Putovanje kroz istoriju srpske štampe
13. 12. 2022.
Nova pošta u službi okupatora
Bilo je raznih oblika saradnje urednika i novinara sa okupacionim i kvislinškim aparatom na području porobljene Srbije za vreme Drugog svetskog rata, a jedan medijski primer te nečasne rabote zabeležen je i u Novom Sadu. List Nova pošta pokrenule su mađarske okupacione vlasti u Novom Sadu krajem 1941. godine sa željom da pacifikuju srpsko stanovništvo u Bačkoj, jer su shvatili da je kontraproduktivno da ne postoji ni jedan list na srpskom jeziku u „južnim krajevima“, kako su zvanično nazivali okupiranu teritoriju Bačke.
Za posao pokretanja lista našli su novinare koji su se okupacionoj upravi i sami snishodljivo nudili i to svega par dana po zauzimanju Novog Sada. Svoje medijske usluge okupatoru su ponudili Dušan Čampag i Velislav Spasić. Pomenuti su podneli molbu za pokretanje lista na srpskom jeziku guverneru okupirane Bačke Henriku Vertu ubrzo po ulasku honvedskih jedinica.
Prvenac odnosno prvi broj lista Nova pošta izašao je 16. decembra 1941. godine i to bez ikakvog uvodnika, pozdravne reči ili novinarskog komentara. Na osnovu analize tekstova i kozerija koje su novinari pisali možemo rekonstruisati redakciju Nove pošte koja je bila smeštena u zgradi tadašnjeg bioskopa Apolo u samom centru Novog Sada.
Glavni urednik lista bio je Vojislav Matić, a u redakciji su bili novinari: Velislav Veca Spasić, Marko Teodorović, Ivan A. Mudrinski, Žarko Ognjanović Abukazem junior, Uroš Čobanov i drugi.
Najčešće je o ratnim operacijama, borbama na forntu ali i međunarodnim odnosima pisao Marko Teodorović. Abukazem junior bio je glavni prevodilac strane štampe, pisao je izveštaje, reportaže i vesti iz inostanstva (npr. „Poljoprivredne prilike u Francuskoj“), neretko i kozerije, viceve i humorističke priče.
Velislav Veca Spasić zahvaljujući svom bogatom novinarskom iskustvu (bio je žurnalistički veteran jer do tada je 27 godina bio aktivan u novinarstvu, kao osnivač i pokretač listova, urednik i dopisnik domaće i strane štampe), često je pisao zanimljive tekstove na razne teme, od dešavanja u dalekoj budućnosti („Kakav će biti poslednji Božić na svetu?“), kratkih priča („Uzaludno utrošena energija“), do komentara tekućih događaja i nedaća.
Na osnovu analize tekstova može se ustanoviti da su agencijske vesti (radi se o osovinskim agencijama: DNB, Stefani, MTI) uglavnom obrađivali Marko Teodorivić i Velislav Spasić. Spoljni saradnik Nove pošte bio je Sava Davidović –Zeremski koji se posebno o većim praznicima javlja sa naučno popularnim i široj publici interesantnim tekstovima o nauci, velikim istorijskim ličnostima, istraživačima i sl. (npr. napisao je zapažen tekst o Ruđeru Boškoviću).
Sa dopisima, pričama i sećanjima javljaju se i član redakcije Uroš Čobanov („Kako se nekad pisalo i radilo u redakciji Zastave“), Vladan Bodanović („Dve senke“) i drugi. Veliki problem je identifikacija tekstova u Novoj pošti jer je mali broj tekstova potpisan ili su navedeni izmišljeni inicijali: x-z (i sl).
Karikatura iz predratnog perioda novinara i urednika Velislava Vece Spasića jednog od prvih pera Nove pošte
Ni reči o pogromu nad Srbima u Novosadskoj raciji
Naslovna stranica ostavljena za vesti sa fronta (uočljivo je da se gotovo redovno piše o uspesima japanske vojske u ratu protiv Britanaca i Amerikanaca na Dalekom istoku); na naslovnici u gornjem desnom uglu ispod zaglavlja nalazi se rubrika „Događaji dana“ u kojoj su sublimirane tri do četiri najvažnije vesti koje su po oceni redakcije najbitnije. Na naslovnicama je često bio objavljivan izveštaj nemačke Vrhovne komande o stanju na bojištu, gde se po pravilu preuveličavaju saveznički gubici i favorizuju uspesi sila Osovine.
