У наставку је овај текст преведен на албански и енглески језик.

Please find below albanian and english translation of this article.               

Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

Редакција Штерна уложила је огроман напор да сазна шта се догодило. Истраживање новинара Јоахима Ринхарта (Joachim Rienhardt) и Улија Рајнхарта (Uli Reinhardt) трајало је 18 месеци, а двојица репортера пратили су разне трагове, истраживали на терену, разговарали са потенцијалним сведоцима, а резултате предали криминалистичкој полицији у Хамбургу, која је покренула истрагу.  

На дан злочина, у недељу 13. јуна 1999. године, екипа Штерна пратила је у Призрену долазак мировних снага КФОР-а на Косово. Око 17 часова, кренули су Мерцедесом Саноља Аљита, на коме је лепљивом траком стављена ознака ТВ ка истоку са намером да се врате у хотел у Скопље и одатле пошаљу текст и фотографије у редакцију Штерна у Хамбургу.  

Кренули су дужим, али у то време бољим путем преко Суве Реке и превоја Дуље. Како су открили истраживачи Штерна, на путу је била гужва, јер су њиме ишли и лекари, болничари, али и многобројна српска војна возила, међу њима и конвој од осам војних теретних камиона. Тај конвој су, како наводе, зауставили српски официри на врху превоја Дуље.  

Истовремено, а према изјавама које је сакупили истраживачи Штерна, украдена Тојота са Александром Т. за воланом се веома великом брзином пење уз серпентине превоја Дуље. 

- Тојота је излетела брзином од око 80 километара на сат из кривине и ударила је у камион на крају колоне – испричао им је један од двојице српских војника, који је како су истакли, за јавно тужилаштво у Хамбургу најважнији сведок. Из Тојоте су изашли старији мушкарац и два детета, док возач убацује мењач у рикверц, даје пун гас, губи контролу и завршава са Тојотом у жбуну.  

Сенољ Аљит, зауставља возило и кроз отворен прозор пита „Шта се дешава? Зашто се не иде даље?“ Старији мушкарац из Тојоте се приближава, наоружан калашњиковим и објашњава да су конвој зауставили српски официри и да га враћају за Суву Реку. Старији мушкарац је рекао: „Али то није могуће. Тамо су јединице ОВК, које на све пуцају“. Аљит на српском каже, да није видео никакву опасност у Сувој Реци. 

Штерн даље пише у тексту објављеном 22. марта 2001. године: „Аљитов нагласак, био је Македонац турског порекла, очигледно код старог Србина буди осећај мржње. „Албанска свињо“, виче на њега, „лажеш, хоћеш да нас намамиш у клопку“. Старац петља по својој јакни и прети: „Бомбу ћу да ти убацим у ауто. Убићу те.“ Скаче на Мерцедес, као да хоће да се потуче. Жена, која је с њим била у Тојоти, га одвлачи. У међувремену возач, који је слупао ауто, вратио се на пут и прати свађу. Према очевицима, он отима калашњиков од старијег мушкарца и без оклевања са два метра растојања пуца кроз отворени прозор у унутрашњост Мерцедеса.“

- Оно шта се касније дешавало на превоју Дуље, поткрепљено је изјавама сведока. Српски војници извештавају са лица места да је Александар Т. испразнио цео оквир калашњикова. Стајали су толико близу, да су имали утисак да им меци лете око глава. Када су се поново усправили, ова два сведока су видели како стрелац прво извлачи Габријела Гринера који је седео на сувозачевом месту, из аутомобила и баца га на друм. Према сведоцима Габријел Гринер узвикнуо је на енглеском „Help!“, а стрелац је потом извукао снажног бившег боксера Сенољ Аљита из кола, одвукао га преко друма и беживотно тело потом гурнуо низ стрмину. После тога, како извештавају Срби, човек је извукао Волкера Кремера из возила и бацио га на друм. Затим је сео у Мерцедес Штернове екипе и одвезао се сам у правцу Штимља. Српски официр је наредио конвоју: “Одмах покрет у правцу Штимља!“ Онда је уследила инструкција за случај каснијег испитивања од страна снага КФОР-а: „Реците да је ОВК из заседе пуцао на људе“, пишу истражитељи Штерна.  

Како наводе, криминалистичка полиција и јавно тужилаштво у Хамбургу, сматрају да су изјаве ове двојице мушкараца, српских резервиста, које су истражитељи Штерна снимили тонски, веродостојни.  

- Њихови прикази се поклапају са сазнањима до којих је Штерн већ раније дошао уз помоћ британских војника. Извиђачка јединица пука The King’s Royal Hussars је тог дана у Штимљу на источном крају превоја Дуље поставила контролни пункт. Испитани официри су се на основу својих белешки тачно сетили те вечери. Око 19 часова на контролни пункт је стао конвој југословенских војних камиона, који се спушта са висине превоја. Српски војници су обавестили Британце о смртоносним хицима, које су наводно испалили борци ОВК. Међу цивилним возилима, који су се прикључили војном конвоју, Британци су приметили једно мање теретно возило са оштећењем на задњој страни од удеса. Подаци у вези боје варирају – као и у наводима очевидаца на лицу места – од зелене до плаве. Путници тог камиона су према изјавама Британаца деловали као да су у шоку и били су крајње нервозни. Викали су „Они су ударили у нас“ и „На превоју су убили човека“, наводи се још у тексту.  

На превоју Дуље остала су, додају, три тенка М-80 243. бригаде из Урошевца. 

- Један војник је изашао из тенка, пришао Габријелу Гринеру и превио га. У том тренутку су наишли помоћници из „Лекара без граница“. Војник им је пружио новинарску исказницу Габријела Гринера и на лошем енглеском рекао: „German journalist. Hospital“ и потом се вратио до свог тенка. Екипа Лекара без граница утврдила је да за Фолкера Кремера више није било помоћи. Габријел Гринер је однет у санитетски шатор једне канадске јединице у непосредној близини. Репортер Штерна био је при пуној свести када су му болничари променили завој. Рекао је да је на лицу места била српска војска. „Али они се нису умешали“, казао је. Српски цивили су пуцали на њега и његове пратиоце. Стално је понављао „Зашто? Зашто цивили пуцају на нас?“, наводи Штерн.  

После двоипочасовне хитне операције подлегао је повредама у 22.02 часова у британској пољској болници Бразда у Македонији, а резултати обдукције у Хамбургу потврдили су изјаве сведока да су смртоносни хици испаљени из калашњикова и то из непосредне близине.  

Према свему што су истражитељи Штерна сазнали, наводни убица је Александар Т, Рус, који се „изгледа 1998. године као добровољац пријавио у југословенску армију“. Истичу и да је један очевидац препознао тог мушкарца неколико дана касније у свом српском родном месту, те да је „по завршетку рата Александар Т. привремено боравио у једној касарни заједно са више других руских добровољаца“, онда је, како наводе - нестао. Те 2001. Штрен је објавио и да Александар Т. поново живи у Москви и ради као чувар.  

Јоахим Ринхарт, један од двојице новинара који је истраживао околности смрти својих колега, за Удружење новинара Србије говори после 17 година од када је написао текст са потресним открићима. Истрага се са те тачке није померила.  

Ринхарт је испричао да је у време убиства на Косову, све било веома неконтролисано, несигурно, није било пуно тачних информација и није било полицијске истраге. Тако су, додаје, одлучили да неколико дана касније сами крену у истрагу. Додаје да су више од 200 пута долазили на Косово, истраживали, сакупљали детаље, разговарали са свим могућим изворима које су могли да повежу, како би изградили слику шта се тамо догодило. На крају су, истиче, нашли два очевица, двојицу српских војника.  

Сарађивали су интензивно са тадашњим министарством спољних послова Немачке, како би се спровео међународни налог упућен руским тужиоцима за привођење Александра Т. Немачки званичници су им касније пренели, да су од руских власти добили информацију да је особа за којом трагају преминула, али Ринхарт није убеђен у истинитост тог навода.  

             Одавање почести убијеним немачким новинарима на аеродрому у Македонији

На постављена питања, Министарство спољних послова Немачке, одговорило је Удружењу новинара Србије, да “у актуелном тренутку поступка МИП не може дати никакве информације”. 

- Молим вас обратите се државном тужилаштву Хамбурга, које је надлежна правна установа. Због истраге руских власти саветујем вам да ступите у контакт са руском амбасадом, одговорило је Министарство спољних послова Немачке.  

Удружење новинара Србије обратило се Министарству спољних послова Русије пре годину дана са упитом, али од њих до данас нисмо добили одговор.  

- Када је реч о случају који сте поменули могу да вас обавестим о следећем: Кривичну истрагу овог случаја је иницирала канцеларија хамбуршког јавног тужилаштва у јуну 1999. године. У оквиру те истраге обављена је обдукција двојице убијених новинара. Додатно, неколико сведока је саслушано и покренута је истрага у вези аутомобила који је био паркиран у близини места злочина. Додатно, од српских власти затражена је правна помоћ, одговорено је УНС-у из канцеларије главног државног тужиоца Хамбурга. 

- Дана 16. марта 2001. године, Виши регионални суд у Хамбургу издао је налог за хапшење оптуженог Александра Т. због сумњи за убиство и пљачку који су имали смртни исход. На основу тога, је Тужилаштво Хамбурга за оптуженим у априлу 2001. године издало међународну потерницу, а у априлу 2005. године за хапшење оптуженог Александра Т.
Оптужени до сада није могао бити саслушан с обзиром на то да није познато где се он налази. Године 2010. саопштена нам је претпоставка да оптужени више није жив. Међутим, пошто нема поузданих сазнања о томе, потрага за оптуженим се наставља, одговорено је УНС-у из канцеларије главног тужиоца Хамбурга.  

Када је убијен Гринер је имао 35 година и већ девет је у Штерну пратио дешавања у инoстранству. Кремер је имао 56 година, а 30 је био фоторепортер у Штерну, познат по фотографијама уласка Совјета у Чехословачку и касније из кризних подручја широм света. 

Њихове колеге их нису заборавиле. Не месту где су погинули, постављена је меморијална плоча 14. децембра 2006. године.

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Текст је резултат истраживања Удружења новинара Србије о убијеним и несталим новинарима на Косову. Истраживање се спроводи у оквиру пројекта Удружења новинара Србије подржаног од стране Министарства културе и информисања Републике Србије. Ставови изнети у тексту не одражавају нужно ставове и мишљења органа који је пројекат подржао.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Vrasja e ekipit të gazetarëve të Shternit (Stern) në Kosovë në vitin 1999 

Agjencia e lajmeve Asoshijeted pres (Associated press) e transmetoi një lajm të shkurtër dhe të tmerrshëm – Janë vrarë dy gazetarë gjermanë. Lajmi erdhi nga Kosova, më 13 qershor të vitit 1999, një minutë pas orës 20. Pak pas mesnatës erdhi edhe konfirmimi nga i cili kishin frikë në redaksinë e Shternit – gazetarët e vrarë ishin kolegët t tyre- Gabrijell Gryner (Gabriel Grüner) dhe Vollker Kremer (Volker Krämer). Tërë ditën u zhvillua kërkimi për vozitësin dhe përkthyesin i cili ishte pjesë e ekipit të tyre – Sanol Alitin. Trupi i tij ishte gjetur në një shkurre, afër vendit të krimit, në Qafën e Duhlës. Nuk kishte asnjë shenje për Mercedesin me të cilin ekipi u nis nga Prizreni për Maqedoni. 

Redaksia e Shternit u përpoq shumë të mësojë se çka kishte ndodhur. Hulumtimi i gazetarëve Joahim Rinhartit (Joachim Rienhardt) dhe Ulli Rajnhartit (Uli Reinhardt) zgjati 18 muaj, e dy reporterët i ndiqnin gjurmët e ndryshme, hulumtonin në terren, bisedonin me dëshmitarë potencialë, kurse rezultatet ia dorëzuan Policisë Kriminalistike në Hamburg, e cila e inicioi hetimin. 

Në ditën kur është kryer krimi, të dielën më 13 qershor të vitit 1999, ekipi i Shternit ndiqte arritjen e trupave paqeruajtëse të KFOR-it në Prizren. Rreth orës 17 me Mercedesin e Sanol Alitit, në të cilin me qëllim ishte e ngjitur edhe shenja TV, u nisën në lindje, në mënyrë që të kthehen në hotel në Shkup dhe që nga aty ta dërgojnë tekstin dhe fotografitë në redaksinë e Shternit në Hamburg.

U nisën në rrugë më të gjatë, por e cila në atë kohë ishte rruga më e mirë, përmes Suharekës dhe Qafës së Duhlës. Siç kanë zbuluar hulumtuesit e Shternit, kishte shumë tollovi në rrugë, sepse atë e përdornin mjekët, infermierët, por edhe automjetet e shumta ushtarake të Serbisë, në mesin e tyre ishte edhe një vargan i përbërë nga tetë kamionë ushtarak. Këtë vargan, siç cekin, e ndaluan oficerët serbë në majë të Qafës së Duhlës. 

Njëkohësisht, sipas deklaratave që i kanë mbledhur hulumtuesit e Shternit, Tojota e vjedhur me Aleksandër T. para timonit, me një shpejtësi të madhe u ngjiste nëpër kthesat e Qafës së Duhlës. 

- Tojota doli nga kthesa me shpejtësi rreth 80 kilometra në orë dhe e goditi kamionin në fund të kolonës- iu tregoi njëri nga dy ushtarë serbë, i cili, siç theksojnë ata, për Prokurorinë Publikë në Hamburg është dëshmitari më i rëndësishëm. Nga Tojota dolën një mashkull i moshuar dhe dy fëmijë, kurse vozitësi e vendosi levën e marsheve në lëvizje prapa (rikverc), shtypi pedalin e gazit, e humbi kontrollin dhe përfundoi me Tojotë në shkurre. 

Senol Aliti e ndali makinën dhe përmes dritares së hapur pyeti “Çfarë po ndodh? Pse nuk ecën kolona? Njeriu u moshuar nga Tojota afrohet, i armatosur me kallash dhe shpjegon se varganin e kanë ndaluar oficerët serbë dhe se po e kthejnë në Suharekë. Njeriu më i moshuar tha: “Por kjo është e pamundshme. Atje janë njësitë e UÇK-së, të cilat po gjuajnë në drejtim të të gjithëve.” Aliti në gjuhën serbe tha se nuk e ka parë asnjë rrezikshmëri në Suharekë. 

Më tej, Shtern në tekstin e publikuar më 22 mars të vitit 2001, shkruan: “Theksi i Alitit, sepse ai ishte maqedonas me prejardhje turke, te serbi i vjetër qartazi e zgjoi ndjenjën e urrejtjes. “Thi shqiptar”, bërtiste në të, “po gënjen, po do të na joshesh në kurth”. I moshuari po kërkon nëpër xhaketë të vet dhe e kërcënon: “Bombën do ta fus në makinë. Do të të vras”. Hip mbi Mercedes, dhe sikur të dojë që të rrahet. Gruaja e cila ishte me të në Tojotë, e largoi. Në ndërkohë vozitësi i cili e shembi veturën u kthye në rrugë dhe e përcillte grindjen. Sipas dëshmitarëve okular, ai e rrëmbeu kallashin nga njeriu i moshuar dhe pa hezitim, nga largësia prej dy metrash, gjuajti brenda Mercedesit, përmes dritares së hapur.”

- Ajo çka më pas ndodhi në Qafën e Duhlës, është mbështetur me deklaratat e dëshmitarëve. Ushtarët serbë raportojnë nga vendi i ngjarjes se Aleksandër T. e ka zbrazur krehërin e fishekëve të kallashit (pushkës automatike). Ishin duke qëndruar aq afër, sa iu dukej se plumbat po iu fluturojnë rreth kokave. Kur u ngritën në këmbë, panë se si gjuajtësi se pari po e nxjerrtë Gabrijell Gynerin nga makina, i cili ishte ulur në karrigen e përparme të bashkëshoferit dhe e hidhte në rrugë. Sipas dëshmitarëve Grabriell Gryner bërtiti në gjuhën angleze “Help!”, kurse gjuajtësi pastaj e nxjerri nga makina ish boksierin e fuqishëm Senol Alitin, e zvarriti nëpër rrugë dhe trupin e pajetë pastaj e shtyu poshtë shpatit. Pastaj, siç raportojnë serbët, njeriu e nxori edhe Vollker Kremerin nga makina dhe e hodhi në rrugë. Pastaj u ul në Mercedes të ekipit të Shternit dhe u nis në drejtim të Shtimes. Oficeri serb i dha urdhër varganit: “Menjëherë në lëvizje në drejtim të Shtimes!” Pastaj erdhi udhëzimi në rast të marrjes në pyetje më vonë nga ana e KFOR-it: “Thoni se UÇK-ja ka gjuajtur nga një pritë në drejtim të njerëzve”, shkruajnë hulumtuesit e Shternit. 

Siç theksojnë, Policia Kriminalistike dhe Prokuroria Publike në Hamburg konsiderojnë se deklaratat e këtyre dy  meshkujve, rezervistëve serbë, të cilët hulumtuesit e Shternit i kanë regjistruar në mënyrë tonale, janë të besueshme. 

- Pohimet e tyre përputhen me njohuri të cilat Shterni i mësoi më herët falë ushtarëve britanikë. Njësia e zbulimit të regjimentit The King's Royal Hussarsngriti një pikë kontrolli në Shtimë në skajin lindor të Qafës së Duhlës atë ditë. Oficerët e marrë në pyetje, në bazë të shënimeve të veta, saktësisht e kujtuan atë natë. Rreth orës 19 në pikën kontrolluese u ndalua vargani i kamionëve ushtarak të Jugosllavisë, të cilit ishin duke zbritur nga qafa. Ushtarët serbë i njoftuan britanikët për të shtënat vdekjeprurëse, që gjoja i kanë shkrepur luftëtarët e UÇK-së. Mes veturave civile, që iu bashkëngjitën varganit ushtarak, britanikët e vërejtën një veturë të vogël transportuese me dëmtim në anën e prapme nga goditja. Të dhënat në lidhje me ngjyrë janë të ndryshme- si edhe në pohimet e dëshmitarëve okular nga vendi i ngjarjes – nga ngjyra e gjelbër deri te ajo e kaltër. Udhëtarët e atij kamioni, sipas deklaratave të britanikëve, dukeshin sikur të ishin të shokuar dhe ishin tepër të nervozuar. Bërtisnin “Ata na goditën neve” dhe “Te qafa e vranë një njëri”, theksohet në tekst. 

Në Qafën e Dhlës siç shtojnë, mbetën tre tanke M-80 243 të Brigadës nga Ferizaji. 

- Një ushtarë doli nga tanku, iu afrua Gabrijell Grynerit dhe ia lidhi plagët. Në atë çast arritën ndihmësit nga “Mjekët pa kufi”. Ushtari ua tregoi kartelën e gazetarisë së Gabrijell Grynerit dhe në një anglishte të dobët tha: “Gemran journalist, Hospital” dhe pastaj u kthye te tanku i vet. Ekipi i “Mjekëve pa kufi” konstatoi se për Vollker Kermerin më nuk kishte shpëtim. Gabrijell Gryner u dërgua në tendë mjekësore të një njësie kanadeze që gjendej shumë afër. Reporteri i Shternit ishte plotësisht i vetëdijshëm kur infermierët ia ndryshuan fashën. Ai tha se në vendin e ngjarjes ishte ushtria serbe. “Por ata nuk ndërhynë”, tha ai. Civilët serbë kanë gjuajtur në drejtim të tij dhe të shoqëruesve të tij. Ai përsëriste “Pse? Përse na gjuajtën civilët?”, cekë Shterni. 

Pas operimit i cili zgjati dy orë e gjysmë, në orën 22.02 vdiq nga plagët e marra në spitalin fushor britanik Brazda në Maqedoni, kurse rezultatet e obduksionit në Hamburg konfirmuan deklaratat e dëshmitarëve se të shtënat vdekjeprurëse janë shkrepur nga kallashi (pushka automatike) dhe madje nga shumë afër. 

Sipas të gjitha gjërave që i mësuan hulumtuesit e Shternit, vrasësi i pretenduar është Aleksandër T, një rus, i cili “si duket në vitin 1998 është paraqitur në ushtrinë jugosllave si vullnetar”. Theksojnë se një dëshmitar okular e ka njohur atë mashkull pas disa ditësh në vendlindjen e tij serbe, dhe se “pas përfundimit të luftës, Aleksandër T. qëndroi përkohësisht në një kazermë së bashku me disa vullnetarë të tjerë rusë”, dhe pastaj, siç cekin- u zhduk. Në vitin 2001 Shtern ka publikuar se Aleksandër T. prapë jeton në Moskë dhe se punon si rojtar. 

Joahim Rinhart, njëri prej dy gazetarëve i cili i ka hulumtuar rrethanat e vdekjes së kolegëve të tij, për Asociacionin e Gazetarëve të Serbisë flet pas 17 vitesh nga koha kur e ka shkruar tekstin me zbulime tronditëse. Hetimi nuk ka lëvizur nga kjo pikë. 

Rinhart tregoi se në kohën e vrasjes në Kosovë asgjë nuk ishte nën kontroll, çdo gjë ishte e pasigurte, nuk kishte shume informata të sakta dhe nuk kishte hetime policore. Andaj, ai shton, pas disa ditësh, vendosën që ta fillojnë vet hetimin. Shton se më shumë se 200 herë kanë shkuar në Kosovë, kanë hulumtuar, kanë mbledhur detaje, kanë biseduar me të gjitha burimet e mundshme që kanë pasur mundësi t’i lidhin për ta ndërtuar imazhin se çka ka ndodhur atje. Ai thekson se ne fund i kanë gjetur dy dëshmitarë, dy ushtarë serbë. 

Në mënyrë intensive kanë bashkëpunuar me Ministrinë e atëhershme të Punëve të Jashtme të Gjermanisë, në mënyrë që të zbatohet urdhri ndërkombëtar i drejtuar prokurorëve rusë për arrestimin e Aleksandër T. Zyrtarët gjermanë më vonë u treguan se nga autoritetet ruse morën informatën se personi të cilin po e kërkonin ka vdekur, por Rinhart nuk është bindur se një pretendim i tillë është i vërtetë.

Në pyetjet e parashtruara, Ministria e Punëve të Jashtme e Gjermanisë iu përgjigj Asociacionit të Gazetarëve të Serbisë se “në momentin aktual të procedurës MPJ nuk mund të jep kurrfarë informatash”. 

- Ju lutemi drejtohuni te Prokuroria Shtetërore në Hamburg, e cila është institucioni kompetent juridik. Për shkak të hetimit të autoriteteve ruse, ju këshilloj që ta kontaktoni Ambasadën e Rusisë, u përgjigj Ministria e Punëve të Jashtme e Gjermanisë. 

Asociacioni i Gazetarëve të Serbisë i është drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme të Rusisë para një viti me kërkesë, por deri më sot nuk ka marrë kurrfarë përgjigje.

- Kur bëhet fjalë për rastin të cilin e keni përmendur, mund t’ju njoftojë si në vijim: Hetimin penal në këtë rast e ka iniciuar Zyra e Prokurorisë Publike në Hamburg në qershor të vitit 1999. Në kuadër të hetimit është kryer obduksioni i dy gazetarëve të vrarë. Si shtesë, disa nga dëshmitarë janë marrë në pyetje dhe është iniciuar hetimi lidhur me makinën e cila ishte e parkuar afër vendit të krimit. Dhe si shtesë kësaj, nga autoritetet serbë është kërkuar ndihma juridike, i janë përgjigjur UNS-it nga Zyra e Kryeprokurorit të Shtetit në Hamburg. 

- Më 16 mars të vitit 2001, Gjykata e Lartë Rajonale në Hamburg e lëshoi urdhrin për arrestimin e Aleksandër T. për shkak të dyshimeve se e ka kryer vrasjen dhe plaçkitjen që kishin rezultuar me fatalitet. Ne bazë të kësaj, Prokuroria në Hamburg, në prill të vitit 2001 e lëshoi një urdhër ndërkombëtar rreshtimi për të akuzuarin, kurse në prill të vitit 2005 urdhër arrestimi për të akuzuarin Aleksandër T. 

- I akuzuari, deri tani nuk ka mundur të merret në pyetje, pasi që vendqëndrimi i tij nuk është i njohur. Në vitin 2010 na u kumtua supozimi se i akuzuari nuk është më i gjallë. Megjithatë, pasi nuk kemi njohuri të besueshme për këtë fakt, ndjekja e akuzuarit vazhdon, iu përgjigjen UNS Zyra e Kryeprokurorit të Hamburgut. 

Kur u vra, Gryner ishte 35 vjeç, e nëntë vite ishte duke i ndjekur zhvillimet jashtë vendit për Shternin. Kremer ishte 56 vjeç, kurse gjatë 30 viteve ishte fotoreporter në Shtern, i njohur për fotografitë e hyrjes sovjetike në Çekosllovaki dhe më vonë nga zonat e krizës në të gjithë botën.

Kolegët e tyre nuk i kanë harruar. Në vendin e vrasjes së tyre është vendosur pllaka përkujtimore më 14 dhjetor të vitit 2006.

___________________________________________________________________________________

The Murder of Stern Magazine Journalist Crew in Kosovo in 1999

The report by Associated Press was brief and shocking – two German journalists had been killed in Kosovo. The news came from Kosovo on 13 June 1999, one minute after 8 PM. Just after midnight, Stern magazine’s editorial board received the confirmation they had feared – the murdered journalists were their colleagues Gabriel Grüner and Volker Krämer. The search for Senol Alit, the driver and interpreter who had been part of their crew, lasted throughout the day. His body was found in a bush near the crime scene, at the Dulje Pass. The Mercedes in which they had headed for Macedonia from Prizren was nowhere to be found.

Stern magazine’s editorial board made tremendous efforts to uncover the truth behind this tragic event. The investigation by journalists Joachim Rienhardt and Uli Reinhardt lasted 18 months, with the two reporters following various leads, conducting field investigations and interviewing potential witnesses. They presented their findings to the Hamburg police crime investigation department, which launched an official investigation.  

On the day the crime took place, Sunday, 13 June 1999, Stern’s reporters had been in Prizren to report on the arrival of KFOR’s peacekeeping forces to Kosovo. About 5 PM, they took Senol Alit’s Mercedes, on which they had written the letters “TV” with duct tape, and headed east, aiming to return to their hotel in Skopje and send their text and photographs to the Hamburg head office from there.  

They took the longer route, across Suva Reka and the Dulje Pass, which was the better route for travelling at the time. As Stern’s investigative journalists discovered, the road was heavily congested, since it was the route used by medical doctors and paramedics at the time, as well as by numerous Serbian military vehicles, including a convoy of eight military freight lorries. They claim Serbian army officers had stopped the convoy at the crest of the Dulje Pass.  

At the same time, according to the statements obtained by Stern’s investigative journalists, a stolen Toyota driven by Aleksandar T.  had been travelling up the serpentines of the Dulje Pass at high speed. 

“The Toyota barrelled out of a curve at about 80 kilometres per hour and slammed into a lorry at the back of the convoy”, said one of the two Serbian soldiers, whom the investigating journalists marked as the key witness for the public prosecutor’s office in Hamburg. An older man and two children came out of the Toyota, while the driver engaged the reverse gear and applied full throttle, losing control of the vehicle and wrecking it in a ditch.  

Senol Alit stopped his car and asked through a rolled-down window: “What is happening? Why aren’t we moving on?” The older man who had emerged out of the Toyota approached them, armed with a Kalashnikov rifle, and explained the convoy had been stopped by Serbian army officers and was being returned to Suva Reka. The older man then said: “But that’s impossible. KLA forces are there, they are shooting at everything”. Alit said in Serbian he had not seen any danger in Suva Reka. 

The article published by Stern on 22 March 2001 further states: “Alit’s accent – he was a Macedonian of Turkish descent – apparently irritated the old Serbian man, who was boiling with hatred. ‘You Albanian pig’, he yelled at him, ‘you’re lying, you want to lure us into a trap’. The old man was running through his jacket pockets and barking threats: ‘I’ll throw a bomb inside your car! I’ll kill you!’. He jumped on top of the Mercedes, apparently looking for a fight. The woman who had been with him in the Toyota then pulled him away. In the meantime, the driver, who had crashed the car, had returned to the road and was listening to the fight. According to witnesses, he grabbed the Kalashnikov from the old man and, without hesitation, shot through the open window inside the Mercedes from a distance of two metres.”

“What happened next has been corroborated by testimonies of witnesses. The Serbian soldiers reported from the spot that Aleksandar T. had emptied the entire magazine of the Kalashnikov. They stood so close that they felt as if the bullets were flying around their heads. When they stood up again, these two witnesses saw the shooter first dragging Gabriel Grüner from the front passenger seat and throwing him down on the road. According to the witnesses, Gabriel Grüner cried ‘Help!’ in English, and the shooter then pulled Senol Alit, a rugged former boxer, out of the car, dragged him across the road and then pushed his lifeless body down a cliff. According to the Serbs’ statements, the man then dragged Volker Krämer out of the car and tossed him to the road. He then sat in the Mercedes used by Stern’s reporters and headed alone towards Štimlje. A Serbian officer ordered the convoy: ‘Move! To Štimlje, immediately!’ He then gave instructions to his men in case they were subsequently interrogated by KFOR troops: ‘Say the KLA had ambushed the men and shot at them’,” Stern’s investigative journalists wrote.  

They claimed the crime police and the public prosecutor’s office in Hamburg considered the testimonies by these two men, Serbian reserve servicemen, tape-recorded by Stern’s investigative journalists, to be truthful.  

“Their statements are corroborated by the information Stern had obtained earlier with the help of British soldiers. A reconnaissance unit of the King’s Royal Hussars cavalry regiment had set up a checkpoint that day at the eastern end of the Dulje Pass, in Štimlje. The officers who had been interviewed recollected that evening in detail from their notes. About 7 PM, a convoy of Yugoslav military lorries which had been descending from the crest of the pass stopped at the checkpoint. Serbian soldiers informed the British about the lethal gunshots, allegedly fired by KLA fighters. Among the civilian vehicles that had joined the military convoy, the British noticed a light commercial vehicle with damage from a collision at the back. Accounts as to the vehicle’s colour vary in the statements of eyewitnesses, with some stating  it was green and others claiming it was blue. According to the British, the passengers on that lorry looked shocked and were extremely nervous. They yelled ‘They hit us!’ and ‘They killed a man at the pass!’”, the text states.  

It is also stated that three М-80 243 tanks from the Uroševac brigade had remained at the Dulje Pass. 

“One soldier came out of a tank, approached Gabriel Grüner and dressed his wounds. At that point, paramedics from Médecins Sans Frontières turned up. The soldier handed them Gabriel Grüner’s press ID and told them in bad English: ‘German journalist. Hospital’, before returning to his tank. The Médecins Sans Frontières determined Volker Krämer could not be helped. Gabriel Grüner was carried to the medical tent of a Canadian unit stationed nearby. The Stern reporter was fully conscious when paramedics changed his bandage. He said the Serbian army had been on the spot. ‘But they had not intervened’, he said. Serbian civilians shot at him and his fellow passengers. He kept repeating: ‘Why? Why were civilians shooting at us?’”, Stern reported.  

After an emergency surgery that lasted two and a half hours, he succumbed to his wounds at 10:02 PM at the British field hospital Brazda in Macedonia, with coroner’s report in Hamburg confirming eyewitness statements that the fatal shots had been fired from a Kalashnikov rifle at close range.  

All accounts obtained by Stern’s investigative journalists point to the conclusion that the alleged killer was Aleksandar T., a Russian who had “apparently joined the Yugoslav Army as a volunteer in 1998”. They also claim that an eyewitness recognised the man several days later in his Serbian hometown and that “after the war, Aleksandar T. stayed for a while at an army barracks together with many other Russian volunteers”, before allegedly disappearing. Later that same year, in 2001, Stern also reported Aleksandar T. was back in Moscow and working as a security guard.  

Joachim Rienhardt, one of the two journalists who had investigated the circumstances surrounding the death of their colleagues, has spoken to the Journalist Association of Serbia 17 years after writing the report with shocking discoveries. The investigation has not progressed since then.  

Rienhardt says that, at the time of the murder, everything in Kosovo was uncontrolled, unsafe, without much accurate information, and no police investigation was conducted. He says this prompted them to conduct an investigation of their own several days later. He added they had been to Kosovo more than 200 times to investigate, obtain details and interview all potential sources they could connect to the events, so as to piece together a picture of what had happened there. He says they eventually found two eyewitnesses, the two Serbian soldiers.  

They cooperated intensively with the German Federal Foreign Office, to obtain the execution of an international warrant issued to Russian prosecutors for the arrest of Aleksandar T. German officials later relayed to them they had been informed by Russian authorities that the person they were looking for had passed away, but Rienhardt doubts the veracity of that allegation.  

After being approached by the Journalist Association of Serbia for comments, the German Federal Foreign Office replied that “at this point in the proceedings, the FFO is unable to provide any information.” 

“Please refer your inquiries to the State Prosecutor’s Office of Hamburg, as the responsible legal institution. As the Russian authorities are conducting an investigation, I advise you to contact the Russian Embassy”, replied the German Federal Foreign Office.  

The Journalist Association of Serbia sent an inquiry to the Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation a year ago, but we have received no reply to date.  

“Regarding the case you have mentioned, please be advised of the following: a criminal investigation of this case was initiated by the State Prosecutor’s Office of Hamburg in June 1999. The investigation included autopsies of the two murdered journalists. In addition, several witnesses were questioned and an investigation was conducted in connection with a car that had been parked near the crime scene.” In addition, the Journalist Association of Serbia was told the Principal Public Prosecutor’s Office in Hamburg had sought legal assistance from Serbian authorities. 

“On 16 March 2001, the Higher Regional Court of Hamburg issued a warrant for the arrest of the accused Aleksandar T. for suspected murder and robbery with homicide. On the basis of it, the Public Prosecutor’s Office of Hamburg issued an international wanted notice in April 2001, followed by an arrest warrant for the accused Aleksandar T. in April 2005.
“To date, the accused could not be questioned because his whereabouts have remained unknown. In 2010, we heard it had been posited that the accused might no longer be alive. However, as there is no reliable evidence to support that, the search for the accused continues”, the Journalist Association of Serbia was told by the Principal Public Prosecutor’s Office in Hamburg.  

At the time of his murder, Mr. Grüner was 35 and had worked as a foreign correspondent for Stern for nine years. Mr. Krämer was 56 and had been with Stern for 30 years as a photojournalist, known for his photos of the Soviet invasion of Czechoslovakia, after which he went on to report from numerous crisis areas around the world. 

Their colleagues have not forgotten them. A memorial plaque was placed on 14 December 2006 to mark the spot where they were killed.

У наставку је овај текст преведен на албански и енглески језик.

Please find below albanian and english translation of this article.               

Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

Међу "двоструким жртвама" су и новинари Љубомир Кнежевић, Марјан Мелонаши и Александар Симовић. Овим поводим Удружење новинара Србије (УНС) затражило је одговоре од УНМИК-а, али већина пристиглих објашњења писаним путем упућују нас на њихов сајт. УНМИК нам је доставио и писмо које је шеф УНМИК-а упутио породицама, у којима изражава жаљење због неефикасних истрага.   

УНС: Од 2007. до 2016, Саветодавна комисија за људска права (ХРАП) размотрила је 527 жалби поднесених претежно од стране Срба против УНМИК-а. Међу њима су породице убијених и отетих новинара. Да ли су случајеви убистава и нестанка новинара били приоритет? 

ХРАП је 2006. основао специјални представник генералног секретара УН (СРСГ) на Косову као Саветодавну комисију са задатком да разматра жалбе поднесене од стране било којег лица или групе појединаца, на наводно кршење људских права од стране Привремене административне мисије Уједињених нација на Косову (УНМИК), за период од 2005. до 2008. године и да даје необавезујуће, саветодавно мишљење и препоруке СРСГ-у за његово или њено поступање на основу налаза ХРАП-а. Све жалбе су прегледане у складу са Уредбом 2006/12 УНМИК-а, од 23. марта 2006. године.

УНС: Закључак ХРАП-а је да је Мисија Уједињених нација на Косову прекршила своје основне принципе и начела, да је одговорна за кршење људских права и права на живот, јер није истраживала нестанке и убиства у 233 случаја. До истог закључка дошло се у жалбама породица новинара: Љубомира Кнежевића, Марјана Мелонашија и Александра Симовића. Да ли то значи да се истрагама убистава и отмица новинара није приступило са дужном професионалном пажњом?

Мишљења ХРАП-а, која су сва доступна на интернету, сумирају наводе Мисије (УНМИК-а) у погледу чињеница везаних за појединачне жалбе. Ове информације могу се наћи на: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

УНС: Када је у питању анализа УНМИК-ове документације у случају нестанка новинара Љубомира Кнежевића, по нашем сазнању, Саветодавна комисија за људска права открила је неке занимљиве чињенице. Које су то чињенице и зашто нико није говорио о њима?

Мишљења ХРАП-а, која су сва доступна на интернету, сумирају наводе Мисије (УНМИК-а) у погледу чињеница везаних за појединачне жалбе. Ове информације могу се наћи на: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

УНС: Како коментаришете чињеницу да се овај конкретан случај „загубио“ приликом предаје документације УНМИК-а ЕУЛЕКС-у? 

Мишљење ХРАП-а о том случају садржи информације везане за околности предаје докумената УНМИК-а ЕУЛЕКС-у. Ипак, молимо Вас да имате у виду да су УНМИК-ове обавезе у области кривичних истрага пренесене ЕУЛЕКС-у у децембру 2008. ЕУЛЕКС је своје извршне функције у косовском правосудном систему окончао 14. јуна 2018. године. Од тог датума правосудне и полицијске истраге спроводе косовске власти. УНМИК и даље позива надлежне да предузму све могуће кораке како би обезбедили наставак истраге нестанка г. Кнежевића и привођење починилаца правди.    

УНС: У последњем извештају УНМИК-ове Саветодавне комисије за људска права наводи се да постоје значајни пропусти у истражним активностима, као што је обрада места злочина, „претраживање“ околних подручја, прикупљање и чување материјалних доказа, бележење изјава сведока. „Чини се да су покушаји проналажења и разговора са сведоцима дуго одлагани. Зато се дешавало да су сведоци умрли, преселили се или заборавили чињенице везане за случај“, пише у извештају. Како објашњавате да је случај нестанка новинара Марјана Мелонашија отворен пет година након његовог нестанка?  

Као што је већ наведено, мишљења ХРАП-а, која су сва доступна на интернету, сумирају наводе Мисије (УНМИК-а) у погледу чињеница везаних за појединачне жалбе. Ове информације могу се наћи на: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx 

УНС: У случају отмице и убиства новинара Александра Симовића, чини се да је УНМИК предузео одређене кораке, али истрага није завршена. Зашто?  

Као што је наведено изнад, мишљења ХРАП-а, која су сва доступна на интернету, сумирају наводе Мисије (УНМИК-а) у погледу чињеница везаних за појединачне жалбе. Ове информације могу се наћи на: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

УНС: У УНМИК-овом Годишњем полицијском извештају за 2000. стоји да је мисији између јуна 1999. и децембра 2000. пријављено 675 убистава, 115 силовања и 351 отмица. ХРАП каже да је „велика количина информација послата УНМИК-у од стране српских власти са подацима о различитим инцидентима, укључујући локације, датуме и имена жртава, осумњичених и сведока, али да у већини ових случајева није било праве сарадње између УНМИК-а и српских институција“, што се односи и на убијене и на отете новинаре. У чему је тачно кривица УНМИК-а?   

Као што је наведено изнад, мишљења ХРАП-а, која су сва доступна на интернету, сумирају наводе Мисије (УНМИК-а) у погледу чињеница везаних за појединачне жалбе. Ове информације могу се наћи на: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

СРСГ је благовремено и позитивно реаговао на препоруке ХРАП-а, а у случајевима где је Комисија утврдила да УНМИК није обезбедио заштиту људских права у случајевима несталих особа, СРСГ је између осталог позвао надлежне институције да предузму све могуће кораке како би обезбедиле наставак истрага и привођења починилаца правди; и изразио је жаљење због мањка ефикасних истрага од стране УНМИК-а који је у великој мери био последица јединствених изазова који су се јавили након сукоба на Косову.    

УНС: Закључак ХРАП-а је да су подносиоци жалби двоструке жртве УНМИК-а: први пут, када су им прекршена људска права, и други пут, када нису добили надокнаду путем овог поступка. „ХРАП је спровела темељну анализу поднетих жалби и охрабривала је УНМИК и Уједињене нације да предузму активности које би биле благотворне за подносиоце жалби пре истека мандата ХРАП-а. Штета је што се то није догодило". Такође, у сваком извештају ХРАП је тражио јавно извињење породицама, као и одштету. У којим случајевима су породице добиле извињење и зашто нико није добио одштету?  

УНМИК је изразио жаљење због тога што није спроведена ефикасна истрага нестанка г. Љубомира Кнежевића и Марјана Мелонашија, и отмице и убиства г. Александра Симовића.  

У вези са препорукама ХРАП-а за давање одговарајуће надокнаде за казнену и неказнену одштету у одређеним случајевима, УНМИК није у позицији да плаћа надокнаде, али и даље комуницира са релевантним институцијама по овом питању, где год је то могуће.   

УНС: У свом мишљењу ХРАП је препоручио да се шеф мисије УНМИК-а јавно извини породицама, и то путем медија. Зашто то није урађено? 

Као што је поменуто у нашем одговору на осмо питање изнад, УНМИК је изразио жаљење због тога што није спроведена ефикасна истрага нестанка г. Љубомира Кнежевића и Марјана Мелонашија, и отмице и убиства г. Александра Симовића.  

УНС: ХРАП такође препоручује надокнаду породицама жртава. Зашто то није урађено?

Као што је поменуто у нашем одговору на 8. питање и као што се видело у одлукама СРСГ-а у одговору на сваку жалбу (такође доступне на интернету), у вези са препоруком ХРАП-а за доделу одговарајуће надокнаде за казнену и неказнену одштету у одређеним случајевима, УНМИК није у позицији да плаћа надокнаде, али и даље комуницира са релевантним институцијама по овом питању, где год је то могуће. 

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Текст је резултат истраживања Удружења новинара Србије о убијеним и несталим новинарима на Косову. Истраживање се спроводи у оквиру пројекта Удружења новинара Србије подржаног од стране Министарства културе и информисања Републике Србије. Ставови изнети у тексту не одражавају нужно ставове и мишљења органа који је пројекат подржао.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

UNMIK-u kërkon falje nga viktimat 

Paneli Këshillues për të Drejtat e Njeriut (HRAP) në kuadër të UNMIK-ut, në raportin përfundimtar në vitin 2016 përfundoi se Misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë ishte përgjegjës për shkeljen e të drejtave të njeriut dhe të së drejtës në jetë, sepse nuk i ka hetuar zhdukjet dhe vrasjet në 233 raste të lajmëruara në atë panel. Pothuajse në të gjitha mendimet individuale që kanë të bëjnë me vrasjet dhe rrëmbimet pas ardhjes së këtij misioni në Kosovë, HRAP përsërit: “UNMIK-u nuk e ka zbatuar një hetim efikas, duhet ta pranojë përgjegjësinë, kurse shefi i këtij misioni duhet të kërkojë falje nga familjet e viktimave.” Në mesin e “viktimave të dyfishta” janë edhe gazetarët Lubomir Knezheviq (Ljubomir Knežević), Marjan Mellonashi (Marjan Melonaši) dhe Aleksandër Simoviq (Aleksandar Simović). Me këtë rast Asociacioni i Gazetarëve të Serbisë (UNS) i ka kërkuar përgjigjet nga UNMIK-u, por shumica e shpjegimeve të dorëzuara më shkrim na udhëzojnë në ueb faqen e tyre. UNMIK-u na e ka dorëzuar edhe një letër të cilën shefi i UNMIK-ut ua ka drejtuar familjeve, e ku ai shpreh keqardhje për shkak të hetimeve joefikase. 

UNS: Nga viti 2007 deri në vitin 2016, Paneli Këshillues për të Drejtat e Njeriut (HRAP) i ka shqyrtuar 527 ankesa në shumicën e rasteve të parashtruara nga serbët kundër UNMIK-ut. Në mesin e tyre janë edhe familjet e gazetarëve të vrarë dhe të rrëmbyer. A kanë qenë rastet e vrasjeve dhe të zhdukjeve të gazetarëve prioritet? 

Në vitin 2006 HRAP-in e themeloi Përfaqësuesi i Posaçëm i Sekretarit të Përgjithshëm të KB-së (SRSG) në Kosovë, di dhe Panelin Këshillues me detyrë që t’i shqyrtojë ankesat e parashtruara nga cilido person ose grupi i individëve, për shkeljet e pretenduara të të drejtave të njeriut nga ana e Misionit i Administratës së Përkohshme të Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK), për periudhën nga viti 2005 deri në vitin 2008 dhe për të dhënë mendim jo-detyrues dhe këshillues dhe rekomandime SRSG-it për veprimet e tij/të saj në bazë të të gjeturave të HRAP-it. Të gjitha ankesat janë shikuar në përputhje me Rregulloren e UNMIK-ut 2006/12, nga 23 marsi 2006.  

UNS: Përfundimi i HRAP-it është që Misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë i ka shkelur parimet e veta themelore, se është përgjegjës për shkeljen e të drejtave të njeriut dhe e të drejtës në jetë, sepse nuk i ka hetuar zhdukjet dhe vrasjet në 233 raste. Deri te përfundimi i njëjte arrihet edhe me ankesat e familjeve të gazetarëve: Lubomir Knezheviqit, Marjan Mellonashit dhe Aleksandër Simoviqqit. A do të thotë kjo se nuk ka pasur qasje me kujdes të detyrueshëm profesional në hetimet e vrasjeve dhe rrëmbimeve të gazetarëve? 

