Истраживање УНС-а о убијеним и отетим новинарима на Косову

13. 12. 2017.

Аутор: Јелена Л. Петковић Извор: УНС

Ексклузивно: Шеф америчке дипломатске посматрачке мисије на Косову Шон Бернс – Узалуд сам тражио Перенића и Славуја

- Када смо обилазили терен долазили смо у контакт са војницима ОВК, а преко њих са њиховим командантима. Увек смо их питали о несталој екипи Радио Приштине, али никада нисмо добили задовољавајући одговор - сведочи у ексклузивном разговору за Удружење новинара Србије Шон Бернс, некадашњи шеф америчке дипломатске посматрачке мисије на Косову (КДОМ). Он истиче да лета 1998. у регији у којој су киднаповани Ранко Перенић и Ђуро Славуј “нам се чини да је највише утицаја имао Фатмир Љимај”.

У наставку је овај текст преведен на албански и енглески језик. Please find below albanian and english translation of this article.                    Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

- Али, тај део се преклапао са утицајем ОВК из зоне Паштрик која је била концентрисана у Призрену. Исто тако, до те локације су долазиле и јединице под контролом Рамуша Харадинаја, чија су доминантна зона утицаја били Пећ, Дечани и Јуник, па нисте знали с ким имате посла и ко стварно има моћ. Након октобарског договора 1998. два пута месечно сам се састајао са вишим лидерима ОВК и покретао ову тему, нарочито у разговору са Јакубом Краснићијем, Рам Бујом и Сокољом Башотом. Они су ми рутински одговарали да ништа не знају, да ће истражити, проверити са командантима. Не знам да ли су то урадили, али ми нисмо добили никакве информације – објашњава Бернс за УНС-ов Досије.

Будите веома опрезни  О истраживању које спроводи Удружење новинара Србије, Шон Бернс каже да је киднаповање екипе Радио Приштине нешто што би могло потенцијално да буде ратни злочин, односно да спада у надлежност Специјалног суда за ратне злочине на Косову.  - Будите веома опрезни. Ратни злочини су немилосрдни и људи који су то урадили не желе да проведу 20 година у затвору. Они су већ убили људе који су потенцијални сведоци и они неће радо дочекати даље истраге.

Убијен Албанац који је понудио помоћ 

На питања о околностима под којима је сазнао да је екипа Радио Приштине нестала 21. августа 1998. обављајући радни задатак, бивши амерички дипломата каже да их је тада контактирала амбасада САД из Београда, те да јој се вероватно Влада Србије обратила за помоћ. 

- Имао сам добар однос са Вељком Одаловићем и данас имам велико поштовање према његовим напорима да помогне и Србима и Албанцима. Мислим да је он предложио сусрет са Снежаном Перенић, Ранковом супругом. Било је савршено јасно да су она и њен супруг нормални, пристојни људи који су имали добре односе са комшијама и Србима и Албанцима, да су желели да живе у миру и подижу децу. Једном приликом, пријатељ породице Перенић, косовски Албанац, који је имао неке везе са људима из ОВК се понудио да га одведемо до локалних лидера ОВК да са њима разговара. Тврдио је да може да помогне. Организовали смо састанак, али без резултата. Након рата, када сам се вратио на Косово сазнао сам да је тај Алабанц убијен - додаје Бернс. 

Бивши амерички дипломата који је био и сведок у Трибуналу у Хагу, за УНС-ов Досије истиче да никада није чуо да је новинар Њујорк Тајмса Мајк О’Конор видео возило у коме су Перенић и Славуј киднаповани.

- Ово је први да пут да чујем ту причу и помало ме љути. Знао сам Мајка веома добро, јер је моја мисија сарађивала са новинарима. Никада ми није поменуо тај догађај. Жалим што то нисам знао. 

Нисам знао за "жуту кућу" 

Док је амерички дипломата Шон Бернс боравио на Косову убијен је један, а киднаповано троје новинара. Укупно, током и након рата убијено је и киднаповано 14 новинара. Међународне мисије нису спровеле ефикасну истрагу и убице и киднапери су и даље на слободи.

