Истраживање УНС-а о убијеним и отетим новинарима на Косову

10. 07. 2018.

Аутор: Јелена Л. Петковић Извор: УНС

Убиство новинара Момира Стокуће у Приштини 19 година без истраге

УНМИК полиција је добила позив да се нешто дешава у Улици Ђуре Јакшића 15 у Приштини. Увече, 21. септембра 1999. године, изашли су на терен. У кући, на којој су споредна улазна врата била отворена, на поду спаваће собе затекли су убијеног Момира Стокућу, фоторепортера и сарадника "Политике". Од тада полиција се није бавила овим убиством.

У наставку је овај текст преведен на албански и енглески језик. Please find below albanian and english translation of this article.                    Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

Истраге никада није било. Истраживање Удружења новинара Србије открива и да је ова пријава полицији УНМИК-а "нестала" из њихове архиве, што се правда "променом дужности и селидбом".

Података о овом убиству нема ни у Еулексу, нема га ни Специјално тужилштво Косова, нити српско Тужилаштво за ратне злочине. И поред тога што УНС годинама уназад подсећа на овај злочин, најближег рођака, Момирову сестру Бранку Дамњановић, за 19 година од како је њен брат убијен није позвао ниједан истражни судија.

 

- Једино што га се ви новинари сетите, каже она у сведочењу за УНС. 

Време смрти 

- Мома је имао 50 година, није био ожењен и живео је са мамом у насељу градић Пејтон, а ми у пешачкој зони Приштине. По доласку међународних снага, јуна 1999, остали смо у граду јер никоме ништа нисмо скривили. Нисмо излазили напоље, али су нам помагале комшије. Када би се пред улазом раздрали људи са пушкама: Јел има у згради српских свиња? Они би одговорили, нема, прођите. Међутим, крајем августа мама се разболела и морали смо из Приштине. Мома није хтео. Неће мене нико да истера, нећу да идем, дошла је међународна заједница и решиће се то, понављао је стално. Из Ниша смо га звали свакодневно, али није причао о проблемима. Сећам се јасно, када смо се коначно сместили у селу крај Ниша, питао је мог супруга Славка - како би било када би и ја дошао.  

То је било неколико дана пред убиство. 

- Био је 21. септембар. Мома се није јављао на телефон. Замолила сам колегу да га обиђе, сада мислим да је већ знао шта се Моми десило. Увече нас је позвао кум из Београда, тихо упитао - јесте ли гледали Б92? Ако нисте, идите купите новине. Била је само кратка вест да је Стокућа убијен у улици Ђуре Јакшића у Приштини. Бол је био неописив, шок, неверица. Колега из Приштине ми је одмах рекао да ће ми помоћи, али ми је казао немој случајно да са тобом долазе муж и син. И немој да облачиш црнину док не пређеш Мердаре. У Приштини сам право отишла у Центар за мир и толеранцију, где ми је једна девојка, Стокућа се исто презивала, помогла. 

Метак као доказ 

Из Центра за мир и толеранцију, сећа се Бранка Дамњановић, организован јој је одлазак у болницу са пратњом.

- Мома је био покривен. Чим сам подигла чаршав, препознала сам га. Рекли су ми да морамо до полиције. У канцеларији је био један странац и девојка, преводилац. Извадио је метак из фиоке и показао ми га. Тим метком је убијен, рекао ми је. Питала сам да ли је то метак из очевог пиштоља? Рекао је не. Тај пиштољ смо нашли у вашој кући. Пуцано је из другог. 

 

Бранка сведочи, да су је на њену молбу, потом одвезли до породичне куће, на место где јој је убијен брат. 

- Наша кућа је имала два улаза, с предње и задње стране. Када смо ушли са те задње, у кухињи и предсобљу је све било испомерано, као да су се ту гурали. На поду Момине собе су били његов џемпер и панталоне. Тек касније сам схватила су прекрили флеку крви. Нисам приметила да је ишта више претурано, покрадено. Рекли су ми да је ово место злочина, да не дирам пуно, али могу да узмем нешто од Моминих ствари. Под тим стресом сам узела нешто гардеробе и новинарску акредитацију Политике од које се није одвајао. У Приштини нисам могла да га сахраним. Епископ Атанасије Јевтић ми је рекао да могу да га сахраним у Грачаници и дао ми белу кошуљу да обучем Моми. 

