Dosije, njegova bivša kolegenica iz Media action International, Olivera Bernardoni Stojanović.

- Duboko sam uveren da je otet zato što je radio u srpskoj redakciji, sa Srpkinjom, na srpskom jeziku, bio normalan čovek i trudio se da bude pravi novinar, kaže za UNS još jedan Melonašijev prijatelj, 1999. zaposlen u pres službi UNMIK-a, a danas novinar N1, Nikola Radišić. Za Dosije 14, on govori i kako se mađunarodna misija odnosila prema traganju za zločincima i napadima koje je doživeo obavljajući posao.

Sve reči ispisane u naredna tri nastavka novog UNS-ovog serijala samo još jače podcrtavaju pitanje – ko je dopustio da novinari budu dvostruke žrtve? I zločinaca i pravosuđa.

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

----------------------------- 

--------------------------------

Marjan Melonashi, Journalist - Testimony of Crime Discharged 

Who was Marjan Melonashi? A 179 cm-high young man, with wavy brown hair and green eyes. English language student at the University of Prishtina, a dreamer, an in loved twenty-four-year-old, with plans for marriage. A journalist, a reporter of Radio Kosovo Serbian desk.

It was September 9, 2000. At 2 pm, he completed his half-hour show, left the studio in the city center and asked for a ride from an orange taxi parked across the radio building. This was the last information about him.

Who is Marjan Melonasi? A symbol. For the last 18 years, his fate has been an outcry of impunity of crimes against journalists, terrible injustice of the ones who bring justice, and collapse of the international rule of law mission. 

Discharge of the crime and pure reflection of the work of UNMIK police that launched an investigation five years after his disappearance. A scandalous document that there was no investigation file indicating that the police had questioned anyone in connection with his disappearance. No Marjan. No interrogated, no suspects, no indictees.

The abyss of pain in the chest of his mother Cica Jankovic gets deeper and deeper each day. In the endless minutes, the painful layers of despair come out of breath before the words: - What can a mother say about her child, except that she loves him?

Her testimony for the Journalists Association of Serbia (UNS) once again reminds of the hopelessness of searching for the truth about the crimes that all have turned their heads from - and nausea.

- I know that Marjan was threatened for hanging out with Serbs. He told me that, but there may have been other things too - his former colleague from Media Action International, Olivera Bernardoni Stojanović, testifies for the UNS Dossier.  

- I am deeply convinced that he was kidnapped because he worked in the Serbian desk, with a Serb lady, in Serbian language, he was a normal man and tried to be a true reporter, says for the UNS Nikola Radišić, another Melonashi’s friend, who was in 1999 working in the UNMIK press office, today journalist of the N1 TV. For the Dossier 14, he also speaks how the international mission dealt with the search for criminals and the attacks he had experienced while doing his job.

All the words written in the next three sequels of the new UNS series just underline the question even more - who allowed for journalists to become double victims? Of both, criminals and judiciary.

Tekst je rezultat istraživanja novinarskog tima Udruženja novinara Srbije o ubijenim i nestalim novinarima na Kosovu. U okviru postojećeg Dosijea o ubijenim i nestalim novinarima od 1998. do 2005. godine, objavićemo nova saznanja kako bi se javnost detaljno informisala, a domaći i međunarodni pravosudni organi podstakli da pronađu i kazne počinioce ovih zločina. Istraživanje se sprovodi u okviru projekta Udruženja novinara Srbije podržanog od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u tekstu ne odražavaju nužno stavove i mišljenja organa koji je projekat podržao.

Istraga je zvanično otvorena tek pet godina nakon Melonašijevog nestanka, a u UNMIK-ovoj dokumentaciji ne postoji niti jedan istražni spis koji bi ukazao da su policajci bilo koga ispitali u vezi sa njegovim nestanak, objavile su pre tri godine frankfurtske Vesti, pozivajući se na odluku Savetodavne komisije za ljudska prava UNMIK-a.

