Istraživanje UNS-a o ubijenim i otetim novinarima na Kosovu

31. 12. 2018.

Izvor: UNS

Reagovanje Evropske federacije novinara, Saveta Evrope, OEBS-a i Vlade Srbije na istaživanje UNS-a o ubijenim i otetim novinarima na KiM

Istraga otmice Ljubomira Kneževića, novinara prištinskog “Jedinstva“ i “Politike” je prekinuta. Postoje svedoci otmice Aleksandra Simovića Sime, ali su otmičari i ubice na slobodi. U EULEKS-u veruju da iza ubistva novinara Džemajlja Mustafe stoji Nazim Blaca, danas njihov zaštićeni svedok. Obaveštajna služba KFOR-a odbila je da preda dokumenta UNMIK-u o istrazi ubistva novinara Envera Maljokua.

U nastavku je ovaj tekst preveden na albanski i engleski jezik. Please find below albanian and english translation of this article.                    Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

Policiji UNMIK-a prijavljeno je ubistvo Momira Stokuće, istrage nikada nije bilo, a prijava je "nestala" iz njihove arhive.

Nema ni istrage ubistva Afrima Malićija, novinara lista "Bujku".

Na listu ubijenih i otetih novinara Udruženje novinara Srbije (UNS) je dodalo i profesora Šabana Hotija, koji je kao deo novinarske ekipe ruske državne televizije ubijen u jula 1998. godine u Lapušniku.

Ovo je samo deo saznanja koje je u poslednjih godinu dana UNS predstavio javnosti, istražujući ubistva i otmice 15 novinara na KiM, o kojima se nije znalo gotovo ništa. 

Zahvaljujući inicijativi UNS-a, prošle godine Skupština Evropske federacije novinara (EFJ) usvojila je Rezoluciju o istragama ubistava novinara na Kosovu. Na Platformu Saveta Evrope za zaštitu novinarstva i bezbednost novinara postavljena su imena 14 ubijenih i otetih kolega novinara i medijskih radnika, Srba i Albanaca, na Kosovu i Metohiji u periodu od 1998. do 2005. godine. 

Vlada Srbije donela je odluku o proširenju nadležnosti Komisije za istraživanje ubistava novinara i na slučajeve ubistava i nestanaka novinara na KiM u periodu od 1998. do 2001. godine. I ova odluka je doneta upravo nakon objavljivanja rezultata istraživanja UNS-a. UNS-ove tekstove na albanskom, srpskom i engleskom jeziku, prenosili su mediji u Prištini, Beogradu, ali i zemljama EU. Ovo istraživanje je u 2018. godini podstaklo i druge kolege da prave priloge i emisije na ovu temu, posebno u Prištini. 

Zapanjujuće veliki uspeh 

Jan Bratu, šef misije OEBS-a na Kosovu, kaže da je UNS-ovo istraživanje napravilo veliki korak u premošćavanju podele između novinara iz srpske i albanske zajednice na Kosovu.

- Poštovana gospođo Petković, u ime Misije OEBS-a na Kosovu, želeo bih da izrazim naše divljenje i priznanje za profesionalnost, posvećenost i odlučnost koju ste pokazali tokom poslednjih nekoliko godina izveštavajući o slučajevima ubijenih i nestalih novinara na Kosovu između 1998. i 2005. godine. Misija na Kosovu je posvećena unapređenju sigurnosti novinara i suočavanju sa nasiljem u prošlosti kako bi se okončalo nekažnjavanje i osiguralo da novinari mogu raditi slobodno i nesmetano, u skladu sa principima OEBS-a. Istraživali ste u veoma teškim političkim i društvenim okolnostima. Štaviše, Vi ste u velikoj meri bili sami. Zaista, Vi ste bili pionir u ovom pogledu. Drugi sada govore o tome i slede put koji ste Vi napravili. Vaš rad je fokusiran na žrtve, bez obzira na etničku pripadnost ili politiku. U tome ste pokazali istinski profesionalizam i posvećenost visokim principima u pogledu sigurnosti novinara. Zapanjujuće je kako ste uspeli da steknete poverenje porodica žrtava, opet, bez obzira na etničku pripadnost. U ovome ste pokazali humanost, pored profesionalizma. Ovo je zaista retka kombinacija. Takođe mi dozvolite da izrazim priznanje za podršku i posvećenost UNS-a u ovom pogledu. UNS se založio za prava novinara i sigurnost na fundamentalan način. Ako se ne varam, UNS je bio prvi koji je obezbedio da tekstovi o ovoj temi - uglavnom Vaši – budu prevedeni i objavljeni na srpskom, albanskom i engleskom jeziku. Ovo je pitanje ubijenih i nestalih novinara na Kosovu približilo međunarodnoj javnosti, i što je još važnije, napravilo je veliki korak u premošćavanju podele između novinara iz srpske i albanske zajednice na Kosovu. Posledica toga je zajednička Rezolucija, predstavljena i usvojena od strane Evropske federacije novinara. Na kraju, sigurno je da će Misija OEBS-a na Kosovu nastaviti da podržava napore Vas i drugih da rešite slučajeve ubijenih i nestalih novinara na Kosovu od 1998. do 2005. godine. Ovo je principijelno pitanje, ali i pitanje humanosti i poštovanja porodica poginulih i nestalih novinara – izjavio je Jan Bratu, ambasador OEBS-a na Kosovu, o UNS-ovom istraživanju.  

Šta smo otkrili i objavili u 2018. godini? 

Istrage kidnapovanja Ljubomira Kneževića je bilo, ali je obustavljena

Istražujući kidnapovanje Ljubomira Kneževića, novinara prištinskog “Jedinstva“ i dopisnika beogradske “Politike”, UNS je otkrio da je advokatkinja Stoja Đuričić još 2001. godine sumnjala da je njega kidnapovala grupa pod komandom Ganija Imerija, komandanta OVK u oblasti Vučitrn. Ona je, kao zastupnik oštećenih, tražila proširenje tada aktuelne istrage za kidnapovanje šestorice i pokušaj ubistva jednog srpskog civila, koja se vodila pred Okružnim sudom u Mitrovici protiv Imerija. Nemalo potom, istraga protiv Imerija je počela da se urušava zbog otvorenih pretnji ubistvom zaštićenom svedoku. Kada je međunarodni istražni sudija Leonard Asira zbog tih pretnji na ročištu dozvolio svedočenje istražitelja umesto svedoka, odbrana je tražila njegovo i izuzeće međunarodnog tužioca Mati Hininena. Nakon pretnji, smene tužioca i sudije, istraga je dospela u ćorsokak, a osumnjičeni je nakon pet meseci pušten iz pritvora.

Ubistvo profesora Šabana Hotija

Profesor ruskog jezika, prevodilac i medijski radnik Šaban Hoti je zarobljen, a potom ubijen, kao deo ekipe ruske državne televizije koja je jula 1998. godine pokušala da napravi intervju sa pripadnicima OVK u selu Lapušnik. On je 15. na listi ubijenih i kidnapovanih novinara i medijskih radnika na Kosovu. 

Na putu Priština-Peć, pripadnici OVK prvo su zaustavili vozilo u kojem je bila ekipa ruske državne televizije, a nemalo potom ih zarobili. Tog 21. jula 1998. godine, oko 19.30 ruski novinari su pušteni, ali ne i Hoti. Pet dana kasnije, streljan je na planini Beriša. 

Zbog ubistva Šabana Hotija i još osmorice civila, na 13 godina zatvora, pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ), osuđen je Hajrednin Baljaj zvani “Šalja”, stražar u logoru OVK Lapušnik. 

Euleks zna ko je odgovoran za ubistvo Džemajlja Mustafe? 

