UNS vesti
05. 01. 2024.
Pre 190 godina izašao prvi srpski list na srpskom tlu
Prvi srpski list štampan na srpskom tlu „Novine srbske“ izašao je na današnji dan, pre 190 godina u Kragujevcu. Dok ih je uređivao njihov osnivač Dimitrije Davidović, inače i tvorac srpskog Ustava, svaka šlajfna govorila je jezikom slobode novinarstva i zato ne treba da čudi što je priča o prvim srpskim novinama na srpskom tlu i priča o njemu.
Davidović je najpre sa Dimitrijem Frušićem 1814. godine osnovao „Novine serbske“ koje su štampane u Beču. U tom listu uglavnom je objavljivana hronika političkih i ratnih dešavanja uz vesti o trgovinskim i saobraćajnim vezama, ali čitalački auditorijum nije bio lišen ni informacija iz sveta umetnosti i jezičke kulture. Tako su mesto u novinama zauzimali i književni oglasi i analitički tekstovi o srpskoj književnosti, a sa njima je izlazio i dodatak „Smesice“ posvećen gramatici, pravopisu i leksici. Pisane su narodnim jezikom.
Davidović je godinama želeo da ovakav list osnuje i na srpskom tlu, a kada su se uslovi za to stvorili, 28. marta 1832. godine štampan je ogledni broj. Ipak, prvi put izašao je 5. januara 1834. godine u Kragujevcu.
U prvom broju objavljene su vesti o knezu Milošu, Turcima, a najavljene su i informacije iz sveta književnosti koje su bile objavljene u narednim brojevima.
Novine su izlazile najpre jednom nedeljno, a onda i svakodnevno. Sadržaj je bio sličan onome u „Novinama serbskim“ koje su prethodno objavljivane u Beču. Njegov uređivački koncept oslanjao se na objavljivanje onoga što je u interesu, ali i u skladu sa ukusom javnosti.
Davidović stvarao temelje slobodnog novinarstva
„Pojavljujući se u nesigurnim vremenima, u kojima nacionalno osvešćivanje, politička polemika, državni trač prebivaju na stranicama periodičnih glasila, „Novine srbske“, dostupne čitaocima preko nahijskih sudova, pokušavaju da objektivno informišu o dešavanjima u zemlji i svetu, o ukazima ‘Knjaževskim i praviteljstvenim’, o vestima književnim zabavnim i poučnim, ali objektivnost nije adekvatan kriterijum za cenzuru oličenu u više u samom knezu Milošu nego u državnom cenzoru“, piše profesorka Filološkog fakulteta u Beogradu dr Aleksandra Vraneš.
Upravo je ovakav odnos kneza Miloša prema javnom informisanju koštao Davidovića uredničkog mesta. Prvi tekst koji je ugrozio njegov položaj bila je vest o bolesti kneževića Milana, drugi je o odnosu prema Porti, a treći o Engleskoj i Francuskoj koji je prerađen iz nemačkih novina.
Poslednja stvar koja je ugrozila njegov položaj i dovela do njegove smene je Sretenjski ustav, koji je ograničavao apsolutističku vladavinu kneza Miloša.
S obzirom na to da je bio tvorac Sretenjkog ustava, koji je tada bio među najliberalnijima u Evropi, Davidović je nastojao da sve što je u interesu javnosti objavljuje i u „Novinama srbskim“. Velike sile su, kako je naveo u knjizi „Dimitrije Davidović“ bivši direktor „Politike“ Darko Ribnikar, bile protiv ovog Ustava, pa je knez Miloš to iskoristio da ga suspenduje, a da Davidovića, zbog informisanja javnosti o odredbama, udalji iz novinarstva.
On zaista nikada više nije informisao javnost, a preminuo star i bolestan, u trošnoj kući. Da paradoks bude veći vest o njegovoj smrti nisu objavile ni „Novine srpske“ čija se godišnjica postojanja danas obeležava.
Za Davidovića mnogi teoretičari novinarstva, novinari i medijski profesionalci kažu da je stvarao temelje na kojima je počivalo slobodno novinarstvo u Srbiji. Ti temelji odolevali su brojnim napadima, ali bilo je kroz istoriju i onih koje ni novinari prilježni da se bore za pravdu, poput Davidovića, nisu mogli savladati. Zato je Davidović imao tragičan kraj, ali je ostao upamćen u istoriji novinarstva.
Komentari (0)
ostavi komentarNema komentara.