- Komisija strahuje da takva neaktivnost ukazuje na određenu nevoljnost policije UNMIK da sprovede istragu, pogotovu kada ima naznaka o politički motivisanom nasilju koje je ukazivalo na osobe povezane sa OVK - navela je u odgovoru na žalbu Cice Janković, Savetodavna Komisija i zatražila je od šefa UNMIK-a da javno prizna odgovornost, da se izvini porodici i da od nadležnih organa na Kosovu zatraži da preuzmu sve moguće korake kako bi osigurali da se krivična istraga nastavi, a počinioci budu izvedeni pred lice pravde.

Prema podacima do kojih je došao UNS, istraga o nestanku Marjana Melonašija od12. marta 2015. godine nalazi se u Osnovnom tužilaštvu u Prištini. Kako je UNS-u rečeno "istraga je u toku", ali javnosti nije poznato da je ijedan korak učinjen na rasvetljavanja ovog zločine. KFOR je saopštio da nema nikakvih podataka o Melonašijevom nestanku. 

Tužilaštvo za ratne zločine Republike Srbije obavestilo je UNS da u evidenciji ubijenih i kidnapovanih novinara na Kosovu ima šestoricu novinara i medijskih radnika, među kojima je i Marjan Melonoši. 

Marjan je sa 24. godine bio na početku karijere. Pre RTK, radio je u humanitarnoj organizaciji Jen i Medija ekšen internešenal, a bio je i saradnik Kontakt radija u Prištini.

Marjan Melonaši rođen je 3. jula 1976. godine u Prištini i jedino je dete svojih roditelja. Studirao je engleski jezik.

U borbi protiv zaborava i nekaživosti zločina nad novinarima, UNS objaviće seriju tekstova o Marjanu Melonašiju.

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

Tekst je rezultat istraživanja novinarskog tima Udruženja novinara Srbije o ubijenim i nestalim novinarima na Kosovu. U okviru postojećeg Dosijea o ubijenim i nestalim novinarima od 1998. do 2005. godine, objavićemo nova saznanja kako bi se javnost detaljno informisala, a domaći i međunarodni pravosudni organi podstakli da pronađu i kazne počinioce ovih zločina. Istraživanje se sprovodi u okviru projekta Udruženja novinara Srbije podržanog od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u tekstu ne odražavaju nužno stavove i mišljenja organa koji je projekat podržao.

- Ne mogu da verujem da 20 godina nema nikakve informacije, ništa. Ranko je taj dan otišao da radi, da zaradi za našu porodicu i nikada se nije vratio. Tužna sam, nesrećna, ali me još više od toga guši ta nebriga ljudi, nedostatak humanosti. Zar je moguće da ih se sete samo jednom godišnje? Nas sve ove godine niko od nadleženih nije zvao, nije pitao ni gde smo, ni kako smo, a onda smo čuli da je istraga zatvorena. To ne mogu da shvatim i tražim i ne odustajem od zahteva da se istraga ponovo otvori - kaže za UNS Rankova supruga, Snežana Perenić. 

Prošle godine, porodica Perenić je saznala da je EULEKS, misija vladavine prava na Kosovu, zatvorila istragu još 2013. godine. U obrazloženju bivši tužilac EULEKS-a Maurico Salustro navodi i da su "na osnovu dostupnih informacija, dana 21. avgusta 1998. godine žrtve otišle u Veliku Hoču kako bi izvršile radni zadatak. Na putu nazad presrela ih je naoružana grupa ljudi koji su nosili obeležje OVK, zapretila oružjem i odvela ih u nepoznatom pravcu". Na kraju, zaključak - istraga je zatvorena.

Udruženje novinara Srbije je više puta kontaktiralo misiju OEBS-a u Beogradu gde je Salustro sada zaposlen, zvanično upućujući zahtev za razgovor. Odgovor nikada nismo dobili.

S obzirom na to da ni tužioci istražitelji i policija nikada nisu saslušali porodicu i kolege Perenića i Slavuja, što je uobičajena procedura u svim istragama, logičan zaključak je da je nije ni bilo.

A ubrzo nakon što je UNS 2016. pokrenuo novu fazu istraživačkog rada u okviru Dosijea o kidnapovanim i ubijenim novinarima na Kosovu, čije sudbine i okolnosti otmice i nestanka, ubice i nalagodavci najstrašnijih zločina do danas nisu poznati - došli smo do podataka za koje smatramo da mogu biti putokaz za istragu.

