Iz istorije beogradske štampe
05. 12. 2022.
Iz istorije beogradske štampe
Opštinske novine - svedočanstvo o istoriji Beograda
Prvi broj Opštinskih novina izašao je 1888. godine. Bile su u vlasništvu Opštine grada Beograda i u zavisnosti od perioda izlazile su na nedeljnom ili mesečnom nivou. Najviše su pisale o važnim pitanjima vezanim za komunalne probleme grada, važnim informacijama sa skupštinskih raspava, budžetu grada...
Čitajući Opštinske novine danas možemo da zamislimo Beograd kakav je nekad bio.
21 godina od odlaska Turaka iz Beograda, 17. april 1888. godine
Turski upravnik grada Ali Riza-paša, davnog 19. aprila 1867. godine, svečano je predao ključeve Beograda knezu Mihailu Obrenoviću. Taj događaj okupljeni građani iz cele Srbije slavili su uz topovske pucnje, kićenjem srpskog barjaka i uz muziku.
Ovaj dan se dugo slavio kao državni praznik. Evo primera obraćanja građanima Beograda povodom 21. proslave ovog događaja.
„Tu svoju svetkovinu prestonica ove godine, zbog kratkoće međuvremena, udružuje sa opštenarodnom o Cvetima, da tako, zadužena delima retke državničke mudrosti i junaštva naših Obrenovića, nerazdvojno oda zasluženo priznanje svojim Velikim Dobrotvorima, i spomen sreći narodnoj.
Čestitajući građanstvu oba ova narodna praznika, predstavništvo vrši samo vrlo prijatnu dužnost kad ga poziva na učešće u svetkovanju: dolaskom na blagodarenje (kod tribine u gradu), manifestacijom kod spomenika, ukrasom domova sa trobojkama i večernjim osvetljenjem“.
Rođendan kraljice Drage
Draga Obrenović bila je supruga kralja Aleksandra. Putem Opštinskih novina 11. septembra 1902. godine građanima Srbije sud je prosledio instrukcije kako treba da proslave kraljičin rođendan.
„Toga dana pomoliće se Svevišnjem i građani beogradski za dug i srećan život svoga ljubljenog Gospodara i Kralja ALEKSANDRA I i svoje presvetle Kraljice DRAGE. Uveren, da će pogoditi najbolje i najnežnije osećaje narodne i građanske, sud beogradske opštine ovim samo daje javna izraza svojoj nadi: da će Beograđani i ovom prilikom zasvedočiti svoju vazdašnju ljubav i podaničku vernost prema svome Gospodaru i Njegovom Domu, kićenjem svojih domova toga dana zastavama a u veče osvetljenjem i prisustvovanjem blagodarenju, koje će toga dana biti u 10 časova pre podne u Sabornoj crkvi“
Majski prevrat
Nepunih osam meseci kasnije Draga i Aleksandar Obrenović ubijeni su tokom Majskog prevrata i time je prekinuta loza Obrenovića.
Opštinske novine jutro posle ovog događaja objavile su vest o smrti kraljevskog para.
„Noćas su poginuli Kralj Aleksandar i Kraljica Draga. U ovom ozbiljnom i sudbonosnom trenutku, prijatelji zemlje i naroda sporazumeli su se i obrazovali vladu. Objavljujući ovo srpskom narodu, vlada je uverena da će se narod iskupiti oko nje, i pomoći joj da se svuda u zemlji održi red i bezbednost“.
Ko je finansirao „asfaltiranje“ grada
Loši putevi oduvek su bili važno pitanje, ali nekada su troškove njihove popravke snosili neposredno građani.
U martu 1899. godine pojedinci koji nisu izmirili troškove za kaldrmu u Beogradu pozvani su putem Opštinskih novina da uplate svoja dugovanja, da ne bi usledila sudska naplata duga.
„Ovom prilikom čine se pažljivim kupci imanja, da se prethodno uvere da dotično imanje ne duguje opštini za kaldrmu, u protivnom plaćaju oni dug, jer dug od kaldrme nije lični dug, nego dug imanja“.