UNS je saznao da pripadnici EULEKS-a koji su istraživali ubistvo novinara Džemajlja Mustafe veruju da je za ovaj zločin odgovoran Nazim Blaca, plaćeni ubica, koji sada uživa status zaštićenog svedoka EULEKS-a. Mustafu su ubila dvojica nepoznatih napadača ispred njegovog stana u Prištini, 23. novembra 2000. godine. UNS-ov izvor, po funkciji koju obavlja na Kosovu veoma kredibilan, rekao je da EULEKS ima dosta saznanja o tom ubistvu.

- Blaca je bio atentator koji je stajao iza svakog velikog, dobro plaćenog ubistva, bilo da su naručioci iz vrha stranaka nastalih iz frakcija OVK, a koje su predvodili Hašim Tači i Ramuš Haradinaj, ili visoki kosovski političari kao što su Azem Sulja, Gani Geci i Fatmir Ljimaj. Blaca je počinio nečuvena i najgnusnija ubistva koja su se dogodila na Kosovu od 1998. do 2005. godine – rekao je izvor UNS-u.

Advokat Nazima Blace Burhan Ćosa, kazao nam je da je EULEKS adresa za dozvolu za intervju sa Blacom. EULEKS nije odobrio intervju. 

Enver Maljoku - u istragu umešani interesi obaveštajaca

UNS je saznao da je obaveštajna služba KFOR-a odbila da preda dokumenta o ubistvu novinara Envera Maljokua Centralnoj obaveštajnoj jedinici i istražnoj jedinici UNMIK-a, koja je vodila ovu istragu.

UNMIK-ovi istražitelji dobili su oskudne informacije, a obaveštajna služba KFOR-a se "pokrila" objašnjenjem da su svi važni podaci o ubistvu već predati vojnom arhivu NATO-a. UNMIK se obratio vojnom arhivu NATO-a, ali nikada nije dobio odgovor.

UNS je tražio u sedištu NATO-a podatke iz vojne arhive o svim ubijenim i otetim novinarima na Kosovu, posebno insistirajući na dokumentima o ubistvu Maljokua.

- Nemamo nezavisne informacije koje potvrđuju ove incidente. KFOR je raspoređen na Kosovo u junu 1999. godine - zvanično je UNS-u odgovoreno iz NATO-a, uz dodatak da se “arhiva upravo seli”. 

- Pozadina ubistava novinara na Kosovu je jasna - smetali su na milion načina. To je bio način da se disciplinuju i Albanci. Pre svega Enver Maljoku - kazao je za UNS Rade Maroević, koji je u toku i nakon rata bio izveštač novinske agencije Beta iz Prištine. On je istakao da “kada bi albanski ŠIK (obaveštajna agencija OVK za vreme rata) otvorio arhive, možda bi došli do nekih podataka.” 

UNS je saznao i da je nekadašnji šef komande OVK, a potom visoki funkcioner PDK, Azem Sulja, pretio da će "odseći glavu" uglednom albanskom novinaru Mero Bazeu.

Kada mu je Baze pomenuo ubijenog novinara Maljokua, Sulja mu je stavio do znanja da su "oni" to učinili. Sećajući se događaja, koji se odigrao u vreme pregovora u Rambujeu, Baze je u razgovoru za UNS istakao da u kontekstu događaja to nije bilo priznanje ubistva, već pokušaj zastrašivanja. 

Ubistvo Momira Stokuće - 19 godina bez istrage

Policija UNMIK je dobila poziv da se nešto dešava u Ulici Đure Jakšića 15 u Prištini, 21. septembra 1999. U kući, na toj adresi, na podu spavaće sobe zatekli su ubijenog Momira Stokuću, fotoreportera i saradnika "Politike".

- U kancelariji UNMIK-a su bili jedan stranac i devojka, prevodilac. Izvadio je metak iz fioke i pokazao mi ga. Tim metkom je ubijen, rekao mi je. Pitala sam da li je to metak iz očevog pištolja? Rekao je ne. Taj pištolj smo našli u vašoj kući. Pucano je iz drugog – opisala je Branka Damnjanović, sestra Momira Stokuće, susret sa istražiteljem UNMIK-a kada je otišla da preuzme Momirovo telo.

Istrage nikada nije bilo, a podaci o ovom predmetu su “nestali” iz arhive UNMIK-a, što se pravda "promenom nadležnosti i selidbom", rečeno je UNS-u. Podataka o ovom ubistvu nemaju ni EULEKS, ni Specijalno tužilaštvo Kosova, niti srpsko Tužilaštvo za ratne zločine. 

Nema istrage o ubistvu novinara Afrima Malićija

Početkom 2017. godine, misija OEBS-a u Beču je na listu ubijenih novinara dodala ime Afrima Malićija, novinara lista "Bujku". Ubijen je 2. decembra 1998. godine u Prištini, a istraga se ne vodi. U Kosovskoj knjizi pamćenja beogradskog Fonda za humanitarno pravo, navedeno je da je Malići ubijen kao pripadnik oružanih formacija. Prema evidenciji OVK, Malići je bio pripadnik 152 brigade. Ipak, druge informacije ukazuju da je ubijen kao civil.

- Bilo je zaista teško odrediti da li je osoba ubijena kao novinar, civil ili član oružanih snaga. Za nas je najvažnije da je on bio medijski profesionalac, dok je na lokalnim vlastima da privedu pravdi sve i transparentno istraže sve okolnosti u vezi sa tim ubistvima - odgovorila je UNS-u misija OEBS-a u Beču. 

Marjan Melonaši: Zločin pred kojim je policija žmurela

Marjan Melonaši je nestao 9. septembra 2000. godine. Njegova majka Cica Janković i njegov deda Krista Melonaši, koji je 13 godina bio direktor Škole unutrašnjih poslova u Vučitrnu, učinili su sve da ga pronađu. 

- Sve te generacije milicionera koje su kasnije bile u OVK i ostalim albanskim strukturama su prošle kroz dedinu školu. Bio je kod Hašima Tačija, išao je i kod Ramuša Haradinaja, ali mu ništa nisu rekli. S obzirom na to gde je radio, bila sam ubeđena da će deda uspeti da sazna šta se mom sinu dogodilo, pa ma kakva bila  istina – ispričala je Cica Janković UNS-u. 

Ona kaže da je Marjanove kolege iz tada pokrenute Radio-televizije Kosova nikada nisu pozvale.

- To je zavera ćutanja, istakla je. 

- Znam da su Marjanu pretili zbog druženja sa Srbima. To mi je rekao, ali možda je tu bilo i drugih stvari – ispričala je za UNS Olivera Bernardoni Stojanović, prijateljica Marjana Melonašija. 

- Do nestanka Marjana Melonašija nismo baš shvatali da su novinari meta. Nakon njega, nestao je još jedan naš drugar. Kada je reč o istragama, omiljeno opravdanje UNMIK policije je bilo: "Dešava se puno stvari, znate, ima puno problema, znate, nemamo informacije, molimo Vas pomozite". Suština je da ih je bilo baš briga - ispičao je za UNS novinar Nikola Radišić, koji je 1999. i 2000. godine bio u pres službi UNMIK-a, a danas radi na TV N1.

Važno da se nastavi istraživanje

Veran Matić, predsednik Komisije za istraživanje ubistava novinara u Srbiji, ističe da je “veoma važno da UNS nastavi istraživanje jer ono osim što donosi nove podatke, podseća na to šta nije učinjeno, a moralo je, ili što se ne čini, a moralo bi”.

- UNS i Jelena Petković otvaranjem teme nestalih, kidnapovanih i ubijenih novinara na Kosovu, na sistematski način, kroz istraživanje svakog pojedinačnog slučaja, uradili su više nego bilo koja institucija kojoj je to bilo u opisu posla, i kada je reč o insitutucijama Srbije, ali i organizacijama koje su preuzele odgovornost za bezbednost građana - KFOR, UNMIK, EULEKS.