- Mendimet e HRAP-it që janë në dispozicion në internet, i përmbledhin pretendimet e Misionit (UNMIK-ut) në aspektin e fakteve të ndërlidhura me ankesat individuale. Këto informata mund të gjeten në: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx 

UNS: Kur bëhet fjalë për analizën e dokumentacionit të UNMIK-ut në rastin e zhdukjes së gazetarit Lubomir Knezheviqit, sipas njohurive tona, Paneli Këshillues për të Drejtat e Njeriut i ka zbuluar disa fakte interesante. Cilat janë ato fakte dhe pse askush nuk foli për to? 

Mendimet e HRAP-it që janë në dispozicion në internet, i përmbledhin pretendimet e Misionit (UNMIK-ut) në aspektin e fakteve të ndërlidhura me ankesat individuale. Këto informata mund të gjeten në: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx 

UNS: Si e komentoni faktin se ky rast konkret “humbi” gjatë dorëzimit të dokumentacionit e UNMIK-ut në EULEX?

Mendimi i HRAP-it për këtë rast i përmban informatat në lidhje me rrethanat e dorëzimit të dokumenteve të UNMIK-ut në EULEX. Megjithatë, Ju lusim që ta merrni parasysh se detyrimet e UNMIK-ut në fushën e hetimeve penale i janë bartë EULEX-it në dhjetor të vitit 2008. EULEX-i i përfundoi funksionet e veta ekzekutive në sistemin gjyqësor të Kosovës më 14 qershor të vitit 2018. Nga kjo datë hetimet gjyqësore dhe policore zbatohen nga autoritetet kosovare. UNMIK-u ende u bën thirrje autoriteteve kompetente t’i ndërmarrin të gjitha hapat e mundshëm për ta siguruar vazhdimin e hetimit të zhdukjes së z. Knezheviqit dhe për sjelljen e kryesve para drejtësisë.  

UNS: Në raportin e fundit të Panelit Këshillues për të Drejtat e Njeriut të UNMIK-ut, ceket se ekzistojnë lëshimet e rëndësishme në aktivitetet hetimore, siç është përpunimi i vendit të krimit, “hetimi” i zonave përreth, mbledhja dhe ruajtja e provave materiale, shënimi i deklaratave të dëshmitarëve. “Duket se përpjekjet e gjetjes së dëshmitarëve dhe zhvillimit të bisedave me ta, janë shtyer për një kohë të gjatë. Si pasojë ka ndodhur se dëshmitarët kanë vdekur, kanë ndërruar vendbanim ose i kanë harruar faktet në lidhje me rastin,” shkruan në raport. Si e shpjegoni faktin se rasti i zhdukjes së gazetarit Marjan Mellonashit është hapur pesë vite pas zhdukjes së tij? 

Siç është theksuar edhe më lartë,  mendimet e HRAP-it që janë në dispozicion në internet, i përmbledhin pretendimet e Misionit (UNMIK-ut) në aspektin e fakteve të ndërlidhura me ankesat individuale. Këto informata mund të gjeten në:  http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx 

UNS: Në rastin e rrëmbimit dhe të vrasjes së gazetarit Aleksandër Simoviqit, duket se UNMIK-u i ka ndërmarrë hapat e caktuara, por hetimi nuk është përfunduar. Pse? 

Siç është theksuar edhe më lartë,  mendimet e HRAP-it që janë në dispozicion në internet, i përmbledhin pretendimet e Misionit (UNMIK-ut) në aspektin e fakteve të ndërlidhura me ankesat individuale. Këto informata mund të gjeten në:  http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

UNS: Në Raportin vjetor policor të UNMIK-ut për vitin 2000 qëndron se në Mision, në mes të qershorit të vitit 1999 dhe dhjetorit të vitit 2000 janë raportuar 675 vrasje, 115 dhunime dhe 351 rrëmbim. HRAP thotë se “sasia e madhe e informatave i është dërguar UNMIK-ut nga autoritetet serbe, me të dhëna për identitete të ndryshme, duke i përfshirë edhe lokacionet, datat dhe emrat e viktimave, të dyshuarave dhe të dëshmitarëve, por që në shumicën e këtyre rasteve nuk ka pasur bashkëpunim të vërtetë mes UNMIK-ut dhe institucioneve serbe”, gjë që ka të bëjë edhe me gazetarët e vrarë dhe të rrëmbyer. Cili është saktësisht faji i UNMIK-ut? 

Siç është theksuar edhe më lartë,  mendimet e HRAP-it që janë në dispozicion në internet, i përmbledhin pretendimet e Misionit (UNMIK-ut) në aspektin e fakteve të ndërlidhura me ankesat individuale. Këto informata mund të gjeten në:  http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

SRSG në kohë dhe në mënyrë pozitive ka reaguar ndaj rekomandimeve të HRAP-it, e në raste ku Paneli ka vërtetuar se UNMIK-u nuk e ka siguruar mbrojtjen e të drejtave të njeriut në rastet e personave të zhdukur, SRSG, mes të tjerash, u ka bërë thirrje institucioneve kompetente t’i ndërmarrin të gjitha hapat e mundshëm për ta siguruar vazhdimin e hetimeve dhe të sjelljes së kryesve para drejtësisë; dhe gjithashtu ka shprehur keqardhjeje për shkak të mungesës së hetimeve efikase nga ana e UNMIK-ut, e e cila në masë të madhe ishte pasojë e sfidave unike që u shfaqën pas konfliktit në Kosovë. 

UNS: Përfundimi i HRAP-it është se parashtruesit e ankesave janë viktima “të dyfishta” të UNMIK-ut: për herë të parë kur u janë shkelur të drejtat e njeriut dhe për herë të dytë kur nuk e fituan kompensimin përmes kësaj procedure. “HRAP e ka zbatuar një analizë të hollësishme të ankesave të parashtruara dhe e ka inkurajuar UNMIK-un, si edhe Kombet e Bashkuara që t’i ndërmarrin aktivitetet që do të ishin të dobishme për parashtruesit e ankesave, para përfundimit të mandatit të HRAP-it. Fatkeqësisht kjo gjë nuk ndodhi.” Gjithashtu, në çdo raport, HRAP-i ka kërkuar falje publike për familje si dhe dëmshpërblimin (kompensim). Në cilat raste familjet pranuan kërkim faje dhe pse askush nuk mori dëmshpërblim (kompensim)? 

UNMIK-u shprehi keqardhjeje për shkak se nuk është zbatuar hetimi efikas për zhdukjen e z. Lubomir Knezheviqit dhe Marjan Mellonashit dhe të rrëmbimit dhe të vrasjes së z. Aleksandër Simoviqit.

Lidhur me propozimet e HARP-it për dhënien e dëmshpërblimit të përshtatshëm për dëmet penale dhe jo-penale në rastet e caktuara, UNMIK-u nuk është në pozitë t’i paguajë kompensimet, por ende komunikon me institucionet relevante për këtë çështje, kudo që është e mundur një gjë e tillë.  

UNS: Në mendimin e tij, HARP-i ka rekomanduar që shefi i Misionit të UNMIK-ut të kërkojë falje publikisht nga familjet, dhe atë përmes mediave. Pse nuk është bërë kjo? 

Siç u cek më lartë në përgjigjen tonë në pyetjen 8, UNMIK-u ka shprehur keqardhjeje për shkak se nuk është zbatuar hetimi efikas i zhdukjes së g. Lubomir Knezheviqit dhe Marjan Mellonashit, si dhe i rrëmbimit dhe i vrasjes së Aleksandër Simoviqit.  

UNS: HRAP-i gjithashtu e rekomandon kompensimin (dëmshpërblimin) për familjet e viktimave. Pse kjo gjë nuk është bërë? 

Siç u cek më lartë në përgjigjen tonë në pyetjen 8 dhe siç shihet nga vendimet e SRSG-i në përgjigje në çdo ankesë (gjithashtu janë në dispozicion në internet), lidhur me rekomandimin e HRAP-it për ndarjen e kompensimit të përshtatshëm për dëmet penale dhe jo-penale në rastet e caktuara, UNMIK-u nuk është në pozitë t’i paguajë kompensimet, por ende është duke komunikuar me institucionet relevante lidhur me këtë çështje, kudo që një gjë e tillë është e mundur.

* Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar vetëm duke e cekur edhe burimin

------------------------------------------------------------------------------

UNMIK Apologizes to the Victims

UNMIK’s Human Rights Advisory Panel (HRAP) in its final report in 2016 concluded that the United Nations Mission in Kosovo was responsible for violations of human rights and the right to life, because it had not investigated disappearances and murders in 233 cases reported to the Panel. In nearly all individual opinions pertaining to the murders and kidnappings that occurred after the mission’s arrival in Kosovo, the HRAP reiterates: UNMIK did not conduct an effective investigation, it should admit its responsibility, while the mission chief should publicly apologize to the victims’ families. Among the “double victims” are journalists Ljubomir Knežević, Marjan Melonashi and Aleksandar Simović. On this occasion, the Journalists’ Association of Serbia (UNS) requested answers from UNMIK, but most of the written explanations received point us to their website. UNMIK also forwarded us a letter the UNMIK chief had sent to the families, expressing his regret over the ineffective investigations.    

UNS: From 2007 to 2016, the HRAP considered 527 complaints filed mainly by Serbs against UNMIK. Among them are the families of murdered and kidnapped journalists. Were the cases of the killings and disappearances of journalists prioritized?  

 The HRAP was established as an advisory panel in 2006 by the Special Representative of the Secretary-General (SRSG) in Kosovo, to review complaints submitted by any individual or group of individuals about alleged human rights violations by or attributable to the United Nations Interim Administration Mission in Kosovo (UNMIK), for the period from 2005 to 2008, and to issue non-binding advisory opinions and make recommendations to the SRSG for his or her action based on the HRAP’s findings. All complaints were examined in accordance with UNMIK Regulation 2006/12 of March 23, 2006. 

UNS: The conclusion of the HRAP is that the UN mission in Kosovo violated its basic principles and tenets, that it is responsible for violations of human rights and the right to life, because it did not investigate the disappearances and murders in 233 cases. In the complaints of the families of the journalists: Ljubomir Knežević, Marjan Melonashi and Aleksandar Simović, the same conclusion is reached. Does this mean that investigations into the murders and kidnappings of journalists were not approached with due care of the profession in public interest? 

HRAP opinions, which are all available online, summarize the Mission’s (UNMIK) submissions regarding the facts on individual complaints. This information can be found at: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

UNS: How do you comment on the fact that this particular case "got lost" in handing over the documentation from UNMIK to EULEX? 

HRAP’s opinion on the case contains information related to the circumstances of the handover of the files from UNMIK to EULEX. Nevertheless, please bear in mind that UNMIK’s responsibilities in the area of criminal justice investigations and prosecutions were transferred to EULEX in December 2008. EULEX completed its executive functions in Kosovo’s judicial system on June 14, 2018. Since that date, judicial and police investigations are carried out by the Kosovo authorities. UNMIK continues to urge competent authorities to take all possible steps to ensure that the criminal investigation into the disappearance of Mr. Knežević is continued and that the perpetrators are brought to justice.  

UNS: When it comes to the analysis of UNMIK documentation in the case of the disappearance of journalist Ljubomir Knežević, to the best of our knowledge, interesting facts have been identified by the Human Rights Advisory Panel. What are the facts and why did everybody remain silent about them? 

HRAP opinions, which are all available online, summarize the Mission’s (UNMIK) submissions regarding the facts on individual complaints. This information can be found at: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

The final report of the UNMIK Human Rights Advisory Panel states that there are significant omissions in investigative activities, such as handling the crime scene, "searching" of surrounding areas, gathering and preserving material evidence, recording witness statements. "There seems to have been a great deal of delay in trying to find and speak with witnesses. This is why it happened that witnesses died, moved, or forgot facts related to a case," the report states. How do you explain that the case of journalist Marjan Melonashi was opened five years after his disappearance? 

As noted above, HRAP opinions, which are all available online, summarize the Mission’s (UNMIK) submissions regarding the facts on individual complaints and provide the Panel’s own findings on the complaint. This information can be found at: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx 

UNS: In the case of the abduction and murder of journalist Aleksandar Simović, UNMIK appears to have taken some steps, but the investigation has not been completed. Why? 

As noted above, HRAP opinions, which are all available online, summarize the Mission’s (UNMIK) submissions regarding the facts on individual complaints and provide the Panel’s own findings on the complaint. This information can be found at: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

UNS: The2000 UNMIK Police Annual Report states that 675 killings, 115 rapes and 351 kidnappings were reported to the mission from June 1999 to December 2000. The HRAP says that "a large amount of information was sent to the UNMIK by the Serbian authorities with information on various incidents, including the locations, dates and names of victims, suspects and witnesses, but that in most of these cases there was no proper cooperation between UNMIK and the Serbian institutions," which applies to both murdered and kidnapped journalists. What exactly is UNMIK 's fault? 

As noted above, HRAP opinions, which are all available online, summarize the Mission’s (UNMIK) submissions regarding the facts on individual complaints and provide the Panel’s own findings on the complaint. This information can be found at: http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx

The SRSG has provided timely and positive responses on HRAP recommendations, and where the Panel has found that UNMIK had failed to ensure protection of human rights in cases of missing persons, the SRSG has, among other things, urged competent authorities to take all possible steps to ensure the continuation of investigations and bring perpetrators to justice; and expressed regret over the lack of effective investigations by UNMIK, which was to a great extent a consequence of the unique challenges that appeared after the conflict in Kosovo.  

UNS: The conclusion of the HRAP is that the complainants are twice victims of UNMIK: originally, when their human rights were violated, and again, when they received no compensation through this proceeding. "The HRAP conducted a thorough analysis of the appeals lodged and encouraged UNMIK and the UN to undertake activities that would be beneficial to the complainants before the term of office of the HRAP ends. It is a shame that this did not happen." In each report, the HRAP also sought a public apology to the families as well as damages. In which cases did the families receive an apology and why did no one receive damages? 

UNMIK expressed regret that there was a lack of an effective investigation into the disappearance of Mr. Ljubomir Knežević and Mr. Marjan Melonashi, and abduction and killing of Mr. Aleksandar Simović. 

In relation to the HRAP’s recommendation to award adequate compensation for pecuniary and non-pecuniary damages in certain cases, UNMIK is not in a position to pay compensation but continues to communicate with relevant authorities about this issue, where possible. 

UNS: In its opinion, the HRAP recommended that the UNMIK Head of Mission apologize to the families publicly and through the media. Why was that not done? 

As mentioned in our answer to Question 8 above, UNMIK expressed regret that there was a lack of an effective investigation into the disappearance of Mr. Ljubomir Knežević and Mr. Marjan Melonashi, and abduction and killing of Mr. Aleksandar Simović. 

UNS: The HRAP also recommends compensation. Why was this not done?  

As mentioned in our answer to Question 8 above and as reflected in the SRSG’s decisions responding to each complaint (also available online), in relation to the HRAP’s recommendation to award adequate compensation for pecuniary and non-pecuniary damages in certain cases, UNMIK is not in a position to pay compensation but continues to communicate with relevant authorities about this issue, where possible.

* Reprinting, republishing or usage parts or the entire article is permitted with mandatory source guidance

У наставку је овај текст преведен на албански и енглески језик.

Please find below albanian and english translation of this article.               

Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

Келок је један од најодликованијих канадских полицијских инспектора са више од 36 година искуства у полицијској служби Торонта и оружаним снагама Канаде. Први је страни полицајац позван да помогне обавештајно и противтерористичко одељење полицијске управе Њујорка, после напада 11. септембра 2001. на САД. Биo је шеф УНМИК-овог одељења за тешке злочине у Приштини, од септембра 2000. до јуна 2001. године.

У војној полицији данас је саветник Штаба националне одбране у Отави, професор на програму националне безбедности на колеџу „Дарам”, консултант за питања безбедности и директор Краљевског канадског војног института.  

- На Косово сам стигао почетком септембра 2000. као истражитељ и касније преузео команду над Одељењем за тешке злочине. Сарађивали смо са Одредом за убиства, али нисмо имали надлежности за убиства која су се десила пре мог доласка. Радили смо на случајевима отмица и несталих особа са одељењем за нестале особе. То време је било изузетно тешко, јер је велики део инфраструктуре правосудног система био уништен у сукобима.

Међу странама постојало је опште неповерење, а Уједињене нације (УН) су се сусреле са неповерењем и мржњом са каквим се до тада нису суочавале, због чињенице да смо први пут у историји Уједињених нација имали примат. Сведоци злочина су се плашили да пријаве инциденте због претњи и застрашивања. Упркос бројним захтевима за програм заштите сведока и амнестију за оружје, надлежни у УН су нас одбили.

Било је уклањања извештаја о убиствима новинара

УНС: Шта је Ваше Одељење чинило да расветли убиства новинара и медијских радника и какви су резултати?

Келок: Ти новинари су јавност информисали, супротно од порука које им је слала ПДК. Претње и застрашивања били су први кораци. Уколико новинари нису одустајали, уследиле би отмице, пребијања и убиства њих и чланова њихових породица.

УНС: Истрага нестанка колеге Марјана Мелонашија званично је отворена пет година после тог догађаја. Документа јединице за истраживање злочина ово потврђују.

Келок: Не могу са потпуном сигурношћу да кажем зашто његов нестанак није истражен, али Вам могу рећи да је у то време, када сам стигао (септембар 2000), у УНМИК-у била конфузија. На брзину смишљен план за полицијски надзор на Косову направљен је без обезбеђивања инфраструктуре, логистичког, административног и правосудног надзора.  

Прва ствар коју сам направио када сам дошао на место руководиоца Одељења био је систем за праћење случајева. Пре тога, сви извештаји подношени су особи која је у том тренутку била на дужности, без организоване методологије праћења или обезбеђивања неопходних ресурса за истраживање тешких злочина.

Извештаји су морали да се преводе. Полицајци са свих страна света имали су безброј начина писања извештаја и широк дијапазон истраживачких способности, квалификација и искустава. Знамо да је било и симпатизера ПДК-а, који су радили као помоћници за језике (преводиоци) или чак у КПС-у (Косовска полицијска служба), који су можда чак и уклањали извештаје ако им се за то указала прилика.  

УНС: У истрази убиства новинара Шефкија Попове УНМИК полиција узела је документа из његове куће за које се не зна где су.

Келок: Као што сам рекао, бележење, чување и документовање доказа било је ad hoc и често је зависило од професионалности истражитеља и руководилаца. Такође, доказе је углавном задржавао истражитељ, без централног складиштења/места за чување које би обезбедило континуитет и контролу.

УНС: Да ли сте приметили да су докази током истрага нестајали или да истраге нису вођене савесно?

Келок: Можда на почетку свог боравка, али веома сам се трудио да доведем најбоље, квалификоване истражитеље у своје Одељење. Нисам прихватао ништа мање од стопроцентне професионалности и објективности. Отпустио сам неколико људи због тога што то нису били.

Осим тога водио сам истраге против запослених у УН-у када је то било неопходно и слао извештаје ланцу команде.

Укупно гледано, моји истражитељи су предано, професионално и објективно радили додељене случајеве и доводили их до краја кад год је било могуће. Очигледно смо имали радно окружење пуно изазова, а свакако са мањком ресурса и људства. Својски смо се трудили да урадимо све што можемо, посебно да утешимо и подржимо жртве, сведоке и њихове породице.

Обавештајне службе су се мешале у истраге убистава новинара

УНС: УНС је у истраживању дошао до информација да су интереси обавештајних служби умешани у убиство новинара Џемајла Мустафе, као и да то може бити један од разлога зашто се не зна ко је убица. Да ли Ваша сазнања потврђују наше сумње?

Келок: Верујем да они знају ко су осумњичени за његову смрт. И ПДК и Демократски савез Косова (ЛДК) имали су људе који су сарађивали са разним обавештајним агенцијама које су биле на супротним странама и то нам је знатно отежавало рад.

Спољни актери из САД-а, УК-а, Француске и других држава нису поштовали предност коју је УНМИК полиција имала у кривичним истрагама након престанка акције НАТО-a у региону. Имао сам информације да је у практично сваком случају неко радио за другог како би испунио његове циљеве. 

УНС: Да ли сте се током истрага сусретали са притисцима или Вам је сугерисано да неке истраге не би требало спроводити или их треба ставити у страну?

Келок: У сваком случаја који је имао политичку позадину био сам под притиском надређених да будем опрезан (што је значило да они све одобре пре него што предузмем даље кораке) или сам добијао јасне налоге да прекинем даљи рад. Зато смо бившег командата ОВК Сабита Геција директно одвели пред међународни суд, како би се они тиме бавили оптужницом против њега и још двојице.

Мој командант је након пресуда изречених Гецију и његовим сарадницима изјавио: „Нисмо били сигурни да ли ћемо ти дозволити да наставиш рад на томе“, aли на крају су били задовољни исходом јер је то дало значајан кредибилитет УН-у, а посебно нашој јединици.

Јасно сам схватао да су све те истраге утицале и на кредибилитет УН. Очекивало се да следимо њихове налоге, какви год они били. Али, тамо смо били да радимо по закону, нисам могао да нарушим своју професионалност и интегритет, а то ме је често доводило у сукоб са политикантима који су имали друге идеје – укључујући Бернара Кушнера, кога сам испраћао са места злочина који је покушавао да искористи.

УНС: Александар Симовић је отет у Приштини, а затим убијен. Момир Стокућа је убијен у свом стану у Приштини. Ови злочини су се одиграли након доласка НАТО-а на Косово. Да ли сте знали ко „управља“ Приштином? Да ли су то биле међународне мисије којима је дат мандат или локалне вође ОВК?

Келок: Занимљиво питање. Када сам стигао, НАТО је још увек имао безбедоносни мандат за Косово. Војска је имала примат у, како то зовемо, вршењу свих операција. УН је имао мандат прелазне управе и покушао је да спроведе различита задужења.

Ни ОВК ни ПДК нису имале никаква правна овлашћења. Ипак, они су имали утицај. КФОР није имао капацитет за криминалистичку истрагу нити је имао мандат ѕа то. То је разлог за што није било истраге засноване на доказима пре формирања УМНИК полиције.

УНС: Да ли су локалне вође икада позиване на информативне разговоре? Да ли су икада говориле о тим злочинима?

Келок: Са њима су разговарали политички и представници обавештајних служби како би добили информације о правцу у којем би мисија могла даље да делује.

Уклањање доказа о убиствима и отмицама новинара

УНС: Како коментаришете нестајање докумената о убиству Момира Стокуће из УНМИК-ове архиве? Како коментаришете да истрага о том случају никада није отворена?

Келок: Знамо да је било припадника КПС (Косовска полицијска служба) који су били наклоњени ПДК и бившим припадницима ОВК. Ако су били у позицији, наравно да су учинили све да помогну својим политичким и бившим војним господарима, укључујући и застрашивање сведока и уклањање доказа. Зато смо користили више преводилаца како бисмо добили тачне изјаве од жртава и сведока.

УНС: Љубомир Кнежевић нестао је у Вучитрну. Породице отетих Срба повезују неке од нестанака са причом о трговини органима. Оно што је сигурно је да су поједини сведоци у Вучитрну идентификовали Ганија Имерија као отмичара, који је био припадник Косовског заштитног корпуса, и истрага је прекинута. И истражни тужилац и судија су замењени. Да ли је било и других случајева дискредитовања међународних тужилаца и судија због притисака из паралелних центара моћи?

Келок: Иако нисам упознат са тим конкретним случајем, то је било у складу са апсолутном контролом коју су ПДК и Хашим Тачи имали над свиме што се дешавало на Косову. Он је радио некажњиво и са овлашћењем Велике Британије, САД и агенције ЦИА. Медлин Олбрајт је на преговорима у Рамбујеу 1999. одлучила да Тачи на крају буде шеф државе.

Такође могу да потврдим фрустрацију коју су неки међународни тужиоци имали због политичког притиска на њих. Знам да је то присилило једног британског тужиоца да напусти мисију.

УНС: Да ли су се косовски и међународни центри политичке моћи мешали у истраге убистава и отмица новинара и других цивила?  

Келок: Апсолутно, нарочито британске, америчке и француске обавештајне службе, и то не само у случају новинара. Сваки академски грађанин, новинар или политичар био је предмет њиховог утицаја, суптилног или не. 

Кушнер је знао све о убиствима новинара и злоупотребљавао свој положај

УНС: Када је у питању Ваш рад у Приштини, понављају се две приче. Прва: да су Ваши надређени били незадовољни због хапшења Сабита Геција, једног од вођа ОВК, и да су након тог хапшења организовани тајни састанци унутар УНМИК-а на којима су Ваши шефови преиспитивали рад одељења на чијем сте били челу. Друга прича је да је наводно (после Гецијевог хапшења) тадашњи шеф УНМИК-а Бернар Кушнер, наредио да се тражи његово изричито одобрење за претресе имовине у власништву водећих породица на Косову. Шта је истина?  

Келок:  Обе приче су истините. Кушнер јесте то наредио, а једини начин да задржимо Геција, Иљир Тахирија и Џељадин Геција у притвору био је да их одведемо пред међународни суд. Сигуран сам, да их нисмо одвели пред тај суд, да би они били пуштени и да би вероватно нестали из земље, као што је то био случај са подметачем експлозива под аутобус Ниш експреса (у Ливадицама 2001. године, прим. нов).

Причало се да Иљир Тахири и млађи Геци раде за француску обавештајну службу. Зато су они успели да побегну из митровичког затвора брзо после затварања након изрицања пресуде. То је било невероватно фрустрирајуће.

УНС: Рекли сте да су извештаји о свему што се дешавало на терену подношени Кушнеру, односно да је по ланцу команде имао увид у све што се дешавало: нестанке, убиства, друге злочине против цивила... Tврди да није знао. Реаговао је бурно када је упитан за извештај швајцарског сенатора Дика Мартија о трговини људским органима на Косову. Како то коментаришете?

Келок: Званично изјављујем да је специјални представник генералног секретара УН-а био у потпуности упознат са свим криминалним активностима на Косову. Отишао бих корак даље и рекао да је он заправо на неки начин имао корист од свог положаја.

УНС: Може ли се извући закључак да је унутар УНМИК-а постојало заташкавање злочина?

Келок: Многе земље су имале интересе на Косову, конкретно САД. Изградња кампа Бондстил кроз потписан уговор са Хашимом Тачијем, који у то време није био председник, указивала ми је на то да ће несумњиво то постати. Америчка администрација у време Клинтонових и Олбрајтова су олакшали његов избор за председника.

УНС: Период током којег сте радили на Косову такође поклапа се са временом о којем говори извештај Дика Мартија и мандатом Специјализованих већа за ратне злочине у Хагу. Има ли наде да ће овај суд донети правду нашим колегама, као и другим убијеним и отетим цивилима на Косову?

Келок: Мора. Суд је једина нада за жртве на свим странама да остваре правду за оно што се догодило на Косову.

Што се тиче убистава, застрашивања и нестанака новинара пре мог доласка на Косово, могу само да кажем: Свака особа, укључујући новинаре, политичаре, професоре или свако ко је говорио против ПДК-а био је у огромној опасности од њихових насилника, углавном повезаних са Косовским заштитним корпусом (КЗК).

Некажњиво су деловали под надлежношћу оних који ће касније водити земљу, уз подршку владе САД. Радило се о застрашивању „до даске“- чак је и мени суптилно прећено након што смо ухапсли клан Гецијевих.

Убиство новинара АП-а Керема Лотона

УНС: Истраживали сте и случај убиства новинара агенције АП Керема Лотона, који је убијен у минобацачком нападу близу границе са Македонијом. Албанска страна је окривила Македонце за напад, док су Македонци тврдили да није постојала могућност да њихови војници испале гранате. Ипак, очигледно је да су биле присутне оружане снаге које није требало да буду тамо?

Келок: Веома занимљив случај. По доласку у мртвачницу, дочекало ме је неколико америчких војника, полицајаца и службеника у цивилу. Американци су захтевали да се одмах обави обдукција како би могао да се утврди узрок смрти и врста оружја које је коришћено. На телу господина Лотона било је неколико пробојних рана које су деловале као последица експлозије и уласка шрапнела у тело и главу.

Присутни представници САД захтевали су обдукцију, како би узели трагове и идентификовали порекло употребљеног оружја, док су представници агенције из Уједињеног Краљевства захтевали су да се тело одмах нетакнутно врати у УК. Био је то један од најстреснијих дана на Косову, а таквих дана је било много.

УНС:  Убиство Керема Лотона створило је тензију између Велике Британије, чији је држављанин био, и Сједињених држава. Да ли је реч о прикривању детаља убиства?

Келок: Мишљење је било да је господин Лотон убијен муницијом испаљеном из Македоније, из области Тетова или Куманова. Веровало се да је муниција била америчке производње и/или тип гранате.

Када сам довео међународног истражног судију у мртвачницу, уследила је целодневна истрага и представљање ставова обеју земаља. На крају, после много међународних консултација, судија је пресудио да тело не мора да се подвргне обдукцији и да може одмах да се врати у УК.

Мртвозорник није био опремљен да обави обдукцију по европским или северноамеричким стандардима. Након те одлуке, помогао сам да се тело смести у врећу, а потом и у метални сандук који је заварен, а онда испратио посмртне остатке до приштинског аеродрома, на којем је авион Уједињеног Краљевства чекао са упаљеним моторима да одлети пре надолазеће јаке олује.

Италијански војници су трчали ка нама и ја сам био веома забринут за безбедност свих. Међутим, у изненађујућем чину поштовања, формирали су два реда и постављајући оружје у став одали дирљиву пошту дописнику који је погинуо на дужности. Сви су се укрцали у авион остављајући кола са упаљеним моторима на аеродрому, а његова девојка и ја смо oстали на писти по страшној олуји која се спустила на нас.

УНС: Да ли сте Ви и његова породица икада сазнали како је убијен и ко је убица?

Келок: Чак и након покушаја да то сазнам из медија, нисам чуо ништа. Заправо је медијски представник који је дошао да преузме посмртне остатке Керема Лотона радио на канадској телевизији „Глобал њуз“ и надао сам се да ћу једног дана нешто сазнати о овом случају.

УНС: Каква је могућности да се после толико времена расветле убиства новинара и медијских радника на Косову? 

Келок: Бојим се, док је Тачи на месту председника, мало је вероватно да ће објективне истраге расветлити судбине несталих и убијених.

Биће интересантно видети да ли ће Косово ући у НАТО и по коју цену. Још једна занимљива истрага био је масакр у Дреници – Гецијевом родном селу... Зашто су наши истражитељи нападнути док су покушавали да утврде ко је починио убиства? Вероватно зато што су Срби заиста одговорни.

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Текст је резултат истраживања Удружења новинара Србије о убијеним и несталим новинарима на Косову. Истраживање се спроводи у оквиру пројекта Удружења новинара Србије подржаног од стране Министарства културе и информисања Републике Србије. Ставови изнети у тексту не одражавају нужно ставове и мишљења органа који је пројекат подржао.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ish shefi i UNMIK-ut Stju Kellok: Shërbimet e inteligjencës dinin se kush ishte i dyshuar për vdekjen e gazetarëve

- Gazetarët e vrarë dhe të rrëmbyer në Kosovë e informonin publikun në kundërshtim me dëshirat e Partisë Demokratike të Kosovës (PDK). Nëse gazetarët nuk hiqnin dorë nga tregimet e tyre, pasonin rrëmbimet, rrahjet dhe vrasjet e gazetarëve dhe të anëtarëve të familjeve të tyre, thotë kapiteni Stju Kellok (Stu Kellock), ish shefi i Departamentit të UNMIK-ut për Krime të Rënda në Prishtinë, në intervistën ekskluzive për Asociacionin e Gazetarëve të Serbisë (UNS). 

Kelloku ishte një nga inspektorët më të shquar policorë kanadez, me më shumë se 36 vite përvojë në Shërbimin policor të Torontos dhe në Forcat e Armatosura të Kanadasë. Është polici i parë i huaj i ftuar të ndihmojë Departamentin Antiterrorist në kuadër të Administratës Policore të Nju Jorkut, pas sulmit të 11 shtatorit të vitit 2001 në SHBA. Ishte shefi i Departamentit të UNMIK-ut për Krime të Rënda nga shatori i vitit 2000 deri në qershor të vitit 2001. 

Sot, në Polici ushtarake, është këshilltar i Shtabit të Mbrojtjes Kombëtare në Otavë, profesor në programimin e Sigurisë Kombëtare në kolegjin “Daram”, konsulent për çështje të sigurisë dhe drejtor i  Institutit Ushtarak Mbretëror Kanadez. 

- Në Kosovë kam ardhur ne fillim të shtatorit të vitit 2000 si hetues dhe pastaj e mora komandën mbi Departamentin për Krime të Rënda. Kemi bashkëpunuar me Skuadrën kundër vrasjeve, por nuk kemi pasur kompetenca për vrasjet që kanë ndodhur para arritjes sime. Kemi punuar në rastet e kidnapimeve dhe të personave të zhdukur me Departamentin për Personat e Zhdukur. Kjo kohë ishte jashtëzakonisht e rëndë, sepse një pjese e madhe e infrastrukturës së sistemit gjyqësor ishte e shkatërruar në konflikte. 

Mes palëve ekzistonte mosbesimi në përgjithësi, kurse Kombet e Bashkuara (KB) kanë hasur në mosbesim dhe urrejtje, me te cilat nuk ishin përballur më parë, për shkak të faktit se për herë të parë në historikun e Kombeve të Bashkuara kemi pasur primat. Dëshmitarët e krimit kishin frikë t’i lajmërojnë incidentet për shkak të kërcënimeve dhe frikësimit. Përkundër programeve të shumta për mbrojtjen e dëshmitarëve dhe amnistinë për armë, njerëzit kompetent në KB na refuzuan. 

Ka pasur zhdukje të raporteve mbi vrasjet e gazetarëve 

UNS: Çka ka ndërmarrë Departamenti juaj për t’i zbardhur vrasjet e gazetarëve dhe të punonjësve në media dhe cilët janë rezultatet?

Kellok: Ata gazetarë e kanë informuar publikun në kundërshtim me mesazhet që u dërgonte PDK-ja. Kërcënimi dhe frikësimi ishin hapat a parë. Nëse gazetarët nuk hiqnin dorë, pasonin rrëmbimet, rrahjet dhe vrasjet e tyre dhe të anëtarëve të familjeve të tyre. 

UNS: Hetimi i zhdukjes së kolegut Marjan Mellonashit (Marjan Melonaši) zyrtarisht është hapur pesë vite pas asaj ngjarjeje. Dokumentet e Njësisë për Hetime të Krimeve e konfirmojnë këtë fakt. 

Kellok: Nuk mund të them me siguri të plotë se zhdukja e tij nuk është hetuar, por mund të Ju them se në atë kohë, kur unë arrita (në shtator të vitit 2000) në UNMIK ishin të hutuar. Një plan i menduar shpejtë për mbikëqyrjen policore në Kosovë, u krijua pa sigurim të infrastrukturës dhe mbikëqyrjes logjistike, administrative dhe gjyqësore. 

Gjeja e parë që e kam bërë kur kam ardhur në vendin e udhëheqësit të Departamentit ishte sistemi për monitorimin e rasteve. Më parë, të gjitha raportet u dorëzonin te personi i cili në atë moment ishte në detyrë, pa metodologji të organizuar të monitorimit ose të sigurimit të burimeve të domosdoshme për hetimin e krimeve të rënda. 

Raportet duhej të përktheheshin. Policët nga mbarë bota kishin një mori mënyrash të shkrimit të raporteve dhe një varg të gjerë të aftësive hetuese, të kualifikimeve dhe të përvojave. E dimë që kishte edhe simpatizantë të PDK-së, që punonin si ndihmës për gjuhë (përkthyes) ose madje edhe në ShPK-në (Shërbimi Policor i Kosovës), të cilët ndoshta edhe i kanë zhdukur raportet, nëse kanë pasur rast për një gjë të tillë. 

UNS: Në hetimin e vrasjes së gazetarit Shefki Popovës, Policia e UNMIK-ut i mori dokumentet nga shtëpia e tij, për të cilët nuk dihet ku janë?

Kellok: Siç thashë, shënimi, ruajtja dhe dokumentimi i provave ishte ad hoc dhe shpesh herë varej nga profesionalizmi i hetuesit dhe i udhëheqësit. Gjithashtu, provat kryesisht i mbante hetuesi, pa ruajtje qendrore/ pa vend për ruajtje, gjë që do ta kishte siguruar vazhdimësinë dhe kontrollin.

UNS: A keni vërejtur se provat po zhdukeshin gjatë hetimeve ose që hetimet nuk janë zhvilluar me ndërgjegje? 

Kellok: Ndoshta, në fillim të qëndrimit tim, por përpiqesha që t’i sillesha hetuesit më të mirë dhe më të kualifikuar në Departamentin tim. Nuk pranoja asgjë më pak se njëqind për qind profesionalizëm dhe objektivitet. I pushova nga puna disa njerëz sepse nuk ishin çfarë kërkoja unë. 

Përveç kësaj, zhvilloja edhe hetime kundër të punësuarve në KB kur një gjë e tillë ishte e nevojshme dhe i dërgoja raportet në zinxhirin e komandës. 

Përgjithësisht, hetuesit e mi kanë punuar të përkushtuar, me profesionalizëm dhe paanshmëri në rastet që u ishin caktuar dhe i kanë çuar deri në fund çdo herë kur një gjë e tillë ishte e mundur. Është më se e qartë se ambientin e punës e kishim me plot sfida, dhe gjithsesi që kishte mungesë të përvojave dhe të resurseve njerëzore. Jemi përpjekur shumë për të bërë çdo gjë që ka qenë e mundur, e sidomos t’i ngushëllojmë dhe t’i përkrahim viktimat, dëshmitarët dhe familjet e tyre. 

Shërbimet e inteligjencës ndërhynin në hetimet e vrasjeve të gazetarëve 

UNS: UNS-i gjatë hulumtimit arriti te informata se interesat e shërbimeve të inteligjencës ndërhynin në vrasjen e gazetarit Xhemajl Mustafës, si dhe që kjo mund të jetë njëra prej arsyeve pse nuk dihet kush është vrasësi. A i konfirmojnë njohuritë e juaja dyshimet tona?

Kellok: Besoj se ata e dinë se kush është i dyshuari për vdekjen e tij. Edhe PDK-ja edhe Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK) kishin njerëz të cilët bashkëpunonin me agjenci të ndryshme të inteligjencës, që ishin në anët e kundërta dhe kjo gjë na e vështirësonte punën ne masë të konsiderueshme. 

Akterët e jashtëm nga SHBA-të, MB-ja, Franca dhe shtetet e tjera, nuk e respektonin përparësinë që e kishte Policia e UNMIK-ut në hetimet penale, pas përfundimit të intervenimit të NATO-s në rajon. Kisha informata se praktikisht në çdo rast dikush punonte për dikë tjetër për t’i përmbushur qëllimet e tij. 

UNS: A jeni ballafaquar gjatë hetimeve me presione dhe a Ju është sugjeruar që disa hetime nuk duhej të vazhdoheshin ose që tërësisht duhej të liheshin anash?

Kellok: Në çdo rast që kishte një sfond politik isha nën presionin e eprorëve që të jem i kujdesshëm (që do të thoshte që ata të aprovojnë çdo gjë para se t’i ndërmarr hapat e mëtejshëm) ose i refuzoja udhëzimet e qarta për ta ndërprerë punën e mëtejshme. Andaj e kemi dërguar drejtpërsëdrejti ish komandantin e UÇK-së, Sabit Gecin para gjykatës ndërkombëtare, në mënyrë që ata të merren me aktakuzë kundër tij dhe dy të tjerëve. 

Komandanti im, pas aktgjykimeve të shqiptuara ndaj Gecit dhe bashkëpunuesve të tij, theksoi: “Nuk ishim të sigurt se a do të të lejonim të vazhdosh të punosh në këtë rast”, por në fund ishin të kënaqur me rezultat, sepse kjo rëndësishëm e riti besueshmërinë ndaj KB-së, e sidomos në njësinë tonë. 

E kuptoja qartë se të gjitha ato hetime ndikonin në besueshmërinë ndaj KB-së. Pritej që t’i ndiqnim udhëzimet e tyre, çfarëdo qofshin ato. Por, ne atje ishim për të punuar sipas ligjit, nuk mund të dëmtoja profesionalizmin dhe integritetin tim, dhe kjo gjë shpesh me çonte deri në konflikt me politikanët që kishin ide të tjera- duke e përfshirë këtu edhe Bernar Kushnerin (Bernard Kouchner) të cilin e shoqëroja nga vendi i krimit, të cilin përpiqej ta shfrytëzonte.

UNS: Aleksandër Simoviq (Aleksandar Simović) është rrëmbyer në Prishtinë, e pastaj është vrarë. Momir Stokuqa (Momir Stokuća) është vrarë në apartamentin e tij në Prishtinë. Këto krime ndodhën pas ardhjes së NATO-s në Kosovë. A keni pasur dijeni se kush e “udhëheq” Prishtinën? A ishin ato misionet ndërkombëtare të cilave u është dhënë mandati apo udhëheqësit lokalë të UÇK-së?

Kellok: Pyetje interesante. Kur arrita, NATO ende e kishte mandatin e sigurisë në Kosovë. Ushtria e kishte primatin në, siç e quam ne, kryerjen e operimeve. KB-ja e kishte mandatin e administratës kalimtare dhe përpiqej t’i zbatojë detyrat e ndryshme. 

As UÇK-ja, as PDK-ja nuk kanë pasur kurrfarë autorizimesh ligjore. Megjithatë, kishin ndikim. KFOR-i nuk ka pasur kapacitete për hetime penale, dhe nuk kishte as mandat për një gjë të tillë. Kjo është arsyeja pse nuk ka pasur hetim të bazuar mbi prova para formimit të Policisë së UNMIK-ut. 

UNS: A kanë qenë të ftuar udhëheqësit lokalë ndonjëherë në biseda informuese? A kanë folur ndonjëherë për këto krime? 

Kellok: Me ta bisedonim përfaqësuesit politikë të shërbimeve të inteligjencës për të marrë informata mbi drejtimin në të cilin misioni mund të veprojë më tutje. 

Zhdukja e provave për vrasjet dhe rrëmbimet e gazetarëve 

UNS: Si e komentoni zhdukjen e dokumenteve për vrasjen e Momir Stokuqës (Momir Stokuća) nga arkivi i UNMIK-ut? Si komentoni që hetimi për këtë rast nuk u hap asnjëherë.?

Kellok: E dimë që ka pasur pjesëtarë të ShPK-së (Shërbimi Policor i Kosovës) që ishin simpatizantë të PDK-së  dhe të ish pjesëtarëve të UÇK-së. Nëse e kishin rastin, sigurisht që kanë bërë çdo gjë për t’i ndihmuar patronëve të tyre politikë dhe ish patronëve ushtarakë, duke e përfshirë frikësimin e dëshmitarëve dhe zhdukjen e provave. Për këtë i përdornim disa përkthyes, në mënyrë që ti marrim deklaratat e sakta nga viktimat dhe dëshmitarët. 

UNS: Lubomir Knezheviq (Ljubomir Knežević) u zhduk në  Vushtrri. Familjet e serbëve të kidnapuar i ndërlidhin disa zhdukje me tregimin për tregti me organe. Ajo që është e sigurt, është se disa dëshmitarë nga Vushtrria e identifikuan Gani Ymerin, si rrëmbyesin, i cili ishte edhe pjesëtar i Trupave Mbrojtëse të Kosovës, dhe hetimi është ndërprerë. Edhe prokurori e gjykatësi hetues u zëvendësuan. A ka pasur raste të tjera të diskreditimit të gjyqtarëve dhe të prokurorëve ndërkombëtarë për shkak të presioneve nga qendrat paralele të fuqisë?

Kellok: Edhe pse s’jam njoftuar me atë rast konkret, kjo ishte në përputhje me kontrollin absolut që e kishin PDK-ja dhe Hashim Thaçi mbi të gjitha gjërat që ndodhnin në Kosovë. Ai punonte pandëshkueshëm dhe me autorizim të Britanisë së Madhe, SHBA-ve dhe agjencisë CIA. Medllin Ollbrajt (Madeleine Albright) gjatë negociatave në Rambuje në vitin 1999 ka vendosur që Thaçi në fund të bëhet kreu i shtetit. 

Gjithashtu mund ta konfirmoj zhgënjimin që e patën disa nga prokurorët ndërkombëtarë për shkak të presionit politik ndaj tyre. E di që kjo gjë e detyroi një prokuror britanik ta lëshojë misionin. 

UNS: A kanë ndërhyre qendrat e pushtetit kosovar dhe ndërkombëtar në hetimet e vrasjeve dhe të rrëmbimeve të gazetarëve dhe të civilëve të tjerë?

Kellok: Absolutisht, sidomos shërbimet e inteligjencës britanike, amerikane dhe franceze, dhe jo vetëm në rastin e gazetarëve. Çdo qytetar akademik, gazetar ose politikan ishte objekt i ndikimit të tyre, qoftë të sofistikuar apo jo. 

