Vesti

25. 12. 2012.

Izvor: Danas

Izvod iz izveštaja Centra za spoljnu politiku- „Sandžačka zbilja: Stanje ljudskih prava“

Bošnjačka etnička zajednica, najbrojnija etnička skupina u Sandžaku, nije zadovoljna vlastitim statusom, a pre svega u oblasti kulturnih prava, odnosno ponajpre u vezi sa korišćenjem bosanskog jezika.

 

Uvođenje fakultativnog nastavnog predmeta - bosanski jezik i književnost, polovinom protekle decenije, prema ocenama lokalnih aktera, nije uspešno sprovedeno, što izaziva brojne probleme u vezi sa organizacijom nastave.

U tom kontekstu bitno je napomenuti i da sandžačke opštine sa srpskom etničkom većinom - Priboj i Nova Varoš, nisu uopšte predvidele mogućnost korišćenja bosanskog jezika na lokalnom nivou, a suprotno međunarodnopravnoj regulativi i zakonodavstvu Republike Srbije.

Ovde je u najmanju ruku reč o nedozvoljeno tolerantnom odnosu države. Iako na oba univerziteta sa sedištem u Novom Pazaru postoje katedre za bosanski jezik i književnost, kao izgovor za neadekvatno izvođenje nastave u osnovnim i srednjim
školama Sandžaka navodi se nedostatak edukovanog kadra. Istovremeno, nije poznato da li postoji strategija etapnog rešavanja ovog osetljivog problema.

U kontekstu kulturnih prava Bošnjaka neophodno bi bilo u potpunosti osigurati pravo korišćenja, obrazovanja i informisanja na maternjem, tj. bosanskom jeziku.

Iako je tokom 2011. godine usledila preporuka poverenika za zaštitu ravnopravnosti u vezi sa upotrebom bosanskog jezika i latiničnog pisma, a tokom aprila 2012. godine ombudsman Srbije se, takođe, založio za osiguranje upotrebe bosanskog jezika u četiri opštine Sandžaka, nažalost, to nije u potpunosti sprovedeno (Novi Pazar, Sjenica, Tutin i Prijepolje).

U tom smislu nije osigurana nastava na bosanskom jeziku od prvog i petog, kao i od prvog razreda srednje škole. Postoje najave da će se od 1. septembra 2013. godine ovo ipak desiti, što podrazumeva da će se nastava u potpunosti izvoditi na bosanskom jeziku.

Slično je i sa nedostatkom adekvatne kulturne saradnje bošnjačkih kulturnih radnika sa južnim delovima Sandžaka u Crnoj Gori, kao i sa maticom Bosnom i Hercegovinom. U tom smislu i pored nekoliko književnih susreta, muzičkih festivala i povremenih izložbi likovnih umetnika, navedena saradnja nije zadovoljavajuća zahvaljujući neretko i složenoj proceduri saradnje između državnih organa.

U okviru aktuelne kulturne saradnje, prema navodima organizacija nevladinog sektora, dominira verski uticaj, dok s druge strane, ne postoji mogućnost da se intenzivira prekogranična kulturna razmena i saradnja oba dela Sandžaka, kao i Bosne i Hercegovine.

Zaključiti sporazum sa Federacijom BiH

Neophodno je da Republika Srbija, po uzoru na zaključene sporazume sa Republikom Srpskom, zaključi i sporazum o priznavanju diploma izdatih od strane univerziteta na teritoriji Federacije Bosne i Hercegovine, kako bi se prevazišli brojni problemi u vezi sa nostrifikacijom ovih dokumenata.

Imajući u vidu da veliki broj građana Sandžaka studira na bosanskohercegovačkim univerzitetima, od izuzetne je važnosti da do zaključenja ovog sporazuma sa većim bosanskohercegovačkim entitetom dođe, imajući u vidu da obrazovanje nije u ustavnoj nadležnosti države Bosne i Hercegovine.

Veoma bitan segment očuvanja nacionalne kulture Bošnjaka ovog regiona predstavlja i informisanje na njihovom maternjem jeziku. I pored činjenice da u Novom Pazaru izlaze određene publikacije na bosanskom jeziku (Sandžačke novine, Sandžačka revija, Panbošnjak, Glas islama, kao i dodatak beogradskog dnevnika Danas pod nazivom Sandžak), još uvek nije evidentna ravnopravna upotreba ovog jezika.

S druge strane, pojedini elektronski mediji u ovom delu jugozapadne Srbije koriste i bosanski jezik (Regionalna televizija Novi Pazar, RTV Sandžak i TV Jedinstvo). Istovremeno, nacionalni emiteri (Radio-televizija Srbije, RTV Pink, RTV B92 i Prva srpska televizija) o regionu Sandžaka izveštavaju najčešće jedino u kontekstu određenih međupartijskih sukoba ili međuetničkih tenzija, što stvara nepovoljnu sliku u široj javnosti Srbije.