Пријава нестала 

Ни после годину дана од полиције није добила никакву информацију о убиству брата. Кренула је сама да тражи.

- Ја јесам одмах питала да ли знају ко је ово урадио? Да ли знају ко је јавио шта се дешава у Моминој кући? Али, одговора није било. УНМИК полиција ми је дала папир који сам морала да оставим у болници када сам преузимала тело. Тада сам се кући вратила са једним документом, са умрлицом. Наредне године, са комшијом Албанцем, отишла сам у полицију да питам за истрагу, да тражим неки одговор. Прво кажу документације је измештена, идите у архиву у бившој школи Владимир Назор, тамо онда ми одговоре: не, није код нас, идите на друго место. Нико није хтео да ми изађе у сусрет, све док коначан одговор није био - немамо ништа од документације. Тек тако - нема!

 

На сам помен имена, у породици Момира Стокуће, свима крећу сузе. До данас, кажу, не могу да прихвате његову насилну и необјашњену смрт. Материјалних успомена на њега је мало. Диплома Југословенског института за новинарство у Београду, једна фотографија младића загледаног у слике, исечци Књижевних новина и Политикина легитимација у пластичном омоту, онако како ју је Бранка Дамњановић подигла са пода породичне куће.   

 

 

 

- Увек је носио апарат са собом, био је његова љубав. Имао је малу лабараторију у којој је развијао фотографије. Волео је људе. Сликао их је како замишљени седе, у покрету. Обожавао је планинарење и цело Косово на ногама прошао, сликао је прелепе пејзаже. Волео је да чита. У нашу кућу су стално поштом стизале књиге. Обожавао је и писао је за Књижевну реч. И тако образован човек да буде, тако наиван. Да тако остане...

 

 

Опширније у наредним данима.

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

Текст је резултат истраживања новинарског тима Удружења новинара Србије о убијеним и несталим новинарима на Косову. У оквиру постојећег Досијеа о убијеним и несталим новинарима од 1998. до 2005. године, објавићемо нова сазнања како би се јавност детаљно информисала, а домаћи и међународни правосудни органи подстакли да пронађу и казне починиоце ових злочина. Истраживање се спроводи у оквиру пројекта Удружења новинара Србије подржаног од стране Министарства културе и информисања Републике Србије. Ставови изнети у тексту не одражавају нужно ставове и мишљења органа који је пројекат подржао.

 

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Vrasja e Momir Stokuqës në Prishtinë, 19 vite pa hetim 

Policia e UNMIK-ut e pranoi një thirrje se diçka po ndodhte në rrugën Gjuro Jakshiq 15 në Prishtinë. Në mbrëmje të 21 shtatorit të vitit 1999 dolën ne terren. Në shtëpinë, dera anësore e së cilës ishte e hapur, në dyshemene të dhomës së fjetjes, gjeten Momir Stokuqën e vrarë, fotoreporterin dhe bashkëpunëtorin e “Politikës”. Nga kjo kohë, policia nuk është marrë më me këtë vrasje. Hetim nuk ka pasur asnjëherë. 

Hulumtimi i Asociacionit të gazetarëve të Serbisë zbulon se ky raportim në Policinë e UNMIK-ut është “zhdukur” nga arkivi i tyre, gjë që arsyetohet me “ndryshimin e detyrës dhe me zhvendosjen”. Të dhëna për këtë vrasje nuk ka as në EULEX, as në Prokurorinë Speciale të Kosovës, sikur dhe as në Prokurorinë serbe për krime të luftës. Edhe pse UNS-i gjatë viteve të fundit e rikujton këtë krim, kushëririn më të afërt, motrën e Momirit, Brankën Damnjanoviq për 19 vite nga që vëllai i saj është vrarë, nuk e ka ftuar asnjë gjyqtar hetues. 