Када је реч о извештају швајцарског сенатора Дика Мартија, Бернс тврди да никада није чуо о "жутој кући":

- Извештај Дика Мартија ме изненадио. Напустио сам Косово августа 1999. и никада нисам чуо гласине о жутој кући или трговини органима. Али, био сам свестан, као и командант НАТО Мајкл Џексон, представници других мисија, а нарочито Британци, да су људи нестајали тога лета, највише у региону Метохије. О томе су нас извештавале НАТО трупе, Немци који су били у Призрену, Шпанци и Италијани у Пећи, тако да смо знали да се нешто дешава. Наша претпоставка је била да је реч о одмазди. То насиље је било очекивано, јер је то историјски феномен и покушано је да се спечи. Мартијев извештај нуди могуће објашњење, али не знам да ли су те ствари тачне.

Нисам оптимиста 

Истичући да све породице, без обзира на етничку припадност, заслужују да се сазна истина, Бернс ипак није оптимиста да ће Снежана икада сазнати шта се тачно догодило њеном супругу. 

- Јасно ми је да су обојица умрли, али како се то догодило, да ли су отети у Великој Хочи и некуд одведени, може да се сазна само ако неко ко је био у ОВК иступи и каже, а сумњам да ће до тога доћи. Друга, веома магловита могућност јесте да када Специјални суд у Хагу спроведе сопствену истрагу дође до неких информација. Али, то је на дугом штапу - закључује саговорник УНС-овог Досијеа. 

Подршка УНС-у  - Од јуна 1999. и за САД и за НАТО ситуација на Косову је званично нормализована. Након тога, западне медијске агенције су се повукле, па није било страних новинара на Косову који би извршили притисак на наше, али и дипломатске представнике Велике Британије, Француске или Русије, међународне организације, а нарочито Унмик. Нису били ту да постављају питања која ви постављате. То значи и да су се престонице на Западу информисале путем амбасада, а квалитет тих извештаја уме да варира. А када мисија попут Унмика не осећа притисак ни од медија, ни од држава чланица, онда проблем склања у други план. Важно је да Удружење новинара Србије говори о овом проблему и притиска међународне власти - каже Бернс.

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Текст је резултат истраживања новинарског тима Удружења новинара Србије о убијеним и несталим новинарима на Косову. У оквиру постојећег Досијеа о убијеним и несталим новинарима од 1998. до 2005. године, објавићемо нова сазнања како би се јавност детаљно информисала, а домаћи и међународни правосудни органи подстакли да пронађу и казне починиоце ових злочина. Истраживање се спроводи у оквиру пројекта Удружења новинара Србије подржаног од стране Министарства културе и информисања Републике Србије.Ставови изнети у тексту не одражавају нужно ставове и мишљења органа који је пројекат подржао.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ekskluzivisht: Shefi i misionit diplomatik vëzhgues amerikan në Kosovë, Shaun Byrnes – Kot i kam kërkuar Pereniqin dhe Sllavujin 

-Kur e vizitonim terrenin vinim në kontakt me ushtarët e UÇK-së dhe përmes tyre me komandantët e tyre. Gjithmonë i kemi pyetur për ekipin e zhdukur të Radio Prishtinës, por asnjëherë nuk e kemi marrë përgjigjen e kënaqshme- dëshmon në bisedën ekskluzive për Asociacionin e gazetarëve të Serbisë, Shaun Byrnes, shefi i dikurshëm i misionit diplomatik vëzhgues amerikan në Kosovë (KDOM). 

Ai thekson se në verën e vitit 1998, në rajonin në të cilin ishin kidnapuar Ranko Pereniqi dhe Gjuro Sllavuji “na duket se më së shumti ndikim ka pasur Fatmir Limaj”. 

