Istraživanje UNS-a o ubijenim i otetim novinarima na Kosovu

02. 07. 2019.

Autor: Jelena L. Petković Izvor: UNS

Davor Lukač: Radoševića i Dobričića spasila solidarnost novinara

- Čekaš, čekaš, vidiš da ih nema. Prošlo je par sati i već je frka. Alarmirali smo policiju i saznali da se nisu pojavili na policijskom punktu, znači da su skrenuli udesno. Otišli su prema Maguri. Nastaje još veća panika. Dolazi veče, proveravamo da li je bilo pucnjave?

U nastavku je ovaj tekst preveden na albanski i engleski jezik. Please find below albanian and english translation of this article.                    Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

Kažu nije, što je dobra vest. Pokrenuo sam, ne samo ja, nego i još neke kolege, široku akciju, osećao sam da moram da ih spasem. Ključni potez je napravio kolega koji je kontaktirao Keti Morton, predsednicu Komiteta za zaštitu novinara (CPJ) i suprugu Ričarda Holbruka. To je bio prelomni momenat da ih ne ubiju. Uveče je bio problem kako otići kod Radoševićevih roditelja i supruge i reći im da ga nema, priča za Udruženje novinara Srbije (UNS), Davor Lukač, novinar FoNeta, sećajući se otmice kolega, iz Tanjuga. Novinara Nebojšu Radoševića i fotoreportera Vladimira Dobričića Kiće, zarobila je OVK u oktobru 1998. godine, u blizini prištinskog aerodroma Slatina.

Lukač je 1998. i 1999. bio izveštač Tanjuga sa Kosova. Direktor Zoran Jevđović ga je na teren poslao iz Beograda kao iskusnog novinara koji je izveštavao sa ratišta u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. Otmica kolega ga je posebno pogodila, jer je on trebalo da bude u automobilu sa nalepnicom Pres koji je zaustavila OVK.

- Tog jutra sam dobio informaciju od policije da je izrešetan automobil u blizini aerodroma i trebalo je da idem na teren sa Kićom, koji je kao i ja prošao sva ratišta i bili smo “tandem”. Istovremeno smo saznali da stiže posmatračka misija OEBS-a sa Vilijamom Vokerom. Pošto je to bio najvažniji događaj tog dana u Srbiji, ostao sam u Prištini, a kolegi Radoševiću rekao da ide na teren. Područje na koje sam ga poslao je važilo za bezbednu zonu. Kića je pojurio da napravi što bolje fotografije, vodeći se logikom da su bezbedni jer se nalaze u dometu minobača jugoslovenske vojske koja je bila na aerodromu. Radošević nije poznavao teren, iako je bio iz Prištine. Naleteli su na pripadnike OVK, priča Lukač.

U strahu zbog nestanka kolega, Davor Lukač je povukao sve veze koje je kao novinar stekao, a bilo ih je, jer su vojnici i policajci, kao i novinari, išli s ratišta na ratište. Podignut je i izviđački avion.

- Letelica je snimila Tanjugovu „Jugo floridu“ u selu Sedlare. Još značajnija informacija – na automobilu nije bilo rupa od metaka. Pao nam je kamen sa srca. Ipak, Crveni krst nisu pustili da ih obiđe, pa smo na drugi način dobili podatke. Pritiskali smo Adema Demaćija i Ibrahima Rugovu. Na svakoj konferenciji za novinare sam im postavljao isto pitanje. Kada sam otišao kod Demaćijau kancelariju on mi je kazao:  Nek napišu molbe za pomilovanje. Živi su i zna gde su, pomislio sam. A onda mi je jedan albanski novinar, stariji gospodin u godinama (nažalost, pokojni je) krišom rekao da će biti oslobođeni za Dan zastave (28. novembar), ali da ne govorim nikome, da neko ne napravi neku budalaštinu, priča Davor Lukač. 

Novinari Tanjuga su oslobođeni pred televizijskim kamerama u selu Dragobilje u Drenici, 27. novembra 1998. godine. U međuvremenu njihove kolege novinari protestovali su i u Beogradu, ali i u Prištini. Dugogodišnji novinar FoNeta smatra da je na oslobađanje značajno uticalo nivo solidarnosti i upornosti novinara: 

- To je pomoglo i da ih ne maltretiraju u pritvoru, jer se digla javnost. Uz nas su bili i strani dopisnici. Kod OVK se stvorio strah da će svi upirati prstom u njih ako ubijaju novinare. Kića od Dejtonskog sporazuma nije pio. Te noći, kada je oslobođen, popio je rakiju. Uto je stigla policija. Hoće, kažu, da ga ispituju. Pitam Kiću, hoćeš li? Odgovara: ne pada mi napamet. Policajcima sam rekao, ajde gospodo, dođite sutra..

Novinarska ekipa Radio Prištine, Ranko Perenić i Đuro Slavuj, nestali su 21. avgusta 1998. godine. Njihove porodice i kolege i dalje tragaju za njima.