Sličan sadržaj je na drugoj stranici dok na trećoj ima dosta vesti iz inostranstva i neutralnih država, iz regiona i sl.
Na drugoj ili trećoj strani objavljivana je i rubrika „Kroz štampu“ u kojoj se objavljuju vesti o ratnim operacijama iz nemačkih i mađarskih listova koji se citiraju, što je klasičan primer ratne propagande. Četvrta i peta stranica rezervisane su uglavnom za vesti iz „Ujvideka“ (novi Sad) i „južnih krajeva“ (u rubrici „Sitne vesti“), objavljivane su vesti i izveštaji o kriminalu, razbojništvima, krađama. Strane šest i sedam uglavnom bi podveli pod rubriku društvo i privreda a tu je često objavljivan i feljton (obično roman ili popularna priča u nastavcima).
Poslednje stranice Nove pošte uglavnom su bile rezervisane za sport, reklame i male oglase. Na poslednjoj stranici uobičajena je rubrika „Danas“, gde su smeštene servisne informacije: dežurne apoteke, rođeni, venčani, umrli, lične i porodične vesti. Rubriku „Danas“ uglavnom je servisnim vestima i informacijama popunjavao Ivan Mudrinski.
Postojala je i rubrika „Bioskopi danas“, gde je objavljivan repertoar novosadskih bisokopa: Apolo, Odeon, Reks i Palas.
Na poslednjoj stranici obavezno je objavljivana sportska rubrika kao i detaljan program „Radio Budapešta“ (tako stoji u listu – prim.aut.), koji je trajao od 6,40 časova izjutra do ponoći. U listu je postojala rubrika „Dečja pošta“ namenjena najmlađima, kao i rubrika „Ženski svet“ koja se bavi razvodima, modom, negom, kozmetikom i sl.
Nova pošta je bila svojvrstan „službeni glasnik“ mađarskih okupacionih vlasti jer je redovno prenosio govore, ukaze, naredbe i proglase okupatorskih vlasti. Ima i primera prenošenja autorskih tekstova najviših mađarskih zvaničnika iz budimpeštanskih listova (npr. „Uvodnik pretsednika mađarske vlade g. dr. Bardošia u Pester Lojdu“ , Nova pošta, 26.12.1941, br. 10, naslovna).
Neke od tekstova potpisao je i okupacioni gradonačelnik Novog Sada „vitez“ dr Mikloš Nađ, koji se putem Nove pošte obraćao Srbima. Posebno je proslavljan tzv. „regentov imendan“, koji je obeležavan uz svečane aklamacije i hvalospeve Hortiju (Nova pošta, 06. 12. 1942., br 272, naslovna).
Nemoguće je ne primetiti da je u vreme po zlu čuvene novosadske racije koja je brutalno sprovedena protiv srpskog stanovništva južne Bačke u januaru 1942. godine Nova pošta ništa, čak ni u tragovima ili aluzijama nije objavila.
Mađarsko-italijanski „juriš“ na Sovjete preko popucalog leda
Što se tiče lokalnih novosadskih tema često se piše o suzbijanju crne berze i poskupljenjima: „Crnoberzijanska afera u Sabatki-Suđenje Antunu Iviću i drugovima“ (Nova pošta, 15.07.1943, br. 154, str. 5), „Presude po zakonu o suzbijnju skupoće“, „Ponovo suđenje veletrgovcima tekstilne robe Blažek Jožefu i Pasti Erneu“ (Nova pošta, 01.07.1943, br., 143, str.5). Česte su informacije o poskupljenjima, crnoj berzi, svakodnevnim komunalnim problemima a sporadično ima vesti i o aktivnostima mađarskog Crvenog krsta: „Stigle su nove poruke preko Crvenog krsta u Ujvidek“ (Nova pošta, 03.07.1943., br.145, str.3).
Od prvog broja vidljiva je orjentacija slugeranjskog dodvoravanja novinara okupatorima, jer od prvog broja se ne piše Novi Sad već Ujvidek, Sombor je Zombor, dok se Subotica piše Sabatka, Bačka se naziva Južni krajevi i sl.