-Por, kjo pjesë u përkua me ndikim të UÇK-së nga zona e Pashtrikut e cila ishte e koncentruar në Prizren. Gjithashtu, deri në këtë lokacion vinin edhe njësitë nën kontrollin e Ramush Haradinajt, zonat dominuese e të cilit ishim Peja, Deçani dhe Juniku, dhe nuk e dinit më kë kini punë dhe kush në të vërtetë e ka fuqinë. Pas marrëveshjes së tetorit të vitit 1998 dy herë në muaj u takohesha me liderët e lartë të UÇK-së dhe e kam ngritur këtë temë, sidomos në bisedë me Jakup Krasniqin, Ramë Bujën dhe Sokol Bashotën. Ata mu përgjigjeshin vetëm në mënyrë rutinore që nuk dinë asgjë, që do ta hulumtojnë dhe ta verifikojnë këtë gjë me komandantët. Nuk e di a e kanë bërë këtë gjë, por ne nuk kemi marrë kurrfarë informatash – shpjegon për Dosjen e UNS-it Byrnesi. 

Duhet te jini tepër të kujdesshëm  Për hulumtimin të cilin e zbaton Asociacioni i gazetarëve të Serbisë, Shaun Byrnes thotë se kidnapimi i ekipit të Radio Prishtinës është diçka që potencialisht mund të jetë krim lufte, përkatësisht që hyn në kompetencën e Gjykatës Speciale për krime lufte në Kosovë.  - Duhet të kini shumë kujdes. Krimet e luftës janë të pamëshirshme dhe njerëzit që i kanë kryer nuk duan t’i kalojnë 20 vite në burg. Ata i kanë vrarë njerëzit që ishin dëshmitarë potencial dhe ata nuk do t’i mirëpresin hetimet e mëtutjeshme.

Shqiptari i cili ofroi ndihmë u vra 

Në pyetjet në lidhje me rrethanat nën të cilat u mësua se ekipi i Radio Prishtinës u zhduk më 21 gusht të vitit 2018 duke e kryer detyrën e punës, ish diplomati amerikan thotë se atëherë i ka kontaktuar ambasada e SHBA-ve nga Beogradi, dhe që mundësisht asaj iu drejtua për ndihmë Qeveria e Serbisë. 

-E kam pasur një marrëdhënie të mirë me Velko Obradoviqin, dhe sot kam  respekt të thellë për përpjekjet e tij t’u ndihmojë serbëve dhe shqiptarëve. Mendoj se ai e ka propozuar takimin me Snezhanën Perqniq, bashkëshorten e Rankos. Ishte qartë se ajo dhe bashkëshorti i saj ishin njerëz të zakonshëm, të sjellshëm të cilët i kanë pasur marrëdhëniet e mira më fqinjët, edhe me serb edhe me shqiptarë, që dëshironin të jetonin në paqe dhe ti rrisin fëmijët. 

Me një rast, miku i familjes Pereniq, shqiptari i Kosovës, i cili i pati disa lidhje me njerëzit e UÇK-së ofroi që ta dërgojmë deri te liderët lokalë të UÇK-së për të folur ai me ta. Pohonte se mund të ndihmojë. E kemi organizuar një takim, por pa rezultate. Pas luftës, kur jam kthyer në Kosovë, mësova se ai shqiptar u vra – shton Byrnesi. 

Ish diplomati amerikan i cili ka qenë edhe dëshmitar në Tribunalin e Hagës, për Dosjen e UNS-it thekson se kurrë nuk ka dëgjuar që gazetari i New York Times, Michael O’Conor e ka parë makinën në të cilën janë kidnapuar Pereniqi dhe Sllavuji.

-Kjo është hera e parë që po e dëgjoj këtë tregim dhe kjo më zemëron pakëz. E kam njohur Michael-in mirë, sepse misioni im ka bashkëpunuar me gazetarët. Kurrë nuk ma ka përmendur këtë ngjarje. Më vjen keq që nuk e kam ditur këtë gjë. 

Nuk kam ditur për “shtëpinë e verdhë” 

Përderisa diplomati amerikan Shaun Byrnes qëndronte në Kosovë, u vra edhe një dhe u kidnapuan edhe tre gazetarë. Gjithsej, gjatë dhe pas luftës u vranë dhe u kidnapuan 14 gazetarë. Misionet ndërkombëtare nuk e kanë zhvilluar hetimin efikas dhe vrasësit dhe kidnapuesit janë ende në liri.