Naredba
Novembra 1892. godine sud Beograda preko Opštinskih novina izdao je naredbu kojom su građani u obavezi da održavaju trotoare ispred svojih kuća.
„Radi čistoće, lakšeg i sigurnijeg saobraćaja kao i ugleda prestonice, sud opštine varoši Beograda naređuje da se trotoari održavaju čisto i sa njih sneg i blato uklanja; a kad je poledica, da se po trotoarima posipa pesak, pepeo ili tome podobno“.
Ko ne bi ispunjavao ovu svoju građansku dužnost bio bi kažnjen po krivičnom zakonu.
Glasanje u 19. veku
Prema Ustavu Kneževine Srbije iz 1869. godine pravo glasa imao je svaki punoletan Srbin koji plaća porez državi najmanje 15 dinara godišnje. Pravo glasa nisu imale žene i vojnici.
Međutim, svako ko je svoje biračko pravo želeo da upotrebi njegovo ime se moralo naći u spiskovima koji su bili rasuti po javnim mestima prestonice. O tome govori tekst iz Opštinskih novina 15 dana pred izbore u decembru 1888. godine.
„Toga radi svaki građanin, koji se želi koristiti svojim biračkim pravom na dan izbora narodnih poslanika treba da uzme broj svoga imena iz azbučnog spiska bilo originalnog (koji je izložen na pregled u blagajnome odeljenju opštine), bilo iz štampanog, ma gdi da ga nađe“.
Konji slobodno šetaju Beogradom
Danas je čudno i zamisliti da je nekada bilo neophodno da Uprava grada pozove građane da ne puštaju konje da šetaju slobodno gradom. Poziv je upućen 1900. godine sa ciljem da se otklone nesrećni slučajevi, kojih je očigledno bilo.
„Što pojedinci vrlo često puštaju ulicama odrasliju ždrebad pa i same konje, a bez ikakvog ili sa vrlo malim nadzorom, Uprava grada Beograda, pozvana dužnošću da se stara o ličnoj sigurnosti prestoničkih građana, ovim objavljuje istima, da će u buduće svaki onaj, čije bi se odraslo ždrebe ili konj našao na ulici, a ne bi bio od naročitog lica vođen ili za kola vezan, biti kažnjen po članu 326. kaznenog Zakona“.
OBNAVLjANjE LISTA 1928. GODINE
Opštinske novine prestale su da izlaze 1913. godine zbog Prvog svetskog rata i nisu se štampale do 1928. godine. Obnovljeno izdanje lista bilo je ilustrovano sa mnogo više fotografija. U novinama se najčešće moglo čitati o problemima mesnih zajednica i izveštaji o radu opštinske uprave.
Svečano otvaranje tramvajske pruge
Jedna od najviše korišćenih tramvajskih pruga u Beogradu, kod Cvetkove pijace, svečano je puštena u saobraćaj 12. novembra 1928. godine. Tramvaj koji je prvi put prošao ovim šinama bio je okićen barjacima i dočekan uz pesmu.
„U 11 sati na novi kolosek stupila su nova tramvajska kola, kojima je iz varoši dovezen veliki deo opštinskih odbornika i članova opštinskog suda, na čelu sa predsednikom opštine g. Kumanudiem“.
Kako dalje u Opštinskim novinama piše stanovnici ovog kraja izašli su na ulicu i veselo posmatrali prvi tramvaj koji prolazi pored njihovih kuća.
„Pred Cvetkovom Mehanom tramvaj je dočekan prangijama i ciganskom muzikom“.
Na svečanom ručku održanom ovim povodom Stefan Kumanudi pozvao je građane da održavaju red i čistoću u svojim krajevima, kako bi Beograd postao najlepši grad.
„Naša je dužnost, završio je g. Kumanudi, da od Beograda stvorimo najlepši grad u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. U to ime kličem; Živeli Beograđani, živeo Beograd!"
Večito neuređen grad
Kroz tekstove u Opštinskim novinama često je opisivan problem održavanja lepog izgleda kuća i ulica u Beogradu. Veliki problem Opštinske novine videle su izgledu Nemanjine ulice, jer upravo je to ono što putnik prvo vidi kada stigne u grad.