- Vetëm ju gazetarët e përkujtoni, thotë ajo në dëshmi për UNS-in.  

Koha e vdekjes 

- Moma ishte 50 vjeçar, nuk ishte i martuar dhe jetonte me mamanë, në lagjen Pejton, e në jetonim në zonën e këmbësorëve në Prishtinë. Pas ardhjes së fuqive ndërkombëtare, në qershor të vitit 1999 mbetem në qytet, sepse askujt nuk i kemi bërë asgjë. Nuk dilnim jashtë, por fqinjët na ndihmonin. Kur para ndërtesës bërtisnin njerëzit me pushka: A ka në ndërtesë derra serbë? Ata përgjigjeshin që nuk ka, kaloni. Megjithatë, në fund të gushtit mamaja është sëmurë dhe ishim të detyruar ta braktisnim Prishtinën. Moma nuk dëshironte. Askush nuk do të me shpërngul, nuk dua te shkoj, ka ardhur komuniteti ndërkombëtar dhe do të zgjidhet kjo, përsëriste vazhdimisht. Nga Nishi e thërrisnim çdo ditë, por nuk na fliste për probleme. Qartë më kujtohet, kur më në fund u vendosëm në një fshat afër Nishit, e ka pyetur bashkëshortin tim Sllavkon- si do të ishte po të vija edhe unë. 

Kjo ndodhi disa ditë para vrasjes. 

-  Ishte 21 shtator. Moma nuk u lajmëronte në telefon. E luta kolegun ta vizitojë, tani mendoj që ai e dinte se çfarë i kishte ndodhur Momës. Në mbrëmje na mori ne telefon kumbari nga Beogradi, dhe me zë të ulët na pyeti – a e keni parë B92? Nëse jo, shkoni blini gazetat. Ishte vetëm një lajm i shkurtër që Stokuqa ishte vrarë në rrugën Gjura Jakshiq në Prishtinë. Dhembja ishte e papërshkrueshme, shoku, mosbesimi. Kolegu nga Prishtina menjëherë me tha se do të më ndihmonte, por me tha që në asnjë mënyrë mos të vijnë me ty burri dhe djali. Dhe mos vesh rroba të zeza derisa nuk e kalon Merdarën. Në Prishtinë së pari shkova në Qendrën për Paqe dhe Tolerancë, ku një vajzë, mbiemri i së cilës gjithashtu ishte Stokuqa, më ndihmoi. 

Plumbi si provë 

Nga Qendra për Paqe dhe Tolerancë, kujtohet Branka Damnjanoviq, iu organizua shkuarja në spital. 

-  Moma ishte i mbuluar. Në moment që e çova çarçafin, e njoha. Më thanë se duhet të shkonim në polici. Në zyre ishte një i huaj dhe një vajzë, përkthyesja. E nxori plumbin nga sirtari dhe ma tregoi. Me këtë plumb u vra, më tha. E pyeta, a është ky plumbi nga pistoleta e babait? Tha jo. Atë pistoletë e kemi gjetur në shtëpinë tuaj. Është gjuajtur nga pistoleta tjetër. 

Branka dëshmon se sipas lutjes së saj, pastaj shkuan në shtëpinë e familjes, në vendin ku vëllai i tsaj ishte vrarë. 

-  Shtëpia jonë i kishte dy hyrje, përpara dhe prapa. Kur kemi hyrë nga prapa, në kuzhinë dhe paradhomë çdo gjë ishte lëvizur, sikur ishin shtyrë aty. Në dysheme të dhomës së Momës ishin xhamperi dhe pantallonat e tij. Më vonë kuptova që e kanë mbuluar njollën e gjakut. Nuk kam vërejtur që diçka tjetër është hallakatur ose vjedhur. Më thanë se ky është vendi i krimit, që mos të prek shumë, por që mund t’i marrë disa nga gjërat e Momës. Nën atë stres që isha, mora vetëm pak rroba dhe akreditimin e gazetës “Politika” nga e cila nuk u ndante. Nuk e pata mundësinë ta varrosi në Prishtinë. Peshkopi Atanasije Jevtiq më tha se mund ta varros në Graçanicë, dhe ma dha këmishën e bardhe t’ia veshi Momës. 