Kushneri dinte çdo gjë për gazetarët e vrarë dhe e keqpërdorte pozitën e vet 

UNS: Kur bëhet fjalë për punën Tuaj në Prishtinë, përsëriten dy tregime. I pari: që eprorët Juaj ishin të pakënaqur për shkak të arrestimit të Sabit Gecit, njërit nga udhëheqësit e UÇK-së dhe se pas arrestimit të tij janë organizuar takimet e fshehta brenda UNMIK-ut, në të cilët shefet e Juaj e shqyrtonin punën e Departamentit në krye të cilit ishit ju. Tregimi i dytë, është se gjoja (pas arrestimit të Gecit), shefi i atëhershëm i UNMIK-ut Bernar Kushner urdhëroi që të kërkohet aprovimi i tij i qartë për bastisje të pronave në pronësi të familjeve kryesore në Kosovë. Cili është i vërteti?

Kellok: Të dy tregimet janë të vërteta. Kushneri e dha në urdhër të tillë, dhe e vetmja mënyrë për t’i mbajtur Gecin, Ilir Tahirin dhe Xheladin Gecin në paraburgim ishte që t’i sjellim para gjykatës ndërkombëtare. Jam i sigurt, po mos t’i kishim sjellë para asaj gjykate, që ata do të kishin dalë në liri dhe që me siguri do te ishin zhdukur nga vendi, siç ka qene edhe rasti me njeriun qe e vendosi eksplozivin nën autobusin e Nish ekspresit (në vendin e quajtur Llivadice në vitin 2001). 

Flitej se Ilir Tahiri dhe Geci i vogël punonin për Shërbimin e Inteligjencës së Francës. Kjo është arsyeja pse ata arritën të iknin nga burgu në Mitrovicë shpejt pas arrestimit dhe pas shqiptimit të aktgjykimit. Kjo ishte jashtëzakonisht dëshpëruese. 

UNS: Thatë se raportet për çdo gjë që ka ndodhur në terren i janë dërguar Kushnerit, përkatësisht që sipas zinxhirit të komandës, ai e kishte pasqyrën për çdo gjë që ndodhte: zhdukjet, vrasjet, krimet e tjera kundër civilëve... Ai pohon se nuk dinte. Reagoi keq kur ishte pyetur për raportin e senatorit zviceran Dik Martit për tregtinë me organe njerëzore në Kosovë. Si e komentoni këtë gjë?

Kellok: Zyrtarisht deklaroj se Përfaqësuesi i Posaçëm i Sekretarit të Përgjithshëm të KB-së ishte në tërësi i njohur me të gjitha aktivitet kriminale në Kosovë. E kisha bërë edhe një hap më tej dhe kisha thënë se ai në të vërtetë e ka pasur një dobi nga pozita e tij. 

UNS: A mund të vihet në përfundim se brenda UNMIK-ut ka ekzistuar mbulimi i krimeve?

Kellok: Shumë shtete kanë pasur interesa të veta në Kosovë, konkretisht SHBA-të. Ndërtimi i Kampit Bondstill përmes një marrëveshjeje të nënshkruar me Hashim Thaçin i cili në atë kohë nuk ishte president, më ka treguar se ai pa asnjë dyshim do të bëhet kreu i shtetit në të ardhmen. Administrata amerikane në kohën e Klintonëve dhe të Ollbrajtës e lehtësoi zgjedhjen e tij për president. 

UNS: Koha gjatë të cilës ju keni punuar në Kosovë, gjithashtu përshtatët me kohën për të cilën bëhet fjalë në raportin e Dik Martit dhe me mandatin e Dhomave të Specializuara për Krime të Luftës në Hagë. A ka shpresë që kjo gjykatë do të sjellë drejtësi për kolegët tanë, si dhe për civilët e tjerë të vrarë dhe të rrëmbyer në Kosovë?

Kellok: Patjetër që po. Gjykata është shpresa e vetme për viktimat në të gjitha anët, në mënyrë që të realizohet drejtësia për atë çka ka ndodhur në Kosovë. 

Sa i përket vrasjeve, frikësimeve dhe zhdukjeve të gazetarëve para arritjes sime në Kosovë, vetëm mund të them: Çdo person, duke i përfshirë edhe gazetarët, politikanët, profesorët ose këdo që ka folur kundër PDK-së ishte në rrezikun e madh nga ngacmuesit e tyre, kryesisht të ndërlidhur me Trupat Mbrojtëse të Kosovës (TMK). 

Vepronin pandëshkueshëm nën kompetenca të atyre që më vonë do ta udhëhiqnin vendin, me mbështetjen e qeverisë së SHBA-ve. Punohej në frikësim “në tej masë”-  madje edhe unë isha i kërcënuar në mënyrë të sofistikuar pasi që e kemi arrestuar klanin e Gecajve. 

Vrasja e gazetarit të AP-së Kerem Llotonit 

UNS: E keni hetuar rastin e vrasjes së gazetarit të agjencisë AP Kerem Llotonit (Kerem Lowton), i cili u vra në një sulm mortaje afër kufirit me Maqedoninë. Ana shqiptare i fajësonte maqedonasit për sulm, kurse maqedonasit pohonin se nuk ka ekzistuar mundësia që ushtarët e saj i kanë gjuajtur granatat.

Megjithatë, është më se e qartë që ishin të pranishme forcat e armatosura që nuk duhej të ishin atje?

Kellok: Një rast shumë interesant. Pas arritjes në morg më priten disa ushtarë amerikanë, policë dhe zyrtarë në civil. Amerikanët kërkonin që menjëherë të kryhet obduksioni për ta caktuar shkakun e vdekjes dhe llojin e armës së përdorur. Në trupin e zotëri Llotonit kishte disa plaga shpuese që dukeshin si pasojë e eksplozionit dhe hyrjes se shrapnelave në trup dhe kokë. 

Përfaqësuesit e pranishëm të SHBA-ve kërkonin obduksion në mënyrë që ata t’i marrin gjurmët dhe ta identifikojnë origjinën e armës së përdorur, kurse përfaqësuesit e agjencisë nga Mbretëria e Bashkuar kërkonin që trupi, i paprekur, të dërgohet menjëherë në MB-në. Kjo ishte një nga ditët më të stresuara në Kosovë, e kishte shumë ditë të tilla. 

UNS: Vrasja e Kerem Llotonit krijoi tensione mes Britanisë së Madhe, shtetas i cilës ishte dhe Shteteve të Bashkuara. A bëhet fjalë për mbulimin e detajeve të vrasjes?

Kellok: Mendimi ka qenë që zotëri Lloton ishte vrare me municionin e shkrepur nga Maqedonia, nga rajoni i Tetovës ose Kumanovës. Besohej se municioni ishte prodhim amerikan dhe/ose lloj granate. Kur e kam sjellë gjykatësin hetimor ndërkombëtar në morg, pasoj hetimi gjatë gjithë ditës dhe prezantimi i qëndrimeve të të dy shteteve. Në fund, pas shumë konsultimesh ndërkombëtare, gjykatësi mori vendim se trupi nuk duhet t’i nënshtrohet obduksionit dhe që mund të kthehet menjëherë në MB-në. 

Koroneri nuk ishte i pajisur për ta kryer obduksionin sipas standardeve evropiane dhe të Amerikës Veriore. Pas këtij vendimi, ndihmova që trupi të vendoset në një thes, e pastaj edhe në një arkivol të hekurt, i cili u saldua, dhe pastaj i përcolla mbetjet mortore deri në aeroportin e Prishtinës, ku aeroplani i Mbretërisë së Bashkuar priste me motorët e ndezur, për të fluturuar para stuhisë së fortë të paralajmëruar. 

Ushtarët italianë vraponin në drejtimin tonë dhe unë isha i shqetësuar për sigurinë e të gjithëve. Por, në një akt respekti befasues, i formuan dy rreshta duke i vendosur armët në pozitë, dhe bënë homazhe të prekshme për korrespodentin i cili vdiq në detyrë. Të gjithë hipën në aeroplan duke i lënë makinat me motorët e ndezur në aeroport, kurse e dashura e tij dhe unë rrinim në pistë midis stuhisë së tmerrshme e cila u lëshua mbi neve. 

UNS: A keni mësuar ndonjëherë Ju apo familja e tij se si është vrarë dhe kush është vrasësi?

Kellok: Madje edhe pas përpjekjeve që ta mësoj nga mediat, nuk kam dëgjuar asgjë. Në të vërtetë, përfaqësuesi i mediave i cili erdhi për t’i marrë mbetjet mortore të Kerem Llotonit, punonte në televizionin kanadez “Global News” dhe shpresoja se një ditë do të mësoja diçka për këtë rast. 

UNS: Cilat janë mundësitë që pas kaq shumë kohe të zbardhen vrasjet e gazetarëve dhe të punonjësve të mediave në Kosovë?

Kellok: Kam frike se përderisa Thaçi është ne postin e presidentit, ka pak gjasa që hetimet objektive do t’i zbardhin fatet e të zhdukurve dhe të vrarëve. 

Do të jetë interesante të shohësh se a do të hyjë Kosova në NATO dhe me çfarë çmim. Edhe një hetim interesant ishte ai i masakrës në Drenicë – vendlindjen e Gecit... Pse ishin sulmuar hetuesit tanë derisa përpiqeshin të përcaktojnë kush i kishte kryer vrasjet? Sigurisht sepse serbët ishin në të vërtetë përgjegjës. 

_______________________________________________________________________________

Former chief of UNMIK’s Regional Serious Crime Unit Stu Kellock: Intelligence Services Knew Who Suspects Were in Journalists’ Deaths

- The murdered and kidnapped journalists in Kosovo provided information to the public contrary to what the Democratic Party of Kosovo (PDK) wanted. If the journalists did not abandon stories, then kidnappings, beatings and murders of the journalists and/or their family members would follow, says Captain Stu Kellock, former chief of UNMIK’s Regional Serious Crime Unit in Priština, in an exclusive interview with the Journalists’ Association of Serbia (UNS).

Kellock is one of the most most decorated Canadian police officers, with more than 36 years of experience in the Toronto Police Service and the Canadian Armed Forces. He was the first foreign police officer to be invited to assist the Intelligence and Counter-Terrorism Divisions of the New York City Police Department after the 9/11 attacks. He was the chief of UNMIK’s Regional Serious Crime Unit in Priština between September 2000 and June 2001.

Today he serves with the military police as an advisor to National Defence Headquarters in Ottawa, as a Professor for the National Security Program at Durham College, a consultant on security matters and as a Director of the Royal Canadian Military Institute.

- I arrived in Kosovo at the beginning of September 2000 as an investigator and later took command of the Serious Crimes Unit. We worked with the Murder Squad, but had no jurisdiction on homicides that occurred prior to my arrival. We worked on cases of kidnapping and missing persons with the missing persons unit. That time was extremely difficult, because much of the infrastructure of the legal system was destroyed in the conflict.  

There was general mistrust among the parties and the United Nations (UN) encountered the kind of mistrust and hatred it had never faced before due to the fact that we had primacy for the first time in the history of the United Nations. Witnesses to crimes were afraid to report incidents due to threats and intimidation. Despite numerous demands for a witness protection program and weapons amnesty, we were refused by the UN authorities.

Some Reports on Journalists’ Murders Were Removed

UNS: What did your Unit do to shed light on the murders of journalists and media professionals and what were the results?

Kellock: These journalists provided information to the public that was contrary to the messages sent by the PDK. Threats and intimidation were the first steps. If the journalists did not give up, then kidnappings, beatings and murder of them and/or their family members followed.  

UNS: An investigation into the disappearance of colleague Marjan Melonashi was officially opened five years after the event. This is confirmed by the crime investigation unit files.

Kellock: I cannot say with absolute certainty why his disappearance was not investigated, but I can tell you that at the time when I arrived (September 2000), there was confusion in UNMIK. A hastily designed plan for police oversight in Kosovo was created without providing infrastructure, logistical, administrative and judicial oversight. The first thing I created when I took over as Unit Chief was a case tracking system. Prior to that, all reports were submitted to whomever was on duty at the time, without any organized methodology of monitoring or providing necessary resources to investigate serious crimes. Reports had to be translated. Police officers from around the world had innumerable ways of writing reports and a wide range of investigative talents, qualifications and experiences. We know there were also PDK sympathizers working as language assistants or even in the KPS (Kosovo Police Service), who may even have removed reports if they got the opportunity to do so.   

UNS: In the investigation into the murder of journalist Shefki Popova, UNMIK police took documents from his house, the whereabouts of which are unknown.

Kellock: As I said, recording, storing and documenting evidence was ad hoc and often depended on the professionalism of the investigators and leadership. Also, evidence was generally retained by the investigator with no central repository for continuity and control.

UNS: Did you notice that evidence disappeared during investigations or that the investigations were not conducted conscientiously?

Kellock: Perhaps at the beginning of my tour, but I made a great effort to bring the best, qualified investigators into my Unit. I accepted nothing less than one hundred percent professionalism and objectivity. I dismissed several people for not being so. I also led investigations against UN employees when necessary and sent reports to the Chain of Command. Overall, my investigators worked on their assigned cases committedly, professionally and objectively and saw them through to the end whenever possible. We obviously had a challenging work environment with a lack of resources and manpower. We tried very hard to do everything we could, especially to comfort and support victims, witnesses and their families.

 Intelligence Services Interfered with Investigations into Journalists’ Murders

UNS: In its investigation, the UNS obtained information that the interests of intelligence services were involved in the murder of journalist Xhemail Mustafa, as well as that this might be one of the reasons why the killer’s identity is unknown. Do your findings confirm our suspicions?

Kellock: I believe they know who the suspects in his death are. Both PDK and LDK had people cooperating with various intelligence agencies to opposite ends, and that made work very difficult for us. External actors from the US, UK, France and other states did not respect the primacy of UNMIK police in criminal investigations after the cessation of NATO’s action in the region. I had information that in practically every case someone was working for someone else to achieve their goals.

UNS: During investigations, did you face any pressure or suggestion that certain investigations should not be conducted, or should be put aside?

Kellock: In every case that had a political background, I was under pressure from my superiors to be careful (which meant that they would have to approve everything before I took further steps), or I received clear direction to stop any further work. That is why we took former KLA commander Sabit Geci directly to the international court, so that they would deal with the charges against him and two others. After the convictions of Geci and his associates, my commander stated: “We were not sure if we were going to allow you to keep working on that,” but they were ultimately happy with the outcome as it gave significant credibility to the UN as our unit in particular.

I very much understood that all of these investigations had an impact on the credibility of the UN. We were expected to follow their orders, whatever they may be. But, we were there to follow the law, I could not compromise my professionalism and integrity, and that often got me into conflict with politicos who had other ideas – including Bernard Kouchner, whom I had escorted from crime scenes that he was trying to exploit.  

UNS: Aleksandar Simović was kidnapped in Priština, and then murdered. Momir Stokuća was killed in his apartment in Priština. These crimes occurred after the arrival of NATO in Kosovo. Did you know who was “managing” Priština? Was it the international forces that were mandated or the local KLA leaders?

Kellock: Interesting question. When I arrived, NATO still had the security mandate for Kosovo. The military had primacy, as we say, in the conduct of all operations. The UN had an interim administration mandate and attempted to carry out various authorities. Neither the KLA nor PDK had any legal authority. Nevertheless, they had influence.  KFOR had no criminal investigation capacity or the mandate to do so. That is why there is so much lacking in the way of evidence based investigations prior to the creation of UNMIK Police.

UNS: Were the local leaders ever called in for questioning? Did they ever talk about those crimes?

Kellock: Political and intelligence representatives talked with them in order to gain information on the direction in which the mission could proceed.

Removal of Evidence of the Murders and Kidnappings of Journalists

UNS: How do you comment on the disappearance of documents on the murder of Momir Stokuća from the UNMIK archive? How do you comment on the fact that an investigation into the case was never opened?

Kellock: We know that there were KPS (Kosovo Protection Force) members who were sympathetic to the PDK and former members of the KLA. If they were in a position to do so, of course they did everything to assist their political and former military masters, including intimidation of witnesses and removal of evidence. That is why we used multiple translators to get exact statements from victims and witnesses.  

UNS: Ljubomir Knežević disappeared in Vushtrri. The families of the kidnapped Serbs link some of the disappearances to the story of organ trafficking. What is certain is that some witnesses in Vushtrri identified Gani Ymeri as a kidnapper, who was a member of the Kosovo Protection Force, and the investigation was halted. Both the investigating judge and the prosecutor were replaced. Were there any other cases of discrediting international prosecutors and judges due to pressure from parallel power centers?

Kellock: Although I am not familiar with this particular case, this was in line with the absolute control PDK and Hashim Thaci had over everything that was going on in Kosovo. He operated with impunity and with the authority of the UK, USA and CIA. At the 1999 talks in Rambouillet, Madeleine Albright decided that Thaci was eventually going to be the head of state. I can also confirm the frustration that some international prosecutors had with the political pressure on them.  I know it forced one British prosecutor to actually leave the mission.

UNS: Did Kosovo and international centers of political power interfere with investigations into the murders and kidnappings of journalists and other civilians?  

Kellock: Absolutely, especially British, American and French intelligence services, and not just with journalists. Any academic, journalist or politician was subject to their influence, subtle or otherwise.

Kouchner Knew All About the Murders of Journalists and Abused His Position

UNS: When it comes to your work in Priština, two stories are repeated. Number one: that your superiors were unhappy about the arrest of Sabit Geci, one of the KLA leaders, and that after the arrest secret meetings were organized within UNMIK, where your bosses reconsidered the work of your unit. The other story is that allegedly (after Geci’s arrest) then Head of UNMIK Bernard Kouchner ordered that his explicit permission be requested in order to carry out searches of property owned by the leading families in Kosovo. What is true?   

Kellock: Both stories are true. Kouchner did order this and the only way to keep Geci, Ilir Tahiri and Xheladin Geci in custody was to take them before the international court. I am sure that, had we not taken them before this court, they would have been released and likely would have disappeared from the country, as was the case with the individual who had planted an explosive under a Niš Ekspres bus (in Livadice in 2001, journalist’s note). It was said that Ilir Tahiri and the younger Geci were working for French intelligence. That is why they managed to escape from Mitrovica prison soon after being incarcerated after sentencing. It was incredibly frustrating.

UNS: You said that reports on everything that happened in the field were submitted to Kouchner, i.e. that by chain of command he was aware of everything that happened: disappearances, murders, other crimes against civilians… He claims that he did not know. He reacted very strongly when asked about Swiss Senator Dick Marty’s report on organ trafficking in Kosovo. How do you comment on that?

Kellock: I officially state that the special representative of the UN secretary general was completely familiar with all criminal activities in Kosovo. I would take it a step further and state that he actually benefitted in some ways from his position.

UNS: Can one conclude that within UNMIK there was a culture of covering up crimes?

Kellock: Many countries had a vested interest in Kosovo, specifically the US. The construction of Camp Bondsteel through a signed agreement with Hashim Thaci, who was not the president at the time, indicated to me that he would undoubtedly become one. The US Administraton under the Clinton’s and Albright facilitated his presidency.

UNS: The period during which you worked in Kosovo also coincides with the time frame of Dick Marty’s report and the mandate of the Specialist Chambers in The Hague. Is there any hope that this court will bring justice to our colleagues, as well as to the other civilians killed and kidnapped in Kosovo?

Kellock: It has to. The court is the only hope for victims on all sides to get justice for what happened in Kosovo. As for the murder, intimidation and disappearance of journalists prior to my arrival in Kosovo, I can only say: any person, including journalists, politicians, educators or anyone who spoke out against the PDK was in extreme danger of their thugs, mostly associated with the Kosovo Protection Force. They operated with impunity under the authority of those who would later lead the country, backed by the US government. That was intimidation to the maximum – even I was subtly threatened after we arrested the Geci clan.

The Murder of Journalist Kerem Lawton

UNS: You also investigated the case of the murder of AP journalist Kerem Lawton, who was killed during a mortar attack near the border with Macedonia. The Albanian side blamed the Macedonians for the attack, while the Macedonians claimed that there was not even the slightest possibility that their soldiers had fired the shells. Still, it is obvious that there were armed forces that were not supposed to be there?  

Kellock: Very interesting case. Upon arriving at the morgue, I was met by a number of US military, police officers and officers in civilian clothes. The Americans demanded that an autopsy be carried out immediately so that the cause of death and type of weaponry used might be determined. There were several puncture wounds on Mr. Lawton’s body which appeared to be the consequence of an explosion and the entry of shrapnel to the body and head. The US representatives in attendance demanded an autopsy in order that they would retrieve and identify the origin of the weapons used, while UK representatives of the news agency demanded that the body be returned intact immediately to the UK. It was one of the most stressful days in Kosovo, and there were many such days.

UNS: The murder of Kerem Lawton created tension between Great Britain, whose citizen he was, and the United States. Was this a matter of hiding the details of the murder?  

Kellock: The thought was that Mr. Lawton was killed by ordnance fired from Macedonia, from the Tetovo or Kumanovo areas. The ordnance was believed to be manufactured in the US and/or a mortar type. When I brought the international investigating judge to the morgue, a daylong session of investigation and presentation of both countries’ opinions ensued. In the end, after much international consultation, the judge ruled that the body did not have to undergo an autopsy and that it could be returned to the UK immediately. The coroner was not equipped to conduct an autopsy according to European or North American standards. After that decision, I helped place the body in a body bag and then in a metal container that was welded shut, and then I escorted the remains to the Priština airport, where a UK aircraft was waiting with its engines on, to depart before an upcoming heavy storm. The Italian soldiers were running towards us and I was very concerned for everyone’s safety. However, in a surprising act of respect, they formed two lines and presented arms in a moving tribute to a correspondent who died in the line of duty. Everyone boarded the aircraft leaving cars with their engines running at the airport, and his girlfriend and I left standing on the runway in the wicked storm that had now decended upon us.

UNS: Did you and his family ever learn how he was killed and who the killer is?

Kellock: Even after attempts at finding out through the media, I heard nothing. The UK media representative there to retrieve Kerem Lawton had actually worked in Canada at Global News and I had hoped that I might learn something about this case someday. 

UNS: What is the likelihood of solving the murders of journalists and media professionals in Kosovo after all this time?

Kellock: I am afraid that, as long as Thaci is in the president’s seat, it is highly unlikely that any objective investigations will shed light on the fate of the missing and murdered.

It will be interesting to see if Kosovo will enter NATO and at what cost. Another interesting investigation was the massacre in Drenice – Geci’s home village… Why were our investigators attacked while trying to determine who committed the killings? Probably because the Serbs were the ones really responsible.

У наставку је овај текст преведен на албански и енглески језик.

Please find below albanian and english translation of this article.               

 Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

- Звали смо га Алекс. Те вечери седели у бару у Приштини. Он, моји пријатељи Албанци са којима сам радио у Скопљу и ја. Алекс је говорио гласно српски. Људи за оближњим столом позвали су девојку из Скопља да дође до њиховог стола. Вратила се преплашена. Рекла је нешто попут: “поручили су да ће га средити”, мислећи на Алекса“, сведочи Андерсон.

Сутрадан у српском студију Медија екшен интернешенал чуо се плач.

- Дошао је његов отац и рекао: “Алекс je убијен“, наводи Андерсон.

Према обавештајним подацима УНМИК-а Симовић је киднапован 21. августа 1999. у кафићу Пикасо (Picasso) у Приштини. Андерсонова сећања подударају се са описом из докумената УНМИК-а и наведеним догађајима од 20. августа 1999. године у џез клубу “Ћафа” (Qafa), о којем је УНС писао.  

- То је било неколико дана након што сам дошао на Косово. Не сећам се детаља те вечери. Имам само снимак певачице у бару, јер ми је девојка из Скопља рекла да не снимам друге људе, пошто су вероватно били у ОВК, додаје наш саговорник, као и да га нико до сада није питао да говори о овој теми, па ни тужилаштво. 

Андерсон је на Косово први пут дошао у августу 1999, на позив швајцарске невладине организације Медија екшн интернешанал, да направи два радијска студија за производњу информативног програма, на албанском и српском језику. Обучио је младе новинаре и продуценте. Међу њима је био још један новинар за којим се трага, Марјан Мелонаши:

- Марјан ми се јако допао. Рекао бих да смо били пријатељи. Дошао је код мене и рекао: “Желим да ме научите како да уређујем”. Ишао сам са њим на терен да сними причe. Мислим да се плашио. Био је фин момак. Једне ноћи возили смо се његовим колима. Изашао је да купи ћевапе. Вратио се и казао: “Овај човек ми је рекао да зна ко сам и да ће ме средити”, наводи Андерсон.

Новинар Марјан Мелонаши говори о томе шта је разговарао са Србима у Косову Пољу који у у конвоју напуштали своје домове. Copyright: Приватно власништво, забрањено преузимање и коришћење без дозволе аутор

Каже да је напустио Косово у септембру 1999. године, а Марјан, Оливера Бернардони и још један колега остали су да раде велики и захтеван посао. Направили су много доброг програма.

- Када сам се вратио 2000. године чуо сам шта се догодио са Марјаном, каже за УНС Андерсон.

Пре Косова, Брајан Андерсон је био шеф програма радио станице у Шкотској, а потом је радио у Кини.

- Хтео сам да урадим нешто корисно. Прво су ме позвали из НВО да одем у Македонију, направим радијски студио и научим људе како да праве полусатне радио емисије за косовске избеглице, рекао је Андерсон.

Додаје да су га потом позвали да направи студије за Албанце и Србе у Приштини и помогне у прављењу програма.

- Приштина је личила на сметлиште. Албанци су победили у рату, а држава је била као велика журка. Албански новинари су могли да праве програме и путују, а Срби су били уплашени и морао сам да их возим. Куповао сам им храну, јер су се плашили да напусте зграду радија. Осетио сам мржњу у ваздуху. Могли сте да је осетите више од било чега, сведочи Андерсон.

Истиче да у то време, 1999. године, није било могуће квалитетно новинарско извештавање, али да је било важно покушавати. Каже да је у подељеним местима посебно важно да медији не раздвајају, већ укључују обе стране.

- Када сам се вратио на Косово 2000. године, Србин који је радио у Приштини ми је рекао: "Желео сам да будем новинар и радовао сам се сусрету са западним новинарима, али од свих које сам упознао, само бих двојицу назвао људским бићем. Ви сте један од њих”. То је највећи комплимент који сам добио. Дошао сам на Косово као "професионалац”, а отишао као људско биће, каже Андерсон.

Андерсон је након Косова сличан посао радио у Јужној Африци, Боцвани, Авганистану и Узбекистану. Данас живи у Шкотској и уређује сајт www.simplifeye.co.uk. Од дана када смо га позвали да говори о Александру Симовићу, каже да је много пута плакао. 

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Текст је резултат истраживања Удружења новинара Србије о убијеним и несталим новинарима на Косову. Истраживање се спроводи у оквиру пројекта Удружења новинара Србије подржаног од стране Министарства културе и информисања Републике Србије. Ставови изнети у тексту не одражавају нужно ставове и мишљења органа који је пројекат подржао.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Anderson për ditën e fundit të gazetarit të vrarë Aleksandër Simoviqit (Aleksandar Simović): Urrejtja ndjehej, gazetarët serbë ishin të frikësuar 

Redaktori britanik i radios i shpërblyer shumëfish me çmime, Brajan Anderson (Brian Anderson) për dosjen e Asociacionit të Gazetarëve të Serbisë dëshmon për momentet e fundit me gazetarin e radios zvicerane Media Ekshn Internashenall (Media Action International) Aleksandër Simoviqin, i cili u rrëmbye dhe u vra në vitin 1999 në Prishtinë.

- E quanim Aleks. Atë natë rrinim në një kafe në Prishtinë. Ai, miqtë e mi shqiptarë me të cilët punoja në Shkup dhe unë. Aleksandri fliste serbisht me zë të lartë. Disa njerëz nga tavolina tjetër e thirrën vajzën nga Shkupi që të shkojë të tavolina e tyre. U kthye e frikësuar. Tha diçka si: “porositën se do të ia tregojnë qejfin”, duke menduar për Aleksin”, dëshmon Andersoni. 

Të nesërmen në studion serbe të Media Ekshn Internashenall u dëgjua vaji. 

- Erdhi babai i tij dhe tha “Aleksi është vrarë”, thekson Andersoni. 

Sipas të të dhënave nga inteligjenca së UNMIK-ut, Simoviqi u kidnapua më 21 gusht 1999 në kafen Pikaso (Picasso) në Prishtinë. Kujtimet e Andersonit përputhën me përshkrimin nga dokumenti i UNMIK-ut dhe me ngjarjet e cekura nga 20 gushti 1999 në xhaz klubin “Qafa”, për të cilin UNS-i ka shkruar më herët. 

- Kjo ndodhi disa ditë pasi erdha në Kosovë. Nuk me kujtohen detajet e asaj nate. E kam vetëm një xhirim të këngëtares në kafe, sepse vajza nga Shkupi me tha që mos t’i xhiroj njerëzit e tjerë, pasi që ata me sa duket ishin nga UÇK, shton bashkëbiseduesi ynë si dhe që askush deri më tani nuk e pyeti që të fliste për këtë teme, madje as prokuroria. 

Andersoni për herë të parë erdhi në Kosovë në gusht të vitit 1999, me ftesë të organizatës zvicerane joqeveritare Media Ekshn Internashenell për t’i krijuar dy studio të radios për prodhimin e programit informativ, në gjuhën shqipe dhe serbe. I ka trajnuar gazetarët dhe producentët e rinj. Në mesin e tyre ishte edhe një gazetar i cili ende kërkohet, Marjan Mellonashi. 

- Marjani më pëlqeu shumë. Do të thosha se ishim miq. Erdhi tek unë dhe më tha: “Dua të më mësoni se si të redaktoj. Kam shkuar me të në terren për t’i xhiruar tregimet. Mendoj se kishte frikë. Ishte një djalosh shumë i sjellshëm. Një natë voziteshim në makinën e tij. Doli për të blerë qebapa. Është kthyer dhe me tha: “Ky njeri më tha se e di kush jam dhe se do të ma tregojë qejfin”, thekson Andersoni. 

Thotë se e ka lëshuar Kosovën në shtator të vitit 1999, kur Marjani, Ollivera Bernardoni edhe një koleg mbetën për ta kryer punën e madhe dhe të vështirë. Kanë krijuar shumë programe të mira. 

- Kur jam kthyer në vitin 2000 kam dëgjuar se çfarë ka ndodhur me Marjanin, thotë Andersoni për UNS. 

Para Kosovës, Brajan Anderson ishte shefi i programit të radio stacionit në Skoci, e pastaj ka punuar në Kinë. 

- Desha të bej diçka dobishëm. Së pari me ftuan nga OJQ të shkoj në Maqedoni, ta bëj një studio të radios dhe t’i mësoj njerëzit si t’i krijojnë radio emisionet gjysmë orëshe për refugjatët kosovarë, tha Andersoni. 

Ai shton se pastaj e ftuan që t’i bëjë studiot për shqiptarët dhe serbët në Prishtinë dhe të ndihmojë në krijimin e programit. 

 - Prishtina dukej si një deponi mbeturinash. Shqiptarët e kishin fituar luftën, kurse shteti ishte si një aheng i madh. Gazetarët shqiptarë mund të bënin programe dhe të udhëtonin, kurse serbët ishin të frikësuar dhe unë duhej t’i vozisja. Ua blija ushqimin, sepse frikësoheshin ta lëshojnë ndërtesën e radios. E kam ndjerë urrejtjen në ajër. Mund ta ndjenit në ajër më shumë se çka do tjetër, dëshmon Andersoni. 

Ai thekson se në atë kohë, në vitin 1999 nuk ishte i mundur raportimi cilësor i gazetarëve, por ishte me rëndësi që të përpiqesh. Thotë se në vendet e ndara është e rëndësisë së veçantë që mediat mos t’i ndajnë, por t’i përfshijnë të dy anët. 

- Kur u ktheva në Kosovë në vitin 2000, një serb që punonte në Radio Prishtinë më tha: “Dëshiroja të bëhem gazetar dhe i gëzohesha takimit me gazetarët perëndimorë, por nga të gjithë që i kam njohur, vetëm dy i kisha quajtur qenie njerëzore. Ju jeni njëri nga ta”. Ky ishte komplimenti më i madh që e kam marrë. Erdha në Kosovë si “profesionist”, ndërsa shkova si qenie njerëzore, thotë Andersoni.

Andersoni pas Kosovës, punë të ngjashme ka kryer në Afrikë të Jugut, Afganistan dhe Uzbekistan. Sot jeton në Skoci dhe e redakton ueb faqen www.simplifeye.co.uk. Thotë se nga dita kur e ftuam që të flasë për Aleksandër Simoviqin, qau shumë herë. 

* Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar vetëm duke e cekur edhe burimin

_____________________________________________________________________

Anderson on the Last Day of the Murdered Journalist:  One Could Feel the Hatred, Serbian Journalists Were Afraid

A multi-award-winning British journalist Brian Anderson testifies to the final moments of Aleksandar Simović, the journalist of Swiss Media Action International radio, kidnapped and murdered in Priština, for the dossier of the Journalists’ Association of Serbia (UNS).

- We called him Alex. That night we sat in a bar in Priština – him, my Albanian friends I worked with in Skopje and me. Alex spoke Serbian in a loud speaking voice. People at the nearest table told the girl from Skopje to come to their table. She came back terrified. She said something like: “They said they would get him” referring to Alex, told Anderson.

Crying was heard in the Media Action International’s Serbian studio the following day.

- His father came and said “Alex was murdered”, told Anderson.

According to UNMIK‘s intelligence, Simović was kidnapped on August 21^st, 1999 in Café Picasso in Priština. Anderson‘s memories match UNMIK’s document description  and the above mentioned facts on the events of  August 20^th,  1999 at the Qafa jazz club the Journalists’ Association of Serbia wrote about.

- It happened only a few days after I came to Kosovo. I don’t remember the details about that night. I still have a recording of a female singer at the bar, as the girl from Skopje informed me I shouldn’t record other people as most of those probably were in the UCK, our interlocutor says, and adds that that nobody, including the Tribunal, had ever asked him to speak about that subject.

Anderson came to Kosovo for the first time in 1999 at the invitation of the Media Action International NGO to make two production studios for news programmes in Albanian and Serbian. He trained young journalists and producers.

Marjan Melonashi, a missing journalist, was among them.

- I really liked Marjan. I would say we were friend. He came to me and said “I would like you to teach me to edit programmes”. I accompaned him in his field work to record stories. I think he was afraid. Such a nice young man. One night we drove in his car and he went out to buy ćevapi. He came back and said: “This man told me he knew who I was and that he would get me“, states Anderson.

He said he had left Kosovo in September 1999, and Marjan, Olivera Bernadoni and another colleague continued doing this big and demanding job. They made a lot of great programme.

- When I came back in 2000 I heard what happened to Marjan, Anderson tells UNS.

Before Kosovo, Brian was a programme editor for a radio station in Scotland, and then worked in China.

- I wanted to do something useful. I was first invited by an NGO to go to Macedonia, make a radio studio and teach people how to do half-hour radio broadcasts for Kosovo refugees, Anderson said.

He adds he was told to make studios for Albanians and Serbs in Priština and help in the making of the programme.

- Priština resembled a dumpjard. The Albanians won the war, and the country was one big party. Albanian reporters were able to create programmes and travel, Serbs were afraid and I had to drive them in my car. I bought them food as they were afraid to leave the studio building. I felt hatred in the air. You could sense it more than anything else, testifies Anderson.

He points out that quality journalism had been impossible back in 1999, but that it had been important to keep trying. He says that it is incredibly important for media not to separate, but include both sides.

- When I returned to Kosovo in 2000, a Serbian working in Priština told me this: ”I wanted to be a reporter and I looked forward to meeting Western journalists, but of all that I met, I would only call two people human beings. You are one of them”. It is the biggest compliment I have received. I came to Kosovo as a “professional” and left as a human being, says Anderson.

After Kosovo, Anderson worked similar jobs in South Africa, Botswana, Afghanistan and Uzbekistan. Today he lives in Scotland and manages the www.simplifeye.co.uk website. He says he cried many times since we had asked him to speak about Aleksandar Simović.

* Reprinting, republishing or usage parts or the entire article is permitted with mandatory source guidance

Тужилац Кељменди позива све грађане који имају информације у вези са киднаповањем и убиствима новинара на Косову да се јаве том тужилаштву или истраживачима Удружења новинара Србије (УНС), гарантујући да ће њихов идентитет бити заштићен. Подвлачи и да закон омогућава и амнестију од злочина онима који пристану да буду сведоци тужилаштва.

Истраге УНМИК-а за кривичну одговорност, ЕУЛЕКС-а за неверицу

После година без истрага у мандату УНМИК-а, а потом ЕУЛЕКС-а, све предмете убистава и киднаповања новинара преузело је косовско тужилаштво у децембру 2018. године. То је први пут да једно тужилаштво има комплетиран списак свих истрага на истој адреси, али и да све истражне радње, крећу, по трећи пут - из почетка.

На констатацију да породице убијених и киднапованих новинара тврде да их тужиоци ЕУЛЕКС-а нису звали и обавештавали, Кељменди подвлачи да “то није нормално”.

- Тужилац мора да буде у сталном контакту са оштећенима, спреман да их прими, саслуша и тражи од њих информације. Ако ме питате да ли сада то раде наши тужиоци, знам да су у неколико предмета предузели неке истражне радње. Послао сам им и неке информације које сам добио од новинара из Србије (прим. аут. подаци из истраживања УНС-а). Данас имам тачну адресу на коју прослеђујем информације, али као тужилац нисам задовољан док не видим резултате. Ако је убиство извршено током рата, веома је тешко доћи до доказа. Зато сматрам да би било важно ако би се надлежни у Приштини и у Београду срели и разменили информације.

После 1999. године, подсећа тужилац, било је ситуација када су увиђаје обављали војници КФОР-а.

- Како војник, без адекватног знања, може да изврши увиђај за убиство? Нисмо имали професионалну полицију, ни добре истражне судије, ни тужиоце за професионалне увиђаје. Све то утиче на успех и наших тужилаца који су, 20 година касније, добили те предмете. Већину убистава, међу њима и новинара, није извршила једна особа. Неки су ту били, као на пример возачи и сви ће једнога дана бити у рату са душом. Оптимиста сам и надам се да ће се појавити и рећи, тако је било, ово су докази, или да нам кажу пут до доказа.

Међутим, у истрази која је укључивала и киднаповање Љубомира Кнежевића, сведок је због претњи одбио да се у судници сретне са осумњиченим и исприча шта је видео. Када му суд није оставио другу опцију, сведок је променио исказ. Коментаришући ову ситуацију, наш саговорник упућује на актуелни закон о кривичном поступку који омогућава да сведок поново буде саслушан, а његова изјава уважена као доказ, иако је раније била одбачена.

Истрага убиства новинара Шефкија Попове, показује да је полиција УНМИК-а из куће однела све што се могло сматрати потенцијалним доказом. Подаци из УНС-овог истраживања указују да је истрага ометана током мандата правосуђа УН, а онда у процесу примопредаје надлежности ова документација није стигла у ЕУЛЕКС. Поставља се питање шта се догодило са доказима изнетим из куће Попове.

УНС: Када неко каже да је загубио доказе да ли прво помислите да је то намерно?

Кељменди: То је ометање правде, нема шта друго. То је кривично дело. Онај ко је сакупио доказе, а сада не зна се где су, мора бити кривично одговоран, без обзира одакле је.

Сваки доказ судија уводи у регистар, а ако се не зна ко је то могао да склони из предмета, онда је судија одговоран. Са УНМИК-ом смо имали доста проблема, а они су се позивали на међународни имунитет што је апсурд. Ако имаш надлежност судије или тужиоца на Косову, онда мораш бити увек одговоран, одакле год да си.

УНС: Не чујете први пут за овакве ситуације, да се загубе докази, предмети?

Кељменди: О томе причамо јавно, свуда и са свима, без икаквог страха. Тачно је да се то десило и у другим предметима, а нарочито у предметима у којима су жртве новинари.

УНС: Да ли је данас овим истрагама највећа препрека политика или нешто друго?

Кељменди: Време је највећи проблем, јер је већ прошло 20 година. Политика је сасвим другачија у односу на 1999. и не може да утиче баш у мери које би се спречавале истражне радње. Некада нисмо смели да спомињемо нека имена, а сада их видимо као окривљене на суду. Нисмо смели да спомињемо неке политичаре, а данас су осуђеници. Тужиоци и судије су много независнији, као и полиција.

Када је реч о истрагама убистава новинара, тужилац Кељменди каже да је важно да се сведоци јаве.

Кељменди: Позивам све грађане, где год да су: ако имају неке информације нека их пошаљу, а гарантујем да ће њихов идентитет бити заштићен и да нико неће сазнати од кога су те информације потекле. Могу нам се директно јавити или преко вас, да починиоци кривичних дела били изведени пред суд.

Важно је да пренесете да наш закон о кривичном поступку омогућава да човек који је био присутан приликом извршења кривичног дела, а можда и мало умешан, јер је био на месту злочина или је морао бити на месту злочина, буде изузет од кривичног гоњења. Могу бити заштићени сведоци сарадници и ми их можемо заштити од претњи и потенцијалних кривичних дела. Ако немају поверења, нека дођу код мене лично, а ја им гарантујем да јавност никада неће сазнати ко су. Много могу помоћи и после тога мирно спавати.

Информације из УНС-овог истраживања изузетно важне за истрагу злочина над новинарима

Први пут имамо потврду да је податке, објављене у трогодишњем истраживању УНС-а, тужилаштво прихватило као важне за истрагу.

Кељменди: То су веома важне информације. Ми смо у обавези да све информације које нам помажу у истрагама верификујемо преко полиције. И увек оно што пише у медијима шаљем полицији. Полиција нам онда пише извештај, који користимо заједно са информацијама које смо добили из ваших текстова. Будите сигурни да су ваше информације веома важне за нас. Желео бих да подвучем и да предмети који се односе на убиства новинара не застаревају и свака нова информација и доказ помажу да кренемо напред.

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Текст је резултат истраживања Удружења новинара Србије о убијеним и несталим новинарима на Косову. Истраживање се спроводи у оквиру пројекта Удружења новинара Србије подржаног од стране Министарства културе и информисања Републике Србије. Ставови изнети у тексту не одражавају нужно ставове и мишљења органа који је пројекат подржао.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Prokurori Kelmendi: Dëshmitarët e krimeve ndaj gazetarëve do të jenë të mbrojtur

- Kemi pasur shpresa se EULEX-i do të ketë efekt më të mirë se sa UNMIK-u, më vjen keq, por jam i dëshpëruar. Nuk bënë asgjë në hetimin e vrasjeve të gazetarëve. Nga dokumentacioni që e kemi pranuar, nuk shihet që prokurorët e atij misioni i janë drejtuar Policisë për të pyetur a ka informata, njohuri, dëshmi apo dëshmitarë të rinj, dhe as nuk i kanë pyetur familjet e viktimave për informata. Sipas Ligjit për Procedurën Penale, Prokuroria e ka një obligim të tillë, si dhe që në çdo dy apo tre muaj t’i raportojë kryeprokurorit për rrjedhën e çdo lëndë dhe cilët janë hapat e ardhshëm. Nëse nuk ka dëshmi që prokurorët e EULEX-it i kanë zhvilluar bisedimet e tilla, atëherë ata nuk paskan bërë asgjë. Nga ana tjetër, të jini të sigurt se të dhënat nga tekstet tuaja ofruan informata të rëndësishme të cilat ua kam dërguar prokurorëve kompetent, thotë prokurori i Prokurorisë Speciale të Kosovës dhe koordinatori për rastet e sulmeve ndaj gazetarëve, Besim Kelmendi, duke u përgjigjur ndaj pyetjes se çfarë ka gjetur nëpër dosje që nga Misioni për Sundim të Ligjit të BE-së arritën në adresë të re për hetim- atë të Prokurorisë kosovare.

Prokurori Kelmendi u bën thirrje të gjithë qytetarëve që kanë informata rreth kidnapimeve dhe vrasjeve të gazetarëve në Kosovë, të lajmërohen në këtë Prokurori ose hulumtueseve nga Asociacioni i Gazetarëve të Serbisë (UNS), duke i siguruar dhe duke u garantuar se identiteti i tyre do të jetë i mbrojtur. Ai nënvizon se ligji e mundëson edhe amnistinë nga krimet për persona që pajtohen të jenë dëshmitarë të Prokurorisë.

Hetimet e UNMIK-ut për përgjegjësi penale, e ato të EULEX-it për mosbesim

Pas shumë vitesh të hetimeve në mandatin e UNMIK-ut, e pastaj të EULEX-it, të gjitha lëndët e vrasjeve dhe kidnapimeve të gazetarëve i mori përsipër Prokuroria e Kosovës në dhjetor të vitit 2018. Kjo ishte hera e parë që një Prokurori e ka listën e kompletuar e të gjithë hetimeve, në adresë të njëjtë, por edhe që të gjitha veprimet hetimore të fillojnë për herë të tretë- nga fillimi.

Për konstatimin e familjeve të gazetarëve të vrarë dhe të kidnapuar, të cilët pohojnë se prokurorët e EULEX-it nuk i kanë ftuar dhe nuk i kanë informuar, Kelmendi thekson se “nuk është normal”.

- Prokurori duhet të jetë në kontakt të përhershëm me të dëmtuarit, i gatshëm për t’i pritur, dëgjuar dhe të kërkojë nga ta informata. E nëse me pyesni a po e bëjnë këtë gjë tani prokurorët tanë, e di se për disa lëndë i kanë ndërmarrë veprimet hetimore. Ua kam dërguar disa informata që i kam pranuar nga gazetarët nga Serbia (prim.aut. të dhënat nga hulumtimet e UNS-it). Sot e kam adresën e saktë ku i dërgoj informatat, por si prokuror nuk jam i kënaqur derisa nuk t’i shoh rezultatet. Nëse një vrasje është kryer gjatë luftës, është shumë vështirë të gjejmë prova. Për këtë gjë konsideroj se do të ishte e rëndësishme nëse do të takoheshin ata që janë kompetent nga Prishtina dhe Beogradi dhe t’i shpërndanin informatat.

