Istraživanje UNS-a o ubijenim i otetim novinarima na Kosovu

31. 07. 2018.

Autor: Jelena L. Petković Izvor: UNS

Maroević: Arhive ŠIK-a bi mogle da dovedu do dokaza o ubistvima novinara

- Pozadina ubistava novinara na Kosovu je jasna - smetali su na milion načina. To je bio način da se disciplinuju i Albanci. Pre svega Enver Maljoku, koji je vodio medijsku borbu za nezavisnost, iako je svakog trenutka dnevni list Koha Ditore bio uticajniji od Kosovskog informativnog centra (KIC) na čijem čelu se nalazio.

Svi oni su žrtve komplikovanog vremena sa gomilom nepoznanica i bez ozbiljnih dokaza, jer istraga nije ni bilo - kaže za Udruženje novinara Srbije (UNS) Rade Maroević, koji je u toku i nakon rata bio izveštač novinske agencije Beta iz Prištine.

U nastavku je ovaj tekst preveden na albanski i engleski jezik. Please find below albanian and english translation of this article.                    Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

- Znam da su Maljokuu stizale pretnje neprestano, jer on nije bio na strani OVK. Bio je pristojan čovek i deo struje koja je mislila da problemi mogu da se reše bez mnogo nasilja. Nakon njegovog ubistva kolale su dve priče. Prva da su ga ubili Srbi da bi posvađali Albance i OVK, a druga da je to uradila OVK da bi zaplašila lidera LDK Ibrahima Rugovu koji je u to vreme, zajedno sa Fehmijem Aganijem i Bujarom Bukošijem, bio jako uticajan. Svako ko je bio eksponiran u LDK je bio moguća žrtva, s tim što je LDK takođe imao "opasnu ekipu". Nju je predvodio Gani Geci. On je jedini na koga nisu smeli da pucaju, jer je on na njih pucao istom snagom. Kada bi albanski ŠIK (obaveštajna agencija OVK za vreme rata) otvorio arhive, možda bi došli do nekih podataka. Osim njih, ne vidim nijednu drugu adresu koja bi mogla da dovede do istine o ovom ubistvu - kaže Maroević.

Rade Maroević seća se borbe novinara za život svojih kolega, odnosno 40 dana protesta nakon što su 18. oktobra 1998. dopisnici Tanjuga Nebojša Radošević i Vladimir Dobričić kidnapovani kod aerodroma Slatina,  gde je trebalo da izveštavaju o stanju na terenu nakon sporazuma Holbruk - Milošević, odnosno dolaska verifikacione misije Oebsa, čiji je šef bio američki diplomata Vilijam Voker.

- Svi novinari, i srpski i strani, svaki dan su protestovali ispred baze OVK kod Lipljana. Kolege kamermani i fotoreporteri su stavili svoje kamere na zemlju, sedeli smo svaki dan i tražili da ih puste. Za tu otmicu smo odmah saznali, na žalost za otmicu kolega Radio Prištine Ranka Perenića i Đura Slavuja, koji su kidnapovani u avgustu iste godine, smo kasno saznali.

Bivši novinar Bete, a danas urednik na RTS-u, Rade Maroević je izveštavao i početkom septembra kada je nestao Marjan Melonaši, novinar srpske redakcije Radio Kosova. Ušao je u taksi ispred svoje redakcije i od tada mu se gubi svaki trag. 

- Tu priču znam odlično, jer je u to vreme moj drug Agim Fetahaj, bivši dopisnik Glasa Amerike, preuzeo rukovođenje Radio televizijom  Kosova. Molio me da nagovorim neke srpske novinare da dođu da bi se napravio drugi program RTK na srpskom jeziku. Fetahaj je bio iskren u svojoj nameri, vratio se iz Vašingtona u Prištinu misleći da je sve loše gotovo i da će sada živeti u sreći i veselju. Otmica Marjana Melonašija je bila direktan udar na ideju RTK2 na srpskom jeziku. Fatahaju su kidnapovali novinara za koga je bio odgovoran i ubrzo nakon toga je napustio RTK i Kosovo. Međunarodni predstavnici su dali podršku, doduše verbalnu, ali niko nije mrdnuo prstom da se istraži taj slučaj - kaže Maroević.

On podseća da je posleratno vreme na Kosovu, naročito uoči prvih lokalnih izbora 2000, bilo izuzetno opasno za rad novinara.