Na samom početku izlaženja lista došlo je do problema sa lažnim akviziterima Nove pošte, te redakcija objavljuje javno upozorenje: „U PAŽNjU NAŠIM ČITAOCIMA! Saznajemo, da u unutrašnjosti neka lica sakupljaju pretplatu za „Novu Poštu“. Tako nam iz Čuroga (tako stoji u tekstu – prim. aut.), piše g. Marko Latov, gostioničar, da je nekom lisu, koje mu se predstavilo kao naš putnik, isplatio 17 penga na ime šestomesečne pretplate , i čudi se što list ne dobija.
Međutim, do sada sa naše strane nisu slati u unutrašnjost nikakvi akviziteri a kada to bude i bilo , oni će biti snabdeveni sa ispravnim legitimacijama sa fotografijom. Zato ponovo upozorujemo (tako stoji u tekstu – prim.aut.) naše čitaoce, da ne nasedaju u ovakvim slučajevima“ (Nova Pošta, 19.12. 1941, br. 4, str 3).
U listu ima relativno malo fotografija i one su većinom iz domena nemačke ratne propagande jer se objavljuju slike nemačkih vojnika na frontu a ima i fotosa japanskih vojnika. Zanimljivo je da se pojavljuje čak i jedna fotografija novosadskog sportiste – stonotenisera, pod naslovom „Varga prvak u singlu“ (Nova pošta, 03.01.1942, br 2, str. 8).
Naslovne stranice Nove pošte
Ratno izveštavanje i rubriciranje
U prvoj polovini 1942. godine objavljivane su afirmativne vesti sa ratišta uglavnom u formi izveštaja nemačke Vrhovne komande, a indikativno je da se već u novembru 1942. godine vode velike brobe na Istočnom frontu te se na naslovnicama Nove pošte sve više piše o jakim sovjetskim napadima i „uspešnoj odbrani“ nemačkih i satelitskih snaga među kojima su i mađarske vojne jedinice.
Da bi se podigao moral stanovništva kod kuće, list piše o navodnim uspesima mađarskih trupa na Istoku, i to baš u vreme ofanzive Crvene armije na staljingradskom sektoru fronta, koja je dovela do okruženja i uništenja nemačkih i satelitskih snaga: „Najnoviji dopunski izveštaj nemačke Vrhovne komande o borbama na Istočnom frontu javlja o uspešnim akcijama mađarskih i italijanskih jurišnih trupa. Mađarske i italijanske jurišne trupe na južnom frontu prodrle su preko delom popucalog leda (naglasio VB), na reci u neprijateljske položaje na drugoj obali, uništili više betonskih utvrđenja zajedno sa posadama i sa zaplenjenim oružjem vratile se na svoje položaje...U međuvremenu u jednom šumskom logoru uništena je jedna boljševička grupa sa više od 2000 ljudi. Sovjeti su u ovim borbama izgubili 49 tenkova i 29 topova“ (Nova pošta, 12.12.1942., br. 276, naslovna).
Ovo je klasična ratna propaganda i lažna vest zato što je nemoguće napredovati preko „delom popucalog leda“, što je svakom poznavaocu vojne doktrine i taktike poznato. Može se zaključiti da kada Nemci i njihovi sateliti Italijani, Rumuni i Mađari gube pozicije i povlače se pred Crvenom armijom, tada su obavezni naslovi: „Velika odbrambena bitka kod Dona nastavlja se nepromenljivom žestinom – Nemačke trupe daju žestok otpor“ (Nova pošta, 23.12.1942., br 285, naslovna). Da se radi o ozbiljnim gubicima i da mađarska vojska stoji veoma loše na ratištu može se između redova pročitati u tekstu božićnjeg obraćanja Hortija: „Sinoć je Regent preko radija uputio poslanicu honvedima na Istočnom frontu“ (Nova pošta, 25.12.1942., br 287, naslovna).
Slično kao i u vreme Staljingradske bitke, u vreme čuvene bitke kod Kurska, Nova pošta piše uopšteno i sa verom da nemačke trupe uspešno vode operacije, o čemu svedoče naslovi: „Kod Kurska i Orela bitka besni sve većom žestinom- Nemci su odbili sovjetske protivnapade“ (Nova pošta, 08.07.1943., br. 149).