- Sa mojim zemljakom Slavujem imao sam puno tema za razgovor, pa smo tako sedeli i dve večeri pre njihovog nestanka. Najgore je što se za Perenića i Slavuja kasno reagovalo. Pitanje je na koga su naišli i šta se sa njima dogodilo. U ovom slučaju je bio zid ćutanja. Ono što sigurno znam je da je tadašnji direktor Radio Prištine Milivoje Mihajlović odmah reagovao i digao uzbunu, ali ona nije imala odjeka.

Svakodnevna ubistva

O ubistvu Envera Maljoku, novinara, pisca i šefa Kosovskog informativnog centra (KIC), ubijenog 11. januara 1999, seća se Lukač, se pričalo uveliko, ali su razlozi zločina ostali pod velom tajne.

- Za Maljokua je jedina činjenica da je čovek mrtav i da je svako poturao svoju priču. Tada je bilo unutaralbanskih obračuna, zbog političke nadmoći, kao i unutarsrpskih. Bilo je ubistava kriminalaca, a za njih je situacija bila idealna da pripišeš drugoj strani. U predgrađu Prištine je ubijen albanski mafijaš, zvali su ga Tito. Znalo se da je bio obračun albanskih kriminalaca, ali su oni odmah rekli - ubili ga Srbi. Za otmicu Ljubomira Kneževića u maju 1999. nisam znao. Albanski novinari su mi u to vreme govorili, dolaze ovi iz Drenice i njih ništa ne zanima. Tako je i bilo. I šta je tada značio novinar, i još u tako malom mestu kao što je Vučitrn.

Novinari koji su svedoci zločina na ratištima bivše Jugoslavije sa traumama borili su se poslom, objašnjava naš sagovornik. Ubacivanjem u mašinu, koja ne ostavlja prostora za razmišljanje o tome šta je čovek doživeo.

- Na Kosovu, na terenu, policija je obezbeđivala put, a OVK pucala. Iz automobila gledam kako meci paraju asfalt. Jedan policajac je pao pogođen. Kada sam mesec dana kasnije čuo da je preminuo, bilo mi je užasno. Hiljadu puta sam se upitao: da li je on obezbeđivao zato što smo mi tuda prolazili? Najgore što sam doživeo je da je kod Gornje Kline, izrešetan automobil u kome sam bio. A najveći strah kada nam se u januaru 1999. kod mesta Careva česma (na putu Priština – Peć) probušila guma. Tu se Drenica seče na pola, pa kada ubiju ili otmu nekog Srbina, da bi uterali strah, ostave ga na putu. Bila je magla da se ne vidi ni metar. Kolega je vozio, a ja koračao ispred vozila. Da on vidi mene, a ja da vidim put.  Nadali smo se da nas od magle OVK neće videti. To što mi imamo je novinarski vijetnamski sindrom, koji se ne razlikuje puno od ljudi koji su bili u borbama. Najgore je sećati se. Pred decom ni slučajno. 

Zvečarke na Kosovu

Osim rizika kojim su bili izloženi, dodaje Lukač, dešavalo se da je i profesija žrtvovana.

- Bilo je i zloupotrebi profesije i pravosuđa, kao što je bilo ispitivanje pred kamerama braće Mazreku, tada novinara Milovana Drecuna, za zločine u Klečki. Pitao sam istražnog sudiju - kako Vas nije sramota? Njih dvojicu drže isprebijane, ne mogu da hodaju. Da ih je Drecun pitao da li bi ubili rođenog oca, odgovorili bi – da. U leto 1998. su nas vodili na prevoj Ćafa Dulje, pokazivali kako je OVK imala podzemna skloništa, bunkere pod zemljom. Malo zađem i vidim da su to bunkeri i rovovi JNA. Shvatim da je to bila rezervna linija za slučaj napada iz Albanije, a pošto je OVK u svojim redovima imala bivše oficire JNA koji su znali raspored tranšeja i bunkera, otkopali su ih i osposobili. Kada sam izneo svoje zapažanje, napadoše me da sam izdajnik. Sutradan u prištinskom Jedinstvu izađe naslov: Zarobljene Srbe u bunkerima držali sa zmijama zvečarkama. Odakle zvečarke na Kosovu?

I osim ovakvih situacija, ističe, među novinarima je bilo više odgovornosti nego danas, “jer su bili profesionalci”.

- Rasvetljavanje ubistava i otmica novinara mislim da je danas važno samo njihovim porodicama i nikome više. Zaboravljeni su ti ljudi, jer je ritam života takav da se zaboravlja ono što je bilo prekjuče, a ne nešto što je bilo pre 20 godina. Ko se i kad seti Milana Pantića ili novinara ubijenih u Bosni?

 

Bizarni momenti - Kada su oteti Đuro Slavuj i Ranko Perenić, njihove supruge su otišle u sedište Crvenog krsta, koje je bilo u jednoj vili u prištinskoj Grmiji. Krenulo je i Kolo srpskih sestara da ih podrži, a Nebojša Radošević da izveštava. Pošto ženama iz Kola srpskih sestara nije dozvoljeno da uđu, one su zasule kamenjem vilu i dvorište. A u tom trenutku Radošević drži diktafon i uzima izjavu od Slavujeve supruge. Doleće kamen i razbija mu glavu. Da je kamen otišao 20 centimetara dalje, žene koje su došle da je podrže, razbile bi glavu Slavujevoj supruzi. Dok sam vozio Radoševića da mu zašiju glavu, nisam znao da li da se smejem ili da plačem, priča Davor Lukač.