- Nije prošao dan bez napada ili pretnje novinarima Bota Sota, Kohe Ditore ili Zerija. Recimo koleginicu koja mi je puno pomogla, nakon što je napisala seriju tekstova o tome kako bi trebalo da prestanu ubistva među Albancima, je čovek iz OVK išamarao na sred ulice. I ona je zauvek napustila Kosovo - dodaje Maroević, podvlačeći da "istrage ili nikada nisu pokretane ili su zaustavljene kod mesta zamenika šefa Unmika koji je uvek Amerikanac". 

- To je prosto bio damage control (kontrola štete), šta je veća korist - da li ćemo istragom ubistva prouzrokovati još veće nasilje. To je logika koju Amerikanci primenjuju svuda u svetu. Jasno je šta je zaključak. Sve što se tih dana dešavalo na Kosovu je istorija raznih priljavštvina, u kojoj ljudski životi nemaju nikakvu važnost, bilo da je reč o Enveru Maljokuu ili Marjanu Melonašiju.

- KIC je stvoren kao protivteža srpskom Medija centru u Prištini, koji je predvodio kolega Milivoje Miki Mihajlović. I to je jedini slučaj gde je Srbija imala neku mikro prednost u medijskom ratu, jer su ipak svi novinari, i domaći i strani, dolazili kod Mikija jer je bilo zabavnije - kaže Rade Maroević.

* Preuzimanje delova ili celokupnog teksta je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora

------------------------------------------------------------------------------------------

Maroeviq (Maroević): Arkivat e SHIK-ut mund të çojnë deri te provat mbi vrasjet e gazetarëve

- Prapavija e vrasjeve të gazetarëve në Kosovë është e qartë – ishin pengesë në një milionë mënyra. Kjo ishte mënyra që të disiplinohen Shqiptarët. Në radhë të parë Enver Maloku, i cili e zhvillonte një luftë mediale për pavarësi, edhe pse në çdo moment e përditshmja Koha Ditore kishte më shumë ndikim nga Qendra për Informim e Kosovës (QIK), në krye të cilës ishte ai. Të gjithë ata janë viktima e një kohë të ndërlikuar, me një grumbull e të panjohurave dhe pa prova serioze, sepse hetime as që ka pasur – thotë për Asociacionin e gazetarëve të Serbisë, Rade Maroeviq, i cili gjatë dhe pas luftës ishte korrespodent dhe raportues i agjencisë së lajmeve BETA nga Prishtina.

- E di se Maloku vazhdimisht merrte kërcënime, sepse ai nuk ishte në anën e UÇK-së. Ishte një njëri i sjellshëm dhe pjesë e rrymës e cila mendonte që problemet mund të zgjidhen pa shumë dhunë. Pas vrasjes së tij, qarkullonin dy rrëfime. I pari që e kanë vrarë serbët për të krijuar grindje mes shqiptarëve dhe UÇK-së, dhe i dyti se këtë gjë e ka bërë vetë UÇK-ja për ta frikësuar liderin e LDK-së, Ibrahim Rugovën, i cili në atë kohë, së bashku me Fehmi Aganin dhe Bujar Bukoshin kishte ndikim të madh. Çdokush që ishte i eksponuar në LDK ishte edhe viktimë e mundshme, por edhe LDK-ja e kishte një “ekip të rrezikshëm”. Atë ekip e udhëhiqte Gani Geci. Ai është i vetmi ndaj të cilit nuk guxonin të gjuanin, sepse edhe ai i gjuante ata më të njëjtën forcë. Po t’i hapte SHIK-u (agjencia për inteligjence e UÇK-së në kohë të luftës) arkivat, ndoshta kishit ardhur deri te të dhënat e caktuara. Përveç tyre, nuk e shoh asnjë adresë tjetër e cila mund të çojë deri te e vërteta për këtë vrasje – thotë Maroeviqi.

Rade Maroeviqit i kujtohet lufta e gazetarëve për jetën e kolegëve të tyre, përkatësisht 40 ditë protestash, pasi që më 18 tetor të vitit 1998 korrespodentët e Tanjugut, Nebojsha Radosheviq (Nebojša Radošević) dhe Vlladimir Dobriçiq (Vladimir Dobričić) u kidnapuan nga aeroporti të Sllatina, nga ku do duhej të raportonin për gjendjen në terren pas marrëveshjes Hollbruk- Millosheviq (Holbrooke- Milošević), më saktë pas ardhjes së Misionit Verifikues të OSBE-së, shefi i së cilës ishte diplomati amerikan, William Walker.