Nisu imali ni popis ubijenih i otetih. U mnogim slučajevima nije bilo istraga, neke su samo formalno vođene i zatvarane bez rezultata. Nekažnjivost ubistava i otmice novinara samo vodi u ekstremizaciju položaja novinara. Ova istraživanja pokrenula su institucije. Sada imamo popise nestalih i ubijenih novinara, prikupljanje podataka o dosadašnjim institucionalnim istragama i formiranje slučajeva i u Srbiji i pri privremenim institucijama na Kosovu. Ipak i dalje intenzitet rada na ovim slučajevima nije zadovoljavajući. I dalje su istraživanja UNS-a i Jelene Petković dinamičnija i obuhvatnija.

Ona će poslužiti svakome ko bude radio istražne radnje. Nadoknadiće, bar delimično, sve propuste koje su napravile institucije na Kosovu nečinjenjem. 

Društva u Srbiji i na Kosovu, novinari i mediji, moraju se suočiti sa surovim činjenicama da je samo u nekoliko godina ubijen i otet najveći broj novinara i medijskih radnika, a da nijedan od slučajeva nije razrešen. I moraju se napraviti napori kako bi ovi slučajevi dobili prioritet u rešavanju. Moraju se uspostaviti mostovi između priveremenih institucija na Kosovu i institucijama u Srbiji. Moraju se prikupljeni podaci sa svih strana konsolidovati na jedno mesto sa jasnim planom kako će se na obe strane voditi istraga, kako bi se maksimizirao učinak. 

Veoma je važno da UNS i pored svega nastavi istraživanje, jer ono osim što donosi nove podatke, podseća na to šta nije učinjeno, a moralo je, ili što se ne čini, a moralo bi - zaključuje Matić. 

Insistiranje na istragama 

Osim rodbine, prijatelja, kolega i saradnika, u 2018. UNS je objavio i razgovore sa čelnicima institucija, sa kojima je proveravao statuse istraga.

Drita Hajdari, tužilac za ratne zločine kosovskog Specijalnog tužilaštva, u razgovoru za UNS, pitala se kako da lokalni tužioci nadoknade ono što međunarodni nisu uradili. 

Misije UNMIK i EULEKS sa velikim brojem tužilaca nisu uspele da reše ubistva i otmice novinara, a sada se očekuje od lokalnih tužilaca da nadoknade ono što međunarodni nisu uradili, kazala je ona za UNS.

Takođe, nije mogla da da više podataka o istragama otmice novinara Ljubomira Kneževića i ubistva Envera Maljokua, jer su, kako je rekla – u toku.

Dokumenta o istrazi otmice Đure Slavuja i Ranka Perenića to Tužilaštvo još nije dobilo od EULEKS-a. Hajdari kaže i da ovo tužilaštvo za sada nema nikakvih podataka o ubistvu Afrima Malićija, Krista Gegaja, Momira Stokuće, Šefki Popove i Bardulja Ajetija.

Bilo bi dobro da se istraga proširi 

- Žalosno je što se do sada novinari nisu bavili istraživanjem stradalih novinara, ali i drugih, naročito civila, jer bi javnost bila mnogo bolje informisana o događajima u prošlosti. Mlade generacije, i ovde, i u Srbiji, i u regionu, odrastaju sa narativom o prošlosti, o devedesetima koji nije baš veran istini. Stvarali smo jednostrane narative koji se više baziriju na mitovima nego na činjenicama. I ne samo da je važno što je Evropska federacija novinara usvojila Rezoluciju, što informacije dospevaju u međunarodnu sferu, nego je veoma bitno i za naše građane. Institucije se nisu mnogo time bavile, a ako i ima nekih istraga, one nikada ne dospevaju u javnost. Naši građani ostaju uskraćeni za istinu. Apsolutno je važno što ste počeli da istražujete otmice i ubistva novinara i bilo bi vrlo dobro da se to proširi i na druge civile. Takođe, mi ćemo imati jedan vrlo pouzdan izvor informacija o tim događajima, istakao je jedan od sagovornika serijala Dosije UNS-a, Bekim Bljakaj, direktor Fonda za humanitarno pravo u Prištini. 

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

Tekst je rezultat istraživanja novinarskog tima Udruženja novinara Srbije o ubijenim i nestalim novinarima na Kosovu. U okviru postojećeg Dosijea o ubijenim i nestalim novinarima od 1998. do 2005. godine, objavićemo nova saznanja kako bi se javnost detaljno informisala, a domaći i međunarodni pravosudni organi podstakli da pronađu i kazne počinioce ovih zločina. Istraživanje se sprovodi u okviru projekta Udruženja novinara Srbije podržanog od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u tekstu ne odražavaju nužno stavove i mišljenja organa koji je projekat podržao.

__________________________________________________________________________________

Hulumtimi i UNS-it mbi gazetarët e vrarë dhe të zhdukur në KdheM 

Reagimi i Federatës Evropiane të Gazetarëve, i Këshillit të Evropës, OSBE-së dhe Qeverisë së Serbisë ndaj hulumtimit të UNS-it mbi gazetarët e vrarë dhe të zhdukur në KdheM 

Hetimi i rrëmbimit të Lubomir Knezheviqit (Ljubomir Knežević), gazetarit të gazetës  prishtinase “Uniteti “ (Jedinstvo) dhe i gazetës  “Politika” është ndërprerë. Ekzistojnë dëshmitarët e rrëmbimit të Aleksandër Simoviqit Simës (Aleksandar Simović Sima), por rrëmbyesit dhe vrasësit janë në liri. Në EULEX besojnë se pas vrasjes së gazetarit Xhemajl Mustafës qëndron Nazim Bllaca, sot dëshmitari i tyre i mbrojtur. Shërbimi i Inteligjencës së KFOR-it refuzoi t’ia dorëzojë dokumentet UNMIK-ut, mbi hetimin e vrasjes së gazetarit Enver Malokut. 

Policisë së UNMIK-ut i është lajmëruar vrasja e Momir Stokuqës (Momir Sotokuća), hetimi kurrë nuk u zhvillua, kurse lajmërimi “u zhduk” nga arkivi i tyre. 

Nuk ka hetim as për vrasjen e Afrim Maliqit, gazetarin e revistës “Bujku”. 

Në listën e gazetarëve të vrarë dhe të kidnapuar Asociacioni i Gazetarëve të Serbisë (UNS) e ka shtuar edhe profesorin Shaban Hotin, i cili u vra në qershor të vitit 1998 në Llapushnik, si pjesë e ekipit të gazetarëve nga televizioni shtetëror rus. 

Këto janë vetëm një pjesë e njohurive të cilat, gjatë vitit të fundit UNS-i ia ka prezantuar publikut, duke i hulumtuar vrasjet dhe kidnapimet e 15 gazetarëve në KdheM, për të cilët deri më tani nuk dihej pothuajse asgjë. 

Falë iniciativës së UNS-it, vitin e kaluar Kuvendi i Federatës Evropianë të Gazetarëve për mbrojtje të gazetarëve e miratoi Rezolutën mbi hetimet e vrasjeve të gazetarëve në Kosovë. Në Platformën e Këshillit të Evropës për mbrojtën dhe sigurinë e gazetarëve janë vendosur emrat e 14 kolegëve, gazetarë dhe punonjës mediatik, serbë dhe shqiptarë, të vrarë dhe të rrëmbyer, në Kosovë dhe Metohi në periudhë kohore nga vitit 1998 deri në vitin 2005. 