 

Strah od putovanja - Kada su oslobodili Nebojšu i Kiću, sa kolegama sam dogovorio da napravimo proslavu u Staroj Kapetaniji u Zemunu. Međutim, Nebojša je imao potpuno razumljiv strah da putuje Kosovom i nije hteo nigde da mrdne iz Prištine. Pozvao sam tadašnjeg predsednika Privremenog izvršnog veća Kosova Zorana Bakija Anđelkovića i zamolio za avion da ga prevezu. Nebojša je u neverici pomislio da u avionu ima mesta samo za njega, pa je supruzi rekao da ide kolima. Bio je iznenađen kada je ušao u avion i shvatio da je taj prevoz samo za njega, seća se naš sagovornik. A njegova supruga Olivera je onda došla kolima u Beograd na tu skromnu proslavu za manji krug prijatelja „tanjugovaca“.

 

Blokada vesti zbog idile - Bez obzira na sukob sa Jevđevićem, koji je smatrao da sam protiv Slobodana Miloševića, i bio je u pravu, obezbedio mi je sve što je bilo potrebno za rad na terenu. Korektan odnos sa redakcijom je trajao dok nisu postavili ideološki ostrašćenog čoveka, pa su u jesen 1998. godine počeli da šalju za šefove dopisništva u Prištini osobe koji su bili klasični špijuni. Tako i čoveka koji je naredio da se puštaju samo saopštenja JUL-a. Ali, kada je postalo kritično, nikoga nije bilo. Posle povlačenja jugoslovenske vojske sa Kosova, slao sam redakciji izveštaje da ubijaju ljude na ulici, ali državni mediji to nisu emitovali. Za njih je bilo sve idilično pod međunarodnom upravom. Bio sam svedok ubistva, otmice, ali te vesti nisu objavljene, ističe Davor Lukač.

 

Jedan čovek-jedno pitanje  - Adem Demaći je bio takozvani politički predstavnik OVK. Na konferencijama za štampu imao je dva principa: Prvi je „jedan čovek – jedno pitanje“ i drugi da odgovara na jeziku na kome mu je pitanje postavljeno. S tim da su jezici ograničeni na albanski, srpski i engleski. Pored maltene dnevnih kontakata sa ljudima iz Demaćijevog okruženja, po pitanju nestanka novinara, koristio sam jednom nedeljno priliku da ga na konferenciji za štampu, nekad i bezobrazno i drsko, ako ne dobijem traženi odgovor, upitan šta je sa Radoševićem i Dobričićem. „Gospodine, vi ste bezobrazni“, odgovorio mi je jednom prilikom Demaći. Uzvratio sam sa: „Možda jesam, ali neću odustati dok mi ne odgovorite šta je sa njima“, priča Lukač.

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Tekst je rezultat istraživanja Udruženja novinara Srbije o ubijenim i nestalim novinarima na Kosovu. Istraživanje se sprovodi u okviru projekta Udruženja novinara Srbije podržanog od strane Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u tekstu ne odražavaju nužno stavove i mišljenja organa koji je projekat podržao.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Davor Llukaç (Davor Lukač): Radosheviqin (Radošević) dhe Dobraçiqin (Dobračić) i ka shpëtuar solidariteti i gazetarëve

 - Pret, pret, dhe e sheh që nuk janë. Kaluan disa ore, dhe u krijua paniku. E alarmuam policinë dhe mësuam se nuk u paraqiten në punktin e Policisë, domethënë që u kthyen nga ana e djathtë. Shkuan në drejtim të Magurës. Krijohet paniku i madh. Po errësohej, ne po kontrollonim a ka pasur të shtëna.

Na thanë që nuk ka pasur, që është një lajm i mirë. E kam iniciuar, jo vetëm unë, por edhe disa kolegë të tjerë, një aksion të gjerë, ndihesha që duhet t’i shpëtoja. Veprimin kyç e bëri një koleg i cili e kontaktoi Keti Morton (Kati Marton), kryetaren e Komitetit për Mbrojte të Gazetarëve (RFJ) dhe bashkëshorten e Riçard Hollbrukut (Richard Holbrooke). Ai ishte momenti vendimtar për të mos i vrarë. Në mbrëmje ishte problemi se si të shkosh te prindërit dhe bashkëshortja e Radosheviqit dhe t’iu thuash se ai nuk është askund, tregon për Asociacionin e Gazetarëve të Serbisë (UNS) Davor Llukaç gazetari i FoNet-it, duke e rikujtuar rrëmbimin e kolegëve nga Tanjugu. Gazetarin Nebojsha Radosheviqin (Nebojša Radošević) dhe fotoreporterin Vlladimir Dobraçiqin Kiqën (Vladimir Dobrašić Kića) i ka robëruar UÇK-ja në tetor të vitit 1998, afër aeroportit të Prishtinës në Sllatinë. 