- Të gjithë gazetarët, ata serbë dhe ndërkombëtarë, çdo ditë protestonin para ndërtesës së bazës së UÇK-së te Lipjani. Kolegët, kameramanët dhe fotoreporterët i vunë kamerat e tyre në toke, rrinim aty çdo ditë dhe kërkonim që t’i lëshojnë. Për këtë kidnapim mësuam menjëherë, por fatkeqësisht për kidnapimin e kolegëve nga Radio Prishtina, Ranko Pereniqit (Ranko Perenić) dhe Gjuro Sllavujit (Đuro Slavuj), që u kidnapuan në muajin gusht të të njëjtit vit, mësuam vonë.

Ish gazetari i BETA-s, e sot redaktor në RTS, Rade Maroeviq raportonte edhe në fillim të shtatorit, kur u zhduk edhe Marjan Melonashi, gazetari i redaksisë serbe të Radio Kosovës. Hyri në taksi para redaksisë së tij dhe nga ai moment i humb çdo gjurmë.

- Këtë rrëfim e di shkëlqyeshëm, sepse në atë kohë, shoku im Agim Fetahaj, ish korrespodenti i Zërit të Amerikës, e mori menaxhimin mbi Radio-televizionin e Kosovës. Më luste që t’i bindi disa gazetarë serbë që të vijnë, për t’u krijuar programi i dytë i RTK-së në gjuhën serbe. Fetahaj ishte i sinqertë në qëllimin e vet, u kthye nga Uashingtoni në Prishtinë, duke menduar se çdo gjë e keqe ka përfunduar dhe që tani do të jetohet në lumturi dhe gëzime. Rrëmbimi i Marjan Melonashit ishte goditje e drejtpërdrejtë ndaj idesë për RTK2 në gjuhën serbe. Fetahajt ia kidnapuan gazetarin për të cilin ai ishte përgjegjës dhe shpejt pas kësaj u largua nga RTK-ja dhe nga Kosova. Përfaqësuesit ndërkombëtarë e dhanë mbështetjen, megjithatë ajo ishte verbale, por askush nuk beri asnjë lëvizje për ta hetuar atë rast – thotë Maroeviqi.

Ai rikujton se koha e pasluftës në Kosovë, e sidomos koha para zgjedhjeve të para lokale në vitin 2000 ishte një kohe e rrezikut të lartë për gazetarë.

- Nuk kalonte as një ditë pa sulme ose kërcënime ndaj gazetarëve nga Bora Sot, Koha Ditore ose Zëri. Për shembull, kolegen e cila me ka ndihmuar shume, pasi që e ka shkruar në serë tekstesh se vrasjet mes shqiptarëve duhet të ndalojnë, njeriu nga UÇK-a e grushtoi në mes të rrugës. Edhe ajo u largua përgjithmonë nga Kosova – shto Maroeviq, duke nënvizuar se “hetimet ose kurrë nuk u iniciuan ose janë ndërprerë te zëvendës shefi i UNMIK-ut, i cili gjithmonë është amerikan”.

- Thjeshtë ky ishte damage control (kontrolli i dëmit), se cila është dobia më e madhe – a do ta shkaktojmë shkallën edhe më të lartë të dhunës me hetimin e vrasjes. Kjo është logjika të cilën amerikanët e aplikojnë kudo në botë. Përfundimi është i qartë. Çdo gjë që ato ditë ndodhte në Kosovë, është histori e fëlliqësirave të ndryshme, në të cilat jetët njerëzore nuk kanë kurrfarë rëndësie, pa marrë parasysh a bëhet fjalë për Enver Malokun ose Marjan Melonashin.

- QIK u krijua si kundërpesha e Qendrës Mediale në Prishtinë të cilën e udhëhiqte Millovije Miki Mihajlloviq (Milivoje Miki Muhajlović). Dhe ky është i vetmi rast ku Serbia e ka pasur një mikro përparësi në luftën mediale, sepse të gjithë gazetarët, si ata vendor, ashtu edhe të huajt, shkonin te Miki sepse atje atmosfera ishte më argëtuese- thotë Rade Maroeviq.