„Odmah naiđe na čatrlje mesto da vidi monumentalne zgrade. Ako taj rđavi utisak i prestaje kad se zaokrene uz Kneza Miloša ulicu ka Londonu, ipak mu on ostaje u pameti kad dolazi na železničku stanicu“.
Tragalo se za načinom kako da se niske kuće zamene lepim građevinama. Kroz tekstove se apelovalo na vlasnike da podignu sprat, kako bi pomogli ulepšavanju grada, ali su oni „gledali samo svoj interes“.
„Kad sami vlasnici neće da podižu nove zgrade, onda ih na to treba nagoniti zakonskim putem. Trebalo bi dakle nastati na tome da se donese jedan zakon, koji će propisati da su za izvesno kratko vreme vlasnici zemljišta u tome delu Nemanjine ulice dužni podići više spratne zgrade, a po isteku toga vremena ako ih ne podižu dati beogradskoj opštini ovlašćenje da ih može eksproprisati i kupovnu cenu platiti u izvesnom dužem roku u godišnjim anuitetima sa malom kamatom“.
Šta je to psetarina?
Sredinom 1941. godine Veterinarski odsek u Beogradu najavio je popis pasa i kontrolu njihovog držanja.
„Vlasnici pasa dužni su da kontrolnim organima pokažu priznanice o plaćenoj psetarini za 1941. godinu kao i mesto gde drže pse“.
Istovremeno obavešteni su građani da postoje ljudi koji lažno naplaćuju psetarinu.
„Istovremeno se izveštava građanstvo da se psetarina naplaćuje samo u Kafileriji. Ukoliko se neko pojavi s namerom da isplaćuje ove takse za račun Kafilerije, upozorava se građanstvo da od takvih lica zatraži legitimaciju i da o njihovim imenima odmah izvesti Veterinarski otsek i najbližu policisku vlast pošto je, kao što je gore navedeno, zabranjena svaka privatna naplata takse van same Kafilerije“.
Potencijalne mere za pojeftinjenje stanova u Pragu
Opštinske novine u decembru 1930. godine objavljuju tekst o merama za pojeftinjenje stanova u Pragu:
„Našavši, da je srazmerno skupa cena cementa, koju nameće strogo kartelirana čehoslovačka industrija cementa, jedan od bitnih razloga skupoći stanova u Pragu, opštinska uprava čehoslovačke prestonice rešila je da i u tom pravcu utiče na pojevtinjavanje stanom kupovinom fabrike cemenga, a iz koje bi se uz povoljne uslove izdavao cement licima, koja se obavežu da grade zgrade sa jevtinim stanovima po uslovima koje bude propisala praška opštinska uprava. U tu svrhu povedeni su pregovori sa upravom vlastelinstva kneza Švarcenberga oko kupovine fabrike cementa, koja se nalazi na jedvom od kneževih imanja“.
Veliki govor vođe rajha
Skoro čitav broj Opštinskih novina objavljen 5. maja 1941. godine bio je posvećen obraćanju Adolfa Hitlera sa skupštine održane u Berlinu dan ranije.
Kako je došlo do rata?
„Prvi put obratio sam se vama u momentu izbijanja rata, u trenutku kada je zahvaljujući englesko-francuskoj zaveri protiv mira propao svaki pokušaj mirnog rešenja spora sa Poljskom koji je inače bio sasvim mogućan“, započinje Hitlerov govor.
„Svi moji pokušaji da baš sa Engleskom dođe do sporazuma, šta više od jedne trajne i prijateljske saradnje, propali su na taj način usled želje i volje jedne male klike, koja je, bilo iz mržnje ili iz materijalnih razloga, odbila svaki nemački predlog sporazuma“.
Hitler je za vodeću ličnost ovog „fantastičnog i demonskog“ plana optužio Vinstona Čerčila.