Llukaç gjatë viteve 1998 dhe 1999 ishte raportues i Tanjugut nga Kosova. Drejtori, Zoran Jevgjoviq (Zoran Jevđović) e ka dërguar në terren nga Beogradi si gazetar të provuar i cili ka raportuar nga fushëbetejat në Kroaci dhe Bosnje dhe Hercegovinë. Rrëmbimi i kolegëve veçanërisht e ka goditur sepse ai duhej të ishte në makinë me etiketën PRESS të cilin e ndaloi UÇK-ja.

- Atë mëngjes e kam marrë një informatë nga Policia që makina në afërsi të aeroportit ishte brimuar dhe se duhet të dal në terren me Kiqën, i cili sikur dhe unë ka kaluar nëpër fushëbeteja dhe ne dy ishim një “tandem”. Njëkohësisht kemi mësuar se po arrin Misioni vëzhgues i OSBE-së me Uilliam Uokerin (William Walker). Pasi që kjo ishte ngjarja kryesore atë ditë në Serbi, mbeta ne Prishtinë, kurse kolegut tim Radosheviqit i thashë që të shkojë në terren. Zona ku e kam dërguar vlente për një zonë të sigurt. Kiqa vrapoi për t’i bërë fotografitë sa më të mira, duke qenë i udhëhequr me logjikë që janë të sigurt sepse ishin në rang të mortajave të ushtrisë jugosllave e cila gjendej në aeroport. Radosheviqi nuk e njihte terrenin edhe pse ai ishte nga Prishtina. Hasën në pjesëtarët e UÇK-së, tregon Llukaç.

Duke u frikësuar për shkak të zhdukjes së kolegëve, Davor Llukaç i tërhoqi të gjitha lidhjet që i kishte fituar si gazetar, e kishte mjaft shumë lidhje, sepse ushtarët dhe policët, sikur dhe gazetarët, shkonin nga njëra fushëbetejë në tjetrën. Gjithashtu u ngrit në ajër një aeroplan zbulues.

- Aeroplani e xhiroi “Yugo Floriden” e Tanjugut në fshatin Shalë. Një informatë edhe më e rëndësishme se kjo – në makinë nuk kishte vrima nga plumbat. U çliruam. Megjithatë, nuk e lëshuan Kryqin e Kuq që t’i vizitojë, andaj i morëm informatat në mënyra të tjera. Kemi kryer trysni ndaj Adem Demaçit dhe Ibrahim Rugovës. Në çdo konferencë për gazetarë ua shtronim pyetjen e njëjtë. Kur shkova te Demaçi në zyre ai më tha: “Le t’i shkruajnë kërkesat për falje.” Me shkoi ndërmend që janë të gjallë dhe dihet ku janë. E pastaj, një gazetar shqiptar, një zotëri në moshë (fatkeqësisht i ndjerë) fshehurazi më tha se do të lirohen për Ditën e Flamurit (më 28 nëntor), por që të mos i tregoj askujt, në mënyrë që askush të mos bëjë ndonjë marrëzi, tregon Llukaç.

Gazetarët e Tanjugut u liruan para kamerave televizive në fshatin Dragobil në Drenicë, më 27 nëntor të vitit 1998. Ndërkohë, kolegët e tyre protestonin në Beograd, por edhe në Prishtinë. Gazetari shumëvjeçar i FoNet-it konsideron se ndikimin e konsiderueshëm në lirim e ka pasur edhe niveli i solidaritetit dhe i këmbënguljes së gazetarëve:

- Kjo ndihmoi edhe që të mos i keqtrajtojnë në burgim, sepse publiku u ngrit në këmbë. Krahun na mbanin edhe korrespodentët e huaj. Në UÇK u krijua frika që çdo kush do ta drejtojë gishtin ndaj tyre nëse i vrasin gazetarët. Kiqa nga Marrëveshja e Dejtonit nuk pinte. Atë natë që u çlirua, e piu raki. Në atë moment arriti edhe Policia. Thanë se duan ta marrin në pyetje. E pyeta Kiqën; A do?” Përgjigjet: “As ndërmend s’e kam.” Policëve u thashë zotërinj ejani nesër...

Ekipi i gazetarëve të Radio Prishtinës, i përbëre nga  Ranko Pereniqi (Ranko Perenić) dhe Gjuro Sllavuji (Đuro Slavuj), u zhduk më 21 gusht të vitit 1998. Familjet e tyre dhe kolegët ende po i kërkojnë.

- Me bashkatdhetarin tim Sllavujin kam pasur shumë tema për bisedim, prandaj edhe rrinim së bashku dy net para zhdukjes së tij. Gjëja më e keqe është se për Pereniqin dhe Sllavujin reagimi ka qenë i vonuar. Është e diskutueshme në kë kanë hasur ata dhe çfarë ka ndodhur me ta. Në këtë rast kemi të bëjmë me një mur të heshtjes. Gjëja që e di sigurisht është që drejtori i atëhershëm i Radio Prishtinës, Millivoje Mihajlloviq (Milivoje Mihajlović) ka reaguar menjëherë dhe alarmoi, por nuk pati jehonë.

Vrasjet e përditshme

Për vrasjen e Enver Malokut, të gazetarit, shkrimtarit dhe shefit të Qendrës për Informim të Kosovës, i cili u vra më 11 janar të vitit 1999, rikujton LLukaç, flitej gjerësisht, por arsyet e krimit mbeten nën velin e sekreteve.