Prokurori rikujton se pas vitit 1999 kishte situata kur inspektimet ne vend të ngjarjeve i kryenin ushtarët e KFOR-it.

- Si një ushtar, pa njohuri adekuate, mund ta kryej inspektimin në vend të ngjarjes për një vrasje? Nuk e kishim policinë profesionale, as gjyqtar hetues të mirë dhe as prokuror për inspektim profesional në vend të ngjarjes. Të gjitha këto ndikojnë në suksesin të prokurorëve tanë, që tani, pas 20 vitesh i pranuan këto lëndë. Shumicën e vrasjeve, e mes tyre edhe të gazetarëve, nuk i ka kryer një person. Disa prej tyre ishin për shembull vozitës dhe të gjithë ata një ditë do të luftojnë me shpirt. Jam optimist që do të paraqiten dhe do të thonë kështu ka ndodhur, këto janë provat, ose të na tregojnë rrugën drejt provave.

Megjithatë, në hetimin i cili përfshinte edhe kidnapimin e Lubomir Knezheviqit (Ljubomir Knežević) për shkak të kërcënimeve, dëshmitari ka refuzuar që të takohet me të dyshuarin në sallën e gjykimeve dhe të tregojë se çfarë ka parë. Dhe dëshmitari e ndryshoi deklaratën e tij, pasi që gjykata nuk i la asnjë opsion tjetër.

Duke e komentuar këtë situatë, bashkëbiseduesi ynë i referohet Ligjit aktual për Procedurën Penale, i cili mundëson që dëshmitari të dëgjohet përsëri dhe që deklarata e tij të vlerësohet si provë, edhe pse më herët ishte refuzuar.

Hetimi i vrasjes së gazetarit Shefki Popova tregon që Policia e UMNIK-ut nga shtëpia i mori të gjitha gjërat që mund të konsideroheshin si prove potenciale. Të dhënat nga hulumtimi i UNS-it tregojnë se hetimi ka qenë i penguar gjatë mandatit të gjyqësorit të UN-it, e pastaj gjatë procesit të dorëzimpranimit të kompetencave, ky dokumentacion nuk arriti në EULEX. Parashtrohet pyetja çfarë ka ndodhur me provat e marra nga shtëpia e Popovës.

UNS: Kur dikush thotë që i ka humbur provat, a mendoni së pari që e ka bërë këtë më qëllim?

Kelmendi: Kjo paraqet pengim të drejtësisë, asgjë tjetër. Kjo është vepër penale. Ai që i ka mbledhur provat, dhe tani nuk di ku janë, duhet të përgjigjet penalisht, pa marrë parasysh nga është.

Çdo provë gjyqtari e regjistron në regjistër dhe nëse nuk dihet kush ka pasur mundësi ta zhdukte nga lënda, atëherë përgjegjës është vet gjyqtari. Me UNMIK-un kemi pasur probleme të shumta, kurse ata u thërrisnin në imunitet ndërkombëtar, gjë që është absurde. Nëse e ki kompetencën e një gjyqtari apo prokurori në Kosovë, atëherë duhet të jesh gjithmonë përgjegjës, pa marrë parasysh se nga vjen.

UNS: Nuk dëgjoni për herë të parë për situata të tilla, të humbën provat, lëndët?

Kelmendi: Për këtë gjë flasim publikisht, kudo dhe me kë do, pa kurrfarë frike. Është e vërtetë se kjo gjë ka ndodhur edhe me lëndë të tjera, e sidomos në ato lëndë ku gazetarët janë viktima.

UNS: A është sot pengesa më e madhe për këto hetime ajo politike, apo diçka tjetër?

Kelmendi: Koha është problemi më i madh, sepse kanë kaluar 20 vjet. Politika është krejt ndryshe në krahasim me vitin 1999 dhe nuk mund të ndikojë në atë masë që të pengohen ose ndalohen veprimet hetimore. Dikur nuk kemi pasur guxim t’i përmendim disa emra, kurse sot i shohim të pandehur në gjykatë. Nuk kemi guxuar t’i përmendim disa politikan, e sot ata janë të dënuar. Prokurorët dhe gjyqtarët janë shumë më të pavarur, si edhe Policia.

Kur bëhet fjalë për hetimet e vrasjeve të gazetarëve, prokurori Kelmendi thotë se është me rëndësi që të lajmërohen dëshmitarët.

Kelmendi: U bëj thirrje të gjithë qytetarëve, kush do që të jenë: nëse kanë ndonjë informatë, le ti dërgojnë, u garantoj që identiteti i tyre do të jetë i mbrojtur dhe që askush nuk do të mësojë prej kujt kanë rrjedhë ato informata. Mund të na kontaktojnë direkt ose përmes jush, në mënyrë që kryesit e veprave penale të sillen para gjykatave.

Është me rëndësi që ta përçoni mesazhin se Ligji ynë për Procedurën Penale mundëson që njeriu i cili ishte i pranishëm gjatë kryerjes së veprës penale, dhe i cili ndoshta ka qenë edhe i përfshirë, sepse ishte në vend të krimit ose ishte i detyruar të jetë në vend të krimit, të jetë i përjashtuar nga ndjekja penale. Mund të jenë dëshmitarë bashkëpunëtorë të mbrojtur dhe ne mund t’i mbrojmë nga kërcënimet dhe veprat potenciale penale. Nëse nuk kanë besim, le të vijnë tek unë personalisht, e unë i siguroj se publiku kurrë nuk do të mësojë së kush janë ata. Mund të ndihmojnë dhe pastaj të flenë rehat.

Informatat nga hulumtimi i UNS-it janë jashtëzakonisht të rëndësishme për hetimin e krimeve ndaj gazetarëve

Për herë të parë e kemi një konfirmim që të dhënat e publikuara në hulumtimin trevjeçar të UNS-it, kjo Prokurori i ka pranuar si të rëndësishme për hetim.

Kelmendi: Këto janë informata shumë të rëndësishme. Në jemi të detyruar që ti verifikojmë përmes Policisë të gjitha ato informata që na ndihmojnë në hetim. Dhe gjithmonë ia dërgoj Policisë ato që i shkruajnë mediat. Policia pastaj na e shkruan raportin të cilin e shfrytëzojmë së bashku me informata që i kemi marrë nga tekstet tuaja. Të jeni të sigurt se informatat tuaja janë shumë të rëndësishme për ne. Dëshiroj të theksoj edhe se lëndët që kanë të bëjnë me vrasjet e gazetarëve nuk parashkruhen dhe çdo informatë ose prove e re na ndihmon të shkojmë përpara.

* Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar vetëm duke e cekur edhe burimin

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Prosecutor Kelmendi: Witnesses to crimes against journalists will be protected

- We hoped that EULEX’s performance would be better than UNMIK’s, I must also say, regretfully, that I am disappointed. They did absolutely nothing in the investigations into the murders of journalists.

The documentation that we have received does not indicate that the prosecutors of that Mission addressed the police to ask if there was any new information, findings, evidence, witnesses, or that they asked the victims' families for information. Under the Criminal Procedure Law, the Prosecutor’s Office is under such an obligation, as well as under the obligation to inform the Chief Prosecutor every three months about the progress and further actions to be taken in each case. If there is no evidence that EULEX prosecutors were conducting such interviews, then they have done nothing at all. On the other hand, be sure that your texts have provided important information that I forwarded to the competent prosecutors, says the Special Prosecutor with the Kosovo Specialist Prosecutor’s Office and Coordinator for Cases Involving Attacks against Journalists, Besim Kelmendi, in his answer to the question about what he found in the folders of the EU Rule of Law Mission that have reached the new address for investigation – the Kosovo Prosecutor’s Office.

Prosecutor Kelmendi urges all citizens having information regarding the kidnappings and murders of journalists in Kosovo to contact the Prosecutor’s Office or the investigators of the Journalists’ Association of Serbia (UNS), guaranteeing that their identities will be protected. He also underlines that the law also allows exemption from criminal liability of those who agree to stand as witnesses for the Prosecutor’s Office.

UNMIK deserving of being held criminally liable for its investigations, disbelief over EULEKS’s investigations  

After years without investigations under the UNMIK mandate of, and then of EULEX, all journalist murder and kidnapping cases were taken over by the Kosovo Prosecutor’s Office in December 2018. This is the first time that a prosecutor's office has a complete list of all investigations at the same address, but also that all investigative actions start from the beginning, for the third time.

Regarding the claim of the families of murdered and kidnapped journalists that EULEX prosecutors have neither called nor informed them, Kelmendi stresses that "this is not normal".

 - A Prosecutor must be in constant contact with the aggrieved parties, ready to receive and listen to them and request information from them. If you are asking me if our prosecutors are doing it now, I know that they have taken certain investigative actions in several cases. I have also forwarded some information I received from a journalist from Serbia (author’s note - data from UNS Investigation) to them. Today I have the exact address to which I forward the information, but as a prosecutor I am not satisfied until I see the results. If a murder was committed during the war, it is very difficult to come up with evidence. That is why I think it would be important that the authorities in Pristina and Belgrade meet and exchange information.

After 1999, the Prosecutor recalls, there were situations when KFOR soldiers conducted crime scene investigations.

- How can a soldier, without adequate knowledge, conduct a murder crime scene investigation? We did not have any professional police, or good investigative judges, or prosecutors to conduct professional crime scene investigations. All of this affects the performance of our prosecutors who have been awarded the cases, 20 years later. Most murders, including the murders of journalists, were not committed by one person. Some were e.g. drivers, and one day they would wage a war against their souls. I'm optimistic and hopeful that they will show up and say, this is how it happened, this is the evidence, or show us the location of the evidence.

However, in the investigation into the kidnapping of Ljubomir Knezevic, the witness refused to face the suspect in the courtroom and say what he had seen. When the court left him no other option, the witness changed his statement. Commenting on this situation, our interlocutor refers to the applicable Criminal Procedure Law that allows the witness to be heard again and his statement to be admissible into evidence, although it was previously rejected.

The investigation into the murder of journalist Shefki Popova indicates that UNMIK police have taken from his home everything that could be considered potential evidence. Data from UNS Investigation indicate that the investigation was obstructed during the mandate of the UN judiciary, and afterwards, in the process of handover of jurisdiction, this documentation did not reach EULEX. The question is what has happened to the evidence taken from Popova’s house.

UNS: When someone says that he/she has misplaced the evidence, is your first thought that it was intentional?

Kelmendi: That is obstruction of justice - nothing else. That is a criminal offence. Anyone who has obtained evidence and does not know where it is now, must be held criminally responsible, regardless of where he/she comes from.

Each piece of evidence is entered into the register by the judge, and if it is not known who could have removed it from the case file, then the judge is held liable. We had a lot of problems with UNMIK, and they claimed international immunity, which is absurd. If you have the jurisdiction of a judge or prosecutor in Kosovo, then you must always be held liable, wherever you are.

UNS: This is not the first time that you have heard about such situations, of evidence, cases being misplaced?

Kelmendi: We talk about it publicly, everywhere and with everyone, without any fear. It is true that this has happened in other cases as well, especially in cases where the victims are journalists.

UNS: Is politics the biggest obstacle to these investigations today or something else?

Kelmendi: Time is the biggest problem, because 20 years have passed already. Politics is quite different than in 1999 and no longer has such an impact so as to prevent investigative actions. We used to be afraid to say certain people’s names, and now we see them as defendants in court. We used to be afraid to mention certain politicians, and today they are convicts. Prosecutors and judges are much more independent, as well as the police.  

When it comes to investigating journalist murders, Prosecutor Kelmendi says it is important for witnesses to come forward.

Kelmendi: I urge all citizens, wherever they are, to forward information, if they have any, and I guarantee that their identity will be protected and that no one will know who the information has come from. They may contact us directly, or through you, in order to bring the perpetrators to justice.

It is important for you to convey that our Criminal Procedure Law allows a person who has witnessed a crime, and has perhaps even been a little involved, because he/she was at the crime scene or had to be at the crime scene, to be exempt from prosecution. Justice collaborators may be protected and we may protect them from threats and potential retribution. If they are mistrustful, they may address me personally, and I guarantee that the public will never find out who they are. They can help a lot and then sleep peacefully afterwards.

Information from UNS Investigation extremely important for investigating crimes against journalists

For the first time, we have confirmation that the data, published in a three-year UNS investigation, have been admitted by the Prosecutor’s Office as important for the investigation.

Kelmendi: This is very important information. We are required to verify all pieces of information that help us with our investigations through the police. I always send what is written in the media to the police. The police then compile a report for us, which we use together with the information we have received from your texts. Please be assured that your information is very important to us. I would also like to stress that there is no statute of limitation on cases relating to journalist murders and any new information and evidence helps us move forward.

 * Reprinting, republishing or usage parts or the entire article is permitted with mandatory source guidance

У наставку је овај текст преведен на албански и енглески језик.

Please find below albanian and english translation of this article.                   

Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

Кажу није, што је добра вест. Покренуо сам, не само ја, него и још неке колеге, широку акцију, осећао сам да морам да их спасем. Кључни потез је направио колега који је контактирао Кети Мортон, председницу Комитета за заштиту новинара (CPJ) и супругу Ричарда Холбрука. То је био преломни моменат да их не убију. Увече је био проблем како отићи код Радошевићевих родитеља и супруге и рећи им да га нема, прича за Удружење новинара Србије (УНС), Давор Лукач, новинар ФоНета, сећајући се отмице колега, из Танјуга. Новинара Небојшу Радошевића и фоторепортера Владимира Добричића Киће, заробила је ОВК у октобру 1998. године, у близини приштинског аеродрома Слатина.

Лукач је 1998. и 1999. био извештач Танјуга са Косова. Директор Зоран Јевђовић га је на терен послао из Београда као искусног новинара који је извeштавао са ратишта у Хрватској и Босни и Херцеговини. Отмица колега га је посебно погодила, јер је он требало да буде у аутомобилу са налепницом Прес који је зауставила ОВК.

- Тог јутра сам добио информацију од полиције да је изрешетан аутомобил у близини аеродрома и требало је да идем на терен са Кићом, који је као и ја прошао сва ратишта и били смо “тандем”. Истовремено смо сазнали да стиже посматрачка мисија ОЕБС-а са Вилијамом Вокером. Пошто је то био најважнији догађај тог дана у Србији, остао сам у Приштини, а колеги Радошевићу рекао да иде на терен. Подручје на које сам га послао је важило за безбедну зону. Кића је појурио да направи што боље фотографије, водећи се логиком да су безбедни јер се налазе у домету минобача југословенске војске која је била на аеродрому. Радошевић није познавао терен, иако је био из Приштине. Налетели су на припаднике ОВК, прича Лукач.

У страху због нестанка колега, Давор Лукач је повукао све везе које је као новинар стекао, а било их је, јер су војници и полицајци, као и новинари, ишли с ратишта на ратиште. Подигнут је и извиђачки авион.

- Летелица је снимила Танјугову „Југо флориду“ у селу Седларе. Још значајнија информација – на аутомобилу није било рупа од метака. Пао нам је камен са срца. Ипак, Црвени крст нису пустили да их обиђе, па смо на други начин добили податке. Притискали смо Адема Демаћија и Ибрахима Ругову. На свакој конференцији за новинаре сам им постављао исто питање. Када сам отишао код Демаћијау канцеларију он ми је казао:  Нек напишу молбе за помиловање. Живи су и зна где су, помислио сам. А онда ми је један албански новинар, старији господин у годинама (нажалост, покојни је) кришом рекао да ће бити ослобођени за Дан заставе (28. новембар), али да не говорим никоме, да неко не направи неку будалаштину, прича Давор Лукач. 

Новинари Танјуга су ослобођени пред телевизијским камерама у селу Драгобиље у Дреници, 27. новембра 1998. године. У међувремену њихове колеге новинари протестовали су и у Београду, али и у Приштини. Дугогодишњи новинар ФоНета сматра да је на ослобађање значајно утицало ниво солидарности и упорности новинара: 

- То је помогло и да их не малтретирају у притвору, јер се дигла јавност. Уз нас су били и страни дописници. Код ОВК се створио страх да ће сви упирати прстом у њих ако убијају новинаре. Кића од Дејтонског споразума није пио. Те ноћи, када је ослобођен, попио је ракију. Уто је стигла полиција. Хоће, кажу, да га испитују. Питам Кићу, хоћеш ли? Одговара: не пада ми напамет. Полицајцима сам рекао, ајде господо, дођите сутра..

Новинарска екипа Радио Приштине, Ранко Перенић и Ђуро Славуј, нестали су 21. августа 1998. године. Њихове породице и колеге и даље трагају за њима.

- Са мојим земљаком Славујем имао сам пуно тема за разговор, па смо тако седели и две вечери пре њиховог нестанка. Најгоре је што се за Перенића и Славуја касно реаговало. Питање је на кога су наишли и шта се са њима догодило. У овом случају је био зид ћутања. Оно што сигурно знам је да је тадашњи директор Радио Приштине Миливоје Михајловић одмах реаговао и дигао узбуну, али она није имала одјека.

Свакодневна убиства

О убиству Енвера Маљоку, новинара, писца и шефа Косовског информативног центра (КИЦ), убијеног 11. јануара 1999, сећа се Лукач, се причало увелико, али су разлози злочина остали под велом тајне.

- За Маљокуа је једина чињеница да је човек мртав и да је свако потурао своју причу. Тада је било унутаралбанских обрачуна, због политичке надмоћи, као и унутарсрпских. Било је убистава криминалаца, а за њих је ситуација била идеална да припишеш другој страни. У предграђу Приштине је убијен албански мафијаш, звали су га Тито. Знало се да је био обрачун албанских криминалаца, али су они одмах рекли - убили га Срби. За отмицу Љубомира Кнежевића у мају 1999. нисам знао. Албански новинари су ми у то време говорили, долазе ови из Дренице и њих ништа не занима. Тако је и било. И шта је тада значио новинар, и још у тако малом месту као што је Вучитрн.

Новинари који су сведоци злочина на ратиштима бивше Југославије са траумама борили су се послом, објашњава наш саговорник. Убацивањем у машину, која не оставља простора за размишљање о томе шта је човек доживео.

- На Косову, на терену, полиција је обезбеђивала пут, а ОВК пуцала. Из аутомобила гледам како меци парају асфалт. Један полицајац је пао погођен. Када сам месец дана касније чуо да је преминуо, било ми је ужасно. Хиљаду пута сам се упитао: да ли је он обезбеђивао зато што смо ми туда пролазили? Најгоре што сам доживео је да је код Горње Клине, изрешетан аутомобил у коме сам био. А највећи страх када нам се у јануару 1999. код места Царева чесма (на путу Приштина – Пећ) пробушила гума. Ту се Дреница сече на пола, па када убију или отму неког Србина, да би утерали страх, оставе га на путу. Била је магла да се не види ни метар. Колега је возио, а ја корачао испред возила. Да он види мене, а ја да видим пут.  Надали смо се да нас од магле ОВК неће видети. То што ми имамо је новинарски вијетнамски синдром, који се не разликује пуно од људи који су били у борбама. Најгоре је сећати се. Пред децом ни случајно. 

Звечарке на Косову

Осим ризика којим су били изложени, додаје Лукач, дешавало се да је и професија жртвована.

- Било је и злоупотреби професије и правосуђа, као што је било испитивање пред камерама браће Мазреку, тада новинара Милована Дрецуна, за злочине у Клечки. Питао сам истражног судију - како Вас није срамота? Њих двојицу држе испребијане, не могу да ходају. Да их је Дрецун питао да ли би убили рођеног оца, одговорили би – да. У лето 1998. су нас водили на превој Ћафа Дуље, показивали како је ОВК имала подземна склоништа, бункере под земљом. Мало зађем и видим да су то бункери и ровови ЈНА. Схватим да је то била резервна линија за случај напада из Албаније, а пошто је ОВК у својим редовима имала бивше официре ЈНА који су знали распоред траншеја и бункера, откопали су их и оспособили. Када сам изнео своје запажање, нападоше ме да сам издајник. Сутрадан у приштинском Јединству изађе наслов: Заробљене Србе у бункерима држали са змијама звечаркама. Одакле звечарке на Косову?

И осим оваквих ситуација, истиче, међу новинарима је било више одговорности него данас, “јер су били професионалци”.

- Расветљавање убистава и отмица новинара мислим да је данас важно само њиховим породицама и никоме више. Заборављени су ти људи, јер је ритам живота такав да се заборавља оно што је било прекјуче, а не нешто што је било пре 20 година. Ко се и кад сети Милана Пантића или новинара убијених у Босни?

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Текст је резултат истраживања Удружења новинара Србије о убијеним и несталим новинарима на Косову. Истраживање се спроводи у оквиру пројекта Удружења новинара Србије подржаног од стране Министарства културе и информисања Републике Србије. Ставови изнети у тексту не одражавају нужно ставове и мишљења органа који је пројекат подржао.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Davor Llukaç (Davor Lukač): Radosheviqin (Radošević) dhe Dobraçiqin (Dobračić) i ka shpëtuar solidariteti i gazetarëve

 - Pret, pret, dhe e sheh që nuk janë. Kaluan disa ore, dhe u krijua paniku. E alarmuam policinë dhe mësuam se nuk u paraqiten në punktin e Policisë, domethënë që u kthyen nga ana e djathtë. Shkuan në drejtim të Magurës. Krijohet paniku i madh. Po errësohej, ne po kontrollonim a ka pasur të shtëna.

Na thanë që nuk ka pasur, që është një lajm i mirë. E kam iniciuar, jo vetëm unë, por edhe disa kolegë të tjerë, një aksion të gjerë, ndihesha që duhet t’i shpëtoja. Veprimin kyç e bëri një koleg i cili e kontaktoi Keti Morton (Kati Marton), kryetaren e Komitetit për Mbrojte të Gazetarëve (RFJ) dhe bashkëshorten e Riçard Hollbrukut (Richard Holbrooke). Ai ishte momenti vendimtar për të mos i vrarë. Në mbrëmje ishte problemi se si të shkosh te prindërit dhe bashkëshortja e Radosheviqit dhe t’iu thuash se ai nuk është askund, tregon për Asociacionin e Gazetarëve të Serbisë (UNS) Davor Llukaç gazetari i FoNet-it, duke e rikujtuar rrëmbimin e kolegëve nga Tanjugu. Gazetarin Nebojsha Radosheviqin (Nebojša Radošević) dhe fotoreporterin Vlladimir Dobraçiqin Kiqën (Vladimir Dobrašić Kića) i ka robëruar UÇK-ja në tetor të vitit 1998, afër aeroportit të Prishtinës në Sllatinë. 

Llukaç gjatë viteve 1998 dhe 1999 ishte raportues i Tanjugut nga Kosova. Drejtori, Zoran Jevgjoviq (Zoran Jevđović) e ka dërguar në terren nga Beogradi si gazetar të provuar i cili ka raportuar nga fushëbetejat në Kroaci dhe Bosnje dhe Hercegovinë. Rrëmbimi i kolegëve veçanërisht e ka goditur sepse ai duhej të ishte në makinë me etiketën PRESS të cilin e ndaloi UÇK-ja.

- Atë mëngjes e kam marrë një informatë nga Policia që makina në afërsi të aeroportit ishte brimuar dhe se duhet të dal në terren me Kiqën, i cili sikur dhe unë ka kaluar nëpër fushëbeteja dhe ne dy ishim një “tandem”. Njëkohësisht kemi mësuar se po arrin Misioni vëzhgues i OSBE-së me Uilliam Uokerin (William Walker). Pasi që kjo ishte ngjarja kryesore atë ditë në Serbi, mbeta ne Prishtinë, kurse kolegut tim Radosheviqit i thashë që të shkojë në terren. Zona ku e kam dërguar vlente për një zonë të sigurt. Kiqa vrapoi për t’i bërë fotografitë sa më të mira, duke qenë i udhëhequr me logjikë që janë të sigurt sepse ishin në rang të mortajave të ushtrisë jugosllave e cila gjendej në aeroport. Radosheviqi nuk e njihte terrenin edhe pse ai ishte nga Prishtina. Hasën në pjesëtarët e UÇK-së, tregon Llukaç.

Duke u frikësuar për shkak të zhdukjes së kolegëve, Davor Llukaç i tërhoqi të gjitha lidhjet që i kishte fituar si gazetar, e kishte mjaft shumë lidhje, sepse ushtarët dhe policët, sikur dhe gazetarët, shkonin nga njëra fushëbetejë në tjetrën. Gjithashtu u ngrit në ajër një aeroplan zbulues.

- Aeroplani e xhiroi “Yugo Floriden” e Tanjugut në fshatin Shalë. Një informatë edhe më e rëndësishme se kjo – në makinë nuk kishte vrima nga plumbat. U çliruam. Megjithatë, nuk e lëshuan Kryqin e Kuq që t’i vizitojë, andaj i morëm informatat në mënyra të tjera. Kemi kryer trysni ndaj Adem Demaçit dhe Ibrahim Rugovës. Në çdo konferencë për gazetarë ua shtronim pyetjen e njëjtë. Kur shkova te Demaçi në zyre ai më tha: “Le t’i shkruajnë kërkesat për falje.” Me shkoi ndërmend që janë të gjallë dhe dihet ku janë. E pastaj, një gazetar shqiptar, një zotëri në moshë (fatkeqësisht i ndjerë) fshehurazi më tha se do të lirohen për Ditën e Flamurit (më 28 nëntor), por që të mos i tregoj askujt, në mënyrë që askush të mos bëjë ndonjë marrëzi, tregon Llukaç.

Gazetarët e Tanjugut u liruan para kamerave televizive në fshatin Dragobil në Drenicë, më 27 nëntor të vitit 1998. Ndërkohë, kolegët e tyre protestonin në Beograd, por edhe në Prishtinë. Gazetari shumëvjeçar i FoNet-it konsideron se ndikimin e konsiderueshëm në lirim e ka pasur edhe niveli i solidaritetit dhe i këmbënguljes së gazetarëve:

- Kjo ndihmoi edhe që të mos i keqtrajtojnë në burgim, sepse publiku u ngrit në këmbë. Krahun na mbanin edhe korrespodentët e huaj. Në UÇK u krijua frika që çdo kush do ta drejtojë gishtin ndaj tyre nëse i vrasin gazetarët. Kiqa nga Marrëveshja e Dejtonit nuk pinte. Atë natë që u çlirua, e piu raki. Në atë moment arriti edhe Policia. Thanë se duan ta marrin në pyetje. E pyeta Kiqën; A do?” Përgjigjet: “As ndërmend s’e kam.” Policëve u thashë zotërinj ejani nesër...

Ekipi i gazetarëve të Radio Prishtinës, i përbëre nga  Ranko Pereniqi (Ranko Perenić) dhe Gjuro Sllavuji (Đuro Slavuj), u zhduk më 21 gusht të vitit 1998. Familjet e tyre dhe kolegët ende po i kërkojnë.

- Me bashkatdhetarin tim Sllavujin kam pasur shumë tema për bisedim, prandaj edhe rrinim së bashku dy net para zhdukjes së tij. Gjëja më e keqe është se për Pereniqin dhe Sllavujin reagimi ka qenë i vonuar. Është e diskutueshme në kë kanë hasur ata dhe çfarë ka ndodhur me ta. Në këtë rast kemi të bëjmë me një mur të heshtjes. Gjëja që e di sigurisht është që drejtori i atëhershëm i Radio Prishtinës, Millivoje Mihajlloviq (Milivoje Mihajlović) ka reaguar menjëherë dhe alarmoi, por nuk pati jehonë.

Vrasjet e përditshme

Për vrasjen e Enver Malokut, të gazetarit, shkrimtarit dhe shefit të Qendrës për Informim të Kosovës, i cili u vra më 11 janar të vitit 1999, rikujton LLukaç, flitej gjerësisht, por arsyet e krimit mbeten nën velin e sekreteve.

- Për Malokun i vetmi fakt i vërtetuar është që njeriu është i vdekur dhe që secili e tregonte tregimin e vet. Në atë kohë ka pasur përplasje brenda vet shqiptarëve për epërsi politike, sikur edhe përplasje brenda vet serbëve. Kishte vrasje të kriminelëve, dhe për ta, situata ka qenë ideale për t’ia atribuuar krimet palës kundërshtare. Në periferi të Prishtinës është vrarë një mafioz shqiptar, e quanin Tito. Dihej se ky ishte konflikt i kriminelëve shqiptarë, por ata menjëherë thanë se e kanë vrarë serbët. Për rrëmbimin e Lubomir Knezheviqit (Ljubomir Knežević), në maj të vitit 1999 nuk dija asgjë. Në atë kohë, gazetarët shqiptarë vinin dhe më thoshin se po vijnë ata nga Drenica dhe që asgjë nuk i intereson. Ashtu edhe ka qenë. Dhe çka do të thoshte të jesh gazetar, madje në një vend aq të vogël, siç është Vushtrria.

Gazetarët ishin dëshmitarë të krimeve në fushëbetejat në ish Jugosllavi me trauma, luftonin me punë, shpjegon bashkëbiseduesi. Duke u hedhur në një makinë e cila nuk linte hapësirë për të menduar se çka ka përjetuar njeriu.

- Në Kosovë, në terren, Policia e siguronte rrugën, kurse UÇK-ja shtëntë. Nga makina shikoja se si binin plumbat në asfalt. Një polic ra, i goditur. Kur, një muaj më vonë dëgjova se kishte vdekur, u ndjeva tmerrshëm. Njëmijë herë e kam pyetur vetveten: “A e ka siguruar udhën vetëm se ne ishim duke kaluar aty?” Gjëja më e tmerrshme që e kam përjetuar ishte te Klina e Epërme, kur u brimua makina në të cilën isha unë. Kurse frikën më të madhe e kam ndje në janar të vitit 1999 kur te vendi i quajtur Kroni i Mbretit (në rrugë Prishtinë- Pejë) na u shpua goma. Aty Drenica ndahet përgjysmë, dhe kur e vrisnin apo kidnaponin ndonjë serb, për të krijuar frikë, e linin në rrugë. Kishte rënë mjegull, aq e dendur sa që nuk shihej as një metër më tej. Kolegu e ngiste makinën, kurse unë ecja para makinës. Në mënyrë që ai të më sheh mua, kurse unë ta shoh rrugën. Shpresonim që nga mjegulla UÇK-ja nuk do të na sheh. Atë që ne e kemi quhet sindroma vietnameze e gazetarëve e cila nuk dallon shumë nga njerëzit që ishin në beteja. Gjëja më e tmerrshme është të rikujtosh. Para fëmijëve kurrsesi.

Gjarpërinjtë me zile në Kosovë

Përveç rrezikut të cilit i nënshtroheshin, Llukaç shton se ndodhte që edhe profesioni ka qenë i sakrifikuar.

- Ka pasur keqpërdorime të profesionit dhe të drejtësisë, siç ka qenë marrja në pyetje para kamerave të vëllezërve Mazreku, nga gazetari i atëhershëm Millovan Drecun (Milovan Drecun), rreth krimeve në Kleçke. E kam pyetur gjyqtarin hetues – si nuk keni turp? Ata dy i mbajnë të rrahur, nuk mund të ecin. Në qoftë se Drecuni i kishte pyetur a e kishin vra babanë e tyre, ata nč atë moment ishin përgjigjur me po. Në verë të vitit 1998 na çuan te Qafa e Dulës (Duhël) dhe na tregonin që UÇK-ja i ka pasur strehët nëntokësore, bunkerë nën tokë. Largohem pakëz dhe e shoh se ishin bunkerët dhe llogoret e JNA-së (UPJ). E kuptoj se kjo ka qenë linja rezervë në rast të sulmit nga Shqipëria, e pasi që UÇK-ja në radhët e saj i ka pasur edhe ish oficerët e JNA-së të cilët e njihnin planin e llogoreve dhe bunkerëve, i gërmuan dhe i vunë në funksion. Kur e shpreha mendimin time, më sulmuan që jam tradhtar. Të nesërmen në Unitetin prishtinas ka dalë titulli: Serbët e burgosur në bunkerë i mbanin me gjarpërinjtë me zile. Ku dolën gjarpërinjtë me zile në Kosovë?

Përveç situatave të tilla, ai thekson se mes gazetarëve ka pasur më shumë përgjegjësi se sa sot, “sepse ishin profesionistë”.

- Mendoj që ndriçimi i vrasjeve dhe i rrëmbimeve të gazetarëve sot ka rëndësi vetëm për familjet e tyre dhe për askënd tjetër. Ata njerëz janë harruar sepse ritmi i jetës është i tillë që të harrohet ajo që ka ndodhur pardje, e lerë më çka ka ndodhur para 20 vitesh. Kush i kujton Millan Pantiqin (MIlan Pantić) ose gazetarët e vrarë në Bosnjë?

* Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar vetëm duke e cekur edhe burimin

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Davor Lukač: Radošević and Dobričić saved by journalist solidarity 

- You’re waiting and waiting, and then you realize they were missing. A few hours passed, and the panic aroused. We alarmed the police just to find out they never showed up at the police check-point. This means they took the turning to the right. They went towards Magura. The panic intensifies. The night sets and we’re checking if there was any shooting. 

They say there wasn’t any shooting, which is a good news. I have launched – not only me, but some other colleagues as well – a wide action, I felt I had to save them. The vital move was made by the colleague who contacted Kati Marton, the President of the Committee for Protection of Journlaists (CPJ) and wife of Richard Holbrooke. That was the decisive moment that prevented their killing. In the evening, the problem was how to reach Radošević’s parents and wife and tell them he was missing, tells Davor Lukač for the Journalists Association of Serbia (UNS) and journalist of the FoNet agency, while recalling the kidnapping of the colleagues from TANJUG – reporter Nebojša Dobričić and photo-reporter Vladimir Dobričić, who were captured by KLA in October 1998, near the Priština airport of Slatina. 

Lukač was a reporter for TANJUG in Kosovo in 1998 and 1999. Director Zoran Jevđović sent his for the assignment from Belgrade as an experienced reporter who used to report from the war fields in Croatia and Bosnia and Herzegovina. The kidnapping of his colleagues came particularly hard on him, as it was he who was supposed to be in the vehicle with the PRESS sticker, halted by KLA. 

- That morning, the police notified me, that a car full of bullet holes was found near the airport. I was supposed to go and work in the fields with Kića who has been just like me across all the war-zones and we were a tandem. At the same time we learned that the OSCE Observer Mission headed by William Walker should arrive. As that was the most important event of the day in Serbia, I stayed in Priština and told my colleague Radošević to take over the field assignment. The area I sent him to was supposed to be a safety zone. Kića hurried to make the best photos possible assuming the logic that they were safe as they were within the reach of the Yugoslav Army mortars, and the army was positioned at the airport. Radošević was not acquainted with the terrain, although he was from Priština. They rushed straight into the KLA members, tells Lukač. 

Weary because the colleagues have gone missing, Davor Lukač pulled all the strings he had as a journalist – and there were many as all – soldiers and policemen just like reporters were going from one war-field to another. Even a reconnaissance aircraft was lifted to the air. 

- The aircraft recorded the TANJUG’s “Yugo Florida” in the Sedlare village. Even more important information was – there were no bullet holes on the vehicle. A huge stone was lifted off our chest. However, they didn’t let the Red Cross to visit them, so we obtained the information in other ways. We kept pressuring Adem Demaqi and Ibrahim Rugova. At each press conference I kept asking the same question. When I went to Demaqi’s office, he told me: “Let them write a request for amnesty”. It crossed my mind that they’re alive and that he knows where they are. And then one Albanian journalist, an elderly gentleman (now deceased, unfortunately), secretly passed on to me that they will be freed on the Flag Day (28^thNovember), but that I was not supposed to tell anyone as someone could then do something stupid, says Davor Lukač.

The TANJUG reporters were freed in front of the TV cameras in the Dragobilje village on the 27^thNovember 1998. In the meantime, their colleagues journalists kept protesting in Belgrade, but also in Priština. A long time reporter of FoNet thinks that the level of solidarity and persistence of journalists significantly affected the decision to free them: 

- It also helped that they are not maltreated in detention as the public was aroused. Foreign reporters also supported our side. The KLA feared the finger pointing if they kill the reporters. Kića hasn’t been drinking ever since the Dayton Agreement. On the night when he was freed – he had a rakija. The police came at that moment. They said they wanted to interview him. I asked Kića if he wanted that. He replied: It doesn’t even cross my mind. I told the policemen: Gentlemen, please do come tomorrow. 

The Radio Priština crew - Ranko Perenić and Đuro Slavuj, went missing on the 21^stAugust 1998. Their families and colleagues still keep looking for them. 

- I had so many topics I used to discuss with my countryman Slavuj, and so we were sitting together two nights before their disappearance. The worst thing is that the reaction in case of Perenić and Slavuj was too late. The question is whom they came across and what happened to them. In this case we faced the wall of silence. What I know for sure is that the then Director of Radio Priština, Milivoje Mihajlović, reacted immediately and without delay and raised the alarm, but it did not get any feedback. 

Daily killings

The murder of Enver Maloku, journalist, writer and chief of the Kosovo Information Centre (KIC), who was killed on the 11^thJanuary 1999, was largely discussed – recalls Lukač – but the reasons for the crime remained hidden behind the veil of secret.

- As for the case of Maloku, the only fact is that the man is dead and that each side has their own story. It was the time of intra-Albanian liquidations caused by political dominance, but there were also the intra-Serbian ones. There were murders of criminals, and for them the situation was ideal to attribute the killings to the other side. An Albanian mafia guy called Tito was murdered in a Priština suburb. Everyone was aware it was the war of Albanian criminals among themselves, but they immediately said – the Serbs killed him. I was unaware of the kidnapping of Ljubomir Kneževićin May 1999. Albanian reporters back then used to tell me – the guys from Drenica come here and they do not care about anything. And that’s exactly how it was. And how important was a reporter then and on top of it – in such a small place like Vučitrn. 

The reporters who witnessed crimes in the war fields of former Yugoslavia, fought against their traumas by working, by throwing oneself into the machine which leaves no room for thinking about what one has been through. 

- In Kosovo, when we were in the fields – the police was securing the roads while KLA were shooting. I was watching how the bullets cracked the asphalt behind the car. One policeman fell, he was shot. A month later I learned he died. I felt horrible. I asked myself thousands of times – was he securing that road because we were passing there? The worst thing I experienced was when a car where I was got shot multiple times near Gornja Klina. And the biggest fear I felt was when our tire got flat near the place called Careva česma in 1999 (on the Priština-Peć road). That is the spot which divides Drenica in halves, and where they leave a Serb on the road when they kill of kidnap him just in order to instigate fear in the others. It was foggy and the visibility was not even one meter in front. A colleague was driving, while I was going on foot in front of the vehicle, so that he could see me, and I could see the road. We were hoping that KLA would not spot us because of the fog. What we have is the reporters’ Vietnamese syndrome that doesn’t differ much from the one of the people who took part in combat operations. The worst thing is to remember. But not in any way and under any circumstances in front of the children. 

Rattlesnakes in Kosovo

 In addition to the risks the profession is exposed to, says Lukač, it also used to happen that the profession was sacrificed. 

- There were cases of professional and judiciary abuse such as interrogation of the Mazreku brothers in front of the cameras by then journalist Milovan Drecun and about the Klečka crime. I asked the investigative judge – aren’t you ashamed? The two of them were held there beaten up, they couldn’t even walk. If Drecun asked them if they would kill their own father – they’d say yes. In summer 1998 we were taken to the Ćafa Dulje fold and were shown how KLA had the underground shelters and bunkers. I walk a bit further on and I see these were the bunkers and trenches of the former Yugoslav Army (JNA). I realised it was a backup line position in case of an attack coming from the direction of Albania, and as KLA had among its members the ex JNA officers who knew the positions of trenches and bunkers, they just dug ‘em up and made them functional. When I said out loud what I noticed, they attacked me and said I was a traitor. On the next day, the Priština daily “Jedinstvo” ran the article titled “Captured Serbs Kept in Bunkers with Rattlesnakes”. How did the rattlesnakes find themselves in Kosovo?  

Except from situations like these, Lukač points out that there was more responsibility among reporters than today, because “they were professionals”. 

- I think that solving of murders and kidnappings of reporters remains important nowadays only for their families and none else. Those people are forgotten because the rhythm of life is such that things that happened only the day before yesterday are also forgotten, and not to mention something that had happened 20 years ago. Who remembers Milan Pantić today or the reporters killed in Bosnia? 

* Reprinting, republishing or usage parts or the entire article is permitted with mandatory source guidance

У наставку је овај текст преведен на албански и енглески језик.

Please find below albanian and english translation of this article.                   

Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze. 

Преговоре о њиховом ослобађању водио је Вилијам Вокер, амерички дипломата тек дошао на функцију шефа верификационе мисије ОЕБС-а. Они су једина српска новинарска екипа која је преживала заробљеништво, али све време до њиховог ослобађања, породице нису знале да ли су живи. О овој отмици никада није вођена истрага.

Владимир Добричић, рођен 1948. године у Тузли, преминуо је крајем 2003. године. У разговору за Удружење новинара Србије, његов син Иван, говори и о томе како је све што се његовом оцу догодило брзо заборављено, као и да нико породицу није позвао да говоре о овој теми.

- Мој отац је још као средњошколац, почетком 60-их, заволео фотографију и почео да аматерски фотографише. Врло млад је успео да се запосли у Танјугу, 1969. године. То је била нека друга држава, посао са лепим и финим снимањима. Када се 20-ак година касније у суседној Румунији дешавала револуција, када су стрељали Чаушескуа и његову супругу, отац је као фотограф Танјуга све то снимао. Мало му је "ушла у крв" таква врста фотографије и није много времена прошло, већ 1992. године био је у Борову Селу у Хрватској, касније у Бенковцу и Книну. Када је кренуо рат у БиХ, тамо је провео више него код куће. Године 1998. кренуле су интезивне борбе на Косову. Отишао је тамо, иако је било и других фоторепортера на терену. Желео је да оде као искуснији, да млађе колеге поштеди. Снимао је у Ђаковици, Косовској Митровици, Пећи, свуда... Иако је био у Приштини, били смо у контакту - не баш сваки дан, јер је тада мобилни телефон био скуп и реткост, али се јављао - сећа се Иван Добричић.

Својевремено, Владимир Добричић је испричао у једином интервјуу који је дао "Недељном Телеграфу" како су тог 18. октобра, Небојша и он кренули да обиђу место на коме је претходног дана била пуцњава. Наишли су на људе у униформама, али, како је говорио, није испрва помислио да је реч о припадницима ОВК, јер се група налазила близу Слатине, у артиљеријском домету војске Југославије. Људи у униформи и са пушкама тражили су да заустави Танјугову службену белу југо флориду. Одмах су заробљени.

- Било је јутро, на БК телевизији су ишле кратке вести. Са ТВ-а из друге собе сам чуо да су нестали новинари Владимир Добричић и Небојша Радошевић. Помислио сам најгоре. У току дана су нам из Танјуга исто саопштили. Нису имали шта више да кажу осим - нема их. Прошло је доста времена док ми Момчило Ђорговић, власник "Недељног Телеграфа" у коме сам радио, није рекао да има информацију да су Небојша и мој отац живи, да би требало да их ослободе и да се о томе сада преговара. На крају је тако и било - сећа се Иван.  

Слобода за ТВ

Новинари Танјуга ослобођени су пред телевизијским камерама у селу Драгобиље у Дреници. У штаб ОВК, за ту прилику, позвани су и домаћи и страни новинари.

- Отац ме је позвао са неког сателитског телефона. Док сам разговарао са њим кроз главу ми је пролазило само једно - ако су преживели, мора да су их поломили од батина. Трудио сам се да чујем да ли шушка када говори, јесу ли му сви зуби у вилици или су избијени. Он је најнормалније звучао, и духовит какав је био, казао да су их "спаковали" у неки транспортер, а он тражио да га возе "Код краља". У кафану. Сутрадан је био у Београду. Наредних пет година није пуно причао о тих 40 дана, али оно што је говорио било је кроз шалу. Рецимо, како су их пребацивали из затвора у затвор, што су у ствари били неки подруми, па је једном снег био толико велики да се трактор којим су их возили заглавио. Возач је узео калашњиков и као неком морзеовом азбуком пуцао у ваздух. Из даљине се чуо "одговор" на исти начин. После неколико сати је дошла екипа да их одглави. Док су били у неком подруму, причао ми је како је сатима слушао свог "чувара" како раставља, па безуспешно покушава да "склопи" калашњиков. Сатима је кликтао, док отац није покуцао и питао - хоћеш да ти ја склопим? И склопио му. Причао је и да су их терали да певају неке песме. Средства за хигијену нису видели све време, добијали су храну сваки дан, али мало. Отац је смршао скоро 10 килограма - прича Иван Добричић.

У време када су га заробили Владимир Добричић имао је више фотографија код себе, између осталог и Ибрахима Ругове, Ветона Суроија, али и једну коју је у увек држао у новчанику.