Përshkrimi i fotografisë

Në mes të qershorit të vitit 1999, afër Ferizajt, në lokacionin ku më vonë u ndërtua baza ushtarake amerikane, Kampi Bondstill (foto: arkivi privat)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Maroević: SHIK archives could lead to evidence of journalists' killings

 - The background of the killing of journalists in Kosovo is clear - they were an obstacle in millions of ways. It was also a way of disciplining the Albanians. First of all, Enver Maloku, who led the media fight for independence, although at any moment Koha Ditore daily newspaper was more influential than the Kosovo Information Center (KIC) headed by him. All of them are victims of a complicated time with a bunch of unknown details and no serious evidence, as there was no investigation - says for the Journalists Association of Serbia (UNS), Rade Maroevic, who was a reporter of the Beta news agency from Pristina during and after the war.

- I know that Maloku was threatened continuously because he was not on the side of the KLA. He was a decent man and part of the current who thought that problems could be solved without much violence. After his murder, two stories were out. First one, that he was killed by Serbs to start the fight within Albanians and the KLA, and the other one, that the KLA did it to scare the leader of the LDK, Ibrahim Rugova, who was very influential, along with Fehmi Agani and Bujar Bukoshi at that time. Anyone who was exposed within the LDK was a possible victim, but the LDK also had a "dangerous crew". It was led by Gani Geci. He was the only one at whom they were not allowed to shoot, because he shot at them with the same power. If the Albanian SHIK (intelligence agency of the KLA during the war) opened the archives, it might be possible to get some data. Except that, I do not see any other address that could lead to the truth about this murder - says Maroević.

Rade Maroević recalls the journalist's fights for the life of his colleagues, that is, the 40 days of protests after Nebojša Radošević and Vladimir Dobričić correspondents of the Tanjug news agency, were abducted at Slatina airport on October 18, 1998, where they were supposed to report on the situation on the ground following Holbrook - Milošević agreement, i.e. the arrival of the OSCE verification mission, whose chief was US diplomat William Walker.

- All the journalists, both Serbian and foreign, protested every day in front of the KLA base near Lipljan. Colleagues, cameramen and photo-reporters put their cameras on the ground, we sat every day and asked them to let them go. We immediately found out about this abduction, unfortunately for the kidnapping of Radio Pristina's journalists Ranko Perenić and Djuro Slavuj, who were kidnapped in August of that same year, we learned too late.

Former Beta journalist, and today the editor at RTS, Rade Maroević also reported in early September when Marjan Melonaši, a journalist of the Serbian desk at Radio Kosova, disappeared. He entered the cab in front of his editorial office, and since then, every track of him is lost.

- I know this story perfectly, because at that time, my friend Agim Fetahaj, a former correspondent of the Voice of America, took over the leadership of Radio Television of Kosovo. He asked me to urge some Serbian journalists to come, to work for the RTK 2, second program in the Serbian language. Fetahaj was honest in his intention. He returned from Washington to Pristina thinking that everything bad is over and that life now would be happiness and joy. The abduction of Marjan Melonaši was a direct blow to the idea of the RTK2 in Serbian language. A journalist that Fatahaj was responsible for was kidnapped and shortly afterwards he left RTK and Kosovo. International representatives gave support, though verbal, but nobody moved the finger to investigate the case - says Maroević.

He reminds that the post-war time in Kosovo, especially ahead of the first local elections in 2000, was extremely dangerous for the work of journalists.

- It was not a day without attack or threats to Bota Sota, Koha Ditore or Zeri journalists. A female colleague who helped me a lot, after writing a series of articles about how the murders among Albanians should stop, was attacked by KLA man. He slapped her face, right out at the street. And she forever left Kosovo - adds Maroević, emphasizing that "the investigations have never been launched or have been stopped at the point of the deputy head of UNMIK who is always an American."

- It was simply a damage control, what is the greater benefit - whether by investigating the killings we will cause even more violence. This is the logic that Americans apply everywhere in the world. It is clear what is the conclusion. Everything that happened in Kosovo in those days was the history of various dirtiness, in which human lives have no relevance, whether it's Enver Maloku or Marjan Melonaši.

- The KIC was created as a counterweight to the Serbian Media Center in Pristina, led by colleague Milivoje Miki Mihajlović. And this is the only case where Serbia had some micro advantage in the media war, because all the journalists, both domestic and foreign, came to Miki because it was more fun - says Rade Maroević.