Takođe je zanimljivo primetiti kakva je nesrazmera u gubicima nemačkih i sovjetskih snaga, jer u jeku bitke kod Kurska Nova pošta objavljuje na naslovniici sledeću vest: „..Tokom tih borbi trupe vojne snage, kontra-avionska odbrana i vazduhoplovstvo uništili su preko 400 sovjetskih tenkova. ...U žestokim vazdušnim borbama kao i od strane kontra-avionske artiljerije na srednjem sektoru istočnog fronta oboreno je 193 sovjetska aviona. Izgubljeno je 13 nemačkih aparata“ (Nova pošta, 09. 07.1943., br. 150, naslovna).
U istom stilu Nova pošta je prenela i vesti o invaziji na Siciliju gde se piše o „pokušaju invazije na Siciliju“, kao i žestokom otporu branilaca: „Juče izjutra Anglosaksoncisu izvršili pokušaj invazije na Siciliju - Napad na Siciliju naišao je na žestok otpor u vazduhu i na zemlji“ (Nova pošta, 11.07.1943, br. 152, naslovna). Na istoj naslovnici se donosi vest da su saveznici prvog dana invazije izgubili 33 aviona, kao i izveštaj nemačke komande da je napad na Siciliju dočekan sa žestokom odbranom na zemlji i u vazduhu.
U istom broju na trećoj stranici objavljen je tekst o bici kod Kurska pod naslovom: „Sovjeti su do sada izgubili 1282 tenka i 983 aviona“ i dodaje: „Koliko je odgovor nemačkog vojnog vođstva u punoj meri iznenadio neprijatelja, i kako je na drugi način zamišljao razvitak stvari, vidi se i iz toga što se neprijatelj razbacuje sa nemogućim brojkama o gubicima. Jednim delom te brojke bacaju jasno nameru propagande, a sa druge strane imaju za cilj da sakriju ogromne sovjetske gubitke“ (Nova pošta, 11.07.1943., br. 152, str. 3). Jasno je da osovinska propaganda optužuje Sovjete za iste postupke koje su i oni u svojim medijima primenjivali: umanjivanje svojih gubitaka na minimum a podizanje protivničih gubitaka do najvećih brojki.
Posle Nove pošte i peštanski radio na srpskom
Možda jedan od prelomnih događaja u ratu, pad Musolinija u Novoj pošti je komentarisan u stilu crne propagande: „Italijanski kralj i car usvojio je Musolinijevu ostavku i za njegovog naslednika naimenovao maršala Badolja. Kako se saznaje – navodi se u saopštenju agencije Stefani - ova ostavka dovodi se u vezu sa Musolinijevim zdravstvenim stanjem“ (Nova pošta, 27.07.1943, br. 164, naslovna).
Pad Musolinija i sasvim izvesno ispadanje Italije iz rata odjednom je otoplio odnos mađarske okupacione vlasti prema Srbima, te Nova pošta u istom broju na trećoj strani objavljuje vest: „Juče je peštanska radio stanica počela sa davanjem vesti na srpskom jeziku. Emisije na srpskom jeziku davaće se svaki dan po podne u 16,35 časova.“
U opširnom tekstu o prvoj informativnoj emisiji mađarskog državnog radija na srpskom donete su sve vesti: o borbama i nemačkoj „uspešnoj“ odbrani na Istočnom frontu, borbama na Siciliji, objavljena je vest da zbog žetvenih radova vlasti daju odsustvo ljudima koji su pozvanu na radnu službu (Srbi su bili nasilno mobilisani u nenaoružane radne jedinice), i na kraju je objavljena vest da je Musolini dao ostavku zbog zdravstvenog stanja i da Badoljova vlada nastavlja rat na strani Nemačke.