- То је фотографија са Слободаном Милошевићем и отац је мислио да су преживели управо због те слике, што делује доста нелогично. У тренутку када су схватили да су пред војницима ОВК са фантомкама на главама, Небојша је повикао:"бежимо", а мој отац је зауставио ауто. Пришао им је неки командир који је знао српски и рекао: "да сте ишли још само два метра, пуцали би на вас. А сада, напоље!" Ставили су им повез преко очију, везали руке.  Мој отац није био политички настројен Милошевићу, нити је био члан партије, већ је ту слику носио у новчанику да "му се нађе" када га заустави саобраћајна полиција. Људи из ОВК одмах су их претресли, узели све документе и гласно коментарисали то што су нашли. У једном моменту је настао тајац. Отац је одмах знао да су видели слику са Милошевићем и помислио: "ових пар секунди је пресудо - или ће нас одмах побити или ћемо преживети". Преживели су. Отац ми је причао да је и тај ОВК имао фракције и да су они "упали" код најблажих - истиче Иван Добричић.

Истрага би нам значила

- Мој отац је умро напрсно крајем 2003. године, дакле, после тог заробљеништва је живео још 5 година. Ви сте једини који сте контактирали нашу породицу од онда. А тада, не желим да се ругам, него да изнесем чињенице, Небојша и он су добили од државе недељу дана за две особе на Копаонику и нешто новца за који је отац купио одело. Значило би нам када би се овај злочин процесуирао. Било нам је жао, а нарочито када се разболео, због третмана у болници. Никада нисмо тражили нешто посебно, свесни шта су све људи изгубили у тим ратовима, али за њега није било места ни у болничкој соби. Лежао је у ходнику. Сећам се да је моја мајка тада рекла: "па, побогу он је био заробљен на Косову".

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Текст је резултат истраживања Удружења новинара Србије о убијеним и несталим новинарима на Косову. Истраживање се спроводи у оквиру пројекта Удружења новинара Србије подржаног од стране Министарства културе и информисања Републике Србије. Ставови изнети у тексту не одражавају нужно ставове и мишљења органа који је пројекат подржао.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Uoker (Walker) negocioi me UÇK-në, i liroi gazetarët, hetim nuk pati 

Ekipi i gazetarëve të Tanjugut (Tanjug) i përbërë nga gazetari Nebojsha Radosheviq (Nebojša Radošević) dhe fotografi Vlladimir Dobriçiq Kiqa (Vladimir Dobračić Kića), u burgosën më 18 tetor të viti 1998, kur u nisën për ta kryer detyrën e punës afër aeroportit në Sllatinë në Prishtinë. Pjesëtarët e UÇK-së i mbajtën të burgosur 41 ditë, dhe i liruan në prag të Ditës së shqiptarëve të Flamurit të të njëjtit vit. 

Negociatat për lirimin e tyre i ka udhëhequr Uilliam Uoker (William Walker), diplomati amerikan i cili sapo ka arritur në pozitën e kreut të Misionit Verifikues të OSBE-së. Ata janë i vetmi ekip i gazetarëve serbë që e mbijetuan robërinë, por gjatë gjithë kohës, deri te lirimi i tyre, familjet nuk dinin a janë të gjallë. Për këtë kidnapim kurrë nuk u zhvillua hetimi. 

Vlladimir Dobriçiq lindi në vitin 1948 në Tuzlla, ndërroi jetë në fund të vitit 2003. Në bashkëbisedim për Asociacionin e Gazetarëve të Serbisë, i biri i tij Ivan flet se si ishte harruar çdo që i kishte ndodhur babait të tij, dhe se askush nuk e kishte thirrur familjen për të folur për këtë temë. 

-  Babai im, kur ende ishte në shkollë të mesme, në fillim të viteve të 60-ta, filloi ta duaj fotografinë dhe fillojë të fotografojë si amator. Në moshë shumë të re ai arriti të punësohet në Tanjug, në vitin 1969. Ai ishte një shtet tjetër, punë me xhirime të bukura. Kur 20 vite më vonë, në Rumaninë fqinjë ndodhte revolucioni, kur e pushkatuan Çausheskun dhe bashkëshorten e tij, babai si fotografi i Tanjugut e kishte fotografuar gjithë këtë ngjarje. Pakëz i “hyri në gjak” lloji i tillë i fotografisë, dhe nuk kaloi shumë kohë, kur madje në vitin 1992 ka qenë në Borovo Sellë në Kroaci, më vonë në Benkovëc dhe Knin. Kur u nis në luftë në BdheH, atje kaloi më shumë kohë se sa në shtëpi. Në vitin 1998 filluan luftimet intensive në Kosovë. Shkoi atje, edhe pse ishin edhe fotoreporterët e tjerë në terren. Ai deshi të shkoi si dikush që ka më shumë përvojë, t’i ruajë kolegët e rinj. Ka xhiruar në Gjakovë, në Mitrovicë, Pejë, kudo... edhe pse ishte në Prishtinë, ne ishim në kontakt- jo çdo ditë, sepse në atë kohë celulari ishte i shtrenjtë dhe i rrallë, po ai lajmërohej – rikujton Ivan Dobriçiq (Ivan Dobričić). 

Dikur, Vlladimir Dobriçiqi, në një interviste që e kishte dhënë në “Nedelni Tellegraf” (Nedeljni Telegraf) tregoi se si ai dhe Nebojsha, më 18 tetor u nisën për ta vizituar vendin ku një ditë më parë kishte të shtëna. Hasën në njerëz me uniforma, por si tha ai, në momentin e parë, nuk mendoi që bëhet fjalë për pjesëtarët e UÇK-së, sepse grupi gjendej afër Sllatinës, në gamë të artilerisë së ushtrisë së Jugosllavisë. Njerëzit në uniforma dhe me pushka kërkuan që ta ndalë automjetin e Tanjugit, Yugo Floridan e bardhe. Menjëherë u burgosën. 

- Ishte mëngjes, në televizionin BK shkonin lajmet e shkurta. Nga TV-ja, në dhomën tjetër dëgjova se ishin zhdukur gazetarët Vlladimir Dobraçiq dhe Nebojsha Radosheviq. Mendova për më të keqën. Gjatë ditës edhe nga Tanjugu na informuan për të njëjtën gjë. Nuk kishin çka tjetër të thonë përveç- nuk janë. Kaloi shumë kohë, derisa Momçillo Gjorgoviq (Momčilo Đorgović), pronari i gazetës “Nedelni Tellegraf” ku punoja, ma tha informatën se Nebojsha edhe babai im ishin të gjallë, se do duhej t’i lirojnë dhe se për këtë gjë po negociohet. Në fund ashtu edhe ndodhi- rikujtohet Ivani. 

Liria për TV 

Gazetarët e Tanjugut u liruan para kamerave televizive në fshatin Dragobil në Drenicë. Në shtabin e UÇK-së me këtë rast janë ftuar edhe gazetarët vendor, por edhe ata ndërkombëtarë. 

- Babai më thirri nga një telefon satelitor. Përderisa isha duke folur me të, nëpër kokë më kalonte vetëm një gjë – nëse mbijetuan duhet t’i kishin mbytur se rrahuri. Përpiqesha të dëgjoj a po fëshfërin duke folur, a i kishte të gjithë dhëmbët në gojë, apo ishin të thyer. Ai tingëllonte krejtësisht normal, mendjemprehte siç dhe ishte zakonisht, tha se i kishin “paketuar” në një transporter, dhe se ai kërkoi ta dërgojnë “Te mbreti”. Në kafe. Të nesërmen ka qenë në Beograd. Pesë vite të ardhshme nuk fliste shumë për ato 40 ditë, por edhe atë që e tregonte ishte në formë shakaje. Të themi për shembull se si i transferonin nga burgu në burg, që në fakt ishin njëfarë bodrumesh, dhe njëherë bora ishte aq e thellë, sa që traktori me të cilin i transferonin mbeti i ngujuar. Vozitësi e mori kallashin dhe si me njëfarë kodi morse, ka shtënë në ajër. Nga larg u dëgjua “përgjigjja” në mënyrë të njëjtë. Pas disa orësh, erdhi ekipi që t’i nxjerrë. Derisa ishin në njëfarë bodrumi, tregonte si e dëgjonte me orë të tëra “rojën” e tij se si e çmontonte dhe pastaj përpiqej ta “montonte” kallashin, pa sukses. Klikonte me orë të tëra, deri sa babi trokiti dhe e pyeti- a do që ta montoj unë? Edhe ia montoi. Tregonte edhe se i detyronin t’i këndonin disa këngë. Mjetet e higjienës nuk i kishin parë gjatë gjithë kohës, hanin bukë çdo ditë, por pak. Babai i humbi rreth 10 kilogramë- tregon Ivan Dobriçiqi. 

Në kohë kur e burgosen, Vlladimir Dobriçiqi kishte shume fotografi me vete, ndër të tjera edhe të Ibrahim Rugovës, Veton Surroit, por edhe një fotografi të cilën e mbante gjithmonë në kuletë. 

- Ajo ishte fotografia me Sllobodan Millosheviqin, dhe babi mendonte se ata mbijetuan pikërisht falë kësaj fotografie, që duket të jetë gjë tepër e palogjikshme. Në momentin kur e kuptuan se ishin para ushtarëve të UÇK-së, me maska të zeza (fantomka) në kokë, Nebojsha bërtiti: “ikim”,, kurse babai im e ndaloi makinën. Ua afrua një komandant i cili dinte serbisht dhe u tha: “po të kishit shkuar edhe dy metra, do të kishim shtënë drejt jush. Tash jashtë!” Ua lidhëm sytë dhe duart. Babai im nuk ishte i prirë politikisht ndaj Millosheviqit, nuk ishte as anëtar i partisë, por e mbante atë fotografi ne kuletë “nëse i duhet” kur ta ndalojë policia e trafikut (policia rrugore). Njerëzit nga UÇK-ja menjëherë i bastisën, ua morën të gjitha dokumentet dhe më zë të lartë i komentuan ato që i gjetën. Në një moment u krijua heshtja. Babai menjëherë e diti se e kanë parë fotografinë me Millosheviqin dhe mendoi: “këto pak sekonda të ardhshme janë  vendimtare- o do të na vrasin menjëherë, o do të mbijetojmë”. Mbijetuan. Babai me tregonte se edhe ajo UÇK i kishte fraksionet e veta, dhe se ata i ranë ne duar më të butëve- thekson Ivan Dobriçiqi. 

Hetimi do të kishte vlerë për ne

- Babai im ka vdekur papritur, në fund të vitit 2003, andaj, pas këtij burgimi ai jetoi edhe pesë vite. Ju jeni të vetmit që e kanë kontaktuar familjen tanë që nga ajo kohë. E në atë kohë, nuk dua të tallem, por po i tregoj faktet, Nebojsha dhe ai e fituan nga shteti nga një javë në Kopaonik për dy veta dhe një shumë parash, për të cilën babai e bleu një kostum. Do të kishte shumë domethënie për ne po të procedohet ky krim. Na vinte keq, e sidomos kur ishte i sëmurë, për shkak të trajtimit në spital. Kurrë nuk kemi kërkuar diçka të veçantë sepse ishim të vetëdijshëm se çka kanë humbur njerëzit të ato luftëra, por për të nuk kishte vend as në dhomën e të sëmurëve. Ishte i shtrirë në korridor. Më kujtohet kur nëna ime atëherë tha: “pash zotin, po ai ka qenë i robëruar në Kosovë”. 

 * Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar vetëm duke e cekur edhe burimin

--------------------------------------------------------------------------------

Walker negotiated, the KLA released journalists, and there was no investigation          

The Tanjug’s news team, journalist Nabojsa Radosevic and photographer Vladimir Dobricic Kica, were captured on 18 October 1998, en route to an assignment near the Slatina Airport in Pristina. They were held in captivity by members of the KLA for 41 days, and released on the eve of the Albanian Flag Day of the same year.

Negotiations on their release were led by William Walker, the American diplomat who had just taken office as the Head of the OSCE’s Kosovo Verification Mission. They are the only Serbian news team that has survived captivity, however until their release, their families did not know if they were alive. No investigation of this kidnapping has ever been launched.

Vladimir Dobricic, born in 1948 in Tuzla, died at the end of 2003. In a conversation with the Journalists’ Association of Serbia, his son Ivan, talks about how everything that had happened to his father was quickly forgotten, and that nobody has contacted his family to talk about this topic.

- My father liked photography and began taking amateur photos back in high school, at the beginning of the 60’s. He managed to get a job in the Tanjug at a very early age, in 1969.  That was another country, and his job involved beautiful and nice photo shoots. 20 years later, during the revolution in the neighboring Romania, when Ceausescu and his wife were executed, father captured the event as a Tanjug’s photographer. Such type of photography ,,kind of got into his blood" and quite soon after that, in 1992 he was in Borovo Selo in Croatia, later in Benkovac and Knin. When the war in BiH started, he spent more time there than at home. In 1998, intense fighting in Kosovo started. He went there, although there were other photojournalists in the field. He wanted to go and spare his younger colleagues, because he was more experienced. He took photographs in Djakovica, Kosovska Mitrovica, Pec, everywhere ... Although he was in Pristina, we were in contact - not every day, because mobile phones were expensive and rare at the time, but he reported in - Ivan Dobricic recalls.

Vladimir Dobricic, said in his only interview for the "Nedeljni Telegraf" that on 18 October, Nebojsa and he went to visit the site of shooting which had happened the day before. They came across people in uniforms, but, as he said, he did not initially think that they were members of the KLA, because the group was near Slatina, in the artillery range of the Yugoslav National Army. Men in uniforms with rifles asked him to stop the Tanjug's official white Yugo Florida. They were imprisoned on the spot.

- It was morning, short news were being aired on BK Television. I heard on the TV in the other room that journalists Vladimir Dobricic and Nebojsa Radosevic had disappeared. I thought the worst. During the day, the Tanjug told us the same thing. They had nothing else to say except - they are gone. Quite a lot of time has passed until Mimico Djorgovic, the owner of the "Nedeljni Telegraf" in which I worked, said that he had information that Nebojsa and my father were alive, that they should be released and that their release was being negotiated. In the end, this turned out to be true, Ivan reminiscences.  

Freedom for TV

The Tanjug’s journalists were released before television cameras in the village of Dragobilje in Drenica. Domestic and foreign journalists were invited to the KLA headquarters for this occasion.

- My father called me from a satellite phone. While I was talking with him, only one thing was on my mind - if they survived, they had to have been beaten black and blue. I was trying to hear if he was lisping, if he had all his teeth or if all of them had been knocked out. He sounded quite normal, and witty as he was, he said that they had been "packed" into a vehicle, and he asked them to take him to "Kod kralja". To the pub. The next day he was in Belgrade. For the next five years, he did not talk much about those 40 days, but what he did say was said jokingly. For example, they were transferred from one prison to another- in fact these were some basements. The snow was so high that the tractor they were riding on got stuck. The driver picked up his Kalashnikov and fired into the air in Morse’s code. A "response" in the same way was heard from a distance. After a few hours, a team came to unstuck it. While he was in a basement, he told me that he was listening to his "jailer" unsuccessfully trying to "assemble" his Kalashnikov for hours. The jailer was clattering for hours, until father knocked on the door and asked – Do you want me to assemble it? And he did. He also said that they were forced to sing some songs. The whole time he was there they did not see any hygienic supplies. They were given a small quantity of food every day . Father lost almost 10 kilograms - says Ivan Dobricic.

At the time of his capture, Vladimir Dobricic had several photos on him, inter alia,  of Ibrahim Rugova, Veton Surroi, but also one that he always carried in his wallet.

- It’s a photograph with Slobodan Milosevic and father thought that they had survived precisely because of that photograph, which seems rather illogical. The moment they realized that they were facing the KLA soldiers with balaclavas, Nebojsa shouted: ’’Run’’, and my father stopped the car. A commander who spoke Serbian came up to them and said: ’’Had you gone two more meters, you would have been shot. Now, get out!’’  They blindfolded them and tied their hands. My father was neither a supporter of Milosevic, nor a party member, he rather carried that picture in his wallet "just in case" he were stopped by the traffic police. People from the KLA immediately searched them, took all their documents, and loudly commented on what they had found. At one point a  hush fell over the group. Father immediately knew that they had seen the picture with Milosevic and thought: "These few seconds are crucial - they will immediately kill us or we will survive." They survived. Father told me that this KLA also had factions and that they were captured by the softest one - says Ivan Dobricic.

Investigation would mean a lot to us

- My father died suddenly in late 2003 – he lived another 5 years after being held captive. You are the only one who has contacted our family since then. And then, I do not want to be derisive, but rather to present the facts, Nebojsa and he got a week for two in Kopaonik from the state and some money, which father spent on a suit. It would mean a lot to us if this crime were prosecuted. We were sorry, especially when he fell ill, because of his treatment at the hospital. We never asked for anything special, aware of what people had lost in those wars, but there was no place for him in a hospital room either. He was lying in the corridor. I remember that my mother said: "For goodness sake, he was a prisoner in Kosovo".

 * Reprinting, republishing or usage parts or the entire article is permitted with mandatory source guidance

Новинарка Јелена Л. Петковић која је истраживала нестанак Кнежевића рекла је УНС-у да је „истрага пропала у рукама међународне заједнице у оквиру УН“.

„Ван праксе је како се поступало према сведоцима, али и особи која је означена као налогодавац отмица. Индикативно је да се овај предмет ’изгубио’ током трансфера из УНМИК-а у ЕУЛЕКС, па га тако ни мисија владавине права ЕУ није истраживала“, рекла је УНС-у Петковић.

Она каже да о свему овоме породица Кнежевић ништа није знала.

„Податке о овој истрази дуго сам проверавала и индикативне су ми и реакције амбасада држава из које долазе тужилац и судија УН-а, а које сам замолила за помоћ“, каже Петковић.

Она је открила да је адвокаткиња Стоја Ђуричић још 2001. године сумњала да је њега киднаповала група под командом Ганија Имерија (Gani Ymeri), команданта ОВК у области Вучитрн. Она је, као заступник оштећених, тражила проширење тада актуелне истраге за киднаповање шесторице и покушај убиства једног српског цивила, која се водила пред Окружним судом у Митровици против Ганија Имерија.

Након хапшења Имерија, Стоја Ђуричић је 18. децембра 2001. године упутила захтев за проширење истраге, наводећи имена укупно 23 жртве из Вучитрна, а на првом месту Љубомира Кнежевића, који се води као нестао од 6. маја 1999. године.

Као наредбодавца, Ђуричић је назначила и Ганија Дјеља, а Агима Беришу, Сеида Калуда, Мухарема Салихуа, Саљи Селихуа, Исмаиља Гаљицу као непосредне извршиоце, "због основане сумње да су починили кривично дело геноцида". Према подацима којима УНС располаже, нико од њих није био притворен.

Немало након тога, истрага против Имерија је почела да се урушава због отворених претњи убиством заштићеном сведоку. Када је међународни истражни судија Леонард Асира (Leonard Assira) због тих претњи, дозволио сведочење истражитеља уместо сведока, изузет је на захтев одбране, заједно са међународним тужиоцем Мати Хининеном (Matti Hynynen). Након претњи, смена тужиоца и судије, истрага је доспела у ћорсокак, а осумњичени је након пет месеци пуштен из притвора.

Према сазнањима УНС-а, истражитељи УНМИК-а располагали су још једном информацијом која је повезивала Кнежевића и Имерија. У својим истражним списима забележили су податак из списка српског Координационог центра за Косово и Метохију са именима особа повезних са ОВК за које се сумња да су учествовали у злочинима против цивила. У њему се помиње С. С. припадник јединице ОВК која је била активна у Вучитну и наводи да је "учествовао у отмици и убиству Љубомира Кнежевића." У истој информацији се наводи да је Имери био припадник те јединице. 

Породица Љубомира Кнежевића о овоме до сада није чула ни реч.

Кнежевићево тело није пронађено, а у Белој књизи Владе Републике Србије под насловом "Албански тероризам и организовани криминал на Косову и Метохији", објављеној септембра 2003. године, као осумњичени за његов нестанак помиње се Беким (Весељ) Шути, звани "Нику", рођен 1. маја 1976. године у селу Ошљане, општина Вучитрн.

У Белој књизи стоји да је Шути био командант специјалне јединице ОВК при оперативној зони Шаља и да је ова јединица почетком маја 1999. године отела Љубомира Кнежевића.

Како пише у књизи, Кнежевић је одведен у штаб који се налазио у селу Ошљане, где је мучен, а затим убијен.

Син Љубомира Кнежевића Горана рекао је прошле године новинарки Јелени Л. Петковић да је мучно и трауматично што нема назнаке да ће се некако и некада сазнати шта се догодило његовом оца.

„Нити смо знали да је нека истрага покренута, нити да се неко тужилаштво тиме бави, ништа. Мајку, брата, мене нико није звао. Задњег дана када су се војска и полиција повлачиле са Косова, 12. јуна 1999, ишли смо да мајку натерамо да крене са нама, док су нас успут заустављали и говорили да не идемо. Срећом, она, са особљем болнице где је радила, кренула је неким аутобусом и сишла код рођене сестре у Ибарској Слатини. Никада нећу заборавити тај призор и то олакшање, када сам је видео живу и здраву. Од тада нико од нас није живео у Косову. И поред свих информација које су се појавиле, укључујући и то што је Слободан Милошевић на суђењу у Хагу рекао да је мој отац убијен, нисам изгубио наду да је жив. Надам се да ће истина изаћи на видело и уздам се у ваш новинарски еснаф да не оде све у заборав, да га можда некада и нађу“, рекао је Кнежевић.

Љубомир Кнежевић је рођен 25. маја 1939. у Улцињу. Из Улциња у Вучитрн дошао је да служи војску. Новинарску школу завршио је у Београду и тако је почео да се бави новинарством. 

Више информација, до којих је УНС дошао истраживањем о нестанку Љубомира Кнежевића, погледајте на следећим линковима:

Хоће ли фотографија АП-а направљена у Албанији помоћи у истрази нестанка Љубомира Кнежевића?

Син Љубомира Кнежевића Горан: Не може ништа вечно да се сакрије

Бела књига Владе Србије: Врх команде оперативне зоне “Шаља” ОВК одговоран за убиство Кнежевића

Истрага нестанка новинара Љубомира Кнежевића: Застрашивани сведоци, смењени тужилац и судија

Арлему Дезиру представљени су резултати досадашњег истраживачког рада, а њега су занимали детаљи о томе како се истраживање спороводи, колико је људи радило на њему, какве су могућности процесуирања ових злочина, као и даљи планови УНС-а када је реч о упознавању јавности са новим подацима до којих се дошло. Такође, био је заинтерсован и за реакције у јавности. 

Новинарка Јелена Л. Петковић упознала је Дезира са одговорима међународних институција када је реч о пружању затражених података приликом истраживања, захваливши се на пажњи коју мисија ОЕБС-а даје овој теми и помаже да она буде видљивија. У разговору је наглашено да су сви убијени новинари били цивили, да су сви убијени радећи свој посао, као и да нико није страдао зато што се нашао у унакрсној ватри.  

- На Платформи је 2018. године било 26 пријава некажњивости, од чега су 17 појединачних случајева некажњивости убистава новинара. Два убистава догодила су се у Азербејџану, једно у Црној Гори, шест у Руској Федерацији, једно у Србији, два у Турској и пет у Украјини. Осим тога, посебно упозорење за Србију, објављено је у августу 2018. године, у којем се помиње још 14 случајева убистава, отмица и нестанака српских и албанских новинара у периоду од 1988. до 2005. године који нису решени и захтевају обновљене, независне истраге од стране релевантних државних органа, наводи се у извештају Платформе СЕ. 

У извештају СЕ истиче се да је укупан број нерешених убистава и нестанака новинара у земљама чланицама несумњиво већи, а да Платформа садржи само оне које су партнерске организације поднеле од 2015. године. 

- Седамнаест појединачних нерешених случајева су убиства која су се догодила у периду од три до 24 године уназад. У већини случајева није било никаквог помака у истрази. Најдуже нерешени случај је српске новинарке Дада Вујасиновић од 1994. године, наводи се у документу.

У извештају се подсећа како су "политичари вербално злостављали новинаре током прошле године, од изражавања жаљења што новинари још нису ’изумрла врста’, као што је то рекао председник Чешке до ’објављивања листе новинара који су се усудили да критикују владу описујући их као ’издајнике’", као што је то урадила Илустрована Политика. 

- Илустрована Политика је 30. октобра 2018. године објавила текст у коме је независне и критички настројене медије означила као "издајнике и сараднике непријатеља Србије". Текст на шест страна Ђорђа Мартића - познатог по томе што је близак влади и због његовог оштрог писања - идентификовао је одређене уреднике, медије, новинаре и невладине организације као савезнике "непријатеља Србије". Насловна страна илустрована је псом претећег изгледа уз наслов "Пси су пуштени”. Илустрована Политика је 18.  децембра 2018. године наставила са прљавом кампањом против новинара који се боре против некажњивости убица Славка Ћурувије. Државни недељник "Илустрована Политика" потом је оптужио новинарку Љиљану Смајловић за саучесништво у НАТО бомбардовању Србије 1999. године, јер је критиковала контроверзно издање у коме се независни новинари и медији називају издајницима, стоји на Платформи СЕ.

На Платформи СЕ нема случајева убистава новинара Славка Ћурувије и Милана Пантића.

Извештај Платформе СЕ на енглеском језику погледајте у прилогу.

Please find below albanian and english translation of this article.                   

Në vijim, këtë tekst mund ta lexoni në gjuhën shqipe dhe angleze.

Полицији УНМИК-а пријављено је убиство Момира Стокуће, истраге никада није било, а пријава је "нестала" из њихове архиве.

Нема ни истраге убиства Африма Малићија, новинара листа "Бујку".

На листу убијених и отетих новинара Удружење новинара Србије (УНС) је додало и професора Шабана Хотија, који је као део новинарске екипе руске државне телевизије убијен у јула 1998. године у Лапушнику.

Ово је само део сазнања које је у последњих годину дана УНС представио јавности, истражујући убиства и отмице 15 новинара на КиМ, о којима се није знало готово ништа. 

Захваљујући иницијативи УНС-а, прошле године Скупштина Европске федерације новинара (ЕФЈ) усвојила је Резолуцију о истрагама убистава новинара на Косову. На Платформу Савета Европе за заштиту новинарства и безбедност новинара постављена су имена 14 убијених и отетих колега новинара и медијских радника, Срба и Албанаца, на Косову и Метохији у периоду од 1998. до 2005. године. 

Влада Србије донела је одлуку о проширењу надлежности Комисије за истраживање убистава новинара и на случајеве убистава и нестанака новинара на КиМ у периоду од 1998. до 2001. године. И ова одлука је донета управо након објављивања резултата истраживања УНС-а. УНС-ове текстове на албанском, српском и енглеском језику, преносили су медији у Приштини, Београду, али и земљама ЕУ. Ово истраживање је у 2018. години подстакло и друге колеге да праве прилоге и емисије на ову тему, посебно у Приштини. 

Запањујуће велики успех 

Јан Брату, шеф мисије ОЕБС-а на Косову, каже да је УНС-ово истраживање направило велики корак у премошћавању поделе између новинара из српске и албанске заједнице на Косову.

- Поштована госпођо Петковић, у име Мисије ОЕБС-а на Косову, желео бих да изразим наше дивљење и признање за професионалност, посвећеност и одлучност коју сте показали током последњих неколико година извештавајући о случајевима убијених и несталих новинара на Косову између 1998. и 2005. године. Мисија на Косову је посвећена унапређењу сигурности новинара и суочавању са насиљем у прошлости како би се окончало некажњавање и осигурало да новинари могу радити слободно и несметано, у складу са принципима ОЕБС-а. Истраживали сте у веома тешким политичким и друштвеним околностима. Штавише, Ви сте у великој мери били сами. Заиста, Ви сте били пионир у овом погледу. Други сада говоре о томе и следе пут који сте Ви направили. Ваш рад је фокусиран на жртве, без обзира на етничку припадност или политику. У томе сте показали истински професионализам и посвећеност високим принципима у погледу сигурности новинара. Запањујуће је како сте успели да стекнете поверење породица жртава, опет, без обзира на етничку припадност. У овоме сте показали хуманост, поред професионализма. Ово је заиста ретка комбинација. Такође ми дозволите да изразим признање за подршку и посвећеност УНС-а у овом погледу. УНС се заложио за права новинара и сигурност на фундаменталан начин. Ако се не варам, УНС је био први који је обезбедио да текстови о овој теми - углавном Ваши – буду преведени и објављени на српском, албанском и енглеском језику. Ово је питање убијених и несталих новинара на Косову приближило међународној јавности, и што је још важније, направило је велики корак у премошћавању поделе између новинара из српске и албанске заједнице на Косову. Последица тога је заједничка Резолуција, представљена и усвојена од стране Европске федерације новинара. На крају, сигурно је да ће Мисија ОЕБС-а на Косову наставити да подржава напоре Вас и других да решите случајеве убијених и несталих новинара на Косову од 1998. до 2005. године. Ово је принципијелно питање, али и питање хуманости и поштовања породица погинулих и несталих новинара – изјавио је Јан Брату, амбасадор ОЕБС-а на Косову, о УНС-овом истраживању.  

Шта смо открили и објавили у 2018. години? 

Истраге киднаповања Љубомира Кнежевића је било, али је обустављена

Истражујући киднаповање Љубомира Кнежевића, новинара приштинског “Јединства“ и дописника београдске “Политике”, УНС је открио да је адвокаткиња Стоја Ђуричић још 2001. године сумњала да је њега киднаповала група под командом Ганија Имерија, команданта ОВК у области Вучитрн. Она је, као заступник оштећених, тражила проширење тада актуелне истраге за киднаповање шесторице и покушај убиства једног српског цивила, која се водила пред Окружним судом у Митровици против Имерија. Немало потом, истрага против Имерија је почела да се урушава због отворених претњи убиством заштићеном сведоку. Када је међународни истражни судија Леонард Асира због тих претњи на рочишту дозволио сведочење истражитеља уместо сведока, одбрана је тражила његово и изузеће међународног тужиоца Мати Хининена. Након претњи, смене тужиоца и судије, истрага је доспела у ћорсокак, а осумњичени је након пет месеци пуштен из притвора.

Убиство професора Шабана Хотија

Професор руског језика, преводилац и медијски радник Шабан Хоти је заробљен, а потом убијен, као део екипе руске државне телевизије која је јула 1998. године покушала да направи интервју са припадницима ОВК у селу Лапушник. Он је 15. на листи убијених и киднапованих новинара и медијских радника на Косову. 

На путу Приштина-Пећ, припадници ОВК прво су зауставили возило у којем је била екипа руске државне телевизије, а немало потом их заробили. Тог 21. јула 1998. године, око 19.30 руски новинари су пуштени, али не и Хоти. Пет дана касније, стрељан је на планини Бериша. 

Због убиства Шабана Хотија и још осморице цивила, на 13 година затвора, пред Међународним кривичним судом за бившу Југославију (МКСЈ), осуђен је Хајреднин Баљај звани “Шаља”, стражар у логору ОВК Лапушник. 

Еулекс зна ко је одговоран за убиство Џемајља Мустафе? 

УНС је сазнао да припадници ЕУЛЕКС-а који су истраживали убиство новинара Џемајља Мустафе верују да је за овај злочин одговоран Назим Блаца, плаћени убица, који сада ужива статус заштићеног сведока ЕУЛЕКС-а. Мустафу су убила двојица непознатих нападача испред његовог стана у Приштини, 23. новембра 2000. године. УНС-ов извор, по функцији коју обавља на Косову веома кредибилан, рекао је да ЕУЛЕКС има доста сазнања о том убиству.

- Блаца је био атентатор који је стајао иза сваког великог, добро плаћеног убиства, било да су наручиоци из врха странака насталих из фракција ОВК, а које су предводили Хашим Тачи и Рамуш Харадинај, или високи косовски политичари као што су Азем Суља, Гани Геци и Фатмир Љимај. Блаца је починио нечувена и најгнуснија убиства која су се догодила на Косову од 1998. до 2005. године – рекао је извор УНС-у.

Адвокат Назима Блаце Бурхан Ћоса, казао нам је да је ЕУЛЕКС адреса за дозволу за интервју са Блацом. ЕУЛЕКС није одобрио интервју. 

Енвер Маљоку - у истрагу умешани интереси обавештајаца

УНС је сазнао да је обавештајна служба КФОР-а одбила да преда документа о убиству новинара Енвера Маљокуа Централној обавештајној јединици и истражној јединици УНМИК-а, која је водила ову истрагу.

УНМИК-ови истражитељи добили су оскудне информације, а обавештајна служба КФОР-а се "покрила" објашњењем да су сви важни подаци о убиству већ предати војном архиву НАТО-а. УНМИК се обратио војном архиву НАТО-а, али никада није добио одговор.

УНС је тражио у седишту НАТО-а податке из војне архиве о свим убијеним и отетим новинарима на Косову, посебно инсистирајући на документима о убиству Маљокуа.

- Немамо независне информације које потврђују ове инциденте. КФОР је распоређен на Косово у јуну 1999. године - званично је УНС-у одговорено из НАТО-а, уз додатак да се “архива управо сели”. 

- Позадина убистава новинара на Косову је јасна - сметали су на милион начина. То је био начин да се дисциплинују и Албанци. Пре свега Енвер Маљоку - казао је за УНС Раде Мароевић, који је у току и након рата био извештач новинске агенције Бета из Приштине. Он је истакао да “када би албански ШИК (обавештајна агенција ОВК за време рата) отворио архиве, можда би дошли до неких података.” 

УНС је сазнао и да је некадашњи шеф команде ОВК, а потом високи функционер ПДК, Азем Суља, претио да ће "одсећи главу" угледном албанском новинару Меро Базеу.

Када му је Базе поменуо убијеног новинара Маљокуа, Суља му је ставио до знања да су "они" то учинили. Сећајући се догађаја, који се одиграо у време преговора у Рамбујеу, Базе је у разговору за УНС истакао да у контексту догађаја то није било признање убиства, већ покушај застрашивања. 

Убиство Момира Стокуће - 19 година без истраге

Полиција УНМИК је добила позив да се нешто дешава у Улици Ђуре Јакшића 15 у Приштини, 21. септембра 1999. У кући, на тој адреси, на поду спаваће собе затекли су убијеног Момира Стокућу, фоторепортера и сарадника "Политике".

- У канцеларији УНМИК-а су били један странац и девојка, преводилац. Извадио је метак из фиоке и показао ми га. Тим метком је убијен, рекао ми је. Питала сам да ли је то метак из очевог пиштоља? Рекао је не. Тај пиштољ смо нашли у вашој кући. Пуцано је из другог – описала је Бранка Дамњановић, сестра Момира Стокуће, сусрет са истражитељем УНМИК-а када је отишла да преузме Момирово тело.

Истраге никада није било, а подаци о овом предмету су “нестали” из архиве УНМИК-а, што се правда "променом надлежности и селидбом", речено је УНС-у. Података о овом убиству немају ни ЕУЛЕКС, ни Специјално тужилаштво Косова, нити српско Тужилаштво за ратне злочине. 

Нема истраге о убиству новинара Африма Малићија

Почетком 2017. године, мисија ОЕБС-а у Бечу је на листу убијених новинара додала име Африма Малићија, новинара листа "Бујку". Убијен је 2. децембра 1998. године у Приштини, а истрага се не води. У Косовској књизи памћења београдског Фонда за хуманитарно право, наведено је да је Малићи убијен као припадник оружаних формација. Према евиденцији ОВК, Малићи је био припадник 152 бригаде. Ипак, друге информације указују да је убијен као цивил.

- Било је заиста тешко одредити да ли је особа убијена као новинар, цивил или члан оружаних снага. За нас је најважније да је он био медијски професионалац, док је на локалним властима да приведу правди све и транспарентно истраже све околности у вези са тим убиствима - одговорила је УНС-у мисија ОЕБС-а у Бечу. 

Марјан Мелонаши: Злочин пред којим је полиција жмурела

Марјан Мелонаши је нестао 9. септембра 2000. године. Његова мајка Цица Јанковић и његов деда Криста Мелонаши, који је 13 година био директор Школе унутрашњих послова у Вучитрну, учинили су све да га пронађу. 

- Све те генерације милиционера које су касније биле у ОВК и осталим албанским структурама су прошле кроз дедину школу. Био је код Хашима Тачија, ишао је и код Рамуша Харадинаја, али му ништа нису рекли. С обзиром на то где је радио, била сам убеђена да ће деда успети да сазна шта се мом сину догодило, па ма каква била  истина – испричала је Цица Јанковић УНС-у. 

Она каже да је Марјанове колеге из тада покренуте Радио-телевизије Косова никада нису позвале.

- То је завера ћутања, истакла је. 

- Знам да су Марјану претили због дружења са Србима. То ми је рекао, али можда је ту било и других ствари – испричала је за УНС Оливера Бернардони Стојановић, пријатељица Марјана Мелонашија. 

- До нестанка Марјана Мелонашија нисмо баш схватали да су новинари мета. Након њега, нестао је још један наш другар. Када је реч о истрагама, омиљено оправдање УНМИК полиције је било: "Дешава се пуно ствари, знате, има пуно проблема, знате, немамо информације, молимо Вас помозите". Суштина је да их је било баш брига - испичао је за УНС новинар Никола Радишић, који је 1999. и 2000. године био у прес служби УНМИК-а, а данас ради на ТВ Н1.

Важно да се настави истраживање

Веран Матић, председник Комисије за истраживање убистава новинара у Србији, истиче да је “веома важно да УНС настави истраживање јер оно осим што доноси нове податке, подсећа на то шта није учињено, а морало је, или што се не чини, а морало би”.

- УНС и Јелена Петковић отварањем теме несталих, киднапованих и убијених новинара на Косову, на систематски начин, кроз истраживање сваког појединачног случаја, урадили су више него било која институција којој је то било у опису посла, и када је реч о инситутуцијама Србије, али и организацијама које су преузеле одговорност за безбедност грађана - КФОР, УНМИК, ЕУЛЕКС.

Нису имали ни попис убијених и отетих. У многим случајевима није било истрага, неке су само формално вођене и затваране без резултата. Некажњивост убистава и отмице новинара само води у екстремизацију положаја новинара. Ова истраживања покренула су институције. Сада имамо пописе несталих и убијених новинара, прикупљање података о досадашњим институционалним истрагама и формирање случајева и у Србији и при привременим институцијама на Косову. Ипак и даље интензитет рада на овим случајевима није задовољавајући. И даље су истраживања УНС-а и Јелене Петковић динамичнија и обухватнија.

Она ће послужити свакоме ко буде радио истражне радње. Надокнадиће, бар делимично, све пропусте које су направиле институције на Косову нечињењем. 

Друштва у Србији и на Косову, новинари и медији, морају се суочити са суровим чињеницама да је само у неколико година убијен и отет највећи број новинара и медијских радника, а да ниједан од случајева није разрешен. И морају се направити напори како би ови случајеви добили приоритет у решавању. Морају се успоставити мостови између приверемених институција на Косову и институцијама у Србији. Морају се прикупљени подаци са свих страна консолидовати на једно место са јасним планом како ће се на обе стране водити истрага, како би се максимизирао учинак. 

Веома је важно да УНС и поред свега настави истраживање, јер оно осим што доноси нове податке, подсећа на то шта није учињено, а морало је, или што се не чини, а морало би - закључује Матић. 

Инсистирање на истрагама 

Осим родбине, пријатеља, колега и сарадника, у 2018. УНС је објавио и разговоре са челницима институција, са којима је проверавао статусе истрага.

Дрита Хајдари, тужилац за ратне злочине косовског Специјалног тужилаштва, у разговору за УНС, питала се како да локални тужиоци надокнаде оно што међународни нису урадили. 

Мисије УНМИК и ЕУЛЕКС са великим бројем тужилаца нису успеле да реше убиства и отмице новинара, а сада се очекује од локалних тужилаца да надокнаде оно што међународни нису урадили, казала је она за УНС.

Такође, није могла да да више података о истрагама отмице новинара Љубомира Кнежевића и убиства Енвера Маљокуа, јер су, како је рекла – у току.

Документа о истрази отмице Ђуре Славуја и Ранка Перенића то Тужилаштво још није добило од ЕУЛЕКС-а. Хајдари каже и да ово тужилаштво за сада нема никаквих података о убиству Африма Малићија, Криста Гегаја, Момира Стокуће, Шефки Попове и Бардуља Ајетија.

Било би добро да се истрага прошири 

- Жалосно је што се до сада новинари нису бавили истраживањем страдалих новинара, али и других, нарочито цивила, јер би јавност била много боље информисана о догађајима у прошлости. Младе генерације, и овде, и у Србији, и у региону, одрастају са наративом о прошлости, о деведесетима који није баш веран истини. Стварали смо једностране наративе који се више базирију на митовима него на чињеницама. И не само да је важно што је Европска федерација новинара усвојила Резолуцију, што информације доспевају у међународну сферу, него је веома битно и за наше грађане. Институције се нису много тиме бавиле, а ако и има неких истрага, оне никада не доспевају у јавност. Наши грађани остају ускраћени за истину. Апсолутно је важно што сте почели да истражујете отмице и убиства новинара и било би врло добро да се то прошири и на друге цивиле. Такође, ми ћемо имати један врло поуздан извор информација о тим догађајима, истакао је један од саговорника серијала Досије УНС-а, Беким Бљакај, директор Фонда за хуманитарно право у Приштини. 

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

Текст је резултат истраживања новинарског тима Удружења новинара Србије о убијеним и несталим новинарима на Косову. У оквиру постојећег Досијеа о убијеним и несталим новинарима од 1998. до 2005. године, објавићемо нова сазнања како би се јавност детаљно информисала, а домаћи и међународни правосудни органи подстакли да пронађу и казне починиоце ових злочина. Истраживање се спроводи у оквиру пројекта Удружења новинара Србије подржаног од стране Министарства културе и информисања Републике Србије. Ставови изнети у тексту не одражавају нужно ставове и мишљења органа који је пројекат подржао.

__________________________________________________________________________________

Hulumtimi i UNS-it mbi gazetarët e vrarë dhe të zhdukur në KdheM 

Reagimi i Federatës Evropiane të Gazetarëve, i Këshillit të Evropës, OSBE-së dhe Qeverisë së Serbisë ndaj hulumtimit të UNS-it mbi gazetarët e vrarë dhe të zhdukur në KdheM 

Hetimi i rrëmbimit të Lubomir Knezheviqit (Ljubomir Knežević), gazetarit të gazetës  prishtinase “Uniteti “ (Jedinstvo) dhe i gazetës  “Politika” është ndërprerë. Ekzistojnë dëshmitarët e rrëmbimit të Aleksandër Simoviqit Simës (Aleksandar Simović Sima), por rrëmbyesit dhe vrasësit janë në liri. Në EULEX besojnë se pas vrasjes së gazetarit Xhemajl Mustafës qëndron Nazim Bllaca, sot dëshmitari i tyre i mbrojtur. Shërbimi i Inteligjencës së KFOR-it refuzoi t’ia dorëzojë dokumentet UNMIK-ut, mbi hetimin e vrasjes së gazetarit Enver Malokut. 

Policisë së UNMIK-ut i është lajmëruar vrasja e Momir Stokuqës (Momir Sotokuća), hetimi kurrë nuk u zhvillua, kurse lajmërimi “u zhduk” nga arkivi i tyre. 

Nuk ka hetim as për vrasjen e Afrim Maliqit, gazetarin e revistës “Bujku”. 

Në listën e gazetarëve të vrarë dhe të kidnapuar Asociacioni i Gazetarëve të Serbisë (UNS) e ka shtuar edhe profesorin Shaban Hotin, i cili u vra në qershor të vitit 1998 në Llapushnik, si pjesë e ekipit të gazetarëve nga televizioni shtetëror rus. 

Këto janë vetëm një pjesë e njohurive të cilat, gjatë vitit të fundit UNS-i ia ka prezantuar publikut, duke i hulumtuar vrasjet dhe kidnapimet e 15 gazetarëve në KdheM, për të cilët deri më tani nuk dihej pothuajse asgjë. 

Falë iniciativës së UNS-it, vitin e kaluar Kuvendi i Federatës Evropianë të Gazetarëve për mbrojtje të gazetarëve e miratoi Rezolutën mbi hetimet e vrasjeve të gazetarëve në Kosovë. Në Platformën e Këshillit të Evropës për mbrojtën dhe sigurinë e gazetarëve janë vendosur emrat e 14 kolegëve, gazetarë dhe punonjës mediatik, serbë dhe shqiptarë, të vrarë dhe të rrëmbyer, në Kosovë dhe Metohi në periudhë kohore nga vitit 1998 deri në vitin 2005. 

Qeveria e Serbisë e ka marrë vendimin mbi zgjerimin e kompetencave të Komisionit për hulumtimin e vrasjeve të gazetarëve edhe në rastet e gazetarëve të vrarë dhe të zhdukur në KdheM gjatë periudhës 1998-2001. Edhe ky vendim është marrë pikërisht pas publikimit të rezultateve të hulumtimit të UNS-it. Tekstet e UNS-it në gjuhën shqipe, serbe dhe angleze i kanë transmetuar mediat në Prishtinë, Beograd, por edhe në vendet anëtarë të BE-së. Ky hulumtim, në vitin 2018 i nxiti edhe kolegët e tjerë të bëjnë reportazhet dhe emisionet me këtë temë, veçanërisht në Prishtinë. 

Sukses jashtëzakonisht i madh 

Jan Braathu, shefi i misionit të EULEX-it në Kosovë thotë se hulumtimi i UNS-it e ka bërë një hap të madh në tejkalimin e ndarjes mes gazetarëve nga komuniteti serb dhe shqiptar në Kosovë. 