Qeveria e Serbisë e ka marrë vendimin mbi zgjerimin e kompetencave të Komisionit për hulumtimin e vrasjeve të gazetarëve edhe në rastet e gazetarëve të vrarë dhe të zhdukur në KdheM gjatë periudhës 1998-2001. Edhe ky vendim është marrë pikërisht pas publikimit të rezultateve të hulumtimit të UNS-it. Tekstet e UNS-it në gjuhën shqipe, serbe dhe angleze i kanë transmetuar mediat në Prishtinë, Beograd, por edhe në vendet anëtarë të BE-së. Ky hulumtim, në vitin 2018 i nxiti edhe kolegët e tjerë të bëjnë reportazhet dhe emisionet me këtë temë, veçanërisht në Prishtinë. 

Sukses jashtëzakonisht i madh 

Jan Braathu, shefi i misionit të EULEX-it në Kosovë thotë se hulumtimi i UNS-it e ka bërë një hap të madh në tejkalimin e ndarjes mes gazetarëve nga komuniteti serb dhe shqiptar në Kosovë. 

- E nderuara znj. Petkoviq (Pektović), në emër të Misionit të OSBE-së në Kosovë, dëshiroj që ta shpreh admirimin dhe mirënjohjen tonë për profesionalizmin, përkushtimin dhe vendosmërinë që e keni treguar gjatë disa viteve të kaluara. Misioni i OSBE-së në Kosovë është i përkushtuar avancimit të sigurisë së gazetarëve dhe ballafaqohet me dhunën nga e kaluara, me qëllim të përfundimit të mosndëshkimit dhe sigurimit të punës së lirë dhe të papenguar të gazetarëve, në mbështetje të parimeve të OSBE-së. Keni hulumtuar në rrethana tepër të vështira, politike dhe shoqërore. Për më tepër, Ju në shumë raste ishit e vetmuar. Në të vërtet Ju ishit pioniere në këtë pikëpamje. Të tjerët tani janë duke folur për këtë, dhe janë duke e përcjellë rrugën që Ju e keni hapur. Puna e Juaj ishe e përqendruar te viktimat, pa e marrë parasysh përkatësinë etnike apo politikën. Në këtë e treguat profesionalizmin dhe përkushtimin e vërtetë ndaj parimeve të larta në pikëpamje të sigurisë së gazetarëve. Është e jashtëzakonshme se si keni arritur ta fitoni besimin e familjeve të viktimave, por prape se prape, duke mos e marrë parasysh përkatësinë etnike. Në këtë punë Ju, përkrah profesionalizmit,  treguat humanizëm. Ky në të vërtetë është një kombinim i mirë. Më lejoni që gjithashtu ta shprehi mirënjohjen për mbështetjen dhe përkushtimin e UNS-it në këtë kontekst. UNS-i ka avokuar për të drejtat e gazetarëve dhe për siguri në mënyrë fundamentale. Nëse s’gaboj, UNS-i ka qenë i pari i cili ka siguruar që tekstet për këtë temë – kryesisht tekstet Tuaja- të jenë përkthyer dhe të publikuar në gjuhën serbe, shqipe dhe angleze. Kjo gjë ia ka afruar çështjen e gazetarëve të vrarë dhe të zhdukur në Kosovë publikut ndërkombëtar, e që është edhe më e rëndësishme, e ka bërë një hap të madh në tejkalimin e ndarjes mes gazetarëve nga komuniteti serb dhe shqiptar në Kosovë. Pasoja e kësaj ishte edhe Rezoluta e përbashkët, të cilën e prezantoi dhe e miratoi Federata Evropiane e Gazetarëve. Në fund, është gjë e sigurt, që Misioni i OSBE-së në Kosovë, do të vazhdojë t’i mbështesë përpjekjet Tuaja dhe të tjerëve që t’i zgjidhni rastet e vrasjeve të gazetarëve të vrarë dhe të zhdukur në Kosovë nga vitin 1998 deri në vitin 2005. Kjo është çështje parimore, por gjithashtu edhe çështje humanitare dhe e respektit ndaj familjeve të gazetarëve të vrarë dhe të zhdukur – ka deklaruar Jan Braathu, ambasadori i OSBE-së në Kosovë për hulumtimin e UNS-it. 

Çka kemi zbuluar dhe publikuar në vitin 2018 

Kishte hetim për kidnapim të Lubomir Knezheviqit, por është pezulluar.

Duke e hulumtuar kidnapimin e Lubomir Knezheviqit, gazetarit të gazetës prishtinase “Jedinstvo” dhe korrespodentit të gazetës beogradase “Politika”, UNS-i zbuloi që avokatja Stoja Gjuriçiq (Stoja Đuričić), mu në vitin 2001 ka dyshuar se atë e ka kidnapuar një grup nën komandën e Gani Imerit, komandantit të UÇLK-së në rajonin e Vushtrrisë. Ajo, si përfaqësuese e të dëmtuarve, e ka kërkuar zgjerimin e hetimit të atëhershëm për kidnapim të gjashtë personave dhe për tentim vrasje të një civili serb, i cili u zhvillua para Gjykatës së Qarkut në Mitrovicë kundër Imerit. Pas pak, hetimi kundër Imerit filloi të shembej për shkak të kërcënimeve të hapura me vrasje ndaj dëshmitarit të mbrojtur. Kur gjyqtari ndërkombëtar Leonard Asira, për shkak të kërcënimeve në shqyrtim, e ka aprovuar dëshminë e hetuesit në vend të dëshmitarit, mbrojtja e ka kërkuar përjashtimin e tij dhe përjashtimin e prokurorit ndërkombëtar Mati Hininenit. Pas kërcënimeve, ndryshimit të prokurorit dhe të gjyqtarit, hetimi arriti deri në fund të vdekur, kurse i dyshuari pas pesë muajsh u lirua nga paraburgimi. 

 Vrasja e profesorit Shaban Hotit 

Profesori i gjuhës ruse, përkthyesi dhe punonjësi mediatik Shaban Hoti është burgosur, dhe pastaj është vrarë si pjesë e ekipit të televizionit shtetëror rus, i cili në korrik të vitit 1998 ka tentuar ta bëjë një interviste me pjesëtarët e UÇK-së në fshatin Llapushnik. Ai është i pesëmbëdhjeti në listën e gazetarëve dhe punonjësve mediatk të vrarë dhe të kidnapuar në Kosovë. 

Në rrugën Prishtinë – Pejë, pjesëtarët e UÇK-së së pari e kanë ndaluar makinën në të cilën ishte ekipi i televizionit shtetëror rus, dhe pas pak i burgosen. Më atë 21 korrik të vitit 1998, rreth orës 19.30, gazetarët rusë u liruan, por jo edhe Hoti. Pesë ditë më vonë, u pushkatua në malin Berisha. 

Për shkak të vrasjes së Shaban Hotit dhe tetë civilëve të tjerë, para Gjykatës Penale Ndërkombëtarë për ish Jugosllavinë, Hajredin Balaj i quajtur “Shala”, rojtar në kampin e UÇK-së në Llapushnik, u dënua me 13 vite burgim. 

EULEX-i e di se kush është përgjegjës për vrasjen e Xhemajl Mustafës?

UNS-i ka mësuar se pjesëtarët e EULEX-it të, cilët ishin duke e hetuar vrasjen e gazetarit Xhemajl Mustafës, besojnë se përgjegjës për këtë vrasje është Nazim Bllaca, vrasësi me pagesë, i cili tani e ka statutin e dëshmitarit të mbrojtur të EULEX-it. Mustafën e vranë dy sulmues të panjohur para banesës së tij në Prishtinë, më 23 nëntor të citit 2000. Burimi i UNS-it, sipas funksionit që e ushtron në Kosovë është shumë kredibil, dhe ai tha se EULEX-i ka shumë njohuri për këtë vrasje. 

- Bllaca ishte atentatori i cili qëndronte pas çdo vrasjeje të madhe dhe të paguar mirë, qofshin porositësit nga kreu i partive të formuara nga fraksionet e UÇK-së, e të cilat i udhëhiqeshin Hashim Thaçi dhe Ramush Haradinaj apo politikanët e lartë në Kosovë siç janë Azem Syla, Gani Geci dhe Fatmir Limaj. Bllaca i ka kryer vrasjet e papara dhe më të tmerrshme që kanë ndodhur në Kosovë nga vitit 1998 deri në vitin 2005 – tha burimi i UNS-it. 