UNS je saznao da je novinar Njujork Tajmsa, Majk O’Konor nakon otmice, video vozilo u kome su Perenić i Slavuj kidnapovani.

- Igrom slučaja video sam izveštaj Vojske Jugoslavije o prisluškivanju OVK. U danu kada su kidnapovani Ranko Perenić i Đuro Slavuj, u tom izveštaju zabeleženo je: "Dva paketa su donesena do Bele Crkve" (naselje u Orahovcu). Odmah sam tamo poslao novinara Njujork Tajmsa Majka O’Konora. Kada se vratio pitao me je za serijski broj njihovog diktafona. Znao sam broj, jer sam ga lično kupio. Video je "soni" koji su Ranko i Đuro poneli na teren.  O’Konor je video i plavu Zastavu 128 i u njoj je bio diktafon. Pitao je komandante OVK gde su ljudi iz automobila, a oni su odgovorili da ne znaju ništa, da su sve tako zatekli - ispričao je za UNS Milivoje Miki Mihajlović, nekadašnji urednik Radio Prištine i rukovodilac Medija centra u Prištini, ključnog izvora informacija za sve medije 1998. i 1999. godine na Kosovu.

Šon Berns, šef američke diplomatske posmatračke misije, koji je te 1998. godine boravio na Kosovu, za UNS je kazao da je leta te godine, u regiji u kojoj su kidnapovani Perenić i Slavuj, najviše uticaja imao Fatmir Ljimaj, da se taj prostor preklapao sa uticajem OVK iz zone Paštrik koja je bila koncentrisana u Prizrenu, kao i da su do te lokacije dolazile i jedinice pod kontrolom Ramuša Haradinaja.

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

-----------------------

Two Decades from Perenić and Slavuj Abductions: Investigation Road Signs are There, but the Road is Closed

Even though immediately after the 21st of August 1998 abductions of Radio Priština's journalists Ranko Perenić and Djuro Slavuj their car and equipment were spotted in Orahovac, there is no official feedback from the police force nor the prosecutor's office whether any witnesses or potential perpetrators had been brought in for questioning. Even the members of their families have never been questioned nor deposed.

Today, we commemorate twenty years since Ranko Perenić and Djuro Slavuj departed for their work assignment and never came back. For two decades now, their families, friends and colleagues have known that they departed Orahovac for the Zočište Monastery to speak to monks just released from KLA captivity. This is the very last piece of news about them.

- I cannot believe that there has been no information, nothing for 20 years. Ranko went to work that day, to provide bread and butter for his family, and he never came back. I am sad, unhappy, but what is smothering me more than anything is the indifference of people, the lack of humanity. Is it possible that they remember them only once a year? None of the authorities contacted us all these years, they did not ask where we were nor how we have been, and then we heard that the investigation was closed. I cannot comprehend that. I am asking for the investigation to be reopened and I will never give up on that request - Ranko's wife Snežana Perenić confided to the Journalists' Association of Serbia (UNS). 

Last year, the Perenić family learnt that EULEX, the European Union Rule of Law Mission in Kosovo, already closed the investigation in 2013. In the reasoning behind such a decision, former EULEX Prosecutor Maurizio Salustro stated, among other arguments, that "on the basis of information available, the victims went to Velika Hoča on August 21, 1998 in order to perform a work assignment. On their way back, they were intercepted by an armed group of individuals wearing KLA insignia, who threatened them using their fire arms and took them in an unknown direction". In the end, the conclusion - investigation closed. 

Journalists' Association of Serbia (UNS) has contacted the OSCE Mission in Belgrade several times, where Mr. Salustro is now employed, by sending interview request letters. We have never received any answer.

Given that neither the prosecutors nor the investigators nor the police have ever interviewed the family and colleagues of Perenić and Slavuj, which is a common procedure in all investigations, the logical conclusion is that there was no investigation at all to begin with.