- E nderuara znj. Petkoviq (Pektović), në emër të Misionit të OSBE-së në Kosovë, dëshiroj që ta shpreh admirimin dhe mirënjohjen tonë për profesionalizmin, përkushtimin dhe vendosmërinë që e keni treguar gjatë disa viteve të kaluara. Misioni i OSBE-së në Kosovë është i përkushtuar avancimit të sigurisë së gazetarëve dhe ballafaqohet me dhunën nga e kaluara, me qëllim të përfundimit të mosndëshkimit dhe sigurimit të punës së lirë dhe të papenguar të gazetarëve, në mbështetje të parimeve të OSBE-së. Keni hulumtuar në rrethana tepër të vështira, politike dhe shoqërore. Për më tepër, Ju në shumë raste ishit e vetmuar. Në të vërtet Ju ishit pioniere në këtë pikëpamje. Të tjerët tani janë duke folur për këtë, dhe janë duke e përcjellë rrugën që Ju e keni hapur. Puna e Juaj ishe e përqendruar te viktimat, pa e marrë parasysh përkatësinë etnike apo politikën. Në këtë e treguat profesionalizmin dhe përkushtimin e vërtetë ndaj parimeve të larta në pikëpamje të sigurisë së gazetarëve. Është e jashtëzakonshme se si keni arritur ta fitoni besimin e familjeve të viktimave, por prape se prape, duke mos e marrë parasysh përkatësinë etnike. Në këtë punë Ju, përkrah profesionalizmit,  treguat humanizëm. Ky në të vërtetë është një kombinim i mirë. Më lejoni që gjithashtu ta shprehi mirënjohjen për mbështetjen dhe përkushtimin e UNS-it në këtë kontekst. UNS-i ka avokuar për të drejtat e gazetarëve dhe për siguri në mënyrë fundamentale. Nëse s’gaboj, UNS-i ka qenë i pari i cili ka siguruar që tekstet për këtë temë – kryesisht tekstet Tuaja- të jenë përkthyer dhe të publikuar në gjuhën serbe, shqipe dhe angleze. Kjo gjë ia ka afruar çështjen e gazetarëve të vrarë dhe të zhdukur në Kosovë publikut ndërkombëtar, e që është edhe më e rëndësishme, e ka bërë një hap të madh në tejkalimin e ndarjes mes gazetarëve nga komuniteti serb dhe shqiptar në Kosovë. Pasoja e kësaj ishte edhe Rezoluta e përbashkët, të cilën e prezantoi dhe e miratoi Federata Evropiane e Gazetarëve. Në fund, është gjë e sigurt, që Misioni i OSBE-së në Kosovë, do të vazhdojë t’i mbështesë përpjekjet Tuaja dhe të tjerëve që t’i zgjidhni rastet e vrasjeve të gazetarëve të vrarë dhe të zhdukur në Kosovë nga vitin 1998 deri në vitin 2005. Kjo është çështje parimore, por gjithashtu edhe çështje humanitare dhe e respektit ndaj familjeve të gazetarëve të vrarë dhe të zhdukur – ka deklaruar Jan Braathu, ambasadori i OSBE-së në Kosovë për hulumtimin e UNS-it. 

Çka kemi zbuluar dhe publikuar në vitin 2018 

Kishte hetim për kidnapim të Lubomir Knezheviqit, por është pezulluar.

Duke e hulumtuar kidnapimin e Lubomir Knezheviqit, gazetarit të gazetës prishtinase “Jedinstvo” dhe korrespodentit të gazetës beogradase “Politika”, UNS-i zbuloi që avokatja Stoja Gjuriçiq (Stoja Đuričić), mu në vitin 2001 ka dyshuar se atë e ka kidnapuar një grup nën komandën e Gani Imerit, komandantit të UÇLK-së në rajonin e Vushtrrisë. Ajo, si përfaqësuese e të dëmtuarve, e ka kërkuar zgjerimin e hetimit të atëhershëm për kidnapim të gjashtë personave dhe për tentim vrasje të një civili serb, i cili u zhvillua para Gjykatës së Qarkut në Mitrovicë kundër Imerit. Pas pak, hetimi kundër Imerit filloi të shembej për shkak të kërcënimeve të hapura me vrasje ndaj dëshmitarit të mbrojtur. Kur gjyqtari ndërkombëtar Leonard Asira, për shkak të kërcënimeve në shqyrtim, e ka aprovuar dëshminë e hetuesit në vend të dëshmitarit, mbrojtja e ka kërkuar përjashtimin e tij dhe përjashtimin e prokurorit ndërkombëtar Mati Hininenit. Pas kërcënimeve, ndryshimit të prokurorit dhe të gjyqtarit, hetimi arriti deri në fund të vdekur, kurse i dyshuari pas pesë muajsh u lirua nga paraburgimi. 

 Vrasja e profesorit Shaban Hotit 

Profesori i gjuhës ruse, përkthyesi dhe punonjësi mediatik Shaban Hoti është burgosur, dhe pastaj është vrarë si pjesë e ekipit të televizionit shtetëror rus, i cili në korrik të vitit 1998 ka tentuar ta bëjë një interviste me pjesëtarët e UÇK-së në fshatin Llapushnik. Ai është i pesëmbëdhjeti në listën e gazetarëve dhe punonjësve mediatk të vrarë dhe të kidnapuar në Kosovë. 

Në rrugën Prishtinë – Pejë, pjesëtarët e UÇK-së së pari e kanë ndaluar makinën në të cilën ishte ekipi i televizionit shtetëror rus, dhe pas pak i burgosen. Më atë 21 korrik të vitit 1998, rreth orës 19.30, gazetarët rusë u liruan, por jo edhe Hoti. Pesë ditë më vonë, u pushkatua në malin Berisha. 

Për shkak të vrasjes së Shaban Hotit dhe tetë civilëve të tjerë, para Gjykatës Penale Ndërkombëtarë për ish Jugosllavinë, Hajredin Balaj i quajtur “Shala”, rojtar në kampin e UÇK-së në Llapushnik, u dënua me 13 vite burgim. 

EULEX-i e di se kush është përgjegjës për vrasjen e Xhemajl Mustafës?

UNS-i ka mësuar se pjesëtarët e EULEX-it të, cilët ishin duke e hetuar vrasjen e gazetarit Xhemajl Mustafës, besojnë se përgjegjës për këtë vrasje është Nazim Bllaca, vrasësi me pagesë, i cili tani e ka statutin e dëshmitarit të mbrojtur të EULEX-it. Mustafën e vranë dy sulmues të panjohur para banesës së tij në Prishtinë, më 23 nëntor të citit 2000. Burimi i UNS-it, sipas funksionit që e ushtron në Kosovë është shumë kredibil, dhe ai tha se EULEX-i ka shumë njohuri për këtë vrasje. 

- Bllaca ishte atentatori i cili qëndronte pas çdo vrasjeje të madhe dhe të paguar mirë, qofshin porositësit nga kreu i partive të formuara nga fraksionet e UÇK-së, e të cilat i udhëhiqeshin Hashim Thaçi dhe Ramush Haradinaj apo politikanët e lartë në Kosovë siç janë Azem Syla, Gani Geci dhe Fatmir Limaj. Bllaca i ka kryer vrasjet e papara dhe më të tmerrshme që kanë ndodhur në Kosovë nga vitit 1998 deri në vitin 2005 – tha burimi i UNS-it. 

Avokati i Nazim Bllacës, Burhan Qosa na tha se EULEX-i është adresa për lejimin e realizimit të intervistës me Bllacën. EULEX-i nuk e aprovoi intervistën. 

Enver Maloku – në hetim janë përfshirë edhe interesat e inteligjencës 

UNS-i mësoi se Shërbimi i Inteligjencës së KFOR-it ka refuzuar t’ia dorëzojë dokumentet mbi vrasjen e gazetarit Enver Malokut Njësisë Qendrorë të Inteligjencës dhe Njësisë Hetimorë të UNMIK-ut, i cili e ka udhëhequr këtë hetim. 

Hetuesit e UNMIK-ut kanë pranuar pak informata kurse Shërbimi i Inteligjencës së KFOR-it “i ka mbuluar” me arsyetim se të gjitha të dhënat e rëndësishme mbi vrasje, tani i janë dorëzuar arkivit ushtarak të NATO-s. UNMIK-u i është drejtuar arkivit ushtarak të NATO-s, por kurrë nuk mori përgjigje. 

UNS-i në selinë e NATO-s i ka kërkuar të dhënat nga arkivi ushtarak për të gjithë gazetarët e vrarë dhe të rrëmbyer në Kosovë, e sidomos ka insistuar për dokumentet mbi vrasjen e Maliqit. 

- Nuk i kemi informatat e pavarura të cilat i konfirmojnë këto incidente. KFOR-i është vendosur në Kosovë në qershor të vitit 1999 – zyrtarisht i është përgjigjur NATO UNS-it, duke shtuar se “arkivi aktualisht është duke u zhvendosur.” 

- Prapavija e vrasjeve së gazetarëve në Kosovë është e qartë – ishin pengesë nga shumë pikëpamje. Kjo ishte mënyra që shqiptarët të disiplinohen. Në radhë të parë Enver Maloku – tha për UNS Rade Maroeviq (Rade Maroecić), i cili gjatë dhe pas luftës ishte raportuesi i agjencisë së lajmeve BETA nga Prishtina. Ai theksoi se “nëse SHIK-u shqiptar (shërbimi i inteligjencës së UÇK-së gjatë luftës) i kishte hapur aktivet, ndoshta kishim ardhur deri te ndonjë të dhënë.” 

UNS-i mësoi se shefi i dikurshëm i komandës së UÇK-së, e pastaj zyrtar i lartë i PDK-së, Azem Syla, e kërcënonte një gazetar shqiptar, Mero Bazen, se do të ia “presë kokën”.

Kur Baze ia përmendi Malokun, gazetarin e vrarë, Syla ia vuri në dijeni se “ata” e kanë bërë këtë gjë. Duke e rikujtuar ngjarjen e cila ndodhi gjatë negociatave në Rambuje, Baze në bashkëbisedim me UNS-in theksoi se në kontekstin e ngjarjes ky nuk ishte pranim i kryerjes së vrasjes, por tentim i frikësimit. 

Vrasja e Momir Stokuqës – 19 vite pa hetim 

Më 21 shtator të vitit 1999 Policia e UNMIK-ut e ka pranuar një thirrje që diçka po ndodh në rrugën “Gjura Jakshiq” (Đura Jakšić) 15 në Prishtinë. Në shtëpi në këtë adresë, në dyshemenë e dhomës së fjetjes e gjetën Momir Stokuqen, fotoreporterin dhe bashkëpunuesin e “Politikës”, të vrarë. 

- Në zyrën e UNMIK-ut ishin një i huaj dhe një vajzë, përkthyese. E nxori plumbin nga sirtari dhe ma tregoi. Me këtë plumb u vra, më tha. E kam pyetur a është plumbi nga pistoleta e babait? Më tha që jo. Atë pistoletë e kemi gjetur në shtëpinë tuaj. Është shtënë nga pistoleta tjetër – e përshkroi Branka Damnjanoviq (Branka Damnjanović), motra e Momir Stokuqës, takimin me hetuesin e UNMIK-ut kur ka shkuar për ta marrë kufomën e Momirit. 

Hetimi nuk u zhvillua kurrë, kurse të dhënat në këtë lëndë janë “zhdukur” nga arkivi i UNMIK-ut, gjë që arsyetohet “me ndryshimin e kompetencave dhe zhvendosjen”, i është thënë UNS-it. Të dhënat për këtë vrasje nuk i kanë as EULEX-i, as Prokuroria Speciale e Kosovës, as Prokuroria serbe për Krime të Luftës. 

Nuk ka hetim për vrasjen e gazetarit Afrim Maliqit 

Në fillim të vitit 2017, Misioni i OSBE-së në Vjenë, në listën e gazetarëve të vrarë e shtoi edhe emrin e Afrim Maliqit, gazetarit të revistës “Bujku”. Ai u vra më 2 dhjetor të vitit 1998 në Prishtinë, por hetimi nuk po zhvillohet. Në Libër Kujtimin e Kosovës nga Fondi për të Drejtën Humanitare është cekur që Maliqi është vrarë si pjesëtarë i formacioneve të armatosura. Sipas evidencës së UÇK-së, Maliqi ishte pjesëtarë i Brigadës 152. Megjithatë, informatat e tjera tregojnë që është vrarë si civil. 

- Në të vërtetë ishte vështirë që të përcaktohet a është vrarë ky person si gazetar, civil apo si pjesëtar i forcave të armatosura. Për ne, gjëja më e rëndësishme ishte që ai ishte profesionist medial, por është detyra e pushtetit lokal që t’i sjellë para drejtësisë të gjithë dhe t’i hetojë në mënyrë transparente të gjitha rrethanat në lidhje me këtë vrasje – i është përgjigjur UNS-it Misioni i OSBE-së në Vjenë. 

Marjan Mellonashi: Krimi para të cilit Policia i mbylli sytë 

Marjan Mellonashi u zhduk më 9 shtator të vitit 2000. E ëma e tij, Cica Jankoviq (Cica Janković) dhe gjyshi i tij Krista Mellonashi, i cili për 13 vite ishte drejtor i Shkollës së Punëve të Brendshme në Vushtrri, bënë çdo gjë për ta gjetur. 

- Të gjitha ato gjenerata të policëve që më vonë ishin pjesë e UÇK-së dhe të strukturave të tjera shqiptare, kaluan nëpër shkollën e gjyshit. Shkoi edhe të Hashim Thaçi, edhe të Ramush Haradinaj, por nuk i thanë asgjë. Duke e marrë parasysh se ku ka punuar, isha e sigurt që gjyshi do të mësojë se çka i ka ndodhur djalit tim, cilado që ishte e vërteta – tregoi Cica Jankoviq për UNS. 

Ajo thotë se kolegët e Marjanit nga sapo i themeluar Radio-televizioni i Kosovës, kurrë nuk e morën në telefon. 

- Ky është komplot i heshtjes, theksoi ajo. 

- E di që Marjanin e kërcënonin për shkak të shoqërimit me serbë. Këtë ma tha, por ndoshta kanë ekzistuar edhe gjerat e tjera – tregoi për UNS Ollivera Bernardoni Stojanoviq (Olivera Bernardoni Stojanović), mikesha e Marjan Mellonashit. 

- Deri në zhdukjen e Marjan Mellonashit, ne nuk kuptonim se gazetarët ishin shënjestra. Pas tij u zhduk edhe një tjetër nga miqtë tanë. Kur bëhet fjalë për hetime, arsyetimi i preferuar i Policisë së UNMIK-ut ishte: “E dini se po ndodhin shumë gjëra, kemi shumë probleme, e dini, nuk kemi informata, ju lutem na ndihmoni.” Thelbi është që nuk iu bëhej vonë – tregoi për UNS gazetari Nikolla Radishiq (Nikola Radišić), i cili gjatë viteve 1999 dhe 2000 ishte në pres shërbimin e UNMIK-ut, kurse sot punon në TV N1. 

 Është e rëndësishme që të vazhdohet hulumtimi 

Veran Matiq (Veran Matić), kryetari i Komisionit për hetimin e vrasjeve të gazetarëve në Serbi thekson “është shumë me rëndësi që UNS-i ta vazhdojë hulumtimin sepse përveç që i sjellë të dhënat e reja, rikujton se çka nuk është bërë, e duhej të ishte bërë ose nuk po bëhet e do duhej të bëhet”. 

- UNS-i dhe Jellena Petkoviq (Jelena Petković) duke e hapur temën e gazetarëve të zhdukur, të kidnapuar dhe të vrarë në Kosovë, në mënyrë sistematike, përmes hulumtimit të secilit rast individual, kanë bërë më shumë se cilido institucion, i cili këtë gjë e ka në përshkrimin e punës së saj, edhe kur bëhet fjalë për institucionet e Serbisë, por edhe për organizatat të cilat e kanë ndërmarrë përgjegjësinë për sigurinë e qytetarëve – KFOR-i, UNMIK-u dhe EULEX-i. 

Nuk e kishin as listën e të vrarëve dhe të kidnapuarve. Në shumë raste nuk kishte hetime, e disa janë zhvilluar vetëm formalisht dhe janë mbyllur pa rezultate. Mosndëshkimi i vrasjeve dhe i kidnapimeve të gazetarëve vetëm çon në ekstremizmin e pozitës së gazetarëve. Këto hulumtime i kanë vu në lëvizje të gjitha institucionet. Tani i kemi listat e gazetarëve të zhdukur dhe të vrarë, kemi mbledhje të të dhënave mbi hetimet e deritashme institucionale dhe formimin e rasteve në Serbi dhe në institucionet e përkohshme më Kosovë. Megjithatë, intensiteti i punës në këto raste, ende nuk është i kënaqshëm. Hulumtimet e UNS-it dhe i Jellena Petkoviq, ende janë më dinamike dhe më përfshirëse. 

Ato do t’i shërbejnë çdo kujt që do të merret me veprimtari hetuese. Të paktën do t’i kompensojnë, të gjitha lëshimet që i kanë bërë institucionet në Kosovë duke mosvepruar. 

Shoqëritë si në Serbi, ashtu edhe në Kosovë, gazetarët, mediat, duhet të ballafaqohen me faktet brutale që vetëm për disa vite është vrarë dhe rrëmbyer numri më i madh i gazetarëve dhe punonjësve mediatk, e asnjëri nga rastet nuk u zgjidh. Duhet bërë përpjekje që këto raste të marrin prioritet në zgjidhje. Duhet të vendosen urët mes institucioneve të përkohshme në Kosovë dhe atyre në Serbi. Duhet të konsolidohen të gjitha të dhënat të mbledhura nga të gjitha anët, në një vend dhe me plan të qartë se si do të zhvillohet hetimi nga të dyja anët, në mënyrë që të maksimizohet performanca. Është shumë më rëndësi që UNS-i, krahas gjithçkaje, ta vazhdojë hulumtimin, sepse përveç që i sjellë të dhënat e reja, rikujton se çka nuk është bërë, e duhej të ishte bërë, ose çka nuk po bëhet, e do duhej të bëhet- përfundon Matiqi. 

Insistimi në hetime 

Përveç bashkëbisedimeve me familje, miqtë, kolegë dhe bashkëpunëtorë, në vitin 2018 UNS-i i ka publikuar bashkëbisedimet me udhëheqësit e institucioneve me të cilat i ka kontrolluar statuset e hetimeve. 

Drita Hajdari, prokurorja për krime të luftës në Prokurorinë Speciale të Kosovës, në bashkëbisedim me UNS-in e parashtroi pyetjen se si do ta kompensojnë prokuroret lokal punën që ata ndërkombëtarë nuk e kanë bërë. 

Misionet e UNMIK-ut dhe të EULEX-it më një numër të madh të prokurorëve, nuk arritën t’i zgjidhnin vrasjet dhe kidnapimet e gazetarëve, e tani pritet nga prokuroret lokal që ta kompensojnë punën që ata ndërkombëtarë nuk e kanë bërë, tha ajo për UNS. 

Gjithashtu, ajo nuk pati mundësi që të ofrojë më shumë të dhëna mbi hetimet e kidnapimit të gazetarit Lubomir Knezheviqit dhe vrasjes së Enver Malokut, sepse siç na tha – janë duke u zhvilluar. 

Dokumentet mbi hetimin e rrëmbimit të Gjuro Sllavujit (Đuro Slavuj) dhe Ranko Pereniqit (Ranko Perenić), prokuroria në fjalë nuk i ka pranuar ende nga EULEX-i. Hajdari thotë se kjo prokurori tani për tani nuk ka asnjë të dhënë për vrasjen e Afrim Maliqit, Krist Gegajt, Momir Stokuqes, Shefki Popovës dhe Bardhyl Ajetit. 

Do të ishte mirë që hetimi të zgjerohet 

Është për keqardhje që gazetarët deri tani nuk u morën me hulumtime të gazetarëve të vrarë, por edhe të tjerëve, sidomos civilëve, sepse po ta kishin bërë këtë, publiku do të ishte i informuar më mirë mbi ngjarjet nga e kaluara. Gjeneratat e reja, edhe këtu, edhe në Serbi, në rajon, janë duke u rritur me narrativin nga e kaluara, për vitet e nëntëdhjeta, i cili nuk i është fisnik të vërtetës. I kemi krijuar narrativet e njëanshme, të cilët më shumë bazohen në mite, se sa në fakte. Dhe jo vetëm që është i rëndësishëm miratimi i Rezolutës nga ana e Federatës Evropiane të Gazetarëve, që informatat po arrijnë ne rrafshin ndërkombëtar, por kjo gjë është shumë e rëndësishme edhe për qytetarët tanë. Institucionet nuk u morën shumë me këtë gjë, e edhe nëse ekzistojnë hetimet, ato kurrë nuk arrijnë në publik. Qytetarëve tanë iu mohohet e vërteta. Absolutisht është e rëndësishme  që keni filluar t’i hulumtoni rrëmbimet dhe vrasjet e gazetarëve, dhe do të ishte shumë mirë që hetimi të zgjerohet dhe t’i përfshijë edhe civilët e tjerë. Gjithashtu, ne do ta kemi një burim të besueshëm të informatave mbi këto ngjarje, theksoi njëri nga bashkëbiseduesit te serisë Dosja e UNS-it, Bekim Blakaj, drejtori i Fondit për të Drejtën Humanitare në Prishtinë. 

*Marrja e pjesëve të tekstit ose tekstit në tërësi është e lejuar me cekjen e detyrueshme të burimit. Ky tekst është rezultat i hulumtimit të ekipit të gazetarëve të Asociacionit të Gazetarëve të Serbisë mbi gazetarët e vrarë dhe të zhdukur në Kosovë. Në kuadër të Dosjes ekzistuese mbi gazetarët e vrare dhe të zhdukur nga viti 1998 deri në vitin 2005, do t’i publikojmë njohuritë e reja, në mënyrë që publiku të jetë i informuar hollësisht, dhe në mënyrë që organet gjyqësore, vendore dhe ato ndërkombëtare, të nxitën për t’i gjetur dhe për t’i ndëshkuar kryesit e këtyre vrasjeve. Hulumtimi po zbatohet në kuadër të projektit të Asociacionit të Gazetarëve të Serbisë, të mbështetur nga Ministria e Kulturës dhe Informimit të Republikës së Serbisë. Qëndrimi i shprehur në tekst nuk i reflektojn detyrimisht edhe qëndrimet dhe mendimin e organit i cili e ka mbështetur projektin.

-----------------------------------

Reaction of the European Federation of Journalists, the Council of Europe, the OSCE and the Government of the Republic of Serbia to the UNS’s investigation into the murdered and kidnapped journalists in Kosovo

The investigation into the kidnapping of Ljubomir Knezevic, journalist of Pristina's "Jedinstvo" and "Politika", has been stopped.

There are witnesses of the kidnapping of Aleksandar Simovic Sima, but the kidnappers and murderers are at large.

EULEX staff members believe Nazim Bllaca, who is now their protected witness, to be behind the murder of journalist Xhemail Mustafa.

KFOR intelligence service has refused to hand over documents about the investigation of the murder of journalist Enver Maloku to UNMIK.

The murder of Momir Stokic has been reported to UNMIK Police. There has never been an investigation and the complaint "disappeared" from their archives.

No investigation into the murder of Afrim Maliqi, a journalist of the newspaper "Bujku", either.

The Journalists’ Association of Serbia (UNS) has added Professor Shaban Hoti, who was a part of the Russian state television journalist team, to the list of murdered and kidnapped journalists. He was killed in Lapusnik, in July 1998.

These are only some of the UNS’s findings presented to the public in the past year on the investigations of the murders and kidnappings of 15 journalists in KiM, about which almost nothing was known.

Last year, the Assembly of the European Federation of Journalists (EFJ) adopted the Resolution on investigations into murders of journalists in Kosovo on the initiative of the UNS. The names of the 14 Serbian and Albanian colleagues, journalists and media workers murdered and kidnapped in Kosovo and Metohija from 1998 to 2005 have been published on the Council of Europe's Platform for the Protection of Journalism and the Safety of Journalists. 

The Government of the Republic of Serbia passed a decision extending the remit of the Commission for the Investigation of Murders of Journalists to the cases of murders and disappearances of journalists in KiM in the period 1998 - 2001. This decision was passed just after the publication of the results of the UNS’s investigation.  The UNS’s texts in Albanian, Serbian and English were published by the media in Pristina, Belgrade and EU countries. In 2018, this investigation encouraged other colleagues to make contributions and features on this topic, especially in Pristina. 

Staggeringly huge success 

Jan Braathu, Head of the OSCE Mission in Kosovo, says that the UNS’s investigation has been a major step forward in bridging the division between journalists belonging to the Serbian and Albanian communities in Kosovo.

- Dear Mrs. Petkovic, on behalf of the OSCE Mission in Kosovo, I would like to express our admiration to and recognition of your professionalism, dedication and determination exhibited over the past few years while reporting on the cases of the murdered and missing journalists in Kosovo between 1998 and 2005. The Mission in Kosovo is committed to improving the safety of journalists and addressing the past violence in order to end impunity and ensure that journalists can work freely and unhindered, in accordance with the principles of the OSCE. You have been investigating in very difficult political and social environment. Moreover, you have largely been alone. Indeed, you have been a pioneer in this regard. Others are now talking about it and following the path that you have forged. Your work is focused on the victims, regardless of ethnicity or politics. In that you have exhibited true professionalism and commitment to high principles regarding the safety of journalists. It's astonishing how you have managed to gain the trust of families of victims, again, regardless of ethnicity. In this you have exhibited humanity, in addition to professionalism. This is a really rare combination. In addition, allow me to express my appreciation for the UNS’s support and commitment in this regard. The UNS has advocated for the rights of journalists and security in a fundamental way. If I'm not mistaken, the UNS has been the first to ensure that the texts on this subject - mainly yours - are translated and published in Serbian, Albanian and English. It has brought the issue of the murdered and missing journalists in Kosovo closer to the international public, and, more importantly, it has made a major step forward in bridging the division between journalists from the Serbian and Albanian communities in Kosovo. This has resulted in a joint resolution, presented and adopted by the European Federation of Journalists. Finally, the OSCE Mission in Kosovo will certainly continue to support your efforts and the efforts of others to resolve the cases of murdered and missing journalists in Kosovo from 1998 to 2005. This is a principled issue, but also the issue of humanity and respect for the families of the murdered and missing journalists - said Jan Braathu, the OSCE Ambassador to Kosovo, about the UNS’s research.  

What did we discover and publish in 2018? 

There was an investigation into the kidnapping of Ljubomir Knezevic, but it was suspended

While investigating the kidnapping of Ljubomir Knezevic, a journalist from Pristina's "Jedinstvo" and a correspondent of Belgrade's "Politika", the UNS discovered that back in 2001, the attorney Stoja Djuricic suspected that he had been kidnapped by a group under the command of Gani Ymeri, the KLA commander in the Vushtrri region. As the representative of the aggrieved parties, she asked for the extension of the then current investigation into the kidnapping of six men and the attempted murder of a Serb civilian before the District Court in Mitrovica against Ymeri. Quite soon after that, the investigation against Ymeri began to crumble due to open murder threats to a protected witness. When the international investigative judge Leonard Assira allowed the investigator to testify instead of the witnesses at the hearing due to these threats, the defense requested his exemption as well as the exemption of the international prosecutor Matti Heinonen. After the threats, the replacement of the prosecutor and the judge, the investigation reached a dead end, and the suspect was released from detention five months later.

Murder of Professor Shaban Hoti

Russian language professor, translator and media worker, Shaban Hoti was captured and murdered, as a part of the Russian state television team that tried to interview KLA members in Lapusnik village, in July 1998. He is the 15^th on the list of murdered and kidnapped journalists and media workers in Kosovo. 

Members of the KLA first stopped the vehicle with the Russian state television group on the Pristina-Peja road and then captured them. On 21 July 1998, around 19:30, Russian journalists were released, but not Hoti. Five days later, he was shot at Berisha Mountain. 

Hajrednin Balaj, nicknamed ‘’Shala’’, a guard in the KLA concentration camp Lapusnik, has been convicted before the International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (ICTY) to 13 years of imprisonment for the murder of Shaban Hoti and eight more civilians.

EULEX knows who is responsible for the murder of Xhemail Mustafa? 

UNS learned that EULEX staff members who had investigated the murder of journalist Xhemail Mustafa believe Nazim Bllaca, an assassin that now enjoys the status of a protected EULEX witness, to be responsible for this crime. Mustafa was killed by two unidentified assailants in front of his apartment in Pristina on 23 November 2000. The UNS’s source, a very credible one based on his/her function in Kosovo, said that EULEX has a lot of information about that murder.

- Bllaca was an assassin who was behind every big, well-paid murder, whether it was ordered by the leading members of the parties formed by the KLA factions, led by Hashim Thaci and Ramush Haradinaj, or senior Kosovo politicians such as Azem Syla, Gani Geci and Fatmir Limaj. Bllaca committed the most egregious and heinous murders that took place in Kosovo from 1998 to 2005 - the source told the UNS.

Nazim Bllaca’s attorney Burhan Qosha told us to address EULEX for permission to interview Bllaca.  EULEX has not approved the interview. 

Enver Maloku – intelligence interests involved in the investigation

UNS learned that KFOR intelligence service had refused to hand over the documents about the murder of journalist Enver Maloku to UNMIK Central Intelligence Unit and Investigation Unit.

UNMIK investigators received scarce information, and KFOR intelligence service "justified" their actions by explaining that all important data on the murder had already been handed over to the NATO Military Archive. UNMIK addressed the NATO Military Archive; however, it has never received any answers.

At the NATO Headquarters, the UNS requested the data from the Military Archive about all murdered and kidnapped journalists in Kosovo, and particularly insisted on the documents about Maloku’s murder.

- We do not have independent information that confirms these incidents. KFOR was deployed to Kosovo in June 1999 - was NATO’s official reply to the UNS, with the notation that "the archive is being moved at the moment". 

- The background of the killing of journalists in Kosovo is clear - they were a hindrance in million ways. It was a way to discipline the Albanians, as well. First of all, Enver Maloku –Rade Maroevic, who was the editor of the Beta News Agency from Pristina during and after the war, told the UNS. He pointed out that "if the Albanian SHIK (intelligence agency of the KLA during the war) opened their archives, some data might be available."

The UNS also learned that the former head of the KLA command, and then PDK senior official, Azem Syla, threatened to "cut off the head" of the renowned Albanian journalist Mero Baze.

When Baze mentioned the murdered journalist Enver Maloku, Syla implicitly made him aware that "they" did it. In the interview for the UNS, recalling the event, which took place during the Rambouillet negotiations, Baze underlined that, in the context of events, it had not been a murder confession, but an intimidation attempt. 

Murder of journalist Momir Stokuca in Pristina - 19 years without investigation

UNMIK Police received a call that something was happening in Djura Jaksic Street 15 in Pristina, on 21 September 1999. They found the killed Momir Stokuca, a photo reporter and a collaborator of "Politika", on the bedroom floor of the house at that address.

- There were a foreigner and a girl, an interpreter, in the UNMIK Office. He took the bullet out of a drawer and showed it to me. This is the bullet that killed him, he told me. I asked if it was a bullet from my father's gun? He said no. We found that gun in your house. He was shot from another one - Branka Damnjanovic, Momir Stokuca’s sister, described the meeting with an UNMIK investigator when she went to claim Momir's body.

There has never been an investigation, and the data on this case have "disappeared" from the UNMIK Archive, which has been justified to the UNS by "the change in the remit and moving". Neither EULEX, nor the Special Prosecution Office of Kosovo, or the Serbian Office of the War Crimes Prosecutor hold any data on this murder. 

No investigation into the murder of journalist Afrim Maliqi

Early in 2017, the OSCE Mission in Vienna added the name of Afrim Maliqi, a journalist of the newspaper "Bujku", to the list of murdered journalists. He was murdered in Pristina, on 2 December 1998, and the investigation is not being conducted. According to the Kosovo Memory Book of the Belgrade Humanitarian Law Center, Maliqi was killed as a member of the armed formations. According to the KLA records, Maliqi was a member of the 152 Brigade. However, other information indicates that he was killed as a civilian.

- It was indeed very hard to determine whether a person was killed as a journalist, civilian or a member of the armed forces. For us, the most important thing is that he was a media professional, while it is on the local authorities to bring to justice all responsible persons and transparently investigate the circumstances surrounding these murders – the OSCE Mission in Vienna responded to the UNS. 

 Marjan Melonasi: a crime to which the police turned a blind eye

Marjan Melonasi disappeared on 9 September 2000. His mother, Cica Jankovic and his grandfather, Krista Melonasi, who had been the Principal of the School of Internal Affairs in Vucitrn for 13 years, have done everything to find him. 

- All those generations of police officers, who later became members of the KLA and other Albanian structures, had studied in grandfather's school. He went to Hashim Thaci, and he also went to Ramush Haradinaj, but they did not say anything to him. Considering where he had worked, I was firmly convinced that grandfather would be able to find out what happened to my son, no matter what the truth was – Cica Jankovic told the UNS. 

She has said that Marjan’s colleagues at the then newly established Radio Television Kosovo have never called her.

- It is a conspiracy of silence – she underlined. 

- I know that Marjan was being threatened for socializing with Serbs. This is what he told me; however, there may have been other things – Olivera Bernardoni Stojanovic, a friend of Marjan Melonasi, recounts for the UNS. 

- Until the disappearance of Marjan Melonasi, we did not quite understand that the journalists were a target. After him, another friend of ours disappeared. When it comes to investigations, the favorite justification of UNMIK Police was "There are many things going on, you know, there are a lot of problems, you know, we do not have the information, you know, please help us." The point is that they just did not care at all - the journalist Nikola Radisic, who worked for UNMIK Press Service in 1999 and 2000, and works on TV N1 today, recounts for the UNS.

It is important to continue the investigations

Veran Matic, the president of the Commission for the Investigation of Murders of Journalists in Serbia, points out that "it is very important that the UNS continues its investigation because, besides yielding new data, it reminds us of what has not been and had to have been done, or what is not being and must be done ".

- By opening the topic of the missing, kidnapped and murdered journalists in Kosovo, the UNS and Jelena Petkovic, have systematically, by thorough case-by-case investigation, done more than any institution remitted to investigate - both the Serbian institutions and the organizations that have taken responsibility for the security of citizens - KFOR, UNMIK, and EULEX.

They did not even have a list of the murdered and the kidnapped. In many cases there was no investigation, and some investigations were only formally launched and closed without results. Impunity for murdering and kidnapping journalists only leads to the extremization of the journalists’ position. These investigations were launched by institutions. We now have lists of the missing and killed journalists, the collection of data on previous institutional investigations and the formation of cases files both in Serbia and in provisional institutions in Kosovo. Still, the intensity of work on these cases is not satisfactory. The investigations conducted by the UNS and Jelena Petkovic continue to be more dynamic and comprehensive.

They will serve anyone conducting investigative actions. They will make up, at least partially, for all omissions made by institutions in Kosovo. 

Societies in Serbia and Kosovo, journalists and the media must face the harsh facts that the majority of journalists and media workers were murdered and kidnapped within only a few years, and that none of the cases have been resolved. Efforts must be made to prioritize the resolution of these cases. Bridges between the institutions in Kosovo and institutions in Serbia must be established. The data collected by both sides must be consolidated in one place with a clear plan to conduct investigations on both sides in order to maximize the performance. 

It is very important that the UNS continues its investigation, in spite of everything, because apart from yielding new information, it reminds us of what has not been and had to have been done, or what is not being and must be done - concludes Matic. 

Insisting on investigation

In 2018, in addition to interviews with relatives, friends, colleagues and collaborators, the UNS also published interviews with the heads of institutions, with whom it checked the status of investigations.

Drita Hajdari, Prosecutor for the Special Prosecution Office of Kosovo, in an interview for the UNS, wondered how local prosecutors could make up for what the international prosecutors failed to do. 

UNMIK and EULEX missions with a large number of prosecutors failed to solve murders and abductions of journalists, and now local prosecutors are expected to make up for what the international ones failed to do - she said for the UNS.

In addition, she could not provide more details about the investigations related to the kidnapping of journalist Ljubomir Knezevic and the murder of Enver Maloku because, as she said – they were underway.

As for documents related to the investigation of kidnappings of Djuro Slavuj and Ranko Perenic, the Prosecutor’s Office has not received them from EULEX yet. Hajdari says that, for now, the Prosecutor’s Office does not have any information whatsoever about the murders of Afrim Maliqi, Krist Gegaj, Momir Stokuca, Shefki Popova and Bardhyl Ajeti

It would be good to expand the investigation 

- It is regrettable that so far journalists had not investigated the murdered journalists, but also the others, especially civilians, because the public would have been much better informed about past events. Young generations, both here and in Serbia, and in the region, grow up with a narrative about the past, about the nineties that is not quite true. We have created unilateral narratives that are more based on myths than on facts. It is not only important because the European Federation of Journalists adopted the Resolution, and because the data are available internationally, but it is also very important because of our citizens. Institutions have not addressed this issue to a great extent, and if there are any investigations, information about them never reaches the public. Our citizens remain deprived of the truth. It is absolutely important that you began to investigate kidnappings and murders of journalists and it would be very good to extend your investigation to other civilians, as well. In addition, we will have a very reliable source of information about these events, said one of the interlocutors of the UNS Dossier series, Bekim Blakaj, director of the Humanitarian Law Center in Pristina. 

Био је сведок зверских злочина. Претпостављам да су га зато уклонили - сузних очију, тихо, говори Стеван Симовић, отац убијеног Александра Симовића Симе, преводиоца у Центру за мир и толеранцију и новинара швајцарског Медија екшн интернешенал, чији је шеф био Тим Колеман. 

Пакао 

Тог 21. августа 1999. године, Александра Симовића и његовог пријатеља Албанца, отели су људи у црним униформама са црвеним ознакама на рукама и одвели у непознатом правцу. Александров пријатељ је након тога пуштен. У документима Јединице за нестала лица УНМИК-а пише: “када је Александар заробљен, један Албанац je био са њим. Тај Албанац је ослобођен наредног дана. Александар је од тада нестао без трага”. 

- То је била субота и од тог дана за мене и нашу породицу настаје пакао. Још 30 дана сам остао у Приштини, ишао од немила до недрага не бих ли га нашао. Његов нестанак сам одмах пријавио свима: КФОР-у, УНМИК-у, Црквеном народном одбору, Црвеном крсту… Ишао сам у команду УНМИК полиције, тражио пратиоца да идем код Агима Чекуа, који је генералски чин добио за време СФРЈ, да га молим, ако треба да клекнем на колена да га ослободе. Један добронамерни Албанац ме је посаветовао да не идем код Чекуа сам, а када сам високом официру УНМИК-а затражио помоћ, одговорио ми је – ми не сарађујемо са терористима – подвлачи Александров отац.

(Не)познати сведоци 

У документима УНМИК-а налазе се и детаљи о отмици, укључујући и име сведока (В. С.) који је описао последњи сусрет са Александром Симовићем, дан пре отмице - 20. августа 1999. у џез клубу “Ћафа” (Qafa). Спомиње се и жена која је тада Симовића упозорила да буде опрезан, након што је за суседним столом препознала тројицу припадника ОВК “јер их је раније срела у Тетову, у Македонији.” 

У “обавештајним порукама” стоји - "киднапован је 21. августа 1999. године у кафићу Пикасо (Picasso) у Приштини. Ту је био са пријатељем Албанцем. Увече су два непозната Албанца дошла у кафић и одвела Симу и његовог пријатеља. Касније је овај Албанац враћен, али Сима није. Нема информација о Албанцу који је био са Симом, али га власник кафића познаје (у документу је затим наведено име власника кафића)".

Јединица за нестала лица УНМИК-а, 22. фебруара 2000, тражила је од регионалних истражних јединица полиције УНМИК-а, Централне јединице за кривичну истрагу (ЦЈКЈ), граничне полиције, Међународног Комитета Црвеног крста (МКЦК) и КФОР-а информације у вези са Александром Симовићем. У меморандуму писма дат је сажет опис инцидента који се догодио вече пре нестанка:  

“У периоду између 23:00 и 23:59 дана 20. 8. 1999. године, Симовић је био у приштинском бару Ћафа са групом страних новинара и страних и локалних радника у НВО, од којих је један био и В.С. Симовић је са бившом колегиницом говорио о национализму и рату на српском језику, а она му је препоручила да буде опрезан. Она је отишла до стола за којим су седели чланови ОВК и вратила се до Симовића, понављајући му да треба да буде опрезан. Група у којој је био Симовић је убрзо отишла, а жена је изгледала нервозно...“ 

- Не могу тачно да Вам кажем да ли је киднапован у кафићу Пикасо. Али знам да нико није хтео да мрдне прстом да дође до истине. Често сам после тога звао власника кафића, Агрона Душија званог Тити и увек се јављала његова мајка, чини ми се Српкиња удата за Албанца. Упорно је понављала - не смемо ништа да кажемо, не смемо ништа да кажемо и спустила слушалицу. Детаље које спомињете сазнао сам од Александровог колеге који је радио са њим у тој швајцарској фирми. Међутим, наш Александар није умро, он је жив! Јер, речи великог државника Габријела Мирабоа кажу: оног ко часно умре памтиће стотинама година, а оног ко нечасно живи заборавиће и сопствена деца. Александар се не може заборавити, он живи са нама. Надам се да ћемо се скоро загрлити у неком другом свету – истиче Стеван Симовић.

Гробница за душу 

Трагичну вест родитељи су примили последњег дана октобра, када је у њихову кућу у Београду дошао УНМИК полицајац. Посмртни остаци нађени су у Горњем Обрињу, у општини Глоговац. 

- Саопштава нам вест која нас је поразила - нађени су остаци његовог леша. Сутрадан, 1. новембра долази опет и каже - нема леша, само неких ситних костију. Потом смо 15. новембра отишли у Куршумлију да узмемо остатке и допремили смо их у Београд. Сахрана је била 18. новембра на гробљу Лешће. Шта смо сахранили? Сахранили смо сећање. Стари Грци су имали обичај достојан поштовања. За људе који су страдали у пожарима или поплавама, градили су празне гробнице, такозване кенотафе, јер кажу тело је земља, ваздух и вода, а душа је светилиште и њој треба подићи споменик. Тако смо и ми нашем Александру подигли споменик. 
 

 Зло 

У извештају на четири странице полиције УНМИК-а, под бројем ТД/738/01, од осмог јуна 2001. године, наводе се детаљи о открићу посмртних остатака у шуми у општини Глоговац: „у међувремену је у шуми пронашао људске кости, лобању и обућу. Патролна јединица је дошла до тог места и пронашла исто. Након тога је на лице места изашла истражна јединица и обезбедила га, обавестила је контролу у Приштини и од њих затражила да обавесте форензичку јединицу, као и истражног судију и регионални одсек за убиства (РОУ). Из РОУ су звали и рекли да они неће радити на овом случају, а форензичка јединица нас је обавестила да пада мрак и да ће доћи ујутро… Снимљено је неколико фотографија лица места, случај је регистрован и биће предат јединици која долази из Приштине.“ 

- Претпостављам да су нашем сину одрубили главу и да су сахрањене само неке ситне кости од лобање. Али ми смо породица која не мрзи. У нашем бићу не постоји ген мржње, тако смо васпитани и толерантно само живели са свима. 

Они који будни сањају 

Александар Симовић још као ученик у осмогодишњој школи учествовао је на литерарним конкурсима. Од дечјег часописа „Змај“ добио је прву награду. Поред музике и играња шаха, невероватно је волео да чита. 

- Прочитао је све класике, нарочито је обожавао Борхеса, наше књижевнике Брану Шћепановића, Данила Киша, Борислава Пекића, француске класике. Још ћу нешто рећи, када се дружио са Албанцима, његови другови из школе би рекли: па ти си луд, што се дружиш са њим, а он је био једна ширина, није гледао на националност. Говорили су за Едгара Алана Поа, великог америчког књижевника да је “луд”, а он би одговорио овако: Још није решено питање да није лудило највећи степен интелигенције, јер каже, не ствара болесна мисао све оно што је славно, оно што је величанствено које надилази обичан здрав разум. Па, каже, они који будни сањају знају много више од оних који само у сну сањају. За наше људе који су били на нивоу просека сваки човек који је одскакао је проглашен лудим из чисте зависти љубоморе, питам ја вас да ли неко ко је луд би могао да напише ове стихове?  

Остало је само неколико тренутака 

Непосредно пре киднаповања, Александар Симовић је исписао ове реченице са насловом "Последњи минути на смрт осуђеног":

"Колико ли само смрт даје снаге животу? Не желим више да чекам, желим само да страх и бол нестану на ивици сечива које ће сила теже без самилости повући на мој врат, нешто више издужен него обично. Има ли неког ко би пожелео оно што сам ја данас, жив још за два метра путање сечива до моје главе. Гледам комешање слободних по слову закона људског; чекају да им својом смрћу учиним животе вреднијим и улијем животну радост. Зар ја, који поседујем само последњи тренутак, дуг колико сунчев одбљесак на ивици гиљотине?... Сада клечим и чекам, јер остало је само неколико тренутака, који ме напуштају у истом, једноличном ритму живота на који сам навикао. Мучи ме још само једно питање. Хоће ли ми се очи поново отворити, ако их сада склопим, и хоћу ли се са последњим зраком светлости што падне у моје зенице видети госпођу у првом реду која је преблизу губилишту? Хоћу ли видети како јој моја крв прља белу свечану хаљину?"

Постхумно, Књижевно друштво Косова и Метохије објавило је две књиге Александра Симовића.