Avokati i Nazim Bllacës, Burhan Qosa na tha se EULEX-i është adresa për lejimin e realizimit të intervistës me Bllacën. EULEX-i nuk e aprovoi intervistën. 

Enver Maloku – në hetim janë përfshirë edhe interesat e inteligjencës 

UNS-i mësoi se Shërbimi i Inteligjencës së KFOR-it ka refuzuar t’ia dorëzojë dokumentet mbi vrasjen e gazetarit Enver Malokut Njësisë Qendrorë të Inteligjencës dhe Njësisë Hetimorë të UNMIK-ut, i cili e ka udhëhequr këtë hetim. 

Hetuesit e UNMIK-ut kanë pranuar pak informata kurse Shërbimi i Inteligjencës së KFOR-it “i ka mbuluar” me arsyetim se të gjitha të dhënat e rëndësishme mbi vrasje, tani i janë dorëzuar arkivit ushtarak të NATO-s. UNMIK-u i është drejtuar arkivit ushtarak të NATO-s, por kurrë nuk mori përgjigje. 

UNS-i në selinë e NATO-s i ka kërkuar të dhënat nga arkivi ushtarak për të gjithë gazetarët e vrarë dhe të rrëmbyer në Kosovë, e sidomos ka insistuar për dokumentet mbi vrasjen e Maliqit. 

- Nuk i kemi informatat e pavarura të cilat i konfirmojnë këto incidente. KFOR-i është vendosur në Kosovë në qershor të vitit 1999 – zyrtarisht i është përgjigjur NATO UNS-it, duke shtuar se “arkivi aktualisht është duke u zhvendosur.” 

- Prapavija e vrasjeve së gazetarëve në Kosovë është e qartë – ishin pengesë nga shumë pikëpamje. Kjo ishte mënyra që shqiptarët të disiplinohen. Në radhë të parë Enver Maloku – tha për UNS Rade Maroeviq (Rade Maroecić), i cili gjatë dhe pas luftës ishte raportuesi i agjencisë së lajmeve BETA nga Prishtina. Ai theksoi se “nëse SHIK-u shqiptar (shërbimi i inteligjencës së UÇK-së gjatë luftës) i kishte hapur aktivet, ndoshta kishim ardhur deri te ndonjë të dhënë.” 

UNS-i mësoi se shefi i dikurshëm i komandës së UÇK-së, e pastaj zyrtar i lartë i PDK-së, Azem Syla, e kërcënonte një gazetar shqiptar, Mero Bazen, se do të ia “presë kokën”.

Kur Baze ia përmendi Malokun, gazetarin e vrarë, Syla ia vuri në dijeni se “ata” e kanë bërë këtë gjë. Duke e rikujtuar ngjarjen e cila ndodhi gjatë negociatave në Rambuje, Baze në bashkëbisedim me UNS-in theksoi se në kontekstin e ngjarjes ky nuk ishte pranim i kryerjes së vrasjes, por tentim i frikësimit. 

Vrasja e Momir Stokuqës – 19 vite pa hetim 

Më 21 shtator të vitit 1999 Policia e UNMIK-ut e ka pranuar një thirrje që diçka po ndodh në rrugën “Gjura Jakshiq” (Đura Jakšić) 15 në Prishtinë. Në shtëpi në këtë adresë, në dyshemenë e dhomës së fjetjes e gjetën Momir Stokuqen, fotoreporterin dhe bashkëpunuesin e “Politikës”, të vrarë. 

- Në zyrën e UNMIK-ut ishin një i huaj dhe një vajzë, përkthyese. E nxori plumbin nga sirtari dhe ma tregoi. Me këtë plumb u vra, më tha. E kam pyetur a është plumbi nga pistoleta e babait? Më tha që jo. Atë pistoletë e kemi gjetur në shtëpinë tuaj. Është shtënë nga pistoleta tjetër – e përshkroi Branka Damnjanoviq (Branka Damnjanović), motra e Momir Stokuqës, takimin me hetuesin e UNMIK-ut kur ka shkuar për ta marrë kufomën e Momirit. 

Hetimi nuk u zhvillua kurrë, kurse të dhënat në këtë lëndë janë “zhdukur” nga arkivi i UNMIK-ut, gjë që arsyetohet “me ndryshimin e kompetencave dhe zhvendosjen”, i është thënë UNS-it. Të dhënat për këtë vrasje nuk i kanë as EULEX-i, as Prokuroria Speciale e Kosovës, as Prokuroria serbe për Krime të Luftës. 

Nuk ka hetim për vrasjen e gazetarit Afrim Maliqit 

Në fillim të vitit 2017, Misioni i OSBE-së në Vjenë, në listën e gazetarëve të vrarë e shtoi edhe emrin e Afrim Maliqit, gazetarit të revistës “Bujku”. Ai u vra më 2 dhjetor të vitit 1998 në Prishtinë, por hetimi nuk po zhvillohet. Në Libër Kujtimin e Kosovës nga Fondi për të Drejtën Humanitare është cekur që Maliqi është vrarë si pjesëtarë i formacioneve të armatosura. Sipas evidencës së UÇK-së, Maliqi ishte pjesëtarë i Brigadës 152. Megjithatë, informatat e tjera tregojnë që është vrarë si civil. 

- Në të vërtetë ishte vështirë që të përcaktohet a është vrarë ky person si gazetar, civil apo si pjesëtar i forcave të armatosura. Për ne, gjëja më e rëndësishme ishte që ai ishte profesionist medial, por është detyra e pushtetit lokal që t’i sjellë para drejtësisë të gjithë dhe t’i hetojë në mënyrë transparente të gjitha rrethanat në lidhje me këtë vrasje – i është përgjigjur UNS-it Misioni i OSBE-së në Vjenë. 

Marjan Mellonashi: Krimi para të cilit Policia i mbylli sytë 

Marjan Mellonashi u zhduk më 9 shtator të vitit 2000. E ëma e tij, Cica Jankoviq (Cica Janković) dhe gjyshi i tij Krista Mellonashi, i cili për 13 vite ishte drejtor i Shkollës së Punëve të Brendshme në Vushtrri, bënë çdo gjë për ta gjetur. 

- Të gjitha ato gjenerata të policëve që më vonë ishin pjesë e UÇK-së dhe të strukturave të tjera shqiptare, kaluan nëpër shkollën e gjyshit. Shkoi edhe të Hashim Thaçi, edhe të Ramush Haradinaj, por nuk i thanë asgjë. Duke e marrë parasysh se ku ka punuar, isha e sigurt që gjyshi do të mësojë se çka i ka ndodhur djalit tim, cilado që ishte e vërteta – tregoi Cica Jankoviq për UNS. 

Ajo thotë se kolegët e Marjanit nga sapo i themeluar Radio-televizioni i Kosovës, kurrë nuk e morën në telefon. 

- Ky është komplot i heshtjes, theksoi ajo. 

- E di që Marjanin e kërcënonin për shkak të shoqërimit me serbë. Këtë ma tha, por ndoshta kanë ekzistuar edhe gjerat e tjera – tregoi për UNS Ollivera Bernardoni Stojanoviq (Olivera Bernardoni Stojanović), mikesha e Marjan Mellonashit. 