- Për Malokun i vetmi fakt i vërtetuar është që njeriu është i vdekur dhe që secili e tregonte tregimin e vet. Në atë kohë ka pasur përplasje brenda vet shqiptarëve për epërsi politike, sikur edhe përplasje brenda vet serbëve. Kishte vrasje të kriminelëve, dhe për ta, situata ka qenë ideale për t’ia atribuuar krimet palës kundërshtare. Në periferi të Prishtinës është vrarë një mafioz shqiptar, e quanin Tito. Dihej se ky ishte konflikt i kriminelëve shqiptarë, por ata menjëherë thanë se e kanë vrarë serbët. Për rrëmbimin e Lubomir Knezheviqit (Ljubomir Knežević), në maj të vitit 1999 nuk dija asgjë. Në atë kohë, gazetarët shqiptarë vinin dhe më thoshin se po vijnë ata nga Drenica dhe që asgjë nuk i intereson. Ashtu edhe ka qenë. Dhe çka do të thoshte të jesh gazetar, madje në një vend aq të vogël, siç është Vushtrria.

Gazetarët ishin dëshmitarë të krimeve në fushëbetejat në ish Jugosllavi me trauma, luftonin me punë, shpjegon bashkëbiseduesi. Duke u hedhur në një makinë e cila nuk linte hapësirë për të menduar se çka ka përjetuar njeriu.

- Në Kosovë, në terren, Policia e siguronte rrugën, kurse UÇK-ja shtëntë. Nga makina shikoja se si binin plumbat në asfalt. Një polic ra, i goditur. Kur, një muaj më vonë dëgjova se kishte vdekur, u ndjeva tmerrshëm. Njëmijë herë e kam pyetur vetveten: “A e ka siguruar udhën vetëm se ne ishim duke kaluar aty?” Gjëja më e tmerrshme që e kam përjetuar ishte te Klina e Epërme, kur u brimua makina në të cilën isha unë. Kurse frikën më të madhe e kam ndje në janar të vitit 1999 kur te vendi i quajtur Kroni i Mbretit (në rrugë Prishtinë- Pejë) na u shpua goma. Aty Drenica ndahet përgjysmë, dhe kur e vrisnin apo kidnaponin ndonjë serb, për të krijuar frikë, e linin në rrugë. Kishte rënë mjegull, aq e dendur sa që nuk shihej as një metër më tej. Kolegu e ngiste makinën, kurse unë ecja para makinës. Në mënyrë që ai të më sheh mua, kurse unë ta shoh rrugën. Shpresonim që nga mjegulla UÇK-ja nuk do të na sheh. Atë që ne e kemi quhet sindroma vietnameze e gazetarëve e cila nuk dallon shumë nga njerëzit që ishin në beteja. Gjëja më e tmerrshme është të rikujtosh. Para fëmijëve kurrsesi.

Gjarpërinjtë me zile në Kosovë

Përveç rrezikut të cilit i nënshtroheshin, Llukaç shton se ndodhte që edhe profesioni ka qenë i sakrifikuar.

- Ka pasur keqpërdorime të profesionit dhe të drejtësisë, siç ka qenë marrja në pyetje para kamerave të vëllezërve Mazreku, nga gazetari i atëhershëm Millovan Drecun (Milovan Drecun), rreth krimeve në Kleçke. E kam pyetur gjyqtarin hetues – si nuk keni turp? Ata dy i mbajnë të rrahur, nuk mund të ecin. Në qoftë se Drecuni i kishte pyetur a e kishin vra babanë e tyre, ata nč atë moment ishin përgjigjur me po. Në verë të vitit 1998 na çuan te Qafa e Dulës (Duhël) dhe na tregonin që UÇK-ja i ka pasur strehët nëntokësore, bunkerë nën tokë. Largohem pakëz dhe e shoh se ishin bunkerët dhe llogoret e JNA-së (UPJ). E kuptoj se kjo ka qenë linja rezervë në rast të sulmit nga Shqipëria, e pasi që UÇK-ja në radhët e saj i ka pasur edhe ish oficerët e JNA-së të cilët e njihnin planin e llogoreve dhe bunkerëve, i gërmuan dhe i vunë në funksion. Kur e shpreha mendimin time, më sulmuan që jam tradhtar. Të nesërmen në Unitetin prishtinas ka dalë titulli: Serbët e burgosur në bunkerë i mbanin me gjarpërinjtë me zile. Ku dolën gjarpërinjtë me zile në Kosovë?

Përveç situatave të tilla, ai thekson se mes gazetarëve ka pasur më shumë përgjegjësi se sa sot, “sepse ishin profesionistë”.

- Mendoj që ndriçimi i vrasjeve dhe i rrëmbimeve të gazetarëve sot ka rëndësi vetëm për familjet e tyre dhe për askënd tjetër. Ata njerëz janë harruar sepse ritmi i jetës është i tillë që të harrohet ajo që ka ndodhur pardje, e lerë më çka ka ndodhur para 20 vitesh. Kush i kujton Millan Pantiqin (MIlan Pantić) ose gazetarët e vrarë në Bosnjë?