Pored navedenih prava u vezi sa korišćenjem bosanskog jezika, odnosno obrazovanjem i informisanjem na ovom jeziku, neophodno je ojačati instrumente zaštite kulturnog nasleđa Bošnjaka u Sandžaku. Istovremeno treba u najkraćem roku potpomoći povratak izbeglih lica iz pograničnih delova opštine Priboj i utvrđivanje pune istine o zbivanjima u ovom delu Srbije početkom oružanih sukoba u susednoj Bosni i Hercegovini (nakon 1992. godine).

Takođe, bitno je rešiti sve aspekte vezane za nestanak i masakr nad civilima iz Sjeverina, kao i stradanje građana bošnjačke nacionalnosti u bosanskohercegovačkom mestu Štrpci tokom 1992. godine. Ovo je veoma bitno za stimulisanje suživota najbrojnijih zajednica u Sandžaku.

Kada se govori o statusu Bošnjaka u Sandžaku, bitno je napomenuti i činjenicu da u aktuelnoj Vladi Srbije u ovom trenutku potpredsedničko mesto pripada Rasimu Ljajiću, nekadašnjem predsedniku Sandžačke demokratske partije, a jedno ministarsko mesto Sulejmanu Ugljaninu, lideru druge najjače političke partije Bošnjaka u Sandžaku - Stranke demokratske akcije. Takođe, u brojnim ministarstvima u Beogradu postavljeni su predstavnici ove dve političke partije.

Ali, predstavnici bošnjačke zajednice opravdano insistiraju i na načelu srazmernog učešća pripadnika svoje zajednice u organima sudstva, unutrašnjih poslova, oružanih snaga i slično.

Ovo pitanje zahteva direktnu intervenciju ministarstva pravosuđa, unutrašnjih poslova, odbrane, ali i svih drugih segmenata državne uprave. Dakle, struktura zaposlenih u državnom sektoru u ovom delu Srbije trebalo bi da bude približna etničkoj strukturi opština Sandžaka.

Prema pojedinim podacima, u organima sudstva i tužilaštva u Novom Pazaru je tek 20 odsto Bošnjaka.U lokalnoj policiji Novog Pazara je tek oko 30 odsto pripadnika bošnjačke nacionalnosti, iako ova zajednica ima učešće od oko 80 odsto u ukupnom broju stanovnika. Piramida učešća u javnoj upravi obrnuta je piramidi zastupljenosti u stanovništvu, što zahteva sistemske mere korekcije.

Problem nacionalnog saveta Bošnjaka

Sledeći veoma bitan problem predstavlja odsustvo konstituisanja Nacionalnog saveta Bošnjaka u Srbiji. Dodatnoj složenosti prilika u Sandžaku doprinosi i postojanje više organizacija koje pretenduju da zastupaju bošnjačke nacionalne
interese u Sandžaku. S jedne strane, Bošnjačko nacionalno vijeće Sandžaka, na čijem je čelu Esad Džudžević, osnovano je 1991. godine, ali je u tehničkom mandatu od 2003. godine.

Tokom 2010. godine formirano je i novo Bošnjačko nacionalno vijeće, blisko Islamskoj zajednici u Srbiji, koje je inicijator formiranja Narodnog vijeća Sandžaka kao novog vida institucionalnog artikulisanja zahteva za autonomiju ovog dela Srbije. Odnosi između dva navedena veća nisu zadovoljavajući i opterećeni su političkim podelama u Sandžaku.

Ova dva veća gotovo da nemaju nikakve zajedničke inicijative i veoma su opterećena izrazito lošim međupersonalnim odnosima njihovih vodećih ljudi.

Politička situacija u ovom delu Srbije dodatno je opterećena sukobima dominantnih bošnjačkih političkih opcija - Sandžačke demokratske partije i Stranke demokratske akcije Sandžaka, s jedne i Bošnjačke demokratske zajednice, s druge strane. U takvim okolnostima najveći gubitak imaju upravo pripadnici bošnjačke nacionalne zajednice u Srbiji koji ne mogu adekvatno da artikulišu i kanališu vlastita prava u okviru svog nacionalnog saveta.

Jedino realno rešenje s tim u vezi jeste otpočinjanje dijaloga predstavnika bošnjačke zajednice u Sandžaku sa vlastima u Beogradu, kao i unutarbošnjački dijalog, kako bi se prevazišla situacija vezana za formiranje Nacionalnog saveta Bošnjaka, koji bi u potpunosti bio reprezentativan i zastupao interese bošnjačke zajednice.

Sukob dve islamske zajednice bi, takođe, trebalo da bude prevaziđen na način da se premoste postojeće podele, a u korist vernika islamske veroispovesti. U tom smislu bilo bi značajno podstaći dijalog između poglavara Islamske verske zajednice u Srbiji i Islamske verske zajednice Srbije. Osim toga, neophodno je ojačati i dijalog između Islamske zajednice i Srpske pravoslavne crkve, kako bi se vernicima obe veroispovesti dao povoljan znak da je tolerancija najviša civilizacijska vrednost.