Kallëzimi është zhdukur 

As pas një viti nga policia nuk mori kurrfarë informate mbi vrasjen e vëllait.  Filloi ta kërkojë vet. 

- Po, unë menjëherë i kam pyetur a e dinë kush e ka bërë këtë? A e dinë kush u lajmërua, çfarë po ndodh në shtëpinë e Momës. Por, përgjigje nuk kishte. Policia e UNMIK-ut ma dha një letër të cilën më është dashur ta lë në spital kur e mora trupin e pajetë. Atëherë, në shtëpi u ktheva vetëm me një dokument, certifikatën e vdekjes. Vitin e ardhshëm, me një fqinj, shqiptar, shkova ne polici për të pyetur për hetimin, për ta kërkuar përgjigjen. Së pari thonë që dokumentacioni është zhvendosur, shkoni në arkiv në ish shkollën Vlladimir Nazor, atje pastaj m’u përgjigjen: jo, ne nuk e kemi, shkoni në vend tjetër. Askush nuk donte të më dilte përballë, deri erdhëm të përgjigja përfundimtare e cila ishte – nuk kemi asgjë nga dokumentacioni. Veç ashtu – nuk ka! 

 Kur i përmendet emri, në familjen e Momir Stokuqës të gjithëve u rrjedhin lotët. Edhe sot thonë se nuk mund ta pranojnë vdekjen e tij të dhunshme dhe të pashqaruar. Kujtime materiale për të kemi pak. Diploma nga Instituti Jugosllav për Gazetari në Beograd, një fotografi e djaloshit të përqendruar në piktura, disa ekstrakte nga “Gazeta letrare” dhe legjitimacioni i Politikës në mbështjellje plastike, ashtu siç e ka marrë nga dyshemeja e shtëpisë së familjes Branka Damnjanoviq. 

-  Gjithmonë e mbante aparatin me vete, ishte dashuria e tij. E kishte një laborator të vogël në të cilin i zhvillonte fotografitë. I donte njerëzit. I fotografonte si qëndronin ulur, duke menduar, në lëvizje. E adhuronte alpinizmin dhe tërë Kosovën e kaloi në këmbë, i fotografoi peizazhet e bukura. E kishte merak leximin. Në shtëpinë tonë, gjithnjë me poste arrinin librat. E adhuronte dhe e shkruante fjalën letrare. Dhe një njëri aq i edukuar, të jetë aq naiv. Të mbetët .... 

Më detajisht gjatë ditëve në vijim

* Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar vetëm duke e cekur edhe burimin

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Murder of journalist Momir Stokuca in Pristina  - 19 years without investigation
 
UNMIK police received a call that something was happening in Djura Jaksic Street 15 in Pristina. On the evening of September 21, 1999, they responded to the call. A side door was opened, on a bedroom floor they found killed Momir Stokuca, a photo reporter and an associate of Politika (daily newspaper). Since then, the police have not dealt with this murder. There was never any investigation launched.
 
An investigation by the Journalists’ Association of Serbia (UNS) also reveals that this report of the UNMIK police "disappeared" from their archives, which is justified by "change of duty and dislocation”. There is no information about this murder in EULEX either, nor in the Special Prosecutor's Office of Kosovo, or in the Serbian Office of the War Crimes Prosecutor. Despite the UNS reminiscent of this crime for years, any investigative judge has never called the closest relative, Momir’s sister Branka Damnjanovic, for 19 years since her brother was killed. 
 
"You journalists are the only ones to remember him,” she says in a testimony for UNS.
 