 

Momentet e çuditshme - Kur u kidnapuan Gjuro Sllavuji dhe Ranko Pereniqi, bashkëshortet e tyre shkuan në selinë e Kryqit të Kuq e cila gjendej në një vilë në Gërmi në Prishtinë. U nis edhe Rrethi i motrave serbe (Kolo srpskih sestara) për t’i përkrahur, kurse Nebojsha Radosheviqi për te raportuar. Pasi që grave nga Rrethi i motrave serbe nuk u lejua hyrja, ato në vilë dhe oborrin e saj hodhën gurë. Në atë moment Radosheviqi ishte duke e mbajtur diktafonin dhe ishte duke e marrë deklaratën nga bashkëshortja e Sllavujit. Një gurë fluturoi në drejtim të tij dhe ia theu kokën. Po të kishte shkuar ai gurë 20 centimetra më larg, gratë që kanë ardhur për ta përkrahur, ia kishin thyer kokën bashkëshortes së Sllavujit. Derisa isha duke e çuar Radosheviqin për t’ia qepur kokën, nuk dija a të qesh apo të qaj, tregon Davor Llukaç.

 

Frika nga udhëtimi - Kur i liruan Nebojshën dhe Kiqën, me kolegët jam marrë vesh që të festojmë në kafen Stara Kapetanija në Zemun. Por, Nebojsha e kishte një krikë, tërësisht të kuptueshme, të udhëtojë nëpër Kosovë dhe nuk deshi të lëvizte nga Prishtina. E mora në telefon kryetarin e atëhershëm të Këshillit Ekzekutiv të Përhershëm të Kosovës Zoran Baki Angjellkoviqin (Zoran Baki Anđelković) dhe e luta për një aeroplan për ta transportuar atë. Nebojsha, ne mosbesim, mendonte që në aeroplan kishte vend vetëm për të, andaj bashkëshortes i tha që po shkon me makinë. Ishte i habitur kur hyri në aeroplan dhe kur kuptoi se ai transport ishte vetëm për të, rikujton bashkëbiseduesi ynë. Kurse bashkëshortja e tij Ollivera, pastaj ka shkuar me makinë në Beograd në atë festim modest për rrethin e ngushtë të miqve nga Tanjugu.

 

Bllokimi i lajmeve për shkak të idilit  - Pa e marrë parasysh konfliktin me Jevgjiqin, i cili konsideronte që isha kundër Sllobodan Millosheviqit (Slobodan Milošević), dhe ka pasur të drejtë, ai m’i ka siguruar të gjitha gjërat që ishin të nevojshme për punë në terren. Raporti korrekt me redaksinë ka zgjatur derisa nuk e përzgjodhën një njeri ideologjikisht të entuziazmuar, dhe në vjeshtë të vitit 1998 filluan t’i dërgojnë në Prishtinë për shefa të korrespodencave, njerëz që ishin spiunë klasikë. Ashtu e sollën edhe njeriun i cili urdhëroi që të lëshohen vetëm kumtesat e JULL-it (Jugoslovenska levica – E majta jugosllave). Por, kur situata u bë kritike, nuk ishte askush. Pas tërheqjes së ushtrisë jugosllave nga Kosova i dërgoja redaksisë raportet që po i vrasin njerëzit në rrugë, por mediat shtetërore nuk i kanë transmetuar. Për ta çdo gjë ishte idilike nën qeverisjen e ndërkombëtarëve. Isha dëshmitar i vrasjeve, rrëmbimit, por ato lajme nuk u publikuan, thekson Davor Llukaç.

 

Një njeri – një pyetje   - Adem Demaçi ishte i ashtuquajturi përfaqësues i UÇK-së. Në konferenca për shtyp i kishte dy parime: i pari ishte “një njëri – një pyetje” dhe i dyti që të përgjigjet në atë gjuhë në të cilën i është parashtruar pyetja. Por, gjuhët kanë qenë të kufizuara ne shqip, serbisht dhe anglisht. Përveç pothuajse kontakteve ditore me njerëzit e rrethit të Demaçit për çështjen e zhdukjes së gazetarëve, një herë në javë e shfrytëzoja rastin që në konferencë për shtyp, ndonjëherë edhe pasjellshëm dhe paturpshëm, nëse nuk e merrja përgjigjen e kërkuar, ta pyesja çka po ndodh me Radosheviqin dhe Dobriçiqin. “Zotëri, ju jeni i pasjellshëm”, u përgjigj me një rast Demaçi. Ia ktheva: “Ndoshta jam, por nuk do të heq dorë deri sa të ma jepni përgjigjen çka ka ndodhur me ta”, rrëfen Llukaç.

* Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar vetëm duke e cekur edhe burimin

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Davor Lukač: Radošević and Dobričić saved by journalist solidarity 

- You’re waiting and waiting, and then you realize they were missing. A few hours passed, and the panic aroused. We alarmed the police just to find out they never showed up at the police check-point. This means they took the turning to the right. They went towards Magura. The panic intensifies. The night sets and we’re checking if there was any shooting. 