Kur bëhet fjalë për raportin e senatorit zviceran, Dik Martit, Byrnes pohon se kurrë nuk ka dëgjuar për “shtëpinë e verdhë”:

-Raporti i Dik Martit më surprizoi. E kam lëshuar Kosovën në gusht të vitit 1999 dhe kurrë nuk kam dëgjuar thashetheme për shtëpinë e verdhe ose për tregtinë me organe. Por isha i vetëdijshëm, si dhe komandanti i NATO-së, Michael Jackson, dhe përfaqësuesit e misioneve të tjera, e sidomos britanikët, që njerëzit u zhdukeshin atë verë, më së shumti në rajonin e Metohisë. Për këtë na raportonin trupat e NATO-së, gjermanët që ishin në Prizren, spanjollët dhe italianët në Pejë, kështu që kishim dituri që diçka është duke ndodhur. Supozimi ynë ishte që bëhej fjalë për hakmarrje. Kjo dhunë ishte e pritur, sepse ky është një dukuri historike dhe janë bërë përpjekjet që të parandalohet. Raporti i Martit ofron një shpjegim të mundshëm, por nuk e di a janë të sakta ato gjëra. 

Nuk jam optimist 

Duke theksuar se të gjitha familjet, pa marrë parasysh përkatësinë e tyre etnike meritojnë që të mësohet e vërteta. Byrnes megjithatë nuk është optimist që Snezhana do të mësojë ndonjëherë se çfarë i ka ndodhur saktësisht bashkëshortit të saj. 

-Për mua është qartë që të dytë kanë vdekur, por se si ka ndodhur kjo, a janë kidnapuar në Hoçë të Madhe dhe janë dërguar diku, mund të mësohet vetëm nëse dikush, kush ka qenë në UÇK del dhe e thotë të vërtetën, e dyshoj se kjo do të ndodhë. Mundësia e dytë, e cila është tepër e zbehte, është që kur Gjykata Speciale në Hagë e zbaton hetimin e vet, ajo do të vijë deri tek informatat. Por, kjo ndodhet në një shkop tjetër –  përfundon bashkëbiseduesi i Dosjes së UNS-it.

Mbështetja UNS-it   - Nga qershori i vitit 1999 edhe për SHBA-në edhe për NATO situata në Kosovë ka qenë zyrtarisht e normalizuar. Pas kësaj, agjencitë perëndimore mediale u tërhoqën, dhe nuk ka pasur më gazetarë të huaj në Kosovë të cilët do të ushtronin shtypni në gazetarët tanë, por edhe te përfaqësuesit e Britanisë së Madhe, Francës dhe Rusisë, tek organizatat ndërkombëtare, e sidomos te UNMIK-u. Nuk ishin aty të parashtrojnë pyetje të cilat po i parashtroni ju. Kjo do të thotë se kryeqytetet në perëndim u informuan përmes ambasadave, dhe cilësia e këtyre raporteve mundë të dallojë. Kur një mision sikur që është UNMIK-u nuk e ndjen një presion as nga mediat, as nga shtetet anëtare, atëherë problemi vihet në planin e dytë. Është më rëndësi që Asociacioni i gazetarëve të Serbisë flet për këtë problem dhe që ushtron presion ndaj autoriteteve ndërkombëtare- thotë Byrnes.

* Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar vetëm duke e cekur edhe burimin

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Exclusively: Head of the US Kosovo Diplomatic Observer Mission, Shaun Byrnes - I searched for Perenic and Slavuj in vain

- When we visited the field, we came into contact with the KLA soldiers, and through them, with their commanders. We always asked them about the missing Radio Pristina crew, but we never got a satisfactory answer - testifies in an exclusive interview with the Journalists' Association of Serbia (UNS), Shaun Byrnes, former head of the US Kosovo Diplomatic Observer Mission (KDOM).

He points out that "Fatmir Limaj seems to have the most influence" in 1998 in the region where Ranko Perenić and Đuro Slavuj were kidnapped.

- But that part overlapped with the influence of the KLA from the Pastrik zone that was concentrated in Prizren. Also, the units under the control of Ramush Haradinaj came to this location, whose dominant zones of influence were Pec, Decani and Junik, so you did not know who you are dealing with, and who really has the power. After the October 1998 agreement, I was meeting with senior KLA leaders twice a month, and I initiated this topic, particularly in conversation with Jakub Krasniqi, Ram Buja and Sokol Bashota. They routinely answered that they did not know anything, that they would investigate, check with the commanders. I do not know if they did, but we did not get any information - explains Byrnes for the UNS Dossier.