Nova pošta javlja: Ograničenje potrošnje hleba u Mađarskoj
Nova pošta je u smislu žanrovske podele ali i izbora novinskih hronika/rubrika, bila dosta raznovrstan list koji se mogao pohvaliti širokim poljem interesovanja. Posebna rubrika koja se bavila privredom, industrijom, ekonomijom, trgovinom zvala se „Privredni život“ i nju je redovno ispunjavao Žarko Ognjanović Abukazem junior (sin dr Ilije Ognjanovića), tako da se on može odrediti kao urednik te hronike/rubrike u Novoj pošti. Ognjanović ima široka interesovanja te piše o železničkom saobraćaju, problemu privrednih sirovina Evrope, o mogućnostima biljne proizvodnje Mađarske, o nemačko-mađarskoj industrijskoj saradnji i sl. Kako je rat odmicao videlo se da je privredna situacija sve složenija i teža, što se očitava već u naslovima privredne rubrike: „Ograničenje potrošnje hleba u Mađarskoj“ (Nova pošta, 10.12.1942, br. 274, str. 5)
Ognjanović je svakako dobar deo tekstova prevodio iz nemačkih i mađarskih listovao ali je pokazao i određenu medijsku incijativu, pišući o privrednim temama koje su aktuelne. Abukazem mlađi ima širok krug interesovanja te je napisao zanimljiv tekst o televiziji koji je vredan citiranja kao solidan doprinos strukturalnom sagledavanju istorije tog medija. „Televizija na filmu. Prvi bisokop u Berlinu sa snimkama „na daljinu“. U Berlinu je nedavno otvoren „televizijski bioskop“ – prvi svoje vrste i pošto je u Engleskoj za vreme rata televizija ukinuta, jedini koji postoji danas u Evropi.
Posetioci uđu u jedne zamračene prostorije, u kojima ima mesta za preko stotinu osoba...Velika je prednost u tome što posmatrači mogu da vide dotične događaje u istome trenutku, kada se negde u daljini zbivaju, odnosno čim se na licu mesta filmski snime.... Prijem je dosad ograničen na blizinu Berlina, ali tehnički ne bi stojalo ništa na putu da se, kabelskim i drugim vezivanjem, ne proširi i na velike daljine, kad ne bi ratne prilike to ometale.Tako ovaj televizijski uređaj danas nosi još delimično karakter eksperimenta“ (Nova pošta, 21.01.1942, br. 14, str. 6).
Obzirom na koncepciju Nove pošte kao tumača i svojevrsnog glasila okupatorske uprave, možemo zaključiti da je rubrika „Privredni život“ bila u funkciji razbijanja teških ratnih tema kao što je stanje na frontu, bombardovanje, teška politička situacija i sl. I ova rubrika je u funkciji medijske propagande zato što se u njoj obavezno piše o „uspesima“ Mađarske i Trećeg rajha na privrednom polju i najavljuje se odlična privredna perspektiva „Nove Evrope“, nakon osovinske „konačne pobede“ u ratu.
Kakav početak takav kraj
Poslednji broj Nove pošte izašao je pred čitaoce 6. septembra 1944. godine i imao je samo 4 stranice, što je duplo manji obim od uobičajenog. Sadržaj lista je takav da se vidi kako osvinske snage gube na svim frontovima („Sovjetske trupe prešle Dunav i zaposele u Bugarskoj 70 mesta“), iako se i dalje uporno piše o odbrambenim „uspešnim borbama“ („U šumovitim Karpatima honvedi uspešno odbili sve sovjetske napade“). Na drugoj stranici redakcija bojažljivo piše o izlasku finskih saveznika iz nacističke koalicije: „Posle kapitulacije Finske“ (Nova pošta, 06.09.1944, br. 198, str. 2).
Pored sitnih lokalnih vesti i informacija, Nova pošta je iz novosadske javnosti kukavički nestala, isto kako što se i pojavila. Kako su decembra 1941. godine došli bez najave pred čitaoce, tako su sa okupacijske medijske pozornice otišli, tiho i kradom, bez oproštaja i pozdrava.
List Nova pošta je svojevrstan medijski fenomen jer u vreme mađarske okupacije Novog Sada i Bačke kada se ćirilični natpisi sa javnih zgrada skidaju (kao i sa privatnih radnji i kuća), istovremeno jedan ćirilični list na srpskom jeziku nesmetano izlazi i služi okupacionom aparatu.
______________________________________________________________________________
Tekst je nastao u okviru projekta "Novinarstvo u Vojvodini i znameniti novinari (1918-1945) - pouke i poruke", koji je sufinansirao Pokrajinski sekretarijat za kulturu i informisanje i odnose s verskim zajednicama.
Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove Pokrajinskog sekretarijata za kulturu i informisanje i odnose s verskim zajednicama.
Komentari (0)
ostavi komentarNema komentara.