They say there wasn’t any shooting, which is a good news. I have launched – not only me, but some other colleagues as well – a wide action, I felt I had to save them. The vital move was made by the colleague who contacted Kati Marton, the President of the Committee for Protection of Journlaists (CPJ) and wife of Richard Holbrooke. That was the decisive moment that prevented their killing. In the evening, the problem was how to reach Radošević’s parents and wife and tell them he was missing, tells Davor Lukač for the Journalists Association of Serbia (UNS) and journalist of the FoNet agency, while recalling the kidnapping of the colleagues from TANJUG – reporter Nebojša Dobričić and photo-reporter Vladimir Dobričić, who were captured by KLA in October 1998, near the Priština airport of Slatina. 

Lukač was a reporter for TANJUG in Kosovo in 1998 and 1999. Director Zoran Jevđović sent his for the assignment from Belgrade as an experienced reporter who used to report from the war fields in Croatia and Bosnia and Herzegovina. The kidnapping of his colleagues came particularly hard on him, as it was he who was supposed to be in the vehicle with the PRESS sticker, halted by KLA. 

- That morning, the police notified me, that a car full of bullet holes was found near the airport. I was supposed to go and work in the fields with Kića who has been just like me across all the war-zones and we were a tandem. At the same time we learned that the OSCE Observer Mission headed by William Walker should arrive. As that was the most important event of the day in Serbia, I stayed in Priština and told my colleague Radošević to take over the field assignment. The area I sent him to was supposed to be a safety zone. Kića hurried to make the best photos possible assuming the logic that they were safe as they were within the reach of the Yugoslav Army mortars, and the army was positioned at the airport. Radošević was not acquainted with the terrain, although he was from Priština. They rushed straight into the KLA members, tells Lukač. 

Weary because the colleagues have gone missing, Davor Lukač pulled all the strings he had as a journalist – and there were many as all – soldiers and policemen just like reporters were going from one war-field to another. Even a reconnaissance aircraft was lifted to the air. 

- The aircraft recorded the TANJUG’s “Yugo Florida” in the Sedlare village. Even more important information was – there were no bullet holes on the vehicle. A huge stone was lifted off our chest. However, they didn’t let the Red Cross to visit them, so we obtained the information in other ways. We kept pressuring Adem Demaqi and Ibrahim Rugova. At each press conference I kept asking the same question. When I went to Demaqi’s office, he told me: “Let them write a request for amnesty”. It crossed my mind that they’re alive and that he knows where they are. And then one Albanian journalist, an elderly gentleman (now deceased, unfortunately), secretly passed on to me that they will be freed on the Flag Day (28^thNovember), but that I was not supposed to tell anyone as someone could then do something stupid, says Davor Lukač.

The TANJUG reporters were freed in front of the TV cameras in the Dragobilje village on the 27^thNovember 1998. In the meantime, their colleagues journalists kept protesting in Belgrade, but also in Priština. A long time reporter of FoNet thinks that the level of solidarity and persistence of journalists significantly affected the decision to free them: 

- It also helped that they are not maltreated in detention as the public was aroused. Foreign reporters also supported our side. The KLA feared the finger pointing if they kill the reporters. Kića hasn’t been drinking ever since the Dayton Agreement. On the night when he was freed – he had a rakija. The police came at that moment. They said they wanted to interview him. I asked Kića if he wanted that. He replied: It doesn’t even cross my mind. I told the policemen: Gentlemen, please do come tomorrow. 

The Radio Priština crew - Ranko Perenić and Đuro Slavuj, went missing on the 21^stAugust 1998. Their families and colleagues still keep looking for them. 

- I had so many topics I used to discuss with my countryman Slavuj, and so we were sitting together two nights before their disappearance. The worst thing is that the reaction in case of Perenić and Slavuj was too late. The question is whom they came across and what happened to them. In this case we faced the wall of silence. What I know for sure is that the then Director of Radio Priština, Milivoje Mihajlović, reacted immediately and without delay and raised the alarm, but it did not get any feedback. 

Daily killings

The murder of Enver Maloku, journalist, writer and chief of the Kosovo Information Centre (KIC), who was killed on the 11^thJanuary 1999, was largely discussed – recalls Lukač – but the reasons for the crime remained hidden behind the veil of secret.

- As for the case of Maloku, the only fact is that the man is dead and that each side has their own story. It was the time of intra-Albanian liquidations caused by political dominance, but there were also the intra-Serbian ones. There were murders of criminals, and for them the situation was ideal to attribute the killings to the other side. An Albanian mafia guy called Tito was murdered in a Priština suburb. Everyone was aware it was the war of Albanian criminals among themselves, but they immediately said – the Serbs killed him. I was unaware of the kidnapping of Ljubomir Kneževićin May 1999. Albanian reporters back then used to tell me – the guys from Drenica come here and they do not care about anything. And that’s exactly how it was. And how important was a reporter then and on top of it – in such a small place like Vučitrn. 

The reporters who witnessed crimes in the war fields of former Yugoslavia, fought against their traumas by working, by throwing oneself into the machine which leaves no room for thinking about what one has been through. 