- После склапања Кумановског споразума, када је Слободан Милошевић честитао грађанима мир, за Србе, Роме и честите Албанце у Приштини је настао живот недостојан човека. Александар је био запослен у пошти, а студирао електротехнику у Приштини. После доласка међународних трупа на Косово, прво се запослио у Центру за мир и толеранцију, који су формирале ондашње власти у Београду. Пошто нису плаћали, прешао је у швајцарску агенцију Медија екшн интернешанал. Тамо је био љутити противник политичког обрасца који су они наметали, дошао је у сукоб са шефом и дан пред отмицу је отпуштен са посла.

То је ратни злочин

Бивши шеф Александра Симовића Тим Колеман, који данас живи у Великој Британији, није се одазвао позиву Удружења новинара Србије да говори о Симовићу. 

Саветодавна комисија за људска права УНМИК-а, детаљно анализирајући шта је та мисија урадила да истражи злочине киднаповања и убиства Александра Симовића у мишљењу 2015. године наводи да "УНМИК треба да јавно призна, укључујући и путем медија, одговорност, и да спроведе ефикасну истрагу у вези са отмицом и убиством Александра Симовића". 

Комсија још светује УНМИК да од надлежених органа на Косову тражи да се предузму сви могући кораци како би се осигурало да се кривична истрага настави. 

Убиство новинара и преводиоца Александра Симовића Симе, једини је од 14 случајева убијених и киднапованих новинара и медијских радника на Косову, који је ЕУЛЕКС истраживао као ратни злочин, сазнало је прошле године Удружење новинара Србије (УНС). 

- То је један кроз један ратни злочин – истакла је за УНС шефица Еулекса Александра Пападопулу, али није имала одговор на питање да ли ће се овај злочин наћи пред Специјалним судом за ратне злочине ОВК у Хагу.

Киднапери и убице до данас нису пронађени. 

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

Текст је резултат истраживања новинарског тима Удружења новинара Србије о убијеним и несталим новинарима на Косову. У оквиру постојећег Досијеа о убијеним и несталим новинарима од 1998. до 2005. године, објавићемо нова сазнања како би се јавност детаљно информисала, а домаћи и међународни правосудни органи подстакли да пронађу и казне починиоце ових злочина. Истраживање се спроводи у оквиру пројекта Удружења новинара Србије подржаног од стране Министарства културе и информисања Републике Србије. Ставови изнети у тексту не одражавају нужно ставове и мишљења органа који је пројекат подржао.

-------------------------

Vrasja e Aleksanër Simoviqit Simës (Aleksandar Simović Sima): Dëshmitar të rrëmbimit ka, rrëmbyesit dhe vrasësit janë në liri  

Djali im, Aleksandri, ishte përkthyesi në Qendrën për Paqe dhe Tolerancë në Prishtinë, ai ka parë pamje të tmerrshme. I ka parë trupat e shëmtuar të 14 serbëve që ishin vendas të fshatit Grackë e Vjetër (Staro Gracko), afër Lipjanit. Ishte dëshmitar kur e gjeten gjyshen Lubicën Vujoviq (Ljubica Vujović) pa kokë. Trupi i saj ishte në vaskë, kurse koka aty pranë. 

Para kësaj, gjatë bombardimit, u vranë tre punëtorë të Fakultetit Ekonomik, përderisa ishin në detyrë duke e mbrojtur pronën nga vandalët. Ishte dëshmitar i krimeve të neveritshme. Po supozoj se kjo ka qene arsyeja pse e kanë larguar – me lot në sy, me zë të ulët, flet Stevan Simoviq (Stevan Simović) babai i Aleksandër Simoviqit Simës të vrarë, shefi i së cilit ishte Tim Koleman. 

Ferri

Me atë 21 gusht të vitit 1999, Aleksandër Simoviqin dhe shokun e tij, shqiptarin, i kidnapuan njerëzit në uniforma të zeza me shënime të kuqë në duar dhe i çuan në drejtim të panjohur. Miku i Aleksandrit pastaj u lëshua. Në dokumentet e Njësisë së UNMIK-ut për Persona të Zhdukur shkruan: “kur Aleksandri u arrestua, një shqiptar ishte me të. Shqiptari u lirua të nesërmen. Aleksandri, nga kjo ditë, u zhduk, pa kurrfarë gjurme.” 

- Ishte e shtunë dhe nga kjo ditë, për mua dhe për familjen tanë fillon ferri. Edhe 30 ditë kam mbetur në Prishtinë, kam shkuar kudo, për ta gjetur. Zhdukjen e tij e lajmërova menjëherë, te të gjithë: KFOR-i, UNMIK-u, Komiteti Kombëtar të Kishës, Kryqi i Kuq... kam shkuar në komandën e Policisë së UNMIK-ut, e kam kërkuar një përcjellës për të shkuar tek Agim Çeku, i cili titullin e gjeneralit e ka marrë gjatë kohës së RSFJ-së, për ta lutur, nëse duhet edhe të bie në dy gju për ta liruar. Një shqiptar dashamirë më këshilloi që të mos shkoj të Çeku vet, por kur i kërkova ndihmë oficerit të lartë të UNMIK-ut, ai mu përgjigj “ne nuk bashkëpunojmë me terroristë- nënvizon babai i Aleksandrit. 

Dëshmitarët e (pa)njohur 

Në dokumentet e UNMIK-ut gjenden detajet mbi rrëmbimin, duke e përfshirë edhe emrin e dëshmitarit (V.S.) i cili e përshkroi takimin e fundit me Aleksandër Simoviqin, një ditë para kidnapimit, më 20 gusht të vitit 1999 në xhez klubin “Qafa” (Ćafa). Përmendet edhe një grua e cila, atëherë e paralajmëroi Simoviqin të jetë i kujdesshëm, pasi që në tavolinë përballë i ka njohur tre pjesëtarë të UÇK-së  “sepse më parë i kishte takuar në Tetovë, në Maqedoni.” 

Në “mesazhet informative” qëndron – “është kidnapuar më 21 gusht të vitit 1999 në kafen Pikaso (Picasso) në Prishtinë. Aty ishte me një mik shqiptar. Në mbrëmje, dy shqiptarë të panjohur kanë ardhur në kafe dhe i morën Simoviqin dhe mikun e tij. Më vonë, shqiptari është kthyer, por Sima jo. Nuk ka informata për shqiptarin i cili ishte me Simën, por pronari i kafes e njeh (në dokument më pas është shënuar edhe emri i pronarit të kafes).” 

Njësia e UNMIK-ut për persona të zhdukur, më 22 shkurt të vitit 2000 ka kërkuar nga njësitë rajonale hetimore të Policisë së UNMIK-ut, nga Njësia Qendrore për Hetim Penal  (NJCHP), Policia Kufitare, Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq (KNKK) dhe KFOR-i informatat në lidhje me Aleksanër Simoviqin. Në memorandum të letrës, u dha një përshkrim i shkurtër i incidentit i cili ndodhi një natë para zhdukjes. 

“Në periudhe mes orës 23:00 dhe 23:59 më 20 gusht të vitit 1999, Simoviqi ishte në barin prishtinas Qafa me një grup të gazetarëve të huaj dhe punëtorëve të huaj dhe lokalë në OJQ, njëri prej të cilëve ishte edhe V.S. Simoviqi më ish kolegen fliste për nacionalizëm në luftë në gjuhën serbe, kurse ajo i rekomandoi që të jetë i kujdesshëm. Ajo shkoi deri te tavolina ku ishin të ulur anëtarët e UÇK-së dhe u kthye deri te Simoviqi, duke i përsëritur që duhet të jetë i kujdesshëm. Grupi në të cilin ishte Simoviqi së shpejti u largua, kurse ajo grua dukej e nervozuar...”

- Nuk mund t’ju them saktësisht a është kidnapuar në kafen Pikaso. Por e di që askush nuk deshi të lëvizë as më gishtin e vogël të dorës, për ta mësuar të vërtetën. Shpesh pas kësaj e kam marrë ne telefon pronarin e kafes, Agron Dushin, të cilin e thërrasin Titi, dhe gjithmonë me lajmërohej nëna e tij, më duket se ishte serbe e martuar me shqiptar. Më këmbëngulje përsëriste – nuk guxojmë të tregojmë asgjë, nuk guxojmë të themi asgjë dhe ma mbyllte telefonin. Detajet që po i përmendni, unë i kam mësuar nga kolegu i Aleksandrit i cili ka punuar me të në atë firmë zvicerane. Megjithatë, Aleksandri ynë nuk ka vdekur, ai është gjallë! Sepse fjalët e burrështetasit të madh, Gabriel Miraboa thonë: atë që vdes ndershëm, do ta përkujtojnë me qindra vite, kurse atë që jeton pandershëm do ta harrojnë edhe fëmijët e vet. Aleksandri nuk mund të harrohet, ai jeton me ne. Shpresoj që së shpejti do ta përqafojmë në ndonjë botë tjetër- thekson Stevan Simoviqi. 

Varreza për shpirt 

Lajmin tragjik, prindërit e kanë marrë ditën e fundit të tetorit, kur në shtëpinë e tyre ne Beograd erdhi një polic i UNMIK-ut. Mbetjet mortore janë gjetur në Gonje Obrinjë në Drenas (Glogovac). 

- Po na e kumton lajmin e cila na mposhti- u gjeten mbetjet e kufomës së tij. Të nesërmen, më 1 nëntor po vjen prapë dhe thotë – nuk ka kufomë, vetëm disa kocka të imëta. Pastaj, më 15 nëntor shkuam në Kurshumli, për t’i marrë mbetjet dhe i sollëm në Beograd. Varrimi u mbajt më 18 nëntor në varrezat Lleshqe. Çka kemi varrosur. E kemi varrosur kujtimin. Grekët e lashtë e kishin një zakon për respektim të thellë. Për njerëzit që kanë vdekur në zjarre ose përmbytje, i ndërtonin varrezat e zbrazëta, të ashtuquajturat kenotafet, sepse ata thonë se trupi është dheu, ajri dhe uji, kurse shpirti është vend i shenjtë, dhe atij duhet t’i ngritët një monument. Ashtu edhe ne Aleksandrit tonë ia ngritëm një monument. 

E keqja 

Në raportin  prej katër faqeve të Policisë së UNMIK-ut, me numër TD/738/01, të datës 8 qershor të vitit 2001, cekën detajet mbi zbulimin e mbetjeve mortore në një pyll në komunën e Drenasit: “ndërkohë në një pyll i ka gjetur kockat njerëzore, kafkën dhe mbathjet. Njësia Patrulluese erdhi tek ai vend, dhe e gjeti të njëjtën gjë. Pastaj, në vendin e ngjarjes ka dalë edhe Njësia Hetuese dhe e siguroi vendin, e informoj kontrollin në Prishtinë dhe nga ta kërkoi që ta informojnë Njësinë për Forenzikë si dhe gjyqtarin hetues dhe Departamentin Rajonal për Vrasje (DRV). Nga DRV-ja thirrën dhe thanë se ata nuk do të punojnë në këtë rast, kurse Njësia e Forenzikës na njoftoi se tani po terrohet dhe që do të vijnë në mëngjes... U bënë disa fotografi nga vendi i ngjarjes, rasti u regjistrua dhe do t’i dorëzohet njësisë e cila është duke ardhur nga Prishtina.” 

- Supozoj se djalit tonë ia prenë kokën dhe që i varrosën vetëm disa kocka të imëta të kafkës. Por, ne jemi familje e cila nuk urren. Në shpirtin tonë nuk ekziston gjeni i urrejtjes, kështu jemi të edukuar dhe kemi jetuar në tolerancë më të gjithë. 

Ata që ëndërrojnë të zgjuar 

Aleksandër Simoviqi, madje si nxënës në shkollën fillore (tetëvjeçare) merrte pjesë në konkurse letrare. Nga magazina për fëmijë “Zmaj” (Dragua) e mori çmimin e parë. Përveç muzikës dhe shahut, jashtëzakonisht e kishte në qejf leximin. 

- I ka lexuar të gjithë klasikët, posaçërisht e donte Borgesin, shkrimtarët tanë Brana Shqepanoviqin (Brana Šćepanović), Danillo Kishin (Danilo Kiš), Borisllav Pekiqin (Borislav Pekić), klasikët francezë. Unë do të them diçka, kur ai shoqërohej me shqiptarë, shokët e tij nga shkolla i thonin: ti qenke i çmendur, pse po shoqërohesh me të, e ai ishte i gjithanshëm, nuk e shikonte etninë. Për Edgar Allan Ponë, shkrimtarin e madh amerikan, thonin se ishte “i çmendur” kurse ai u përgjigjej kështu: Ende nuk është zgjidhur çështja se a është çmenduaria niveli më i lartë i inteligjencës, sepse, nuk i krijon mendja e sëmurë gjithë ato gjëra që janë të shkëlqyera, të madhërishme, që janë përtej mendjes së zakonshme dhe të shëndoshë. Pastaj thotë, ata që ëndërrojnë të zgjuar, dinë shumë më shumë nga ata që ëndërrojnë vetëm në ëndrra. Për njerëzit tanë që ishin në nivelin e mesatares, çdo njeri i cili dallohej u shpall i çmendur nga zilia dhe xhelozia e pastër, po ju pyes unë juve, a kishte mundur dikush që është i çmendur t’i shkruajë këto vargje?

Kanë mbetur vetëm disa momente 

Pak para kidnapimit, Aleksandër Simoviqi i shkroi këto fjali me titullin “Minutat e fundit e të dënuarit me vdekje”: 

“Sa force i jep vdekja jetës? Nuk dua të pres më. Vetëm dua që frika dhe dhimbja të zhduken në buzë të tehut të cilin fuqia e tërheqjes së Tokës, do ta tërheq pa mëshirë në qafën time, e cila është tani më e zgjatur se zakonisht. A ekziston ndokush që do të dëshironte të jetë ajo që unë jam sot, i gjallë edhe për dy metra rrugë të tehut larg kokës sime. E shikoj llokoçitjen e atyre që janë të lirë me shkronjën e ligjit njerëzor; po presin që me vdekjen time t’ua bëj jetën e tyre më të vlefshme dhe t’ua sjell gëzimin e jetës. A unë, i cili e posedoj vetëm një moment të fundit, të gjatë sa reflektimi i diellit në tehun e gijotinës?... Tani gjunjëzohem dhe pres, sepse kanë mbetur vetëm disa momente, që më braktisin në ritmin e njëjtë të lodhshëm të jetës me të cilin jam mësuar. Më mundon vetëm një pyetje. A do të hapen sytë prapë, nëse tani i mbylli dhe a do ta shoh zonjën e cila është ulur në rreshtin e parë, e cila gjendet shumë afër vendit të ekzekutimit, me rrezen e fundit të dritës e cila do të binte në bebëzat e mia? A do të shoh se si gjaku im po e njollos fustanin e bardhë solemn?

Pas vdekjes, Shoqata Letrare e Kosovës dhe Metohisë i ka publikuar dy libra të Aleksandër Simoviqit. 

- Pas lidhjes së Marrëveshjes së Kumanovës, kur Sllobodan Millosheviqi ua uroi qytetarëve paqen, për serbët, romët dhe shqiptarët e ndershëm në Prishtinë u krijua një jete e padenjë për njeriun. Aleksandri ishte i punësuar në postë, por e studionte elektroteknikën në Prishtinë. Pas ardhjes së trupave ndërkombëtare në Kosovë, së pari u punësua në Qendrën për Paqe dhe Tolerancë, të cilën e kishin formuar autoritetet e atëhershme në Beograd. Pasi që nuk paguanin, kaloi në agjencinë zvicerane Media Action International. Atje ishte kundërshtari i ashpër i formës politikë që ata e impononin, ra në konflikt me shefin dhe një ditë para kidnapimit u shkarkua nga puna. 

Ky është krim lufte 

Ish shefi i Aleksandër Simoviqit, Tim Koleman, i cili sot jeton ne Britaninë e Madhe, nuk iu përgjigj thirrjeve të Asociacionit të Gazetarëve të Serbisë që të flasë për Simoviqin. 

Komisioni Konsultativ për të Drejtat e Njeriut i UNMIK-ut, duke analizuar hollësisht se çka ka bërë misioni për t’i hetuar krimet e kidnapimit dhe të vrasjes së Aleksandër Simoviqit, në mendimin nga viti 2015 cek se “UNMIK-u duhet të pranojë publikisht, duke përfshirë edhe mediat, përgjegjësinë, dhe ta zbatojë hetimin efikas në lidhje me rrëmbimin dhe vrasjen e Aleksandër Simoviqit”. 

Komisioni më tej e këshillon UNMIK-un që të kërkojë nga organet kompetente në Kosovë që të ndërmerren të gjithë hapat e mundur në mënyrë që të sigurohet vazhdimi i hetimit penal. 

Vrasja e gazetarit dhe përkthyesit Aleksandër Simoviqit Simës, është i vetmi rast nga 14 raste të gazetarëve  dhe punonjësve mediatk të vrarë dhe të kidnapuar në Kosovë, të cilin e ka hetuar EULEX-i si krim lufte, ka mësuar vitin e kaluar Asociacioni i Gazetarëve të Serbisë (UNS).

Ky qind për qind është krim lufte – ka theksuar për UNS, shefja e EULEX-it Alexandra Papadopoulou, por nuk kishte përgjigje ndaj pyetjes a do të gjetet ky krim para Gjykatës Speciale për krimet e luftës të UÇK-së në Hagë. 

_________________________________________________________________________

Murder of Aleksandar Simovic Sima: There are witnesses of kidnapping, but kidnappers and murderers are at large

My son Aleksandar, being an interpreter at the Center for Peace and Tolerance in Pristina, witnessed horror scenes. He saw the mutilated bodies of 14 Serb reapers in the village of Staro Gracko, close to Lipljan. He witnessed the discovery of the beheaded grandma Ljubica Vujovic. Her body was in the bathtub, and her head was next to it. Prior to that, during the bombing, three workers at the Faculty of Economics had been killed while on duty to protect the property from vandals. He witnessed atrocious crimes. I guess that is why he was removed –  accounts in a quiet voice the teary-eyed Stevan Simovic, the father of the killed Aleksandar Simovic Sima, an interpreter at the Center for Peace and Tolerance and a journalist of the Swiss Media Action International, whose boss was Tim Coleman. 

Hell

On 21 August 1999, Aleksandar Simovic and his Albanian friend were kidnapped by people in black uniforms with red markings on their arms and taken in an unknown direction. Aleksandar's friend was released afterwards. The documents of the UNMIK Missing Persons Unit read: "When Aleksandar was captured, an Albanian was with him. That Albanian was released the next day. Aleksandar has since disappeared without a trace."

- It was Saturday, and since that day my family and I have been living in hell. I stayed in Pristina for 30 more days and went here and there from bad to worse hoping to find him. I immediately reported his disappearance to everyone: KFOR, UNMIK, the Church Committee, the Red Cross ... I went to the UNMIK Police Headquarters, asked for an escort to approach Agim Ceku, who was awarded the rank general during the SFRY, and beg him, on bended knee, if necessary, to release him. A benevolent Albanian advised me not to approach Ceku alone, and when I asked a senior UNMIK officer for help, he answered - we do not co-operate with terrorists - underlines Aleksandar's father.

(Un)known witnesses  

UNMIK documents also provide extensive detail about the abduction, including the name of a witness (V. S.), who described the last meeting with Aleksandar Simovic, a day before the kidnapping - on 20 August 1999, in Qafa jazz club. The documents also provide details of a woman who warned Simovic at the time to be careful after she had been at a table with three KLA members that she recognized “from an earlier encounter, in Tetovo, Macedonia".

"Intel messages" states - "he was kidnapped on 21 August 1999 from the Picasso café in Pristina. He was there with his Albanian friend. During the evening, two unknown Albanians came in the café and took Sima and his friend away. Afterwards the Albanian was taken back but Sima was not. There is no information about the Albanian who was with Sima, but the owner of that café knows that Albanian (The document then provides the first name of the owner of the café)." 

On 22 February 2000, the UNMIK Missing Persons Unit requested information related to Aleksandar Simovic from UNMIK Police Regional Investigation Units, the Central Criminal Investigation Unit (CCIU), the Border Police, the International Committee of the Red Cross (ICRC), and KFOR. The memorandum of the letter provides a summary of an incident that occurred the evening before his disappearance:  

"Between 23:00 and 23:59 20-08-1999, Simovic was at the Pristina bar Qafa with a group of foreign journalists and NGO international and local employees, one of whom was V.S. Simovic spoke Serbian to a female ex-colleague about nationalism and the war and the woman recommended caution. The woman went to a table at which KLA members were sitting and returned to Simovic, repeating that he should exercise caution. Simovic’s group left soon after and the woman appeared nervous ..." 

- I cannot tell you exactly whether he was kidnapped in the Picasso café. But I know that nobody would lift a finger to discover the truth. After that, I often called the owner of the café, Agron Dusi, called Titi, and his mother would always answer the phone. I think she is a Serb woman married to an Albanian. She kept repeating - we must not say anything, we must not say anything and hanged up. I learned the details you mentioned from Aleksandar's colleague who had worked with him at that Swiss firm. However, our Aleksandar did not die, he is alive! As the great statesman Gabriel Mirabeau said: ‘’He who dies honorably will be remembered for hundreds of years, and he who lives dishonorably will be forgotten even by his own children.’’ Aleksandar cannot be forgotten, he lives with us. I hope that we will soon embrace in another world - says Stevan Simovic.

Evil

A four-page UNMIK Police report number TD/738/01, dated 8 June 2001, provides details of the discovery of mortal remains in a forest in Glogovac municipality: "In the meanwhile, he found some human bones, skull and a pair of shoes lying in the forest. The patrol unit reached at the spot and found the same things. After that the investigations unit approached the scene, cordoned the scene, Pristina control informed and asked them to inform Forensic Science unit and also the Investigating Judge and the RMS. The RMS called back and told that they are not going to deal this case and also the Forensic Unit informed us that its growing darkness now and they will come in the morning…Some photos of the scene taken, case has been registered and it will be handed over to the unit coming from Pristina.“ 

- I assume they cut our son’s head and that only some small bones of the skull were buried. However, we are a family that does not hate. There is no hatred gene in our being, we have been brought up that way and we have lived tolerantly alongside everyone.

The ones who are dreaming with open eyes 

Back at primary school, Aleksandar Simovic took part in literary competitions. He was awarded the first prize by the children's magazine "Zmaj". In addition to being fond of music and chess, he was a voracious reader.

- He read all the classics; he particularly adored Borges, our writers Brana Scepanovic, Danilo Kis, Borislav Pekic, and the French classics. I will tell you something more, when he socialized with the Albanians, his school friends would say: ‘’you are crazy, why are you hanging out with him?’’ However, he was open-minded; he did not care about nationality. People would say that Edgar Alan Poe, the great American writer, was “mad”, and he would reply: ‘’It is still debated whether madness is the highest level of intelligence, because a sick mind does not create everything that is glorious, magnificent and goes beyond ordinary common sense.’’ And go on to say that those who dream with open eyes know much more than those who dream only while sleeping. Our average people would declare mad every exceptional man out of pure envy or jealousy. Could anyone who is mad have written these verses, I ask you?  

Just a few moments remained  

Shortly before his kidnapping, Aleksandar Simovic wrote these sentences titled "Last Minutes of a Death Convict":

"How much strength does death give to life? I do not want to wait any longer; I just want the fear and pain to disappear at the edge of the blade that the force of gravity will ruthlessly pull to my neck somewhat more elongated than usual. Is there anyone who would want what I am today, alive just another two meters of the blade's path to my head? I'm looking at the restlessly stirring ones who are free according to the human law and waiting for me to bring joy to their lives and make them more valuable by my death. I, who own only the last moment, which is as long as the flash of light on the blade of the guillotine? ... I am now kneeling and waiting, because only a few moments remain, which are leaving me in the same, monotonous rhythm of life that I am accustomed to. Only one more question is bothering me. Will my eyes open again, if I close them now, and will I see the lady in the first row that is too close to the scaffold with the last ray of light that falls into my pupils? Will I see my blood dirty her white formal dress?"

Posthumously, the Literary Society of Kosovo and Metohija has published two books by Aleksandar Simovic.

- After the signing of the Kumanovo Agreement, when Slobodan Milosevic congratulated the citizens on the peace, life unworthy of man ensued for the Serbs, the Roma and honorable Albanians in Pristina. Aleksandar was employed in the post office, and studied electrical engineering in Pristina. After the arrival of international troops in Kosovo, he was first employed at the Center for Peace and Tolerance, formed by the then authorities from Belgrade. Since they did not pay, he moved to the Swiss agency Media Action International; where he was an angry opponent of the political model imposed by them. He came into conflict with this boss and got fired a day before his kidnapping.

That is a war crime

Former boss of Aleksandar Simovic, Tim Coleman, who lives in the UK today, did not respond to the invitation of the Journalists’ Association of Serbia to talk about Simovic. 

The UNMIK Human Rights Advisory Panel, upon in-depth analysis of what the mission had done to investigate the crimes of abduction and murder of Aleksandar Simovic in its opinion of 2015, stated that "UNMIK should publicly acknowledge, including through the media, responsibility with respect to UNMIK’s failure to adequately investigate the abduction and murder of Aleksandar Simovic ". 

The Panel also advised UNMIK to request the competent authorities in Kosovo to take all possible steps to ensure the continuation of the criminal investigation. 

Last year, the Journalists’ Association of Serbia (JAS) found out that the murder of journalist and translator Aleksandar Simovic Sima is the only one of the 14 cases of killed and kidnapped journalists and media workers in Kosovo that EULEX investigated as a war crime. 

- It is a war crime through and through – said Alexandra Papadopoulou, EULEX Head of Mission, for JAS, but did not have an answer to the question whether this crime would come before the Specialist Chambers for war crimes of the KLA in the Hague.

Kidnappers and killers have not been found to date. 

 Complaint

- I sued UNMIK, the Government of Kosovo and the company in which he had worked. When the court summons came I could not leave because I was very ill. I went to the post office to send a letter to the court, and our post said: ‘’we cannot guarantee that it will arrive.’’ Their letter to me can reach me; however, I cannot send a letter to the city where I have lived. In the end I received a notification - the party failed to respond to the summons. That is the end of the dispute. 

Rrëmbyesit dhe vrasësit deri më sot nuk janë gjetur. 

* Reprinting, republishing or usage parts or the entire article is permitted with mandatory source guidance

Нормални први страдају 
 
- Марјан је радио са пријатељицом која је живела са нама, јер је нас петоро изнајмило кућу у Грачаници. Дошао је код нас и тако сам га упознао. Био је супер младић, није био оптерећен ни нацијама, ни глупостима. Једно нормално биће, али ваљда такви први страдају. Оливера нам је само једног дана саопштила да га нема. Дубоко сам уверен да је отет зато што је радио у српској редакцији са Српкињом, на српском језику, био нормалан човек и трудио се да буде прави новинар. Новинари Албанци су због посла који су радили били посебна мета, јер када неки Албанац објављује текст како су његови сународници правили проблеме Србима, то већ има далеко већи утицај. За наше колеге Србе верујем да су убијени и киднаповани и због посла који су обављали и зато што су Срби. Марјану су, конкретно, претили због тога што ради у српској редакцији, што говори српски језик и што помаже Србима уопште.

После свега што је чуо, видео и доживео, а и годинама пратећи дешавања на Косову, Радишић не верује да ће икада сазнати ко су убице и киднапери несталих и убијених новинара.  
  
- Што се до сада није сазнало? Ко о томе води рачуна? На двојицу несрећних колега Ранка Перенића и Ђуру Славуја једино УНС подсети, медији то пренесу и то је то. Зато је данас тотално лицемерно када се говори о заштити новинара и некажњивости насиља над новинарима. Крива ми је прво мађународна заједница коју је баш било брига, јер су гледали само свој џеп, а потом и косовски политичари који су дошли из редова ОВК и чувају позиције и паре које могу да узму. Причам о одговорности Косова, јер шта Београд може тамо да уради? А, да ли је истрага у интересу врло спорној албанској политичкој елити, јер су то све ратне вође, да се сазна да су потенцијално њихови војници и након рата правили проблеме?

Пропаганда опасна по живот

О свом одласку на Косово и ситуацији коју је тамо затекао Никола Радишић за Досије УНС-а каже да је почетком бомбардовања остао без посла на РТС-у, затим на Студију Б, али и „Блицу“ који је "врло брзо почео да цензурише све текстове и било је немогуће радити". Јула 1999. године пријатељ из Приштине му је споменуо да има посла у Уједињеним нацијама.    

- Казао је да сачекам септембар, да се "мало смири", али сам био очајан. Немица Кристен Хаупт ме обавестила да дођем на тест и у Приштину сам отпутовао једним од последњих редовних аутобуса из Београда. На срећу, изашао сам у центру града, а не на аутобуској станици. Тамо је сишла жена која је седела поред мене, а пошла да нађе превоз за Призрен, јер јој се син и муж не јављају данима. Касније сам сазнао да су на станици у Приштини екстремисти Албанци често чекали Србе, који су потом нестајали. Претпостављам да је та жена тог дана и нестала.

Сећајући се првог сусрета са Приштином, Радишић истиче супротност новинских извештаја и реалности, додајући да, иако је био новинар, "услед пропаганде која је владала у Србији, није имао појма шта га чека".  

- Врло брзо сам схватио да сам ставио главу у торбу. Прошло је месец дана како сам се доселио у Приштину код пријатеља Горанца, куцали су на врата и дали рок од седам дана да се иселимо. Морали смо одмах у Грачаницу. Пошто сам радио у прес служби УНМИК-а, имао сам приступ шефу Бернару Кушнеру и обавестио га да морамо у Грачаницу, јер ће нас у Приштини убити. Одмах је обезбедио аутомобил и полицијску заштиту која нас је стално пратила.  

Глава у торби због српског језика

У то време нисмо смели свој језик да говоримо на улици, подвлачи Радишић описујући услове за српске новинаре у Приштини.  

- И мојим колегама и мени се дашавало да смо морали да бежимо. Једном сам причао телефоном на српском, доста тихо, да бих на крају изговорио: "Здраво". У том тренутку из камионета који је пролазио поред, а био сам у улици која води ка згради садашње косовске Владе, чуо сам псовке на албанском. Возач је додао гас и кренуо ка мени. Трчао сам ка паркингу и пре него што ме је сустигао, успео сам да протрчим између стубића испред зграде УН, где он није могао да прође. То ме је спасило, можда сачувало живот.  

Сећа се и како су га "чувари моста" у северном делу Косовске Митровице засули каменицама, на путу којим је једино могао да стигне до канцеларије УН у јужном делу града, па затим до Приштине.  

- Једва смо побегли, француски војници су репетирали пушке на њих.

На протесту Албанаца због доласка владике Артемије у Ораховац, јануара 2000. године, први пут након рата Радишић је помислио да се неће извући.  

- Тада сам зарадио прве седе. Отишао сам у уличицу која раздваја српски и албански део града да урадим причу о Ромима који су од старог касетофона склепали радио и емитовали програм. У повратку су ми пут препречили ветерани ОВК који су демонстрирали због Артемијевог доласка. Прогурао сам се мало, али после два или три реда, ни макац. Тек тада сам схватио да сам у "монт" јакни, која је била лична карта Срба. У очају сам викао на енглеском "May I pass?", да би ме неки Албанац дохватио и буквално избацио из демонстрација право на полицију. Спазио сам девојку која је радила за ОЕБС и пресрећан у тренутку изустио: "Дивно што си ту". Пребледела је јер сам се обратио на српском, а што су чули демонстранти около. Једва је извукла живу главу због тога. То су били услови у којима смо радили. Било је немогуће отићи били где без пратње. Било је опасно и није било лако. Твоја држава, твој језик, али мораш да ћутиш и чуваш главу. 

Када је реч о раду српских новинара данас на Косову, Никола Радишић сматра да су се ствари мало промениле, јер су, у време када је радио, и Хашим Тачи и Рамуш Харадинај одбијали да причају на српском.  

- Када су дигли у ваздух аутомобил у коме су били Срби, отац и син, одмах су дошли Харадинај, Агим Чеку и Ибрахим Ругова. Ниједан се није окренуо када сам им поставио питања на српском. Трчао сам за њима и понављао питања док ми се њихово обезбеђење смејало. Изнервиран Ругова ме погледао и на српском питао: "Шта ти хоћеш више човече од мене?". Затим се окренуо и отишао. То је била комуникација са косовским политичарима који граде мулитетничко Косово, долазе да обиђу локацију где су убијени Срби и као им је жао. И та екипа траба да заштити нас као новинаре? Не верујем им, као што им нисам ни тада веровао.  

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

* Ово је трећи текст из серијала о Марјану Мелонашију. Прочитајте први - "Марјан Мелонаши: Злочин пред којим је полиција жмурела" и други текст "Оливера Бернардони Стојановић: Марјану су претили због дружења са Србима".

------------

Тог дана, након што је завршио емисију у 14 сати, ушао је у наранџасти такси у центру Приштине, преко пута зграде радија, и од тада му се губи сваки траг.

- Сви смо се стално и свуда распитивали, и код УНМИК-а, и код КФОР-а, али никада нисам чула да се води истрага, да је неко схватио његов нестанак озбиљно. Ништа нисам сазнала, али сам чула приче по граду да је нестао у Врањевцу (насеље које је било апсолутно забрањено за Србе, у које су се након рата доселили припадници ОВК и сматрало се "црвеном зоном"). Једном сам звала његовог оца и деду, ни они нису ништа знали. Чула сам да је његова мама покретала бројне иницијативе да га нађе, али њу никада нисам упознала. До данас не могу да разумем зашто би неко њега киднаповао, убио - истиче Оливера Бернардони Стојановић која се чим је потписан Кумановски споразум, јуна 1999. године, вратила из Алексинца у Приштину у нади да ће завршити студије филозофије. 

Заљубљеник у новинарство

Уместо студија, по поновном доласку у Приштину, заједно са Марјаном Мелонашијем почела је да ради у швајцарској невладиној организацији Media Action International, "која је окупљала и обучавала младе новинаре у постконфликтним подручјима и оснивала радио станице". 

- Било је немогуће не бити свестан опасне ситуације у којој смо живели и радили. Нисмо могли слободно да се крећемо, па је Маки ишао у куповину хране, јер нам је његов албански служио као пропусница. Наилазили смо на претње и блокаде свуда, иако смо имали и другаре Албанце који су нам помагали. Ја сам живела у центру Приштине, у стану неког српског полицајца, који је напустио Косово, и у почетку несвесна да сам додатна мета. Маки ме је тамо одвозио и довозио, сваки пут би ме испратио до врата, у случају да ме неко нешто пита или да сретнем некога у улазу. Пошто се убрзо сазнало да у згради има Срба, неко је пришао Макију након што ме је испратио кући и рекао му да поручи својој другарици Српкињи да се исели у што краћем року, и да друге опомене неће бити. Још му је речено да је много глупо што се дружи са Србима – прича Оливера Бернардони Стојановић, која се након овог догађаја преселила у Грачаницу. 

О раду са колегом Мелонашијем каже да су "обоје били потпуно неискусни, али потпуно заљубљени у новинарство": 

- Радили смо и дању и ноћу. Ја сам се „шлепала“ са њим зато што је течно знао албански и имао возачку дозволу, знао је град, „екипу“, „добра  места“. Буквално смо свуда ишли заједно. Обоје смо мало „пргави“, често смо се „качили“ око тема. А њега је све интересовало. И формирање нових институција, и деминирање терена које је спроводио КФОР. Од јутра до мрака ишао је са војницима КФОР-а, снимао, интервјуисао, хватао саундбајтове. Онда смо то ноћу скидали, монтирали. Радио је и са Србима и са Албанцима. Није баш био лак за сарадњу, мало на своју руку, али добар, предобар. Један од оних људи до којих је тешко допрети, али онда кад се „сконтате“ с њим, постанете нераздвојни. Обилазио је и повратнике по енклавама. Када су на приштински аеродром стигле швајцарске краве (хуманитарна донација), ми смо их "дочекали", кад су се отварала породилишта, тамо смо јурили. Мој енглески је био бољи, а његов албански, па су нас и уредници пуштали да стално радимо заједно. Хтео је да научи да све уради сам. И терен и монтажу. Што више. Што чешће.

Из тог периода, те 1999. године, сећа се да им је радијски студио био кућа. 

-  Тамо смо јели, пили, спавали, радили. Сећам се тих лудих, креативних расправа с њим, и то кад негде оде на своју руку, не јавља се и онда дође с брдом материјала, снимака за покривалице.

Стравична тишина

У то време на Косову непрестано су кружиле вести о убиствима, отмицама. 

- Ризиковали смо, били свесни опасности. Али опет, када имаш 22 године, ништа није тако страшно. Некад смо се "фолирали" да смо странци, Румуни, на пример. Често смо из канцеларије или стана улазили директно у кола да бисмо избегли сусрете, питања. Он је ту, као што рекох, помагао безгранично.

-  Како сте сазнали шта му се догодило?

- Па, просто, није се појавио цео дан, није се јављао на телефон. Ништа. Тишина. 

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

* Прочитајте први текст из серијала о Марјану Мелонашију: "Марјан Мелонаши: Злочин пред којим је полиција жмурела". Трећи наставак УНС ће објавити у петак, 5. октобра 2018. године

----------

Ollivera Bernardoni Stojanoviq : Marjanin e kërcënonin për shkak të shoqërimit me serbë 
 
- E di që e kërcënonin Marjanin për shkak të shoqërimit me serbë. Ai vet ma tha këtë gjë, por ndoshta aty kishte edhe gjëra të tjera. Në kohë kur u zhduk, unë madje isha larguar në Graçanicë dhe nuk ishim shumë të afërt. Vetëm përmes sjelljes së tij kuptova që dikush po e kërcënonte për diçka. Për shembull, kur është dashur të shkojmë diku ku më herët shkonim, ai nuk donte, do të shmangej dhe kështu ngjashëm- thotë për Asociacionin e Gazetarëve të Serbisë, Ollivera Bernardoni Stojanoviq, mikja e gazetarit të Radio Kosovës, Marjan Mellonashit, i cili është kidnapuar më 9 shtator të vitit 2000. 
 
Atë ditë, pasi që e kreu emisionin në orën 14, hyri në taksi ngjyrë portokalli në qendër të Prishtinës, përballë ndërtesës së radios, dhe nga atëherë i humb çdo gjurmë. 
 
- Të gjithë vazhdimisht kemi pyetur kudo, edhe tek UNMIK-u, edhe te KFOR-i, por kurrë nuk kam dëgjuar se po zhvillohet hetimi, që dikush e mori seriozisht zhdukjen e tij. Nuk mësova asgjë, por i dëgjova tregimet nëpër qytet që është zhdukur në Vranjevc (lagja që ka qenë absolutisht e ndaluar për serbë, në të cilën pas luftës kanë ardhur pjesëtarët e UÇK-së dhe e cila është konsideruar për “zonë të kuqe”). Njëherë e kam marrë në telefon babanë dhe gjyshin e tij, as ata nuk dinin asgjë. Kam dëgjuar se nëna e tij ka filluar iniciativa të shumta për ta gjetur, por kurrë nuk e njoha atë. Deri në ditët e sotme, nuk mund të kuptoj pse dikush do ta kishte kidnapuar, vrarë atë - thekson Ollivera Bernardoni Stojanoviq e cila, menjëherë pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Kumanovës, në qershor të vitit 1999 u kthye nga Aleksinci në Prishtinë, me shpresë se do t’i përfundonte studimet  e filozofisë. 
 
I dashuruar në gazetari

Në vend të studimeve, pas rikthimit në Prishtinë, së bashku me Marjan Mellonashin filloi të punojë në organizatën joqeveritare zvicërane Media Action International, “e cila i mblidhte dhe i trajnonte gazetarët e rinj në zonat post- konflikte dhe themelonte radio stacione”. 
 
- Ishte e pamundur të mos jesh i vetëdijshëm për situatën e rrezikshme në të cilën jetonim dhe punonim. Nuk kishim mundësi që të lëvizim lirë, prandaj Maki shkonte për të na blerë ushqimin, sepse shqipja e tij na shërbente si biletë. Hasnim në kërcënime dhe bllokada kudo, edhe pse kishim miq shqiptarë që na ndihmonin. Unë jetoja në qendër të Prishtinës, në apartamentin e një polici serb i cili e kishte lëshuar Kosovën, dhe në fillim duke mos qenë e vetëdijshme që jam në shënjestër. Maki me çonte dhe me kthente atje, dhe çdo herë me përcillte deri te dera, në rast se dikush do të më pyeste diçka ose në rast se do ta takoja dikë në hyrje. Pasi që së shpejti u mësua që në ndërtesë ka serbë, dikush iu afrua Makit pasi që më ka përcjellë në shtëpi dhe i tha që ta porosisë shoqen e tij serbë që të largohet në afat sa më të shkurtër dhe që paralajmërim të dytë nuk do të ketë. Edhe i thanë që është marrëzi që po shoqërohet me serbë- tregon Ollivera Bernardoni Stojanoviq, e cila pas kësaj ngjarje u largua në Graçanicë. 
 
Për punën me kolegun Mellonashin thotë se “të dytë ishin krejtësisht pa përvoja, por plotësisht të dashuruar në gazetari”:

- Punonim ditë e natë. Unë i ngjitesha sepse ai fliste mirë shqip dhe sepse kishte patentë shoferi, e njihte qytetin, “ekipin”, “vendet e mira”. Fjalë për fjalë, ne shkonim gjithkund së bashku. Të dy ishim pak “idhnakë” dhe shpesh “grindeshim” rreth temave. Ai ishte i interesuar për gjithçka. Edhe për formimin e institucioneve të reja edhe deminimin e terrenit që e zbatonte KFOR-i. Nga mëngjesi e deri në aksham shkonte me ushtarët e KFOR-it, i xhironte, i intervistonte, i kapte saundbitet. Pastaj, gjatë natës i shkarkonim dhe i montonim. Ka punuar edhe me serbë edhe me shqiptarë. Nuk ishte i lehtë për të bashkëpunuar më të, punonte vetë, por ishte i mire, shumë i mirë. Ishte një nga ata njerëz që nuk mund t’i kuptosh lehtë, por kur “kuptohesh” me të, bëheni të pandashëm. I vizitonte edhe të kthyerit nëpër enklava. Kur në Aeroportin e Prishtinës arritën lopët zvicërane (donacion humanitar), në i kemi “pritur”, kur u hapen maternitetet, vraponim atje. Anglishtja ime ishte më e mirë, kurse shqipja, e tij, andaj redaktorët na lejonin që të punojmë së bashku. Dëshironte të mësonte që çdo gjë ta bëjë vet. Edhe terrenin, edhe montazhin. Sa më shumë. Sa më shpesh.
 
Nga ajo periudhe, atë vit të 1999-ës, përkujtohet se studioja e radios ishte shtëpia e tyre.
 
- Atje hanim, pinim, flinim, punonim. Më kujtohen grindjet e çmendura dhe kreative me të dhe kur shkonte diku në përgjegjësinë e vet, nuk lajmërohej dhe pastaj vinte më një mori materialesh dhe xhirimesh për mbulesa.

Heshtja e tmerrshme
 
Në atë kohë në Kosovë, vazhdimisht qarkullonin lajmet për vrasje dhe kidnapime.
 
- Rrezikonim, ishim të vetëdijshëm për rrezikun. Por prapë së prapë, kur je 22 vjeçar asgjë nuk të duket aq e tmerrshme. Nganjëherë bënim shaka që ishim të huajt, rumunë, për shembull. Shpesh, nga zyra ose apartamenti hynim drejtpërsëdrejti në makine, për t’i shmangur takimet, pyetjet. Ai, siç edhe thashë, me ndihmojë pafund.
 
- Si mësuat ju se çfarë i ka ndodhur? 

- Ja, thjeshtë, nuk u duk tërë ditën, nuk lajmërohej në telefon. Asgjë. Heshtje.

---------------

Olivera Bernardoni Stojanovic: Marjan was being threatened for socializing with Serbs

- I know that Marjan was being threatened for socializing with Serbs. This is what he told me; however, there may have been other things. At the time of his disappearance, I had already moved to Gracanica and we were not so close anymore. I could only infer from his behavior that somebody was threatening him because of something. For example, when we were supposed to go somewhere where we had gone before, he would not want to go, he would avoid it etc. - says Olivera Bernardoni Stojanovic, a friend of Marjan Melonasi, Radio Kosovo journalist, who was abducted on 9 September 2000..

On that day, after completing his program at 2 pm, he got into an orange taxi in the center of Pristina, across the street from the Radio, and he has been lost without a trace ever since.

- All of us have constantly been making enquiries everywhere, both at UNMIK and KFOR, but I have never heard that an investigation is being conducted, or that someone has taken his disappearance seriously. I have not found anything out, but I have heard stories about the town that he had disappeared in Vranjevac (a settlement that was a no-go zone for Serbs, populated by KLA members, who settled there after the war, which was considered a "red zone"). I have called his father and grandfather once, even they did not know anything. I have heard his mother launched a number of initiatives to find him, but I have never met her. To this day, I cannot understand why someone would kidnap him, kill him - says Olivera Bernardoni Stojanovic, who returned to Pristina from Aleksinac in June 1999, as soon as the Kumanovo Agreement was signed, in the hope of completing her philosophy studies. 

Journalism aficionado

Upon returning to Pristina, instead of studying, she started working with Marjan Melonasi in the Swiss non-governmental organization Media Action International, "which gathered and trained young journalists in post-conflict areas and established radio stations."