„U vremenu sve većeg nezadovoljstva mahinacijama koje nisu donosile nikakvih plodova, odgovorni ljudi verovali su da mogu postati gospodari problema, koji se inače ne mogu rešiti, najpre posretstvom jednog uspešnog rata. Iza njih nalazio se veliki međunarodni, jevrejski, bankarski, berzanski i kapital ratnih fabrikanata, koji su opet kao ranije naslućivali mogućnosti jednog, iako prljavog, ipak velikog posla. Isto kao i ranije bili su oni bez skrupula spremni da za ljubav svog zlata žrtvuju krv svojih naroda. Tako je otpočeo ovaj rat“.
Sukob sa Jugoslavijom
„Moji poslanici, članovi nemačkog Rajhstaga, većina od vas, pre svega vi, moji stari partijski drugovi, znate koliko sam se trudio da između Nemačke i Jugoslavije uspostavim korektne odnose razumevanja, čak prijateljstva. Kad su se Balkanu, usled britanskih intriga, približila opasnost da pre ili kasnije bude uvučen u rat, moji napori su se tim više povećali da učinim sve, kako bih Jugoslaviju očuvao od tako opasnih zapleta“
Ministar inostanih poslova Nemačke fon Ribentrop, kako se navodi u tekstu, podneo je vladi Jugoslavije predloge kako da se „bar ovaj deo Evrope sačuva od nesrećnog rata“.
„Naš pošten cilj bio je da putem uspostavljanja tesne saradnje s Jugoslavijom možda po mogućstvu postignemo i pravedno i snošljivo likvidiranje italijansko-grčkog konflikta.“
Jugoslavija je 25. marta u Beču potpisala Trojni pakt, koji je jugoslovenskoj državi obezbeđivao „najveću budućnost i koji je mogao da obezbedi mir na Balkanu“. Međutim, dva dana kasnije izbio je puč protiv takve odluke, posle čega su sile Osovine napale Jugoslaviju.
„Vi ćete dalje razumeti, moji poslanici, što sam odmah dao naredbu za napad. Jer nemogućno je da se na ovaj način postupa s Nemačkim Rajhom. Ne može se dugo godina moliti za jedno političko prijateljstvo. Nemogućno je isto tako zaključiti jedan sporazum, koji samo drugom donosi koristi, pa zatim doživeti da se ovaj sporazum ne samo prekonoć prekrši, već da se kao odgovor insultira predstavnik Nemačkog Rajha, da se vojni ataše ugrožava“.
Nove neistine Čerčila
U govoru objavljenom u Opštinskim novinama Hitler dalje govori o statisici i lažima koje iznosi britanski premijer.
„G. Čerčil ne može otstraniti posledice svog poraza. U Grčkoj je bila nakrcana britanska armija od 60-70 hiljada ljudn. Pre ove katastrofe g. Čerčil je tvrdio da je iskrcano 240.000 ljudi“
Kako se navodi, cilj britanske vojske tada bio je da se Nemačka napadne s juga i time joj se nanese poraz, ali je ta akcija ostala neuspešna, jer je pomoćnik koga je Čerčil bacio u nesreću, u ovom slučaju Jugoslavija, nepune dve nedelje posle početka te akcije bio uništen.
„On sada izjavljuje sa svojim gvozdenim drskim čelom, da nas je ovaj rat stajao 75.000 mrtvnh, dakle više nego dvostruko prilikom ofanzive na zapadu. Šta više, on ide još dalje; on preko svojih plaćenih kreatura saopštava svojim retko inteligentnim Englezima da su se Britanci, pošto su pobili tako ogroman broj Nemaca najzad povukln i usled gađenja pred tolikim zločinima, tako reći, samo zato napustili Grčku“.
Kraj Opštinskih novina
Posle mnogo članaka u kojima je kritikovano izveštavanje lista Novo vreme, prekinuto je izdavanje Opštinskih novina u junu 1941. godine.
Poslednji broj uglavnom je bio posvećen ratnim izveštajima iz celog sveta i komunalnim pitanjima Beograda.
***************************************************************
Tekst je nastao u okviru projekta "Beogradska opštinska štampa 1882 - 1941 - Svedočenje o istoriji prestonice" koji je sufinansiran iz budžeta Grada Beograda, Gradske uprave grada Beograda, Sekretarijata za informisanje
Komentari (0)
ostavi komentarNema komentara.