- Deri në zhdukjen e Marjan Mellonashit, ne nuk kuptonim se gazetarët ishin shënjestra. Pas tij u zhduk edhe një tjetër nga miqtë tanë. Kur bëhet fjalë për hetime, arsyetimi i preferuar i Policisë së UNMIK-ut ishte: “E dini se po ndodhin shumë gjëra, kemi shumë probleme, e dini, nuk kemi informata, ju lutem na ndihmoni.” Thelbi është që nuk iu bëhej vonë – tregoi për UNS gazetari Nikolla Radishiq (Nikola Radišić), i cili gjatë viteve 1999 dhe 2000 ishte në pres shërbimin e UNMIK-ut, kurse sot punon në TV N1. 

 Është e rëndësishme që të vazhdohet hulumtimi 

Veran Matiq (Veran Matić), kryetari i Komisionit për hetimin e vrasjeve të gazetarëve në Serbi thekson “është shumë me rëndësi që UNS-i ta vazhdojë hulumtimin sepse përveç që i sjellë të dhënat e reja, rikujton se çka nuk është bërë, e duhej të ishte bërë ose nuk po bëhet e do duhej të bëhet”. 

- UNS-i dhe Jellena Petkoviq (Jelena Petković) duke e hapur temën e gazetarëve të zhdukur, të kidnapuar dhe të vrarë në Kosovë, në mënyrë sistematike, përmes hulumtimit të secilit rast individual, kanë bërë më shumë se cilido institucion, i cili këtë gjë e ka në përshkrimin e punës së saj, edhe kur bëhet fjalë për institucionet e Serbisë, por edhe për organizatat të cilat e kanë ndërmarrë përgjegjësinë për sigurinë e qytetarëve – KFOR-i, UNMIK-u dhe EULEX-i. 

Nuk e kishin as listën e të vrarëve dhe të kidnapuarve. Në shumë raste nuk kishte hetime, e disa janë zhvilluar vetëm formalisht dhe janë mbyllur pa rezultate. Mosndëshkimi i vrasjeve dhe i kidnapimeve të gazetarëve vetëm çon në ekstremizmin e pozitës së gazetarëve. Këto hulumtime i kanë vu në lëvizje të gjitha institucionet. Tani i kemi listat e gazetarëve të zhdukur dhe të vrarë, kemi mbledhje të të dhënave mbi hetimet e deritashme institucionale dhe formimin e rasteve në Serbi dhe në institucionet e përkohshme më Kosovë. Megjithatë, intensiteti i punës në këto raste, ende nuk është i kënaqshëm. Hulumtimet e UNS-it dhe i Jellena Petkoviq, ende janë më dinamike dhe më përfshirëse. 

Ato do t’i shërbejnë çdo kujt që do të merret me veprimtari hetuese. Të paktën do t’i kompensojnë, të gjitha lëshimet që i kanë bërë institucionet në Kosovë duke mosvepruar. 

Shoqëritë si në Serbi, ashtu edhe në Kosovë, gazetarët, mediat, duhet të ballafaqohen me faktet brutale që vetëm për disa vite është vrarë dhe rrëmbyer numri më i madh i gazetarëve dhe punonjësve mediatk, e asnjëri nga rastet nuk u zgjidh. Duhet bërë përpjekje që këto raste të marrin prioritet në zgjidhje. Duhet të vendosen urët mes institucioneve të përkohshme në Kosovë dhe atyre në Serbi. Duhet të konsolidohen të gjitha të dhënat të mbledhura nga të gjitha anët, në një vend dhe me plan të qartë se si do të zhvillohet hetimi nga të dyja anët, në mënyrë që të maksimizohet performanca. Është shumë më rëndësi që UNS-i, krahas gjithçkaje, ta vazhdojë hulumtimin, sepse përveç që i sjellë të dhënat e reja, rikujton se çka nuk është bërë, e duhej të ishte bërë, ose çka nuk po bëhet, e do duhej të bëhet- përfundon Matiqi. 

Insistimi në hetime 

Përveç bashkëbisedimeve me familje, miqtë, kolegë dhe bashkëpunëtorë, në vitin 2018 UNS-i i ka publikuar bashkëbisedimet me udhëheqësit e institucioneve me të cilat i ka kontrolluar statuset e hetimeve. 

Drita Hajdari, prokurorja për krime të luftës në Prokurorinë Speciale të Kosovës, në bashkëbisedim me UNS-in e parashtroi pyetjen se si do ta kompensojnë prokuroret lokal punën që ata ndërkombëtarë nuk e kanë bërë. 

Misionet e UNMIK-ut dhe të EULEX-it më një numër të madh të prokurorëve, nuk arritën t’i zgjidhnin vrasjet dhe kidnapimet e gazetarëve, e tani pritet nga prokuroret lokal që ta kompensojnë punën që ata ndërkombëtarë nuk e kanë bërë, tha ajo për UNS. 

Gjithashtu, ajo nuk pati mundësi që të ofrojë më shumë të dhëna mbi hetimet e kidnapimit të gazetarit Lubomir Knezheviqit dhe vrasjes së Enver Malokut, sepse siç na tha – janë duke u zhvilluar. 

Dokumentet mbi hetimin e rrëmbimit të Gjuro Sllavujit (Đuro Slavuj) dhe Ranko Pereniqit (Ranko Perenić), prokuroria në fjalë nuk i ka pranuar ende nga EULEX-i. Hajdari thotë se kjo prokurori tani për tani nuk ka asnjë të dhënë për vrasjen e Afrim Maliqit, Krist Gegajt, Momir Stokuqes, Shefki Popovës dhe Bardhyl Ajetit. 

Do të ishte mirë që hetimi të zgjerohet 

Është për keqardhje që gazetarët deri tani nuk u morën me hulumtime të gazetarëve të vrarë, por edhe të tjerëve, sidomos civilëve, sepse po ta kishin bërë këtë, publiku do të ishte i informuar më mirë mbi ngjarjet nga e kaluara. Gjeneratat e reja, edhe këtu, edhe në Serbi, në rajon, janë duke u rritur me narrativin nga e kaluara, për vitet e nëntëdhjeta, i cili nuk i është fisnik të vërtetës. I kemi krijuar narrativet e njëanshme, të cilët më shumë bazohen në mite, se sa në fakte. Dhe jo vetëm që është i rëndësishëm miratimi i Rezolutës nga ana e Federatës Evropiane të Gazetarëve, që informatat po arrijnë ne rrafshin ndërkombëtar, por kjo gjë është shumë e rëndësishme edhe për qytetarët tanë. Institucionet nuk u morën shumë me këtë gjë, e edhe nëse ekzistojnë hetimet, ato kurrë nuk arrijnë në publik. Qytetarëve tanë iu mohohet e vërteta. Absolutisht është e rëndësishme  që keni filluar t’i hulumtoni rrëmbimet dhe vrasjet e gazetarëve, dhe do të ishte shumë mirë që hetimi të zgjerohet dhe t’i përfshijë edhe civilët e tjerë. Gjithashtu, ne do ta kemi një burim të besueshëm të informatave mbi këto ngjarje, theksoi njëri nga bashkëbiseduesit te serisë Dosja e UNS-it, Bekim Blakaj, drejtori i Fondit për të Drejtën Humanitare në Prishtinë. 

*Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar me cekjen e detyrueshme të burimit. Ky tekst është rezultat i hulumtimit të ekipit të gazetarëve të Asociacionit të Gazetarëve të Serbisë mbi gazetarët e vrarë dhe të zhdukur në Kosovë. Në kuadër të Dosjes ekzistuese mbi gazetarët e vrare dhe të zhdukur nga viti 1998 deri në vitin 2005, do t’i publikojmë njohuritë e reja, në mënyrë që publiku të jetë i informuar hollësisht, dhe në mënyrë që organet gjyqësore, vendore dhe ato ndërkombëtare, të nxitën për t’i gjetur dhe për t’i ndëshkuar kryesit e këtyre vrasjeve. Hulumtimi po zbatohet në kuadër të projektit të Asociacionit të Gazetarëve të Serbisë, të mbështetur nga Ministria e Kulturës dhe Informimit të Republikës së Serbisë. Qëndrimi i shprehur në tekst nuk i reflektojn detyrimisht edhe qëndrimet dhe mendimin e organit i cili e ka mbështetur projektin.