- In Kosovo, when we were in the fields – the police was securing the roads while KLA were shooting. I was watching how the bullets cracked the asphalt behind the car. One policeman fell, he was shot. A month later I learned he died. I felt horrible. I asked myself thousands of times – was he securing that road because we were passing there? The worst thing I experienced was when a car where I was got shot multiple times near Gornja Klina. And the biggest fear I felt was when our tire got flat near the place called Careva česma in 1999 (on the Priština-Peć road). That is the spot which divides Drenica in halves, and where they leave a Serb on the road when they kill of kidnap him just in order to instigate fear in the others. It was foggy and the visibility was not even one meter in front. A colleague was driving, while I was going on foot in front of the vehicle, so that he could see me, and I could see the road. We were hoping that KLA would not spot us because of the fog. What we have is the reporters’ Vietnamese syndrome that doesn’t differ much from the one of the people who took part in combat operations. The worst thing is to remember. But not in any way and under any circumstances in front of the children. 

Rattlesnakes in Kosovo

 In addition to the risks the profession is exposed to, says Lukač, it also used to happen that the profession was sacrificed. 

- There were cases of professional and judiciary abuse such as interrogation of the Mazreku brothers in front of the cameras by then journalist Milovan Drecun and about the Klečka crime. I asked the investigative judge – aren’t you ashamed? The two of them were held there beaten up, they couldn’t even walk. If Drecun asked them if they would kill their own father – they’d say yes. In summer 1998 we were taken to the Ćafa Dulje fold and were shown how KLA had the underground shelters and bunkers. I walk a bit further on and I see these were the bunkers and trenches of the former Yugoslav Army (JNA). I realised it was a backup line position in case of an attack coming from the direction of Albania, and as KLA had among its members the ex JNA officers who knew the positions of trenches and bunkers, they just dug ‘em up and made them functional. When I said out loud what I noticed, they attacked me and said I was a traitor. On the next day, the Priština daily “Jedinstvo” ran the article titled “Captured Serbs Kept in Bunkers with Rattlesnakes”. How did the rattlesnakes find themselves in Kosovo?  

Except from situations like these, Lukač points out that there was more responsibility among reporters than today, because “they were professionals”. 

- I think that solving of murders and kidnappings of reporters remains important nowadays only for their families and none else. Those people are forgotten because the rhythm of life is such that things that happened only the day before yesterday are also forgotten, and not to mention something that had happened 20 years ago. Who remembers Milan Pantić today or the reporters killed in Bosnia? 

 

Bizarre moments - When Đuro Slavuj and Ranko Perenić were kidnapped, their wives went to the Red Cross HQ which was accommodated in a villa in the Priština suburb of Grmija. The Circle of Serbian Sisters also came along to give their support, and Nebojša Radošević was there to report about the event. As the women from the Circle of Serbian Sisters were not allowed in, they started throwing stones at the villa and across the yard. And at that very moment, Radošević was holding his dictaphone as he was taking the statement of Slavuj’s wife. One of the flying stones hits him in the head. If the stone went only 20 centimetres farther – the women who came to support Slavuj’s wife would have broken her head! While I was driving Radošević to have his head stitched, I didn’t know whether to laugh or cry, says Davor Lukač.

 

Fear from travelling  - When Nebojša and Kića were freed, I made an arrangement with colleagues to prepare a celebration in Stara Kapetanija in Zemun. However, Nebojša had a completely understandable fear from travelling and he refused to move anywhere out of Priština. I called the then President of the Temporary Executive Council of Kosovo, Zoran Baki Anđelković, and I asked him to arrange an airplane to take Nebojša to Belgrade. In disbelief, Nebojša thought there was only one seat for him on the plane, and he told his wife that he was actually travelling by car. He was surprised to see that the transportation was meant only for him, recalls Lukač. And his wife Olivera then came by car to Belgrade to the modest celebration for a small circle of the “Tanjug folks” friends.

 

News blockade for the sake of idyll  - Irrespective of my conflict with Jevđević who though I was against Slobodan Milošević – and he was right in that respect – he provided me with everything I needed for the field work. My decent relation with my media house lasted until they appointed an ideologically impassioned person after whom – in autumn 1998 - they started appointing, as Priština branch media bureau chiefs, the people were classic spies. Accordingly, there was a man who ordered that only press releases of JUL should be broadcasted and run. But when it became critical, there was nobody there. After the withdrawal of Yugoslav Army from Kosovo, I kept sending reports to my media house about people being killed in the streets, but the state-run media never published those. For them – all was idyllic under the international administration. I even witnessed a murder, a kidnapping, but those news have never seen the light of the day, says Davor Lukač.

 

One man – one question   - Adem Demaqi was the so-called political representative of KLA. At press conferences he had two principles: the first was – one man, one question. And the second one was to answer the question in the language in which the question was asked, provided that the languages were limited to Albanian, Serbian and English. Besides daily contacts with the people from Demaqi’s surrounding regarding the disappearance of reporters, I used the opportunity once a week to ask him at the press conferences – sometimes even impertinently if I do not get the requested question – to ask again what happened to Radošević and Dobričić. “Sir, you are impertinent”, he told me on one occasion. I replied: I may be impertinent, but I will not stop until you tell me what happened to them”, says Lukač.

* Reprinting, republishing or usage parts or the entire article is permitted with mandatory source guidance