In 2016, UNS initiated a new investigative research phase within its Dossier on Abducted and Murdered Journalists in Kosovo, whose fates and circumstances are not known to date, including who murdered them and who instructed the perpetrators to commit these atrocious crimes. Shortly after the aforementioned new phase began, UNS came across information that we believe could be used as investigation road signs.

UNS learnt that the New York Times reporter Mike O'Connor saw the vehicle in which Perenić and Slavuj were taken away after the abduction had happened.

- By coincidence, I saw one of the Yugoslav Army reports on the wiretapping of the KLA. On the day when Ranko Perenić and Djuro Slavuj were abducted, the report read: "Two packages were brought to Bela Crkva" (settlement in Orahovac). I immediately sent the New York Times journalist Mike O'Connor there. When he returned, he asked me for the serial number of their voice recorder. I knew the number, because I personally bought the said voice recorder. He saw the "Sony" voice recorder that Ranko and Djuro took to the field. O'Connor also saw a blue "Zastava 128" vehicle with the mentioned voice recorder still in it. He asked the KLA commanders where the people from the car were, and they replied that they did not know anything, that they found the car as is - Milivoje Miki Mihajlović, the former Radio Priština Editor and the Priština Media Center Manager, a key information source for all Kosovo-based media outlets in 1998 and 1999, told to UNS.

Shaun Byrnes, the Head of the US Kosovo Diplomatic Observer mission, who stayed in Kosovo in 1998, told UNS that, in the year when Perenić and Slavuj were abducted, Fatmir Limaj had the most influence in the area they went missing in. Moreover, he stated that this was an area of conflicting influences with Pastrik-based KLA headquartered in Prizren also exerting its authority. In addition, this location was also accessed by units controlled by Ramush Haradinaj.

Tekst je rezultat istraživanja novinarskog tima Udruženja novinara Srbije o ubijenim i nestalim novinarima na Kosovu. U okviru postojećeg Dosijea o ubijenim i nestalim novinarima od 1998. do 2005. godine, objavićemo nova saznanja kako bi se javnost detaljno informisala, a domaći i međunarodni pravosudni organi podstakli da pronađu i kazne počinioce ovih zločina. Istraživanje se sprovodi u okviru projekta Udruženja novinara Srbije podržanog od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u tekstu ne odražavaju nužno stavove i mišljenja organa koji je projekat podržao.

Slučajeve je Platformi Saveta Evrope prijavila Evropska federacija novinara (EFJ), nakon što je Skupština ove federacije, 6. juna ove godine u Lisabonu, jednoglasno usvojila Rezoluciju o istragama ubistava novinara na Kosovu koju su podneli Udruženje novinara Srbije (UNS), Nezavisno udruženje novinara Srbije (NUNS), Sindikat novinara Srbije (SINOS) i Asocijacija novinara na Kosovu (AGK).

Na Platformi se navodi je prošlo skoro 20 godina, a da još uvek „niko za počinjene zločine nije izveden pred lice pravde “.

„U Rezoluciji o istragama ubistava novinara na Kosovu se poziva da se obnove napori da se istraže i da se pred lice pravde dovedu izvršioci za ubistva i kidnapovanja novinara, kao i da se obezbedi obeštećenje porodica“, navodi se na sajtu ove Platforme.

Cilj onlajn Platforme Saveta Evrope je da unapredi zaštitu novinara, tako što objavljuje pretnje i nasilje nad novinarima i medijskim radnicima i tako omogućava Savetu Evrope da bolje bude upoznata sa ovim slučajevima i da, ukoliko je potrebno, na vreme reaguje.

„Bezbednost novinara i prestanak nekažnjivosti je apsolutni imperativ za predstavnika OEBS-a za slobodu medija i OEBS u celini“, piše u pismu.

Predstavnik OEBS-a za slobodu medija ovo pismo uputio je nakon informacije koju je UNS-u dostavio generalni sekretar Rikardo Gutjerez da je „upravo obavešten od predstavnika OEBS-a za slobodu medija da oni razgovaraju sa Veranom Matićem o tome kako da podrže ponovno otvaranje istraga o ubistvima novinara na KiM“.