-----------------------------------

Reaction of the European Federation of Journalists, the Council of Europe, the OSCE and the Government of the Republic of Serbia to the UNS’s investigation into the murdered and kidnapped journalists in Kosovo

The investigation into the kidnapping of Ljubomir Knezevic, journalist of Pristina's "Jedinstvo" and "Politika", has been stopped.

There are witnesses of the kidnapping of Aleksandar Simovic Sima, but the kidnappers and murderers are at large.

EULEX staff members believe Nazim Bllaca, who is now their protected witness, to be behind the murder of journalist Xhemail Mustafa.

KFOR intelligence service has refused to hand over documents about the investigation of the murder of journalist Enver Maloku to UNMIK.

The murder of Momir Stokic has been reported to UNMIK Police. There has never been an investigation and the complaint "disappeared" from their archives.

No investigation into the murder of Afrim Maliqi, a journalist of the newspaper "Bujku", either.

The Journalists’ Association of Serbia (UNS) has added Professor Shaban Hoti, who was a part of the Russian state television journalist team, to the list of murdered and kidnapped journalists. He was killed in Lapusnik, in July 1998.

These are only some of the UNS’s findings presented to the public in the past year on the investigations of the murders and kidnappings of 15 journalists in KiM, about which almost nothing was known.

Last year, the Assembly of the European Federation of Journalists (EFJ) adopted the Resolution on investigations into murders of journalists in Kosovo on the initiative of the UNS. The names of the 14 Serbian and Albanian colleagues, journalists and media workers murdered and kidnapped in Kosovo and Metohija from 1998 to 2005 have been published on the Council of Europe's Platform for the Protection of Journalism and the Safety of Journalists. 

The Government of the Republic of Serbia passed a decision extending the remit of the Commission for the Investigation of Murders of Journalists to the cases of murders and disappearances of journalists in KiM in the period 1998 - 2001. This decision was passed just after the publication of the results of the UNS’s investigation.  The UNS’s texts in Albanian, Serbian and English were published by the media in Pristina, Belgrade and EU countries. In 2018, this investigation encouraged other colleagues to make contributions and features on this topic, especially in Pristina. 

Staggeringly huge success 

Jan Braathu, Head of the OSCE Mission in Kosovo, says that the UNS’s investigation has been a major step forward in bridging the division between journalists belonging to the Serbian and Albanian communities in Kosovo.

- Dear Mrs. Petkovic, on behalf of the OSCE Mission in Kosovo, I would like to express our admiration to and recognition of your professionalism, dedication and determination exhibited over the past few years while reporting on the cases of the murdered and missing journalists in Kosovo between 1998 and 2005. The Mission in Kosovo is committed to improving the safety of journalists and addressing the past violence in order to end impunity and ensure that journalists can work freely and unhindered, in accordance with the principles of the OSCE. You have been investigating in very difficult political and social environment. Moreover, you have largely been alone. Indeed, you have been a pioneer in this regard. Others are now talking about it and following the path that you have forged. Your work is focused on the victims, regardless of ethnicity or politics. In that you have exhibited true professionalism and commitment to high principles regarding the safety of journalists. It's astonishing how you have managed to gain the trust of families of victims, again, regardless of ethnicity. In this you have exhibited humanity, in addition to professionalism. This is a really rare combination. In addition, allow me to express my appreciation for the UNS’s support and commitment in this regard. The UNS has advocated for the rights of journalists and security in a fundamental way. If I'm not mistaken, the UNS has been the first to ensure that the texts on this subject - mainly yours - are translated and published in Serbian, Albanian and English. It has brought the issue of the murdered and missing journalists in Kosovo closer to the international public, and, more importantly, it has made a major step forward in bridging the division between journalists from the Serbian and Albanian communities in Kosovo. This has resulted in a joint resolution, presented and adopted by the European Federation of Journalists. Finally, the OSCE Mission in Kosovo will certainly continue to support your efforts and the efforts of others to resolve the cases of murdered and missing journalists in Kosovo from 1998 to 2005. This is a principled issue, but also the issue of humanity and respect for the families of the murdered and missing journalists - said Jan Braathu, the OSCE Ambassador to Kosovo, about the UNS’s research.  

What did we discover and publish in 2018? 

There was an investigation into the kidnapping of Ljubomir Knezevic, but it was suspended

While investigating the kidnapping of Ljubomir Knezevic, a journalist from Pristina's "Jedinstvo" and a correspondent of Belgrade's "Politika", the UNS discovered that back in 2001, the attorney Stoja Djuricic suspected that he had been kidnapped by a group under the command of Gani Ymeri, the KLA commander in the Vushtrri region. As the representative of the aggrieved parties, she asked for the extension of the then current investigation into the kidnapping of six men and the attempted murder of a Serb civilian before the District Court in Mitrovica against Ymeri. Quite soon after that, the investigation against Ymeri began to crumble due to open murder threats to a protected witness. When the international investigative judge Leonard Assira allowed the investigator to testify instead of the witnesses at the hearing due to these threats, the defense requested his exemption as well as the exemption of the international prosecutor Matti Heinonen. After the threats, the replacement of the prosecutor and the judge, the investigation reached a dead end, and the suspect was released from detention five months later.

Murder of Professor Shaban Hoti

Russian language professor, translator and media worker, Shaban Hoti was captured and murdered, as a part of the Russian state television team that tried to interview KLA members in Lapusnik village, in July 1998. He is the 15^th on the list of murdered and kidnapped journalists and media workers in Kosovo. 

Members of the KLA first stopped the vehicle with the Russian state television group on the Pristina-Peja road and then captured them. On 21 July 1998, around 19:30, Russian journalists were released, but not Hoti. Five days later, he was shot at Berisha Mountain. 

Hajrednin Balaj, nicknamed ‘’Shala’’, a guard in the KLA concentration camp Lapusnik, has been convicted before the International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (ICTY) to 13 years of imprisonment for the murder of Shaban Hoti and eight more civilians.

EULEX knows who is responsible for the murder of Xhemail Mustafa? 

UNS learned that EULEX staff members who had investigated the murder of journalist Xhemail Mustafa believe Nazim Bllaca, an assassin that now enjoys the status of a protected EULEX witness, to be responsible for this crime. Mustafa was killed by two unidentified assailants in front of his apartment in Pristina on 23 November 2000. The UNS’s source, a very credible one based on his/her function in Kosovo, said that EULEX has a lot of information about that murder.

- Bllaca was an assassin who was behind every big, well-paid murder, whether it was ordered by the leading members of the parties formed by the KLA factions, led by Hashim Thaci and Ramush Haradinaj, or senior Kosovo politicians such as Azem Syla, Gani Geci and Fatmir Limaj. Bllaca committed the most egregious and heinous murders that took place in Kosovo from 1998 to 2005 - the source told the UNS.

Nazim Bllaca’s attorney Burhan Qosha told us to address EULEX for permission to interview Bllaca.  EULEX has not approved the interview. 

Enver Maloku – intelligence interests involved in the investigation

UNS learned that KFOR intelligence service had refused to hand over the documents about the murder of journalist Enver Maloku to UNMIK Central Intelligence Unit and Investigation Unit.

UNMIK investigators received scarce information, and KFOR intelligence service "justified" their actions by explaining that all important data on the murder had already been handed over to the NATO Military Archive. UNMIK addressed the NATO Military Archive; however, it has never received any answers.

At the NATO Headquarters, the UNS requested the data from the Military Archive about all murdered and kidnapped journalists in Kosovo, and particularly insisted on the documents about Maloku’s murder.