Bošnjački politički lideri, takođe, treba da promovišu i prava Srba u svim delovima Sandžaka, kako bi se izbegla njihova eventualna diskriminacija ili ugroženost. Ovo podrazumeva njihovo učešće u svim sferama života - proporcionalnu zastupljenost u organima lokalne samouprave, medijima itd. Isto se odnosi i na pripadnike romske populacije, Albance i Jugoslovene. Time bi Bošnjaci demonstrirali u praksi želju da vode politiku inkluzije, čiji nedostatak, s pravom, zameraju Beogradu.

Ipak, ukoliko se sagleda stanje ljudskih prava na ovom području, kao i u ostalim delovima Srbije, najnepovoljniji je status pripadnika romske manjine, koji nisu zastupljeni u organima lokalne samouprave i u organima državne uprave. Takođe, oni nemaju svoje političke partije koje se zalažu za unapređenje njihovog statusa i očuvanje kulturnog identiteta.

Zato je veoma bitno da se i pripadnici ove zajednice integrišu u politički, ekonomski i obrazovni sistem u ovom delu Srbije. Kako bi se prevazišli naznačeni problemi u vezi sa statusom Bošnjaka u Srbiji, neophodna je stalna koordinacija između lokalnog nivoa vlasti u ovom delu zemlje i državnih vlasti.

Veoma je važno da se sve obrazovne institucije u ovom delu Srbije uključe u njen obrazovni sistem. Zato je bitno što pre uspešno okončati proces akreditacijevisokoškolskih institucija Internacionalnog univerziteta u Novom Pazaru, koji je počeo da radi 2002. godine. Na ovaj način bi postepeno došlo i do prevazilaženja određenih napetosti između bitnih činilaca bošnjačkog političkog i verskog života u Sandžaku i vlasti u Beogradu.

Srbija bi u kontekstu unutrašnje modernizacije i usklađivanja vlastitog sa zakonodavstvom Evropske unije trebalo da u potpunosti otkloni brojne probleme u implementaciji kolektivnih prava pripadnika bošnjačke zajednice.

Ovo podrazumeva rešavanje svih otvorenih pitanja u vezi sa položajem Bošnjaka, a pre svega onih vezanih za bosanski jezik, pravo na osnivanje Nacionalnog saveta Bošnjaka, proporcionalnuzastupljenost pripadnika svih etničkih zajednica u organima državne uprave i pravosuđa, pozitivnu diskriminaciju, kao i ravnomerni ekonomski razvoj svih delova zemlje. Izneto se navodi i u Izveštaju Evropske komisije o napretku Srbije u evrointegracijama, koji je objavljen 10. oktobra
2012. godine.

Formirati radno telo

Kako bi se prevazišli brojni nesporazumi između bošnjačkih političkih lidera, lokalnih samouprava u Sandžaku i predstavnika verskih zajednica, Republika Srbija bi trebalo daosnuje posebno radno telo koje bi, polazeći od principa
nepromenjivosti granica i zaštite vlastitog suvereniteta i teritorijalnog integriteta, koordiniralo rad pojedinih ministarstava na terenu (pre svega Ministarstva unutrašnjih poslova, Ministarstva pravde i državne uprave, Ministarstva odbrane, Ministarstva finansija i privrede, Ministarstva regionalnog razvoja i lokalne samouprave, Ministarstva kulture i informisanja, i drugih).

Ovo telo bi uključivalo i predstavnike lokalnih vlasti, kao i predstavnike verskih zajednica (Islamske zajednice u Srbiji, Islamske zajednice Srbije i Srpske pravoslavne crkve) kako bi se prevazilazili brojni problemi o kojima je bilo reči. Takođe, telo bi moglo okupljati i predstavnike lokalnog civilnog društva, kao i predstavnike kulturnih i prosvetnih udruženja.

Jedan od vodećih zadataka radnog tela za Sandžak bila bi i koordinacija aktivnosti Republike Srbije u vezi sa osiguravanjem direktnih stranih investicija, jačanje infrastrukture i osiguranje uslova za razvoj poljoprivrede, a posebno stočarstva. U tom smislu bitno bi bilo podržati razvoj tekstilne industrije u Sandžaku, preradu drveta i razvoj turističkih kapaciteta regiona.

Rehabilitacija spornih ličnosti

Pokušaji sudske rehabilitacije spornih istorijskih aktera u Srbiji, poput generala Dragoljuba Draže Mihailovića, vođe ravnogorskog pokreta tokom Drugog svetskog rata, izazvali su burne reakcije u Sandžaku i ubrzali sličan proces istorijskog revizionizma i u ovom delu zemlje. Zato bi bilo veoma bitno da se lokalne asocijacije antifašista u Sandžaku, kao i na nivou zemlje, dodatno osvrnu na navedeni problem koji bi mogao uticati i na međuetničke prilike u čitavoj Srbiji.