- It was impossible not to be aware of the dangerous situation in which we lived and worked. We could not move freely, so Maki went grocery shopping because his Albanian served as a pass. We were facing threats and blockades everywhere, even though we had friends of Albanians who were helping us. I lived in the center of Pristina, in the apartment of a Serb police officer who had left Kosovo. At first, I was not aware that I was an additional target. Maki drove me from and to the apartment and he would walk me to the door every time, lest someone asked me something or I met somebody at the entrance. Since it soon became known that there were Serbs in the building, someone approached Maki after he had escorted me home and told him to order his Serb friend to move as soon as possible, and that there would be no other warnings. He was also told that his socializing with Serbs was very stupid - says Olivera Bernardoni Stojanovic, who moved to the Gracanica after this event.

About working with colleague Melonasi, she says, "they were both completely inexperienced, but completely in love with journalism":

- We worked day and night. I would "schlep" after him because he was fluent in Albanian and had a driver's license; he knew the town, the "crew", "good hang-outs". We literally went everywhere together. We are both a little bit "ornery", and we often "locked horns" about certain topics. He was interested in everything, both in the establishment of new institutions and the demining conducted by KFOR. He would go with KFOR soldiers from sunup to sundown, record, interview, and capture sound bites. Then we would download and mount this at night. He worked with both the Serbs and Albanians. He was not exactly the easiest person to cooperate with; he was a bit particular, but good, too good. One of those people who are difficult to reach, but when you "click", you become inseparable. He would also visit returnees in enclaves. When Swiss cows arrived at the Pristina airport (humanitarian donation), we "greeted" them, when maternity wards opened, we were hurrying there. I spoke English better and he Albanian, so editors always let us work together. He wanted to learn to do everything on his own. Both in the field and in terms of montage. He strived to work more, as often as possible.

In that period, in 1999, she recalls that the radio studio was their home.

-  We ate, drank, slept, and worked there. I remember those crazy, creative discussions with him. When he went somewhere on his own, he stayed incommunicado, and then he would come with a heap of material, footage for fillers.

Eerie silence

News of murders and abductions were constantly circulating in Kosovo at the time.

- We took risks, we were aware of the dangers. Still, when you are 22 years old, nothing is so terrible. Sometimes we "faked" that we were foreigners, Romanians, for example. We often got into the car directly from the office or apartment to avoid meetings, questions. As I have already mentioned, he has helped me indefinitely in that regard.

-  How did you find out what had happened to him? 

- Well, simply, he did not show up all day, did not answer his phone. Nothing. Silence.

Текст је резултат истраживања новинарског тима Удружења новинара Србије о убијеним и несталим новинарима на Косову. У оквиру постојећег Досијеа о убијеним и несталим новинарима од 1998. до 2005. године, објавићемо нова сазнања како би се јавност детаљно информисала, а домаћи и међународни правосудни органи подстакли да пронађу и казне починиоце ових злочина. Истраживање се спроводи у оквиру пројекта Удружења новинара Србије подржаног од стране Министарства културе и информисања Републике Србије. Ставови изнети у тексту не одражавају нужно ставове и мишљења органа који је пројекат подржао.

- Нас двоје смо се чули 6. септембра. Требало је да идем у Ниш по нека документа, а он ме је позвао да ми каже како му телефон није у реду и како ме неће звати два три дана, да не бринем. Никада се више није јавио - стегнута срца прича његова мајка Цица Јанковић за Досије Удружења новинара Србије (УНС). 

Молбе Тачију и Харадинају

Не слутећи да га 18 година неће видети, чекала је да поново из телефона чује његов глас. Уместо сина, душу је распарао крик страшних вести које је јавила бивша комшиница из Новог Пазара.  

- Чула је на телевизији шта се догодило и позвала ме. Нисам имала појма. То је био шок, за њим неверица. Да не причам шта сам све покушала. Звала сам Марјановог деду који је живео у Приштини. Смиривао ме је, није ми дозволио да дођем. Рекао је, потрудићу се да га нађем. 

Марјанов деда, Криста Мелонаши, био је 13 година директор Школе унутрашњих послова у Вучитрну. Остао је са унуком у граду, јер није желео да га остави самог. 

- Све те генерације милиционера које су касније биле у ОВК и осталим албанским структурама су прошли кроз дедину школу. Био је код Хашима Тачија, ишао је и код Рамуша Харадинаја, али му ништа нису рекли. С обзиром на то где је радио, била сам тврдо убеђена да ће деда успети да сазна шта се мом сину догодило, па ма каква истина била. Али, као да је живо биће вода, па може да испари, нестане. Исто тако и Марјан – истиче она. 

Криста Мелонаши преминуо је прошле године. 

Завера ћутања 

Марјанове колеге које су са њим радиле у тада новопокренутој Радио-телевизији Косова, Цица Јанковић подвлачи, никада је нису позвале. 

- То је завера ћутања. Невероватно да нико ништа не зна. Било је неких наклапања, али то све нису разлози да се неко киднапује, да се пресече животни пут. Једна особа из канцеларије ЕУЛЕКС-а ми је испричала, а то је наводно њој неко рекао да ми пренесе, да је Марјан био заточен у Дому културе у Косову Пољу са још десетак младића, да су ту били данима, а да је потом једна група одведена у правцу Вучитрна, а друга ка Пећи. Не видим смисао те приче, осим ако их нису користили за трговину органима? Не знам шта је ту страшније. 

У време када је нестао, каже Марјанова мајка, младић је живео у центру Приштине и забављао се са С. К., такође новинарком. Међутим, Цица Јанковић је била приморана да изнуди сусрет са њом. 

- Живели су заједно код деде у стану, имали су озбиљну везу и намеру да се венчају. А пошто је Макица увек желео да се удам, вероватно да не би бринуо о мени, говорио ми је, хајде мајко да правимо дупло венчање. Неколико дана након што је нестао, УНМИК-ова полицијска кола су дошла по њу и одвезла је у северни део Косовске Митровице. Она је са собом понела Марјанове албуме, пасош, мобилни и његове белешке које после деда није могао да нађе. Када сам сазнала да је дошла у Београд, буквално сам вршила притисак да се видимо. То је био кратак сусрет. Дала ми је пасош, слике никада. Више је никада нисам видела. 

Када је реч о истрази, додаје, породицу нико није контактирао, осим што су је једном позвали у Палату правде на разговор. 

- Немам резултат. Резултат је да се свакога јутра будим са сазнањем да Марјана нема још један дан и да тај дан морам да преживим. Сами смо сазнали да је ушао у такси од људи који су радили преко пута зграде радија. Такође смо сазнали и да су тај такси често користили странци, што они данас негирају. Много касније сам сазнала и да неком колеги није био по вољи, па му је претио. Али, Марјан се мени није жалио.

Истина није у интересу 

Цица Јанковић је нестанак свог сина, септембра 2000, одмах пријавила УНМИК-у, Међународном комитету Црвеног крста, Црвеном крсту Југославије, МУП-у Републике Србије, али то није дало резултата. 

Све ове године као активни члан Удружења породица киднапованих и несталих лица на Косову и Метохији, није прошао састанак са представницима домаћих и међународних институција да није споменула и свог сина. Али, тек 14 година касније, 16. октобра 2014. јој је потврђено оно што је инстиктивно знала. 

Саветодавна комисија за људска права УНМИК-а, поводом нестанка Марјана Мелонашија, новинара српске редакције Радио телевизије Косова, утврдила је да у УНМИК-овој документацији не постоји нити један истражни спис који би указао да су полицајци било кога испитали везано за тај случај.

- Узимајући у обзир околности овог случаја УНМИК није предузео све адекватне мере како би пронашао посмртне остатке несталог лица и наставио истрагу како би идентификовао починиоце и извео их пред лице правде. Комисија страхује да таква неактивност указује на одређену невољност полиције УНМИК да спроведе истрагу, поготову када има назнака о политички мотивисаном насиљу које је указивало на особе повезане за ОВК - наводи Комисија у закључцима. 

Од шефа те мисије, Комисија је тражила да се јавно призна одговорност за кршење људских права, да се извини породици и да затражи од надлежних органа на Косову да предузму све могуће кораке како би се осигурало да се кривична истрага настави, а починиоци изведу пред лице правде.

- Када све то чујете осећате се немоћно. Не можете ништа. Прво, тадашња власт није поднела ниједан захтев Косову за нестале. Очигледно да није у интересу да се сазна судбина мог сина, али и друге. Да јесте, сазнали би и макар нам рекли истину. Са оваквим системима владавине права, ту истину и правду, сигурна сам - нећу доживети - истиче Цица Јанковић. 

Није желео да напусти Приштину  

- Молила сам га, клечала, али није желео да напусти Приштину. Стално је понављао - овде је сада мир. Боље да останем овде да радим за неку пристојну плату, него да дођем код тебе и немам посла. Још само мало па ћу доћи. И тако ме је вукао из месеца у месец. 

Марјан Мелонаши знао је српски, енглески, албански, мало ромски, а почео да учи и турски, па се лако запослио као преводилац. Имао је широк круг пријатеља, веровао је у опстанак и суживот, веровао да ће Косово постати Швајцарска.   

- Прво је радио у швајцарском Медија екшен интернешнелу, потом у Јену, јапанској хуманитарној организацији у Косову Пољу, где је ишао по српским селима и носио хуманитарну помоћ. Затим се запослио у Радио Косову, редакцији на српском језику. Радио је градске вести и ту није било никакве политике. Јесте радио интервјуе и са одређеним НАТО челницима, али на тему тога да је Приштина била порушена, није било струје, воде и све те службе је требало обновити. Одлазио је у Црвени крст и правио репортаже. То је био садржај његових емисија – појашњава његова мајка. 

Много година касније, Марјанова мајка сусрела са са Стеваном Симовићем, оцем убијеног новинара Александра Симовића Симе. Тада је сазнала за још једно преплитање судбине. Када је Александар Симовић убијен, Марјан Мелонаши је почео да ради на његовом радном месту у Медија екшн интернешнелу. 

Марјан Мелонаши рођен је у Приштини 3. јула 1976. године. Једино је дете у својих родитеља. Одрастао је, школовао се и радио у месту рођења. Сви Марјанови пријатељи описују га као урбаног момка, градског типа, неоптерећеног политиком. 

- Мене родитељи нису васпитавали да будем политичар, нити сам ја васпитавала Макицу, а нису ни отац, ни деда, ни стриц. И сада бих опет исто утицала на формирање његове личности. Ретко добро дете. Топао и драг. Сваки пут када га сањам, прво сам љута, хоћу да бијем што га нема. А колико год да сам стрепела што је остао у Приштини, онако како само родитељ стрепи за дететом, у моменту када је нестао, била сам празна. Престала сам да стрепим. Крајичком душе, верујем да Марјан негде тамо битише, дише,живи. Лажем себе, али једино тако опстајем.

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

--------------------------

Marjan Melloshani: Krimi para të cilit edhe policia i mbylli sytë 

Edhe përkundrazi reve, dielli e ngrohte Prishtinën. 21 gardë, të ftohtit dhe dielli me dhemb ia përkujtonin gazetarit Marjan Melloshanit se vjeshta po afrohet. Ai sapo e përfundoi emisionin e tij gjysëmorësh në Radio Kosova, duke i paralajmëruar bashkëqytetarët pikërisht për faktin se në Kosovën e shkatërruar do të duheshin të mendonin dhe të përgatiteshin për dimrin e gjatë i cili ishte mu në prag. 

Në orën 14.10 doli nga ndërtesa në qendër të Prishtinës dhe hyri në një taksi ngjyrë portokalli. E panë vetëm fqinjët që punonin përballë. Ishte 9 shtatori i vitit 2000 dhe kjo është e gjitha që familja e tij, që nga ajo kohë, di për të. 

- Ne dy u dëgjuam më 6 shtator. Unë duhesha të shkoj në Nish për t’i marrë disa dokumente, dhe ai më mori në telefon për të më thënë se telefoni i tij nuk është në rregull dhe se nuk do të merr në telefon dy, tri ditë, dhe që mos të brengosem. Kurrë më nuk u lajmërua- me zemër guri flet nëna e tij Cica Jankoviq për Dosjen e Asociacionit të gazetarëve të Serbisë (UNS). 

Kërkesat Thaçit dhe Haradinajt 

Duke mos supozuar që nuk do ta sheh për 18 vite, ajo priste që prapë do ta dëgjonte zërin e tij nga telefoni. Në vend të djalit, shpirtin ia shkatërronin ulërimat e lajmeve të tmerrshme që ia përcolli ish fqinja nga Pazari i Ri. 

- Dëgjoi në televizion se çfarë ka ndodhur dhe më mori në telefon. Nuk kisha ide. Ai ishte një shok, pas tij mosbesimi. Mos të flas për të gjitha përpjekjet e mia. E kam thirrur gjyshin e Marjanit i cili jetonte në Prishtinë. Ai më qetësonte, nuk më lejoi të vijë. Më tha që do të përpiqet ta gjejë. 

Gjyshi i Marjanit, Krista Mellonashi, ishte drejtor në Shkollën e Punëve të Brendshme në Vushtrri, për 13 vite. Mbeti me nipin në qytet, sepse nuk dëshiroi ta lë vetëm. 

- Të gjitha ato gjenerata të policëve, që pastaj iu bashkuan UÇK-së dhe strukturave të tjera shqiptare, kaluan nëpër shkollë të gjyshit. Ka shkuar edhe te Hashim Thaçi, edhe te Ramush Haradinaj, por nuk i thanë asgjë. Duke e marrë parasysh se ku ka punuar, isha e bindur fuqishëm që gjyshi do të arrijë të mësojë se çka i ka ndodhur djalit tim, cilado që të jetë e vërteta. Por, sikur të ishte ujë një qenie njerëzore, dhe mund të avullojë, të zhduket. Njëjtë ashtu edhe Marjani – thekson ajo. 

Krista Mellonashi ndërroi jetë vitin e kaluar.

Konspiracioni i heshtjes 

Cica Jankoviq nënvizon se kolegët e Marjanit të cilët punonin me të në atëherë Radio-televizionin e Kosovës të sapo iniciuar, kurrë nuk e thirrën.

- Ky është konspiracioni i heshtjes. Është e pabesueshme se askush nuk di asgjë. Ishin disa thashetheme, por të gjitha ato nuk ishin arsye që dikush të kidnapohet, që ti ndërpritet rruga e jetës. Një person nga Zyra e EULEX-it më tregoi, e asaj gjoja dikush i ka thënë që të më thotë mua se Marjani ishte i burgosur në Shtëpinë e Kulturës në Fushë Kosovë me rreth dhjetë djem të tjerë, që ishin aty me ditë të tëra, dhe pastaj një grup u dërgua në drejtim të Vushtrrisë, kurse grupi tjetër kah Peja. Nuk e shoh kuptimin e këtij tregimi, përveç nëse i kanë shfrytëzuar për tregti me organe? Nuk e di se çka është më tmerrshëm. 

Në kohë kur u zhduk, nëna e Marjanit thotë se ai jetonte në qendër të Prishtinës dhe ishte duke dalë me S.K, gjithashtu gazetare. Megjithatë, Cica Jankoviq ka qenë e detyruar që ta detyronte atë për takim. 

- Kanë jetuar së bashku në apartament te gjyshi, kishin një lidhje serioze dhe kishin për qëllim që të martohen. E pasi që Makica gjithmonë kishte dëshirë që të martohem, ndoshta për të mos u kujdesur edhe për mua, gjithmonë më thoshte, hajde nënë ta bëjmë dasmën e dyfishtë. Disa ditë pasi që u zhduk, makina e Policisë së UNMIK-ut erdhi për ta marrë atë dhe e çuan në pjesën veriore të Mitrovicës. Ajo me vetë i mori albumet e Marjanit, pasaportën, celularin dhe shënimet e tij, të cilat pastaj gjyshi nuk mundi t’i gjejë. Kur mësova se ajo kishte ardhur në Beograd, kam kryer presion ndaj saj që të shihemi. Ishte takim i shkurtër. Ma dha pasaportën, fotografitë kurrë nuk m’i dha. Nuk e pashë asnjëherë më. 

Kur bëhet fjalë për hetimin, ajo shton se familjen kurrë askush nuk e ka kontaktuar, përveç që një herë e patën ftuar në Pallatin e Drejtësisë për bisedë. 

- Nuk e kam rezultatin. Rezultati është që çdo mëngjes zgjohem më dijeni që edhe një ditë Marjani nuk është me mua, dhe unë duhet ta mbijetojë atë ditë. Vetë mësuam se ka hyrë në taksi, nga njerëzit që punonin përballë ndërtesës së radios. Gjithashtu mësuam se atë taksi shpesh e përdornin të huajt, gjë që ata sot e mohojnë. Shumë kohë më vonë mësova edhe se një koleg i tij nuk e kishe për qejfi dhe e kërcënonte. Por, Marjani nuk m’u ankua. 

E vërteta nuk është në interes 

Cica Jankoviq e lajmëroi zhdukjen e birit të saj menjëherë në shtator të vitit 2000 në UNMIK, në Komitetin Ndërkombëtar të Kryqit të Kuq, në Kryq të Kuq të Jugosllavisë, në MPB-në e Republikës së Serbisë, por kjo gjë nuk dha rezultate. 

Gjatë gjithë këtyre viteve si anëtare aktive e Shoqatës së familjeve të personave të kidnapuar dhe të zhdukur në Kosovë dhe Metohi, nuk ka kaluar asnjë takim me përfaqësuesit e institucioneve vendore apo ndërkombëtare, pa e përmendur djalin e saj. Por, 14 vite më pas, më 16 tetor të vitit 2014, iu konfirmua gjëja që e dinte instinktivisht.

Komisioni Këshillimor i UMNIK-ut për të Drejtat e Njeriut, me rastin e zhdukjes së Marjan Mellonashit, gazetarit të redaksisë serbe të Radio-Televizionit të Kosovës, ka konfirmuar se në dokumentacionin e UNMIK-ut nuk ekziston asnjë shkresë hetimore e cila do të tregonte që policët e kishin marrë në pyetje këdo lidhur më këtë rast. 

- Duke i marrë parasysh rrethanat nga ky rast, UNMIK-u nuk i ka ndërmarrë të gjitha masat adekuate për t’i gjetur mbetjet mortore të personit të zhdukur dhe për ta vazhduar hetimin më qëllim që t’i identifikojë kryesit dhe t’i sjellë para drejtësisë. Komisioni frikësohet se mosveprimi i tillë tregon për mosekzistimin e caktuar të vullnetit të Policisë së UNMIK-ut që ta zhvillojë hetimin, sidomos kur ka shenja për dhunë të motivuar politikisht, e cila shënonte drejtë personave të ndërlidhura me UÇK-në- thekson Komisioni në përfundime. 

Nga shefi i këtij misioni, Komisioni ka kërkuar që të pranojë publikisht përgjegjësinë për shkelje të drejtave të njeriut, që të kërkon falje nga familja dhe të kërkojë nga organet kompetente në Kosovë që t’i ndërmarrin të gjithë hapat e mundur për t’u siguruar vazhdimi i hetimit penal, kurse kryesit të sillen para drejtësisë. 

- Kur i dëgjoni të gjitha këto, ndjeheni shumë të pafuqishëm. Nuk mund të bëni asgjë. Së pari, pushteti i atëhershëm nuk ia ka parashtruar asnjë kërkesë Kosovës për të zhdukurit. Është e qartë se nuk është në interes që të mësohet fati i djalit tim, por edhe fatet e të tjerëve. Po të ishte në interes, e kishin mësuar dhe na e kishin thënë së paku, të vërtetën. Më sistem të tillë të sundimit të ligjit, këtë vërtetë dhe drejtësi, jam e sigurt se nuk do ta përjetoj – thekson Cica Jankoviq. 

Nuk donte ta braktiste Prishtinën 

- E luta, kam rënë e gjunjë, por nuk donte ta braktiste Prishtinën. Gjithmonë përsëriste – këtu tani është qetë. Më mirë që të rri këtu dhe të punoj për një pagë të mirë, sesa të vij te ti dhe të mos kem punë. Edhe pak e vij. Dhe kështu kalonte muaji pas muajit. 

Marjan Mellonashi fliste serbisht, anglisht, shqip, nga pak gjuhën rome, dhe filloi të mësonte turqisht, dhe shumë lehtë u punësua si përkthyes. E kishte një rreth të gjerë të miqve, besonte në mbijetesë dhe bashkëjetesë, besonte që Kosova do të bëhet Zvicër. 

- Se pari punonte në Media Action International të Zvicrës, pastaj në Jen, Organizatën Humanitare Japoneze në Fushë Kosovë, ku shkonte nëpër fshatra serbe dhe e çonte ndihmën humanitare. Pastaj u punësua në Radio Kosovë, në redaksinë në gjuhën serbe. I përcillte lajmet e qytetit dhe aty nuk ka pasur kurrfarë politike. I ka bërë disa intervista me disa udhëheqës të NATO-s, por tema e të cilave ishte Prishtina e shkatërruar, se nuk kishte rryme, ujë dhe se të gjitha këto shërbime duheshin të rinovohen. Shkonte në Kryq të Kuq dhe bënte reportazhe. Kjo ishte edhe përbërja e emisioneve të tij – sqaron nëna e tij. 

Shumë vite më vonë, nëna e Marjanit u takua me Stevan Simoviqin, babanë e gazetarit të vrarë Aleksandër Simoviq Simës. Atëherë mësoi edhe për një gërshetim të fatit. Kur Aleksandër Simoviqi është vrarë, Marjan Mellonashi filloi të punonte në vendin e tij të punës në Media Action International. 

Marjan Mellonashi ka lindur në Prishtinë, më 3 korrik të vitit 1976. Është i vetmi fëmijë i prindërve të tij. Është rritur, është shkolluar dhe ka punuar në vendlindje. Të gjithë miqtë e Marjanit e përshkruajnë si një djalosh urban, tip qytetar, i pangarkuar me politikë. 

- Mua prindërit nuk më kanë edukuar të jem politikane, as unë nuk e kam edukuar Makicën, e as babai i tij, gjyshi dhe axha. Edhe tani kisha ndikuar njëjtë në formimin e personalitetit të tij. Ishte fëmijë rrallë i mirë. I ngrohtë dhe i dashur. Çdo herë kur e shoh në ëndërr, se pari jam e zemëruar, dua ta rrah pse nuk është më. E sado që kam pasur frike që mbeti në Prishtinë, ashtu siç ka frikë vetëm prindi për fëmijë, në momentin kur u zhduk, kam qenë e zbrazët. Frika u ndalua. Me një cep të shpirtit, ende besoj se Marjani është diku atje, merr frymë, jeton. E gënjej vetveten, por kjo është e vetmja mënyrë që të mbijetoj. 

-----------------------

Marjan Melonasi: A Crime to Which the Police Turned a Blind Eye 

Despite the clouds, the sun was shining in Pristina. At 21 degrees, the cold and the crepuscular rays reminded the journalist Marjan Melonasi too that the autumn was close. He had just finished a half-hour show on Radio Kosovo, maybe even by warning fellow citizens of the fact that one should have contrived and started preparing for long winter that was knocking at their doors in the destroyed Kosovo.

 At 2:10p.m., he left the building located in the center of Pristina and got into an orange taxi. Neighbors whose offices were across the street saw him. It was 9 September 2000 and this is all the family has known about him ever since then.

- The two of us spoke over the phone on 6 September. I was supposed to go to Nis to get some documents, and he called me to tell me not to worry. His phone was playing up and he would not call me for two or three days. He never came back - his mother, Cica Jankovic, recounts for the Journalists' Association of Serbia (JAS) from her wrung heart.

Appeals to Thaci and Haradinaj

Not suspecting that she would not see him for 18 years, she was waiting to hear his voice over the phone again. Instead of hearing from her son, her soul was screaming upon hearing terrible news from a former neighbor from Novi Pazar. 

- She had heard what happened on TV and called me. I had no idea. It was a shock, followed by disbelief. I will not tell you everything I have tried to do. I called Marjan's grandfather who was living in Pristina. He was trying to calm me; he did not let me come. I would try to find him, he said.  

Marjan's grandfather, Krista Melonasi, had been the Principal of the School of Internal Affairs in Vucitrn for 13 years. He stayed with his grandson in the town because he did not want to let him stay there alone.

- All those generations of police officers, who later became members of KLA and other Albanian structures, had studied in grandfather's school. He went to Hashim Thaci, and he went to Ramush Haradinaj, but they did not say anything to him. Considering where he had worked, I was firmly convinced that grandfather would be able to find out what happened to my son, no matter what the truth was. As if a living being were water able to evaporate, disappear. Just like Marjan - she says.

Krista Melonasi died last year.

Conspiracy of silence

Marjan’s colleagues who worked with him in the then newly established Radio Television Kosovo have never called her, Cica Jankovic underlines.

- It is a conspiracy of silence. It is unbelievable that nobody knows anything. There was some misinformation, but that is not the reason to kidnap somebody, to cut somebody short. A person from the EULEX Office told me, allegedly someone told her to convey this to me, that Marjan had been detained with ten other men in the Cultural Center in Kosovo Polje for days. Afterwards, one group was taken in the direction of Vucitrn and the other in the direction of Pec. I do not see the point of this story unless they were used for organ trafficking? I do not know what is worse.  

At the time of his disappearance, Marjan's mother says, the young man lived in the center of Pristina and was in a relationship with S. K., who was also a journalist. However, Cica Jankovic was forced to extort a meeting with her.

- They lived together in grandfather’s apartment. They were in a serious relationship and intended to get married. Since Makica always wanted me to marry, probably so as not to worry about me, he was telling me, mother, let's have a double wedding. A few days after he disappeared, a UNMIK's police car came and took her to the northern part of Kosovska Mitrovica. She brought Marjan's albums, passport, mobile and notes with her, which grandfather did not manage to find later. When I learned that she had come to Belgrade, I literally pressured her to see me. It was a short meeting. She gave me the passport - never the pictures. I have never seen her again.

When it comes to the investigation, she adds, no one has contacted the family, except that one time when she was invited to the Palace of Justice for an interview.

- I have no result. The result is that I wake up every morning knowing that this is yet another day without Marjan and that I have to survive it. We found out on our own, from the people who worked in the building across the street from the Radio that he had gotten into a taxi. We also found out that these cabs were often used by foreigners, which they deny today. Much later, I found out that a colleague did not like him, so he threatened him. However, Marjan did not complain to me.

The truth is not in the interest

In September 2000, Cica Jankovic immediately reported her son's disappearance to UNMIK, the International Committee of the Red Cross, the Red Cross of Yugoslavia, and the MoI of the Republic of Serbia, but this did not yield any results.

In all these years, as an active member of the Association of Families of Kidnapped and Missing Persons in Kosovo and Metohija, not a meeting with representatives of domestic and international institutions has passed by that she has not mentioned her son, as well. However, only 14 years later, on 16 October 2014, what she instinctively knew got confirmed

 In the case of disappearance of Marjan Melonasi, the journalist of the Serbian news desk of Television Kosovo, UNMIK’s Human Rights Advisory Panel has found that there are no investigation files in UNMIK’s documentation that would indicate that the police interrogated anyone in connection with the case.

 - Taking into account the circumstances of this case, UNMIK has not taken all appropriate measures to find the mortal remains of the missing person and continue the investigation to identify the perpetrators and bring them to justice. The Panel is concerned that such inactivity indicates a certain unwillingness of UNMIK police to conduct an investigation, especially since there are indications of politically motivated violence implicating persons associated with the KLA - the Panel states in its conclusions.

The Head of the Mission was requested to make a public admission of the responsibility for human rights violation by the Panel, to apologize to the family, and request the competent authorities in Kosovo to take all possible steps to ensure the continuation of the criminal investigation and bringing of the perpetrators to justice.

- When you hear all this, you feel powerless. You cannot do anything. First, the then authorities did not submit any missing person requests to Kosovo. Knowing the fate of my son, and of the others, obviously is not in the interest. If it were, they would have found out and at least told us the truth. With such rule of law systems, that truth and justice, I am sure, I will not live to see - says Cica Jankovic.

He did not want to leave Pristina

- I begged him on my knees; however, he did not want to leave Pristina. He kept repeating – peace is here now. I should better stay here and work for a decent salary rather than come to you and have no work. Just a little longer and I will come. Thus, he led me on from month to month.

Marjan Melonasi knew Serbian, English, Albanian, Romani, and began to learn Turkish, so he easily found job as an interpreter. He had a wide circle of friends, believed in survival and coexistence, and believed that Kosovo would become Switzerland.  

- He first worked in the Swiss Media Action International, then in Yen, a Japanese humanitarian organization in Kosovo Polje, where he went to Serb villages and carried humanitarian aid. Then he was employed at Radio Kosovo, at the Serbian news desk. He worked on city news, and there was no politics there. He did interview certain NATO leaders, but on the topic that Pristina was demolished, that there was no electricity or water, and that all these services had to be restored. He would go to the Red Cross and make reportages. That was the content of his program - his mother explains.

Many years later, Marjan's mother met Stevan Simovic, the father of the killed journalist Aleksandar Simovic Simo. Then she found out about another twist of fate. Following the murder of Aleksandar Simovic, Marjan Melonasi replaced him at his job with the Media Action International.

Marjan Melonasi was born in Pristina on 3 July 1976. He is an only child. He grew up, was educated and worked at his place of birth. All Marjan's friends describe him as an urban guy, a city-type, unencumbered by politics.

- Neither was I raised by my parents, nor was Makica raised by me, his father, grandfather or uncle, to be a politician. I would now again influence the formation of his personality in the same way. A rarely good kid. Warm and dear. Every time I dream of him, I am angry at first, and I want to beat somebody up because he is gone. No matter how much I fretted because he remained in Pristina, as only a parent could fret about his/her child, the moment he disappeared, I was empty. I stopped fretting. In a corner of my soul, I believe that Marjan still exists somewhere, breathing, and living. I am lying to myself, but that is the only way I can survive.

У наставку је овај текст преведен на албански и енглески језик.

Please find below albanian and english translation of this article.                   

Био је 9. септембар 2000. године. У 14 часова је завршио ауторску получасовну емисију, изашао из студија у центру града и затражио да га вози наранџасти такси паркиран преко пута зграде радија. То је последња вест о њему.

Ко је Марјан Мелонаши? Симбол. Последњих 18 година његова судбина је урлик о некажњивости злочина над новинарима, о страшној неправди делилаца правде, о суноврату међународне мисије владавине права. Испис злочина и огледало рада полиције УНМИК-а која истрагу отвара тек пет година након његовог нестанка. Страховит документ да не постоји ни један истражни спис који би указао да су полицијаци било кога испитали у вези са његовим нестанком. Нема Марјана. Нема испитаних, нема осумњичених, нема оптужених.

Понор бола у грудима мајке Цице Јанковић, сваким даном је све дубљи. Бескрајним минутима мучни слојеви очаја дахом излазе, пре речи: - Шта мајка о свом детету може да каже, осим да га воли?

Њено сведочење за Удружење новинара Србије још једном подсећа на безнађе трагања за истином о злочинима од којих сви окрећу главу и - мучнину.

- Знам да су Марјану претили због дружења са Србима. То ми је рекао, али можда је ту било и других ствари, сведочи за УНС-ов Досије, његова бивша колегеница из Media action International, Оливера Бернардони Стојановић.

- Дубоко сам уверен да је отет зато што је радио у српској редакцији, са Српкињом, на српском језику, био нормалан човек и трудио се да буде прави новинар, каже за УНС још један Мелонашијев пријатељ, 1999. запослен у прес служби УНМИК-а, а данас новинар Н1, Никола Радишић. За Досије 14, он говори и како се мађународна мисија односила према трагању за злочинцима и нападима које је доживео обављајући посао.

Све речи исписане у наредна три наставка новог УНС-овог серијала само још јаче подцртавају питање – ко је допустио да новинари буду двоструке жртве? И злочинаца и правосуђа.

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

----------------------------- 

--------------------------------

Marjan Melonashi, Journalist - Testimony of Crime Discharged 

Who was Marjan Melonashi? A 179 cm-high young man, with wavy brown hair and green eyes. English language student at the University of Prishtina, a dreamer, an in loved twenty-four-year-old, with plans for marriage. A journalist, a reporter of Radio Kosovo Serbian desk.

It was September 9, 2000. At 2 pm, he completed his half-hour show, left the studio in the city center and asked for a ride from an orange taxi parked across the radio building. This was the last information about him.

Who is Marjan Melonasi? A symbol. For the last 18 years, his fate has been an outcry of impunity of crimes against journalists, terrible injustice of the ones who bring justice, and collapse of the international rule of law mission. 

Discharge of the crime and pure reflection of the work of UNMIK police that launched an investigation five years after his disappearance. A scandalous document that there was no investigation file indicating that the police had questioned anyone in connection with his disappearance. No Marjan. No interrogated, no suspects, no indictees.

The abyss of pain in the chest of his mother Cica Jankovic gets deeper and deeper each day. In the endless minutes, the painful layers of despair come out of breath before the words: - What can a mother say about her child, except that she loves him?

Her testimony for the Journalists Association of Serbia (UNS) once again reminds of the hopelessness of searching for the truth about the crimes that all have turned their heads from - and nausea.

- I know that Marjan was threatened for hanging out with Serbs. He told me that, but there may have been other things too - his former colleague from Media Action International, Olivera Bernardoni Stojanović, testifies for the UNS Dossier.  

- I am deeply convinced that he was kidnapped because he worked in the Serbian desk, with a Serb lady, in Serbian language, he was a normal man and tried to be a true reporter, says for the UNS Nikola Radišić, another Melonashi’s friend, who was in 1999 working in the UNMIK press office, today journalist of the N1 TV. For the Dossier 14, he also speaks how the international mission dealt with the search for criminals and the attacks he had experienced while doing his job.

All the words written in the next three sequels of the new UNS series just underline the question even more - who allowed for journalists to become double victims? Of both, criminals and judiciary.

Текст је резултат истраживања новинарског тима Удружења новинара Србије о убијеним и несталим новинарима на Косову. У оквиру постојећег Досијеа о убијеним и несталим новинарима од 1998. до 2005. године, објавићемо нова сазнања како би се јавност детаљно информисала, а домаћи и међународни правосудни органи подстакли да пронађу и казне починиоце ових злочина. Истраживање се спроводи у оквиру пројекта Удружења новинара Србије подржаног од стране Министарства културе и информисања Републике Србије. Ставови изнети у тексту не одражавају нужно ставове и мишљења органа који је пројекат подржао.

Истрага је званично отворена тек пет година након Мелонашијевог нестанка, а у УНМИК-овој документацији не постоји нити један истражни спис који би указао да су полицајци било кога испитали у вези са његовим нестанак, објавиле су пре три године франкфуртске Вести, позивајући се на одлуку Саветодавне комисијe за људска права УНМИК-а.

- Комисија страхује да таква неактивност указује на одређену невољност полиције УНМИК да спроведе истрагу, поготову када има назнака о политички мотивисаном насиљу које је указивало на особе повезане са ОВК - навела је у одговору на жалбу Цице Јанковић, Саветодавна Комисија и затражила је од шефа УНМИК-а да јавно призна одговорност, да се извини породици и да од надлежних органа на Косову затражи да преузму све могуће кораке како би осигурали да се кривична истрага настави, а починиоци буду изведени пред лице правде.

Према подацима до којих је дошао УНС, истрага о нестанку Марјана Мелонашија од12. марта 2015. године налази се у Основном тужилаштву у Приштини. Како је УНС-у речено "истрага је у току", али јавности није познато да је иједан корак учињен на расветљавања овог злочине. КФОР је саопштио да нема никаквих података о Мелонашијевом нестанку. 

Тужилаштво за ратне злочине Републике Србије обавестило је УНС да у евиденцији убијених и киднапованих новинара на Косову има шесторицу новинара и медијских радника, међу којима је и Марјан Мелоноши. 

Марјан је са 24. године био на почетку каријере. Пре РТК, радио је у хуманитарној организацији Јен и Медија екшен интернешенал, а био је и сарадник Контакт радија у Приштини.

Марјан Мелонаши рођен је 3. јула 1976. године у Приштини и једино је дете својих родитеља. Студирао је енглески језик.

У борби против заборава и некаживости злочина над новинарима, УНС објавиће серију текстова о Марјану Мелонашију.

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

Текст је резултат истраживања новинарског тима Удружења новинара Србије о убијеним и несталим новинарима на Косову. У оквиру постојећег Досијеа о убијеним и несталим новинарима од 1998. до 2005. године, објавићемо нова сазнања како би се јавност детаљно информисала, а домаћи и међународни правосудни органи подстакли да пронађу и казне починиоце ових злочина. Истраживање се спроводи у оквиру пројекта Удружења новинара Србије подржаног од стране Министарства културе и информисања Републике Србије. Ставови изнети у тексту не одражавају нужно ставове и мишљења органа који је пројекат подржао.

- Не могу да верујем да 20 година нема никакве информације, ништа. Ранко је тај дан отишао да ради, да заради за нашу породицу и никада се није вратио. Тужна сам, несрећна, али ме још више од тога гуши та небрига људи, недостатак хуманости. Зар је могуће да их се сете само једном годишње? Нас све ове године нико од надлежених није звао, није питао ни где смо, ни како смо, а онда смо чули да је истрага затворена. То не могу да схватим и тражим и не одустајем од захтева да се истрага поново отвори - каже за УНС Ранкова супруга, Снежана Перенић. 

Прошле године, породица Перенић је сазнала да је ЕУЛЕКС, мисија владавине права на Косову, затворила истрагу још 2013. године. У образложењу бивши тужилац ЕУЛЕКС-а Маурицо Салустро наводи и да су "на основу доступних информација, дана 21. августа 1998. године жртве отишле у Велику Хочу како би извршиле радни задатак. На путу назад пресрела их је наоружана група људи који су носили обележје ОВК, запретила оружјем и одвела их у непознатом правцу". На крају, закључак - истрага је затворена.

Удружење новинара Србије је више пута контактирало мисију ОЕБС-а у Београду где је Салустро сада запослен, званично упућујући захтев за разговор. Одговор никада нисмо добили.

С обзиром на то да ни тужиоци истражитељи и полиција никада нису саслушали породицу и колеге Перенића и Славуја, што је уобичајена процедура у свим истрагама, логичан закључак је да је није ни било.

А убрзо након што је УНС 2016. покренуо нову фазу истраживачког рада у оквиру Досијеа о киднапованим и убијеним новинарима на Косову, чије судбине и околности отмице и нестанка, убице и налагодавци најстрашнијих злочина до данас нису познати - дошли смо до података за које сматрамо да могу бити путоказ за истрагу.

УНС је сазнао да је новинар Њујорк Тајмса, Мајк О’Конор након отмице, видео возило у коме су Перенић и Славуј киднаповани.

- Игром случаја видео сам извештај Војске Југославије о прислушкивању ОВК. У дану када су киднаповани Ранко Перенић и Ђуро Славуј, у том извештају забележено је: "Два пакета су донесена до Беле Цркве" (насеље у Ораховцу). Одмах сам тамо послао новинара Њујорк Тајмса Мајка О’Конора. Када се вратио питао ме је за серијски број њиховог диктафона. Знао сам број, јер сам га лично купио. Видео је "сони" који су Ранко и Ђуро понели на терен.  О’Конор је видео и плаву Заставу 128 и у њој је био диктафон. Питао је команданте ОВК где су људи из аутомобила, а они су одговорили да не знају ништа, да су све тако затекли - испричао је за УНС Миливоје Мики Михајловић, некадашњи уредник Радио Приштине и руководилац Медија центра у Приштини, кључног извора информација за све медије 1998. и 1999. године на Косову.

Шон Бернс, шеф америчке дипломатске посматрачке мисије, који је те 1998. године боравио на Косову, за УНС је казао да је лета те године, у регији у којој су киднаповани Перенић и Славуј, највише утицаја имао Фатмир Љимај, да се тај простор преклапао са утицајем ОВК из зоне Паштрик која је била концентрисана у Призрену, као и да су до те локације долазиле и јединице под контролом Рамуша Харадинаја.

* Преузимање делова или целокупног текста је дозвољено уз обавезно навођење извора

-----------------------

Two Decades from Perenić and Slavuj Abductions: Investigation Road Signs are There, but the Road is Closed

Even though immediately after the 21st of August 1998 abductions of Radio Priština's journalists Ranko Perenić and Djuro Slavuj their car and equipment were spotted in Orahovac, there is no official feedback from the police force nor the prosecutor's office whether any witnesses or potential perpetrators had been brought in for questioning. Even the members of their families have never been questioned nor deposed.

Today, we commemorate twenty years since Ranko Perenić and Djuro Slavuj departed for their work assignment and never came back. For two decades now, their families, friends and colleagues have known that they departed Orahovac for the Zočište Monastery to speak to monks just released from KLA captivity. This is the very last piece of news about them.

- I cannot believe that there has been no information, nothing for 20 years. Ranko went to work that day, to provide bread and butter for his family, and he never came back. I am sad, unhappy, but what is smothering me more than anything is the indifference of people, the lack of humanity. Is it possible that they remember them only once a year? None of the authorities contacted us all these years, they did not ask where we were nor how we have been, and then we heard that the investigation was closed. I cannot comprehend that. I am asking for the investigation to be reopened and I will never give up on that request - Ranko's wife Snežana Perenić confided to the Journalists' Association of Serbia (UNS). 

Last year, the Perenić family learnt that EULEX, the European Union Rule of Law Mission in Kosovo, already closed the investigation in 2013. In the reasoning behind such a decision, former EULEX Prosecutor Maurizio Salustro stated, among other arguments, that "on the basis of information available, the victims went to Velika Hoča on August 21, 1998 in order to perform a work assignment. On their way back, they were intercepted by an armed group of individuals wearing KLA insignia, who threatened them using their fire arms and took them in an unknown direction". In the end, the conclusion - investigation closed. 

Journalists' Association of Serbia (UNS) has contacted the OSCE Mission in Belgrade several times, where Mr. Salustro is now employed, by sending interview request letters. We have never received any answer.

Given that neither the prosecutors nor the investigators nor the police have ever interviewed the family and colleagues of Perenić and Slavuj, which is a common procedure in all investigations, the logical conclusion is that there was no investigation at all to begin with.

In 2016, UNS initiated a new investigative research phase within its Dossier on Abducted and Murdered Journalists in Kosovo, whose fates and circumstances are not known to date, including who murdered them and who instructed the perpetrators to commit these atrocious crimes. Shortly after the aforementioned new phase began, UNS came across information that we believe could be used as investigation road signs.

UNS learnt that the New York Times reporter Mike O'Connor saw the vehicle in which Perenić and Slavuj were taken away after the abduction had happened.

- By coincidence, I saw one of the Yugoslav Army reports on the wiretapping of the KLA. On the day when Ranko Perenić and Djuro Slavuj were abducted, the report read: "Two packages were brought to Bela Crkva" (settlement in Orahovac). I immediately sent the New York Times journalist Mike O'Connor there. When he returned, he asked me for the serial number of their voice recorder. I knew the number, because I personally bought the said voice recorder. He saw the "Sony" voice recorder that Ranko and Djuro took to the field. O'Connor also saw a blue "Zastava 128" vehicle with the mentioned voice recorder still in it. He asked the KLA commanders where the people from the car were, and they replied that they did not know anything, that they found the car as is - Milivoje Miki Mihajlović, the former Radio Priština Editor and the Priština Media Center Manager, a key information source for all Kosovo-based media outlets in 1998 and 1999, told to UNS.

Shaun Byrnes, the Head of the US Kosovo Diplomatic Observer mission, who stayed in Kosovo in 1998, told UNS that, in the year when Perenić and Slavuj were abducted, Fatmir Limaj had the most influence in the area they went missing in. Moreover, he stated that this was an area of conflicting influences with Pastrik-based KLA headquartered in Prizren also exerting its authority. In addition, this location was also accessed by units controlled by Ramush Haradinaj.

Текст је резултат истраживања новинарског тима Удружења новинара Србије о убијеним и несталим новинарима на Косову. У оквиру постојећег Досијеа о убијеним и несталим новинарима од 1998. до 2005. године, објавићемо нова сазнања како би се јавност детаљно информисала, а домаћи и међународни правосудни органи подстакли да пронађу и казне починиоце ових злочина. Истраживање се спроводи у оквиру пројекта Удружења новинара Србије подржаног од стране Министарства културе и информисања Републике Србије. Ставови изнети у тексту не одражавају нужно ставове и мишљења органа који је пројекат подржао.

Случајеве је Платформи Савета Европе пријавила Европска федерација новинара (ЕФЈ), након што је Скупштина ове федерације, 6. јуна ове године у Лисабону, једногласно усвојила Резолуцију о истрагама убистава новинара на Косову коју су поднели Удружење новинара Србије (УНС), Независно удружење новинара Србије (НУНС), Синдикат новинара Србије (СИНОС) и Асоцијација новинара на Косову (АГК).

На Платформи се наводи је прошло скоро 20 година, а да још увек „нико за почињене злочине није изведен пред лице правде “.

„У Резолуцији о истрагама убистава новинара на Косову се позива да се обнове напори да се истраже и да се пред лице правде доведу извршиоци за убиства и киднаповања новинара, као и да се обезбеди обештећење породица“, наводи се на сајту ове Платформе.

Циљ онлајн Платформе Савета Европе је да унапреди заштиту новинара, тако што објављује претње и насиље над новинарима и медијским радницима и тако омогућава Савету Европе да боље буде упозната са овим случајевима и да, уколико је потребно, на време реагује.

„Безбедност новинара и престанак некажњивости је апсолутни императив за представника ОЕБС-а за слободу медија и ОЕБС у целини“, пише у писму.

Представник ОЕБС-а за слободу медија ово писмо упутио је након информације коју је УНС-у доставио генерални секретар Рикардо Гутјерез да је „управо обавештен од представника ОЕБС-а за слободу медија да они разговарају са Вераном Матићем о томе како да подрже поновно отварање истрага о убиствима новинара на КиМ“.