- We do not have independent information that confirms these incidents. KFOR was deployed to Kosovo in June 1999 - was NATO’s official reply to the UNS, with the notation that "the archive is being moved at the moment". 

- The background of the killing of journalists in Kosovo is clear - they were a hindrance in million ways. It was a way to discipline the Albanians, as well. First of all, Enver Maloku –Rade Maroevic, who was the editor of the Beta News Agency from Pristina during and after the war, told the UNS. He pointed out that "if the Albanian SHIK (intelligence agency of the KLA during the war) opened their archives, some data might be available."

The UNS also learned that the former head of the KLA command, and then PDK senior official, Azem Syla, threatened to "cut off the head" of the renowned Albanian journalist Mero Baze.

When Baze mentioned the murdered journalist Enver Maloku, Syla implicitly made him aware that "they" did it. In the interview for the UNS, recalling the event, which took place during the Rambouillet negotiations, Baze underlined that, in the context of events, it had not been a murder confession, but an intimidation attempt. 

Murder of journalist Momir Stokuca in Pristina - 19 years without investigation

UNMIK Police received a call that something was happening in Djura Jaksic Street 15 in Pristina, on 21 September 1999. They found the killed Momir Stokuca, a photo reporter and a collaborator of "Politika", on the bedroom floor of the house at that address.

- There were a foreigner and a girl, an interpreter, in the UNMIK Office. He took the bullet out of a drawer and showed it to me. This is the bullet that killed him, he told me. I asked if it was a bullet from my father's gun? He said no. We found that gun in your house. He was shot from another one - Branka Damnjanovic, Momir Stokuca’s sister, described the meeting with an UNMIK investigator when she went to claim Momir's body.

There has never been an investigation, and the data on this case have "disappeared" from the UNMIK Archive, which has been justified to the UNS by "the change in the remit and moving". Neither EULEX, nor the Special Prosecution Office of Kosovo, or the Serbian Office of the War Crimes Prosecutor hold any data on this murder. 

No investigation into the murder of journalist Afrim Maliqi

Early in 2017, the OSCE Mission in Vienna added the name of Afrim Maliqi, a journalist of the newspaper "Bujku", to the list of murdered journalists. He was murdered in Pristina, on 2 December 1998, and the investigation is not being conducted. According to the Kosovo Memory Book of the Belgrade Humanitarian Law Center, Maliqi was killed as a member of the armed formations. According to the KLA records, Maliqi was a member of the 152 Brigade. However, other information indicates that he was killed as a civilian.

- It was indeed very hard to determine whether a person was killed as a journalist, civilian or a member of the armed forces. For us, the most important thing is that he was a media professional, while it is on the local authorities to bring to justice all responsible persons and transparently investigate the circumstances surrounding these murders – the OSCE Mission in Vienna responded to the UNS. 

 Marjan Melonasi: a crime to which the police turned a blind eye

Marjan Melonasi disappeared on 9 September 2000. His mother, Cica Jankovic and his grandfather, Krista Melonasi, who had been the Principal of the School of Internal Affairs in Vucitrn for 13 years, have done everything to find him. 

- All those generations of police officers, who later became members of the KLA and other Albanian structures, had studied in grandfather's school. He went to Hashim Thaci, and he also went to Ramush Haradinaj, but they did not say anything to him. Considering where he had worked, I was firmly convinced that grandfather would be able to find out what happened to my son, no matter what the truth was – Cica Jankovic told the UNS. 

She has said that Marjan’s colleagues at the then newly established Radio Television Kosovo have never called her.

- It is a conspiracy of silence – she underlined. 

- I know that Marjan was being threatened for socializing with Serbs. This is what he told me; however, there may have been other things – Olivera Bernardoni Stojanovic, a friend of Marjan Melonasi, recounts for the UNS. 

- Until the disappearance of Marjan Melonasi, we did not quite understand that the journalists were a target. After him, another friend of ours disappeared. When it comes to investigations, the favorite justification of UNMIK Police was "There are many things going on, you know, there are a lot of problems, you know, we do not have the information, you know, please help us." The point is that they just did not care at all - the journalist Nikola Radisic, who worked for UNMIK Press Service in 1999 and 2000, and works on TV N1 today, recounts for the UNS.

It is important to continue the investigations

Veran Matic, the president of the Commission for the Investigation of Murders of Journalists in Serbia, points out that "it is very important that the UNS continues its investigation because, besides yielding new data, it reminds us of what has not been and had to have been done, or what is not being and must be done ".

- By opening the topic of the missing, kidnapped and murdered journalists in Kosovo, the UNS and Jelena Petkovic, have systematically, by thorough case-by-case investigation, done more than any institution remitted to investigate - both the Serbian institutions and the organizations that have taken responsibility for the security of citizens - KFOR, UNMIK, and EULEX.

They did not even have a list of the murdered and the kidnapped. In many cases there was no investigation, and some investigations were only formally launched and closed without results. Impunity for murdering and kidnapping journalists only leads to the extremization of the journalists’ position. These investigations were launched by institutions. We now have lists of the missing and killed journalists, the collection of data on previous institutional investigations and the formation of cases files both in Serbia and in provisional institutions in Kosovo. Still, the intensity of work on these cases is not satisfactory. The investigations conducted by the UNS and Jelena Petkovic continue to be more dynamic and comprehensive.

They will serve anyone conducting investigative actions. They will make up, at least partially, for all omissions made by institutions in Kosovo. 

Societies in Serbia and Kosovo, journalists and the media must face the harsh facts that the majority of journalists and media workers were murdered and kidnapped within only a few years, and that none of the cases have been resolved. Efforts must be made to prioritize the resolution of these cases. Bridges between the institutions in Kosovo and institutions in Serbia must be established. The data collected by both sides must be consolidated in one place with a clear plan to conduct investigations on both sides in order to maximize the performance. 

It is very important that the UNS continues its investigation, in spite of everything, because apart from yielding new information, it reminds us of what has not been and had to have been done, or what is not being and must be done - concludes Matic. 

Insisting on investigation

In 2018, in addition to interviews with relatives, friends, colleagues and collaborators, the UNS also published interviews with the heads of institutions, with whom it checked the status of investigations.

Drita Hajdari, Prosecutor for the Special Prosecution Office of Kosovo, in an interview for the UNS, wondered how local prosecutors could make up for what the international prosecutors failed to do. 

UNMIK and EULEX missions with a large number of prosecutors failed to solve murders and abductions of journalists, and now local prosecutors are expected to make up for what the international ones failed to do - she said for the UNS.

In addition, she could not provide more details about the investigations related to the kidnapping of journalist Ljubomir Knezevic and the murder of Enver Maloku because, as she said – they were underway.

As for documents related to the investigation of kidnappings of Djuro Slavuj and Ranko Perenic, the Prosecutor’s Office has not received them from EULEX yet. Hajdari says that, for now, the Prosecutor’s Office does not have any information whatsoever about the murders of Afrim Maliqi, Krist Gegaj, Momir Stokuca, Shefki Popova and Bardhyl Ajeti

It would be good to expand the investigation 

- It is regrettable that so far journalists had not investigated the murdered journalists, but also the others, especially civilians, because the public would have been much better informed about past events. Young generations, both here and in Serbia, and in the region, grow up with a narrative about the past, about the nineties that is not quite true. We have created unilateral narratives that are more based on myths than on facts. It is not only important because the European Federation of Journalists adopted the Resolution, and because the data are available internationally, but it is also very important because of our citizens. Institutions have not addressed this issue to a great extent, and if there are any investigations, information about them never reaches the public. Our citizens remain deprived of the truth. It is absolutely important that you began to investigate kidnappings and murders of journalists and it would be very good to extend your investigation to other civilians, as well. In addition, we will have a very reliable source of information about these events, said one of the interlocutors of the UNS Dossier series, Bekim Blakaj, director of the Humanitarian Law Center in Pristina.