Time of death
 
- Moma was 50 years old, he was not married and he lived with our mother in the neighborhood called Peyton Place. I was living in the pedestrian zone of Pristina. Upon the arrival of international forces, in June 1999, we remained in the city because we did not do anything wrong to anyone. We did not go out, but our neighbors helped us. When people with rifles would break out in front of the entrance yelling: Are there Serbian pigs in the building? They would answer, no, pass on. However, at the end of August my mother got sick and we had to leave Pristina. Moma did not want to go. No one will expel me, I will not leave, the international community has arrived and it will all be solved, he repeated continuously. We called him from Nis every day, but he did not talk about problems. I remember clearly when we finally settled down in a village nearby Nis, he asked my husband Slavko - how about if I would come?
 
It was a few days before the murder.
 
- It was September 21st. Moma did not answer the phone. I asked my colleague to visit him, now when I think of it, I believe he already knew what had happened to Moma. That evening, we got a phone call from our godfather from Belgrade, he asked quietly - did you watch B92? If not, go buy newspapers. There was just a short news that Stokuca was killed in Djura Jaksic Street in Pristina. The pain was indescribable, shock, and disbelief. A colleague from Pristina immediately told me that he would help me, and also - your husband and son should not came with you. And do not wear mourning clothes until you cross the Merdare checkpoint. In Pristina, I went straight to the Center for Peace and Tolerance. There was a girl, last name Stokuca as well, who helped me.
 
Bullet as a proof
 
From the Center for Peace and Tolerance, Branka Damnjanović remembers, she was taken to the hospital with escort.
 
- Moma was covered. As soon as I picked up that shroud, I recognized him. They told me we got to go to the police. In the office there was a foreigner and a girl, an interpreter. He took the bullet out of the drawer and showed it to me. This bullet killed him, he told me. I asked if it was a bullet from my father's gun? He said no. We found that gun in your house. He was shot from another one.
 
Branka testifies that she was, at her request, driven to the family house, to the place where her brother was killed.
 
- Our house had two entrances, from the front and back. When we got in from the back one, everything in the kitchen and in the lobby was moved, as though they was a scuffle. On the floor of Moma's room were his sweater and pants. Only later I realized they covered the blood stain. I did not notice that anything else was overturned, stolen. They told me this was a crime scene; that I should not touch much, but that I coul take some of Moma's belongings. Under this stress, I took some clothes and journalists accreditation of Politika, which he always carried with him. I could not bury him in Pristina. Bishop Atanasije Jevtic told me that I could bury him in Gracanica and gave me a white shirt to put on Moma.
 
Report disappearance
 
Even after a year, she did not get any information from the police about the murder of her brother.. She started investigating on her own.
 
- I immediately asked if they knew who did this? Did they know who had reported what was happening in Moma's house? But there was no answer. The UNMIK police gave me the paper I had to leave at the hospital when I took over the body. Then, I returned home with one document, with the death certificate. Next year, with my Albanian neighbor, I went to the police to ask about the investigation, to ask for an answer. First, they said the documentation was relocated, and I should go to the archive at the former Vladimir Nazor Primary School building. Then they told me: no, not with us, go to another place. No one wanted to help me out, until I received the final answer - we do not have any documentation. Just like that – they do not have it!
     
At the very mentioning of the name, in  Momir Stokuca’s family, everyone is tearing. To this day, they say, they cannot accept his violent and unexplained death. Material memories of him are few. Diploma of the Yugoslav Institute of Journalism in Belgrade, one photo of a young man gazing into some photographs, excerpts from Knjizevna rec and a plastic covered legitimation of the newspaper Politika, as Branka Damnjanovic picked it up from the family house floor.
 
- He always carried his camera with him. It was his love. He had a small lab in which he developed photographs. He loved people. He was taking photos of them as they were sitting, deep in their thoughts, or in motion. He loved hiking and crossed all of Kosovo on his feet, he took pictures of beautiful landscapes. He loved to read. The books were always mailed to our house. He adored and wrote for the Knjizevna rec magazine. And for such an educated man, to be so naive. To stay behind...
 

To be continued

* Reprinting, republishing or usage parts or the entire article is permitted with mandatory source guidance