Be very careful About the research conducted by the Journalists' Association of Serbia, Shaun Byrnes says that the kidnapping of the Radio Pristina team is something that could potentially be a war crime, that is, it belongs to the jurisdiction of the Special Court on War Crimes in Kosovo. - Be very careful. War crimes are merciless, and people who committed them do not want to spend 20 years in prison. They have already killed people who are potential witnesses, and they will not welcome further investigations.

An Albanian who offered help got killed

Asked about the circumstances under which he learned that Radio Pristina's team had disappeared on August 21, 1998, while carrying out a task, the former US diplomat said that the US embassy from Belgrade had contacted them, and that the Serbian government was probably asking them for help.

- I had good relationship with Veljko Odalovic, and even today I have great respect for his efforts to help Serbs and Albanians. I think he proposed a meeting with Snežana Perenić, Ranko's wife. It was perfectly clear that she and her husband were normal, decent people who had good relations with neighbors, Serbs and Albanians, that they wanted to live in peace and raise their children. On one occasion, a friend of the Perenić family, a Kosovo Albanian who had some connections with the KLA people, offered to take him to the local KLA leaders to talk to them. He claimed he could help. We organized a meeting, but without results. After the war, when I returned to Kosovo, I learned that this Albanian was killed - adds Byrnes.

A former US diplomat who was also a witness at the Hague Tribunal for the UNS Dossier points out that he never heard that New York Times reporter Mike O'Connor saw a vehicle in which Perenic and Slavuj were kidnapped.

- This is the first time that I hear this story, and this make me a bit angry. I knew Mike very well, because my mission cooperated with the press. He never mentioned this event to me. I am sorry I did not know that.

I did not know about the "Yellow house"

While US diplomat Shaun Byrnes stayed in Kosovo, one journalist was murdered, and three journalists were kidnapped. In total, during and after the war, 14 journalists were kidnapped and murdered. International missions have failed to carry out an effective investigation, and killers and kidnappers are still at large.

As for the report by the Swiss Senator Dick Marty, Byrnes claims that he never heard of the "Yellow house."

- Dick Marty's report surprised me. I left Kosovo in August 1999, and I never heard rumors about a Yellow house or organ trade. But I was aware, as did the NATO commander Michael Jackson, representatives of other missions, and especially the British, that people were disappearing that summer, mostly in the region of Metohija. This was reported to us by the NATO troops, the Germans who were in Prizren, the Spaniards and the Italians in Pec, so we knew that something was happening. Our pretension was that it was a retribution. This violence was expected because it was a historical phenomenon and that there were attempts to prevent it. Marti's report offers possible explanation, but I do not know if these things are true.

I am not an optimist

Noting that all families, regardless of their ethnicity, deserve to know the truth, Byrnes is not optimistic that Snežana will ever find out what exactly happened to her husband.

- It is clear to me that both of them died, but how did that happen, whether they were kidnapped in Velika Hoča and taken away, this can be only found out if someone who was in the KLA stepps forward and says that, but I doubt that this will happen. Another, very foggy possibility is that when the Special Court in The Hague conducts its own investigation, it could find some information. But this is farfetched, concludes the interlocutor of the UNS Dossier.

Support to the UNS - Since June 1999, for both the United States and for the NATO, situation in Kosovo has been officially normalized. After that, Western media agencies withdrew, so there were no foreign journalists in Kosovo who would put pressure on our, but also diplomatic representatives of the Great Britain, France or Russia, international organizations, and especially UNMIK. They were not there to ask the questions you are asking. This means that the capitals in the West have been informed via the embassies, and the quality of those reports can vary.  And when a mission like UNMIK does not feel pressured by either the media or the member states, then the problem is put aside. It is important that the Journalists' Association of Serbia speaks about this problem and put pressure on the international authorities - says Byrnes.

* Reprinting, republishing or usage parts or the entire article is permitted with mandatory source guidance